Научная статья на тему 'Қадимги замонларда ўрта Осиёда аёллар таълими ва тарбияси'

Қадимги замонларда ўрта Осиёда аёллар таълими ва тарбияси Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
1154
103
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Авесто / зардуштийлик / аёллар таълими / мусиқа / рақслар / ҳунармандчилик мактаблари / ёзма манбалар / археологик топилмалар / мифлар / Авеста / зороастризм / женское образование / музыка / танцы / мастерские школы / письменные источники / археологические находки / мифы

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Файзуллаева Зебунисо Буходировна

Мақолада қадимги замонлардаги Ўрта Осиёда аёллар таълими ва тарбияси масалалари кўриб чиқилган. Аёлларнинг илк таълимий кўникмаларининг пайдо бўлиши манбаларининг таҳлили орқали Ўрта Осиёда аёлларнинг таълим ва тарбияси жараёнини ўрганишга ҳаракат қилинган. Бизгача етиб келган архелогик ва ёзма манбалар асосида оилавий тарбия, меҳнат тарбияси, мусиқий ва ҳунармандчилик мактабларининг сарчашмалари ёритилган. Шунингдек, аёлларни таълим ва тарбия жараёнига фаол жалб этган бошқа масалалар ҳам ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОБРАЗОВАНИЕ И ВОСПИТАНИЕ ЖЕНЩИН СРЕДНЕЙ АЗИИ В ДРЕВНЕЙШИЕ ВРЕМЕНА

В статье рассматриваются вопросы воспитания и образования женщин Средней Азии в древнейшие времена. Анализируя истоки появления первых образовательных навыков женщин, предпринята попытка объективного изучения воспитательного и образовательного процесса женщин Средней Азии. По археологическим и письменным материалам, дошедшим до нас, определены истоки семейного воспитания, трудового воспитания, а также основные направления музыкальных и мастерских школ. Изучены и другие вопросы, которые способствовали активному вовлечению женщин в процесс образования и воспитания.

Текст научной работы на тему «Қадимги замонларда ўрта Осиёда аёллар таълими ва тарбияси»

Файзуллаева Зебунисо Буходировна,

мустак,ил тадк,ик,отчи-изланувчи

ЩИМГИ ЗАМОНЛАРДА УРТА ОСИЁДА АЁЛЛАР ТАЪЛИМИ ВА ТАРБИЯСИ

УДК: 37.01

ФАЙЗУЛЛАЕВА З.Б. ЦАДИМГИ ЗАМОНЛАРДА УРТА ОСИЕДА АЕЛЛАР ТАЪЛИМИ ВА ТАРБИЯСИ

Мак,олада кадимги замонлардаги Урта Осиёда аёллар таълими ва тарбияси масалалари куриб чикилган. Аёлларнинг илк таълимий куникмаларининг пайдо булиши манбаларининг тах,лили оркали Урта Осиёда аёлларнинг таълим ва тарбияси жараёнини урганишга х,аракат килинган. Бизгача етиб келган архелогик ва ёзма манбалар асосида оилавий тарбия, мех,нат тарбияси, мусикий ва хунармандчилик мактабларининг сарчашмалари ёритилган. Шунингдек, аёлларни таълим ва тарбия жараёнига фаол жалб этган бошка масалалар х,ам урганилган.

Таянч суз ва тушунчалар: Авесто, зардуштийлик, аёллар таълими, мусик,а, рак,слар, хунармандчилик мактаблари, ёзма манбалар, археологик топилмалар, мифлар.

ФАЙЗУЛЛАЕВА З.Б. ОБРАЗОВАНИЕ И ВОСПИТАНИЕ ЖЕНЩИН СРЕДНЕЙ АЗИИ В ДРЕВНЕЙШИЕ ВРЕМЕНА

В статье рассматриваются вопросы воспитания и образования женщин Средней Азии в древнейшие времена. Анализируя истоки появления первых образовательных навыков женщин, предпринята попытка объективного изучения воспитательного и образовательного процесса женщин Средней Азии. По археологическим и письменным материалам, дошедшим до нас, определены истоки семейного воспитания, трудового воспитания, а также основные направления музыкальных и мастерских школ. Изучены и другие вопросы, которые способствовали активному вовлечению женщин в процесс образования и воспитания.

Ключевые слова и понятия: Авеста, зороастризм, женское образование, музыка, танцы, мастерские школы, письменные источники, археологические находки, мифы.

FAYZULLAEVA Z.B. EDUCATION AND UPBRINGING OF WOMEN IN CENTRAL ASIA ANCIENT TIMES

The article deals with the upbringing and education of ancient times' women in Central Asia. Analyzing the origins of the emergence of the first educational skills of women, an attempt was made to objectively study the educational and educational process of women in Central Asia. According to the archaeological and written materials that have come down to us, the sources of family education, labor education, as well as the main directions of music and workshops of schools are determined. It was studied and other issues that contributed to the active involvement of women in the process of education and training.

Keywords: Avesta, zoroastrianism, female education, music, dance, school of embroidery, written sources, archaeological data, myths.

9

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

1Давлатимиз тарацциётининг бугунги босцичида халц таълими узига хос ривожланиш даврини бошдан кечирмоцда.

Бу узига хослик, энг аввало, таълим-тарбия мазмунини миллийлаштириш, яъни узимиз-нинг жуда бой утмиш тарихимиз, маданияти-миз, фанимиз, тилимиз уз мох,ияти билан жуда чиройли, юксак инсоний, ахлокий мазмунга эга булган миллий урф-одатларимиз асосида жамиятимиз келажаги булган ёш авлодни укитиш бахтига муяссар булдик. Бу нарса халкимизнинг калбида юксак Fурур х,исларини тулкинлантиради.

Маколанинг мавзуси х,ам юкоридаги фикр-лардан келиб чикиб, педагогика илми олдида турган, аждодларимиз мерос колдирган ва кадриятга айланган таълим-тарбия угитлари асосида ёш авлодни юксак ватанпарварлик, халкпарварлик, миллий Fурур рух,ида тарбия-лаш, шу билан бирга таълим-тарбияга янгича ёндашиш, янгича услуб ва мазмун киритиш, аёллар таълими ва тарбиясидаги узига хослик жих,атларни ёритиш йулидаги вазифасининг ечими буйича илмий изланишларга баFиш-ланган.

Кириш кисми сифатида бугун таълим ва тарбия жараёнини такомиллаштириш, унга янги, инновацион Fоялар, янги мазмунни татбик этиш замон билан х,амкадам булишни таъминлашга каратилган таълим тизимининг долзарб вазифасига айланиб колганлигини таъкидлаш жоиз. Зеро, таълим тизимини уму-ман ривожлантириш, ундаги бош максадни амалга ошириш жараёнларини тубдан узгар-тириш буйича инновацион ёндашувларни ишлаб чикиш, янги лойих,алар яратишда педа-гогик омилларни кучайтириш мух,им ах,амият касб этмокда.

Муаллифнинг маколадаги бош мацсади шиддат билан х,аётда уз татбиFини топаётган ислох,отлар даврида таълим ва тарбиянинг самарали булишида миллийлик омиллари х,ам узига хос урин эгаллашини ёритишдан иборат. Чунки шахснинг ички маънавий дунёси, унинг жамият, таълим жараёнида олган билим ва куникмалари шахсий х,аёти ва атрофидаги мух,итда мавжуд ахлок меъёрларига х,ам боF-ликдир.

Шу уринда, тарихий хотира доирасида аждодларимиз кадим замонларда мактаб ва мадрасаларда куллаган айрим таълим ва тар-

бия усуллари х,ам бугун модерн куринишида самарали методлар сифатида кулланиладими, деган табиий савол тугилиши мумкин. Айнан шу ва шунга ухшаш саволларга жавоб топиш учун утмишдаги таълим тизими, ундаги талаб, тартиб, коидаларни албатта урганиб хулоса чикариш мумкин булади.

Биз, юкорида таъкидланган саволга бери-ладиган жавоблар манзарасини яратишдаги амалга оширилиши лозим булган кенг куламли илмий тадкикот ишлари доирасида, юртимиз-нинг утмиш сах,ифаларини вараклаб ундаги аёллар таълими ва тарбиясига ойдинлик киритиш муаммоси х,акида, мавжуд илмий манба-лардаги маълумотларни умумлаштиришга х,аракат килишни максад килиб белгиладик.

Мавзунинг бизгача урганилиши, ёритилиши ^акида шуни айтиш мумкинки, айнан шу талкинда деярли урганилмаган. Маълум бир даврлар, маълум бир йуналишлар, маълум бир со^алар буйича амалга оширилган илмий изланиш ва тадкикотлар купрок тарихий ман-балар булиб, улардаги маълумотлар тарихий шароитларда одамларнинг х,аёт ва фаолия-тини урганишга баFишланган. Адабиётлар руйхатида келтирилган манбалар фикримизга далил була олади.

Маколадаги илмий янгилик шундан иборат буладики, мавжуд манбалардаги факт ва вокеалар тасвирини киёслаш ва солиштириш оркали таълим ва тарбия жараёни буйича илмий тахминлар ишлаб чикилди. Утмишда, албатта, бугунги тасаввуримизда булган дара-жада тизимли, режали, оммавий таълим тизими булмаган. Аммо, таълимдан натижа-вийликни ^осил килиш максадида турли усул ва ёндашувлардан фойдаланилган. Масалан, жуда узок муддат мазмунан анъанавий дарсга ухшаш усуллар кулланилган. Лекин, энг мух,ими, энг кадимги замонларда х,ам аёллар х,аётнинг барча со^аларидек таълим ва тарбия жараёнининг фаол иштирокчилари эканлиги айни х,акикатдир. Айтмокчи булганимиз, нега-дир Шарк халклари аёлларининг х,аётий пози-цияларига нисбат бериладиган пассив бах,о уларнинг саводхонлик даражаси х,ам паст булган, деган фикрни асослай оладиган илмий негизга эга эмас экан. Ушбу фикримизни асос-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

11

лайдиган тарихий манбалар, шу манбалар тахлилини амалга оширган мутахассис олим-лар ёзган илмий асарларда биз куриб чикишни максад килган муаммонинг педаго-гик омиллари махсус тадкик этилмаган.

Тадцицот объекти таъкидлаш жоизки, энг кадимги мактабларни бир неча типларга ажратиш мумкин: уй мактаблари, савод мак-таблари, бадиий майорат буйича касбий мак-таблар, мусика санъати мактаблари, спорт мактаблари. Укитувчилар макомида асосан кабила ё авлоднинг маълумотли оксоколлари ёки касб усталари фаолият юритган. Ушбу мактабларда таълимнинг мазмуни бир-бири-дан фундаментал фарк килмаган булса-да, лекин айнан шундай мактабларда юксак ахлокий тарбия, саботлилик, матонатлилик, жисмоний чиникиш, касбий махорат ва баъзи интеллектуал куникмаларга эга булиш мумкин эди.

Бинобарин, куйида келтирилган илмий иктибослар, азалдан аждодларимиз хам хотин-кизларни таълим ва тарбияда ишларига фаол жалб этган холатларини исботи сифа-тида урганилди.

Тадкикотда асосан, мавжуд илмий манба-лардаги маълумотларни таккослаш, умумлаш-тириш оркали илмий гипотезалар илгари суриш усуллари кулланилган. Бунинг учун амалий мисоллар келтирилган, уларнинг тахлили оркали натижалар чикаришга харакат килинган.

Урганишлар натижасида Урта Осиёда таълим тизимининг шаклланиши ва ривожла-ниши жараёнига назар ташласак, унда аввало маънавий асослар ва жамият меъёрларини камраб олган миллий анъаналар мухим урин эгаллаганлигини курамиз. Чунки энг кадимги замонлардан Урта Осиё х,удудида яшаб келган халкларда адабиёт ва санъат катта ахамиятга эга булган Fоявий кадриятлар саналган. Айнан мана шу, асраб-авайлаб келинган маънавий кадриятлар ва бой адабий мерос хамда санъат асарлари билан нозик ришталар оркали таълим ва тарбия тизимининг жавхарлари бугун-гача етказиб берилган.

Киска, аммо мазмун ва мохияти билан бой булган оFзаки халк ижодининг мисраларида купинча педагогик панд-насихатлар, тарбия-нинг юксак намуналари ва тамойиллари, шунингдек одамларнинг ахлокий сифатлари

ёритилар эди. Шу уринда, ёш авлод тарбияси-нинг педагогик асослари ва тамойилларига тамал тошини куйиш, пойдевор яратиш каби шарафли мехнат ва беминнат хизмат - алла, эртак, шеър, достонлар оркали гудакларда оFзаки ижодга мехр ва мухаббат уЙFотиш, айнан аёллар зиммасида эди.

Аёллар оилада х,ам, жамиятда х,ам ута мух,им мавкега ^амда ижобий таъсир кучига эга булган. Улар турли мусобака, чопиш, х,арбий тайёргарликларда иштирок этиб, х,атто йулбошчи х,ам булган. Аёлларнинг жасорати ва чакконлиги, киличдан фойдаланишдаги мах,орати, шунингдек от чоптира олиши кизларнинг махсус мактабларда жисмоний тайёргарликдан утишларини талаб этарди. Спортнинг куп турлари буйича шугулланиш учун аёлларга конун томонидан такиклар булмаган. Милоддан аввалги I мингйиллик ярмига тегишли булган антик муаллифлар уз асарларида урта осиёлик аёлларни уша давр-нинг ижтимоий х,аётида жуда фаол эканликла-рини сабот билан таъкидлаб утганлар1. Бошка манбаларнинг камлиги боис, кадимги Шарк халклари, айникса аёллари тарбия ва таълими х,акидаги тулик манзарани тасвир этиш имкони чекланганлигига карамай, бошланFич таълим куникмаларини шакллантиришнинг умумий манзарасини бах,олашда бизга етиб келган адабий асарлардан кейин археологик топилмалар, тарихчилар хотиралари ва бой халк оFзаки ижоди намуналари катта роль уйнайди.

Таълим жараёнини такомиллаштиришнинг бошланиши даври сифатида х,арфли-овозли характерга эга ёзувлар пайдо булган неолит даврини куриб чикиш мумкин. Уша даврда одамларнинг тасаввур, фикр ва истаклари х,арфлар тарзида дарахтлар пусти, х,айвонлар териси, тошлар, бамбук баргларида акс эттира бошланган. Куп х,олларда ёзувлар матни хат-тотлар томонидан кайта кучирилган ва купайтирилган2.

Хаттотлик хунари тобора энг нуфузли касбга айланган, шунинг учун савод ва хат урганишга хохишмандлар куп булган. Милод-

1 Джалилов А.Д. Из истории положения женщин Средней Азии до и после распространения ислама. -Душанбе: «Ирфон», 1974. -С. 9.

2 Дандамаев М.А. Иран при первых ахеменидах. - М.: Издательство Восточной литературы, 1963. -С. 169.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

12

дан аввалги асрларга доир, арамей асо-сида пайдо булган, х,арфлар билан ёзилган хатнинг энг кадимларидан бири Хоразмдаги Кой Кирилган калъа археологик казишма-ларидан топилган. Шундай турдаги алифбо Парфияда кулланилганлигини Нисадаги казишмаларда топилган, милоддан аввалги I асрга тегишли хужалик архиви исботлайди1.

1965 йил кадимги Панжикент калъасидан топилган идишда кора ранг билан чизилган 23 х,арфдан иборат суFд алифбоси булган. Ушбу фрагмент VII аср охирларига мансуб эканлиги аникланди2 х,амда кейинчалик суFд тилидаги куп матнларни укишда фойдаланилди.

Куп манбалар мавжудки, уларга кура Урта Осиё х,удудида ёзувлар жуда кенг ишлатилган-лигини тахмин килиш мумкин3.

Укиш ва ёзиш куникмаларини узлаштиришга барча х,аракат килар эди, болалар ёшликдан ёзувни урганардилар. Урта Осиёда ёзувлар намунаси бир хил эмас эди. Ёзув-чизув учун кайси нарсалардан фойдаланилганлигини Хоразмдаги казишмалар пайтида Аяз калъадан топилган учи уткир ва кесувчи суякдан ясал-ган таёкчалардан тасаввур этиш мумкин. Тахмин килиш мумкинки, юмшок гил ёки мум билан копланган тахтачага шу асбоб билан ботириб ёзишган4.

Шарк таълим ва тарбияси анъаналари х,акидаги бугунги олимларнинг куп мулох,а-заларга асос антик мутафаккирларнинг асар-лари ва улардаги маълумотлар х,исобланади. Кадимги Шарк мактабларидаги шаркона тар-бия ва таълим малакалари концепциясини нисбатан аник тавсифлаб берган мутафаккир-лардан бири Ксенофонт булган. Ушбу муаллиф узининг «Киропедия» асарида Кадимги Шарк мактаблари тизимини батафсил ёритиб берган. Унинг тавсифномасига кура, болалар мак-табда 5 ёшдан бошлаб бепул укиш ва ёзишни урганишган. Курол-аслах,адан фойдаланиш

1 Народы Средней Азии и Казахстана. / Этнографические очерки. - М: Издательство Академии наук СССР, Т.1, 1962. -С. 60.

2 Ливщиц В.А. Согдийская эпиграфика Средней Азии и Семиречья. - СПб., 2008. -С. 298.

3 Народы Средней Азии и Казахстана. / Этнографические очерки. - М: Издательство Академии наук СССР, Т.1, 1962. -С. 76.

4 История народов Узбекистана. С древнейших вре-

мен до начала XVI века. Т.1. - Т.: Издательство АН УзССР,

1950 . -С. 122.

куникмасини шакллантириш мактаб таълими-нинг ажралмас кисми булган, жумладан к,из-лар учун х,ам. Адолат, ахлок ва х,акикат тамойиллари асос булган тарбия мактаб таъ-лими учун мух,им омил х,исобланган. Ксено-фонтнинг таъкидлашича, «...мактабга борган болалар х,амиша адолатни урганишган...»5 ёки «... болалар х,ар кун ахлок ва одоб саклаган катталарни курадилар ва бу уларнинг ахлокий тарбиясига кумаклашади...»6.

Тарбия жараёнига Кадимги Шарк халк-ларининг эътикодлари х,ам сезиларли дара-жада таъсир этган. Масалан, зардуштийлик, биринчи навбатда оила ришталарини мустах,камлаб, Урта Осиё халклари турмуш тарзи, дунёкараши, маданияти ва тарбиясини узгартирди. Худога сажда килиш, карияларни эъзозлаш х,амда инсон тарбиясининг учлик ахлокий кодекси: эзгу ният, эзгу суз, эзгу амал ахлок таълимининг асосини ташкил этган. Ушбу диннинг билим олишга х,идоят этувчи шиорига айланган Зардуштнинг панди: «Хали уддалай олар эканман, х,али кучим бор экан, мен одамларни энг яхши тартибга интилиш учун ургатишга тайёрман...»7 (рус тилидан муаллиф таржимаси - тах,р.) эзгуликка булган ёндашувнинг мох,иятини ифода этади. Кадим замонлардан Шарк халкларининг асосий дини булмиш зардуштийлик таълим олиш учун кенг имкониятлар яратди, кейинчалик Урта Осиё ах,олиси психология ва мафкурасининг асо-сига айланди. Зардуштийликнинг мукаддас китоби «Авесто» матни тахта ва териларга ёзилган эди.

Оиланинг ривожланиши ва мех,натга муно-сабатларнинг такомиллашуви инсонларнинг яхши яшашлари учун кенг имкониятлар яратди. Шунинг учун болаларга мех,нат тарбиясини сингдириш ёшлик давридан амалга оши-рилар эди: уFил болалар дех,кончилик, овчи-лик, косибчиликка; киз болалар эса уй-рузFор юмушлари, болалар ва карияларга караш, бичиш-тикиш ишларига ургатилган.

Катталарни эх,тиром килиш ва кадрлаш, уларнинг панд-угитларини бажариш ахлокий сифатларнинг асосий мезони саналган. Ёши катталар шахсий ибрат оркали болаларни

5 Ксенофонт. Киропедия. - М.: «Наука», 1976. -С. 7.

6 Уша манба, 8-б.

7 Брагинский И.С. Из истории персидской и таджикской литератур. - М.: «Наука», 1972. -С. 120.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

13

очлик ва чанкокка чидамлик, бардошли булишга ургатган1. Эзгу фазилатларни шахсий ибрат оркали ёшларга сингдириш азалдан амалда булган ва натижада узига хос ахлок фазилатлари болалар хулк-атворининг меъёрига айланиб колган. Маълумки, бугун хам бундай яхши фазилатлар, яъни ёшларнинг катталарга эхтиром ва эътибори сакланиб колинган.

Урта Осиё халкларининг таълимий куникма-лари тарихини ёзма манбалар, археологик топилмалар, фольклор, кулёзма, адабий ёдгорликлар, дин тарихидан тадкик этиб, шун-дай тахмин килиш мумкинки, кизлар илк билимларни оилада олиб, кейинчалик касб эгаллашнинг мураккаброк боскичларига утган. Улар 10 дан 15 ёшгача оила даврасида ва касб мактабларида тикиш, тукиш, йигириш, ип толаларини ранглаш хамда газламага расм тушириш кабиларни урганиб борган. Мактабга барча хохиши булганлар имкон кадар бориш-лари мумкин эди. Ёши нисбатан каттарок кизлар махсус мактабдан утиб, табиблик билан хам шуFулланишган ва уларнинг фик-рича бу кобилият уларга худо Анахито томо-нидан берилган булган2.

Мактабларда кизларнинг асосий таълим йуналиши декоратив-амалий санъатнинг туки-мачилик касблари эди. Кизлар каштадузлик, зардузлик ва гилам тукиш санъатини урганар эдилар. Улар яратган бадиий асарлар савдо-гарлар карвонлари оркали бутун жахонга таркатилган. Куп холларда сураткашлар ва каштадузларнинг иш объектлари мифик эпи-зодлар булган3.

Мифик сахна тасвирланган жун газлама парчаси, бургут, лайлак, бола-жангчи тасвир-ланган каштадуздик парчалари ва хоказолар милодгача 11-1 асрларда Бактрия ва СуFдда расм чизиш ва каштадузлик билан факат кизлар шуFулланган мустакил бадиий мак-табда фаолият курсатганлиги хакидаги тах-минларимизни асослайди. Урта Осиёга Хитой-дан олиб келинадиган шойи газламалар кенг фойдаланилган.

Алла, мусикий оханглардаги хисоблардан бошлаб болалар оилада элементар ва содда мусикий куникмаларни урганишган. Халк ашу-лалари Шарк халклари анъаналарининг тар-кибий кисми хисобланган булиб, кушиклар журлигида айтилган. Ашулалар мазмуни халк орзу умидлари - болалар порлок келажаги, халол мехнат, эзгуликнинг ёвузлик устидан Fалабаси, якинларга мехр-мухаббат ва эъти-борни ифода этган. Халк орасида ашулалар турли вариантларда айтилган, масалан, «... оханг ва ашулани мусика ва ракс билан журлаш»4. Хитой ёзма манбаларида кизларни раксга ургатишнинг энг кадимги анъаналари хакида маълумот берилган.

Мусикий асбоблар билан топилган кизлар хайкалчалари шундан далолат берадики, мусика ва кушикка ургатиш халк хаётида мухим ахамиятга эга булган. Урта Осиё мусикий тажрибасида уша даврда ва кейинчалик хам ёки аёллар, ёки эркаклар мусика асбоблар ансамбли мавжуд булган5.

Топилмалар ичида хайвонлар ва аёллар хайкалчалари билан бирга топилган уйин сокка ва тошлари Урта Осиё халклари орасида шахмат ва нарда уйинлари хам таркалганидан далолат беради.

Бизгача аёллар эркаклар билан бир сафда уз уйлари ва хатто уз давлатини жохил кабилалар хамда ажнабийларнинг тажовузкор юришларидан химоя килганлари хакида маълумот берадиган куп ёзма манбалар етиб кел-ган. Сурия шохи Димитрга турмушга чиккан, Аршакийлар шохи Митраднинг (171-138 йил-лар) кизи Родогуна хакидаги хикоя узининг мазмуни билан жуда кизикарли. Душманнинг тусатдан бошлаган камали пайтида у хам-момда булган, шахарга булган хужумдан хабар топгач, хул сочларини шошилинч ураб, харбий аслаха-анжомларини кийиб, отга миниб кушинни бошлаб душман томон отланган. Парфия халки кизининг ушбу кахрамонлиги хакидаги хотира аршакий шохларнинг мухрла-рида сакланиб колинган6.

1 Ксенофонт. Киропедия. - М.: «Наука», 1976. -С. 8.

2 Брагинский И.С. Иранское литературное наследие. -М.: «Наука», 1984. -С. 12.

3 Тревер К.В. Памятники греко-бактрийского искусства. - Москва-Ленинград: Издательство АН СССР, 1940. -С. 148.

4 Тревер К.В. Памятники греко-бактрийского искусства. - Москва-Ленинград: Издательство АН СССР, 1940. -С. 26.

5 Садоков Р.Л. Древнехорезмийский инструментальный ансамбль. // История, археология и этнография Средней Азии. - М.: «Наука», 1968. -С. 163.

6 Пугаченкова Г.А., Ремпель Л.И. Очерки искусства Средней Азии. // Древность и средневековье. - М.: «Искусство». 1982. -С. 41.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

14

Шундай килиб, Кадимги Шарк аёлларининг таълимий дастурлари жуда серкирра булган. Аёллар факатгина болалар тарбияси, уй-руз-Fор ишлари билан чегараланиб колмай, укиш, ёзиш, х,исоблаш, расм чизиш, тикиш, кушик айтиш буйича таълим олиб, мусика, ракс, шахмат ва нарда уйнашни х,ам урганиб борган.

Давлат ва жамият талабларини чукур анг-лаб етган х,ар кайси педагог янгиликлар ва ислох,отларга доимо тайёр туриши, унда фаол иштирок этиши, таълим тизимида юкори самарадорликка эришиш учун, аввало, уз устида тинимсиз ишлаши, касбий мах,оратини ошириб бориши, замонавий ахборот ва компьютер технологияларидан хабардор булиши лозимлиги билан бир каторда илм-фандаги миллийлик омиллари, кадриятлар асосларига х,ам эътиборли булиши зарур.

Хулоса к,илиб шуни айтиш мумкинки, мак,олада куриб чикилган масала давр нуктаи назаридан Урта Осиё педагогикаси тарихи-нинг кам тадкик этилган даврларидан бири х,исобланади.

Шунинг учун, фикримизча, бугунги педаго-гик илмий тадкикот ва изланишлар доира-сида:

- тизимли тарзда энг кадимги замонларда аёллар таълим ва тарбияси масаласининг педагогик омилларини илмий-назарий жих,ат-дан янада чукуррок, ва х,ар томонлама урганиш;

- ушбу жараённинг узига хос бир хусусият-ларини ёритиб, шу тарик,а барча педагоглар, колаверса, ёш авлодни утмишдаги халк, педагогикаси тарихи х,ак,идаги тасаввурларини янада бойитиш имкони кенгайтирилиши лозим.

Адабиётлар руйхати:

1. Брагинский И.С. Из истории персидской и таджикской литератур. - М.: «Наука», 1972. -С. 524.

2. Брагинский И.С. Иранское литературное наследие. - М.: «Наука», 1984. -С. 296.

3. Дандамаев М.А. Иран при первых ахеменидах. - М.: Издательство Восточной литературы, 1963. -С. 292.

4. Джалилов А.Д. Из истории положения женщин Средней Азии до и после распространения ислама. - Душанбе: «Ирфон», 1974. -С. 43.

5. История народов Узбекистана. С древнейших времен до начала XVI века. Т.1. - Т.: Издательство АН УзССР, 1950. -С. 473.

6. Ксенофонт. Киропедия. - М.: «Наука», 1976. -С. 335.

7. Ливщиц В.А. Согдийская эпиграфика Средней Азии и Семиречья. - СПб, 2008. -С. 414.

8. Народы Средней Азии и Казахстана. / Этнографические очерки. - М: Издательство Академии наук СССР, Т.1, 1962. -С. 791.

9. Пугаченкова Г.А., Ремпель Л.И. Очерки искусства Средней Азии. // Древность и средневековье. - М.: «Искусство». 1982. -С. 288.

10. Садоков Р.Л. Древнехорезмийский инструментальный ансамбль. // История, археология и этнография Средней Азии. - М.: «Наука», 1968. -С. 368.

11. Тревер К.В. Памятники греко-бактрийского искусства. - Москва-Ленинград: Издательство АН СССР, 1940. -С. 180.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 5(78)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.