Научная статья на тему 'ҚАДИМГИ ДАВР ВИЗУАЛ САНЪАТ ТУРЛАРИДА АЁЛ ҚИЁФАСИНИНГ АКС ЭТТИРИЛИШИ'

ҚАДИМГИ ДАВР ВИЗУАЛ САНЪАТ ТУРЛАРИДА АЁЛ ҚИЁФАСИНИНГ АКС ЭТТИРИЛИШИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

84
46
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
антик санъат / аѐллар қиѐфаси / артефакт / рассомчилик / ҳайкалтарошлик / цивилизация / миф / Нефертити / Венера / Афродита / antique art / women's image / artifact / painting / sculpture / civilization / myth / Nefertiti / Venus / Aphrodite

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Наргиза Рустам Қизи Алимова

Мазкур мақолада қадимги даврда визуал санъат турларида аѐллар образининг ифодаланиши эстетик жиҳатдан таҳлил қилинган. Аѐл қиѐфасининг акс этишида жамиятда аѐлларнинг ўрни, ижтимоий роли, мифологик қарашларнинг таъсирига эътибор қаратилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article provides an aesthetic analysis of the representation of the image of women in the visual arts in ancient times. In the reflection of the female image in art, attention is paid to the role of women in society, their social role, the influence of mythological views.

Текст научной работы на тему «ҚАДИМГИ ДАВР ВИЗУАЛ САНЪАТ ТУРЛАРИДА АЁЛ ҚИЁФАСИНИНГ АКС ЭТТИРИЛИШИ»

ЦАДИМГИ ДАВР ВИЗУАЛ САНЪАТ ТУРЛАРИДА АЁЛ ЦИЁФАСИНИНГ АКС ЭТТИРИЛИШИ

Наргиза Рустам кизи Алимова

Узбекистан Миллий университети таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада кадимги даврда визуал санъат турларида аёллар образининг ифодаланиши эстетик жихатдан тахлил килинган. Аёл киёфасининг акс этишида жамиятда аёлларнинг урни, ижтимоий роли, мифологик карашларнинг таъсирига эътибор каратилган.

Калит сузлар: антик санъат, аёллар киёфаси, артефакт, рассомчилик, хайкалтарошлик, цивилизация, миф, Нефертити, Венера, Афродита

ABSTRACT

This article provides an aesthetic analysis of the representation of the image of women in the visual arts in ancient times. In the reflection of the female image in art, attention is paid to the role of women in society, their social role, the influence of mythological views.

Keywords: antique art, women's image, artifact, painting, sculpture, civilization, myth, Nefertiti, Venus, Aphrodite

Санъат - инсоният тарихининг бир кисми хисобланади. Тарихий нуктаи назардан аёл образининг трансформацияга учраб боришини тадкик этиш учун умумий санъат тарихига мурожаат килиш зарур. Чунки тарихий тараккиётнинг барча даврларида аёллар образининг санъат асарларида у ёки бу даражада акс эттирилганлигини гувохи буламиз.

Умумий санъат тарихининг бир кисми булган кадимги ёки антик санъат тарихининг хам инсоният бадиий онги хамда савияси ривожида таъсири катта. Санъат тарихининг барча даврлари каби антик давр санъати хам узига хос эстетик эхтиёжлардан, ижтимоий онгнинг тараккий этиш даражасидан келиб чиккан.

Кадимий ёки антик даврга илк цивилизациялар пайдо булган даврдан (милоддан аввалги IV мингйиллик) токи Урта асрларгача булган давр (милодий V аср) ни камраб олади. Бу даврда ибтидоий даврдагига нисбатан санъат асарларининг турфа

April, 2022

242

xHnnnrHHH Ky3arum MyMKuH. ^eKHH arnuK gaBp caHtaru gypgoHanapu opacuga x,aM caHtaTHHHr Broyan (Ky3 opKanu Kypum MyMKHH 6ynraH) Typnapura ano^agop öynraH apTe^aKraap, HaMyHanap KynpoK ynpafigu. EyHra ca6a6 cu^arnga ayguan caHtaT Typnapu (MacanaH, MycuKa, xa^K OF3aKH u^ogu, goctohhhhhk Ka6u) HaMyHanapuHHHr 6u3rana ^yga KaM eraö KenraHnuru Ba acn xonuga ca^naHHÖ KonMaraHHHHH Kypcarum MyMKuH. ^aguMru Mucp, MeconaraMua, Bo6un, Xutoh, ^uHgucTOH, aHTuK MHOHUCTOH Ba PuMga By^ygra KenraH MagaHufi egropnuKnap Karopuga aennap cufiMocu aKc этгaн Broyan caHtaT acapnapuHu x,aM ynparnm MyMKuH. X,ap 6up цнвнпнзaцнa aennap o6pa3uHu TacBupnamga y3ura xoc ycynga eHgamraH.

MacanaH, KaguMru MucpnuK ^m^MouS oHruga ^aMutfrau TypFyH, y3rapMac Kue^aga aHraamra ypuHum MaB^yg 6ynraH. By эca caHtaTga x,aM y3 aKcuHu TonraH. XycycaH, uhcohhuot Syfiu, KypuHumu Ba reoMeTpuK пpoпopцнaпapн gouMo 6up xun Kue^aga Ba ynnaMnapga xarro MapoM-pumga TacBupnaHraH [1, 56 6.]. By Mucpgaru TacBupufi caHtaTga aKc эттнpнпгaн aennap o6pa3uga x,aM akkoh Ky3ra KypuHu6 TypraH.

KaguMru MucpnuKnap ynyH guH KyHganuK TypMym Tap3uHuHr a^panMac kucmu xuco6naHraH. YnapHuHr xygonap KyntTuga Kynna6 aen xygonap eKu

arnponoMop^ uno^anapHu Kypum MyMKuH эgн. MacanaH, AMayHeT (aen 6omnu

ktoh unoxa - AMoHHuHr pa^uKacu), BacTeT (KyBoHH, 3aBK, aennap ^amuru uno^acu 6ynraH MymyK 6ornnu aen), Hcuga (TaKgup uno^acu), MaaT (xaKuKar Ba TapTu6 uno^acu), XaTxop (yHyMgopnuK Ba xpMunagop aennap xomuhcu) Ka6u aen xygonap MucpnuKnap эtтнкogнga KaTTa axaMutfira эгa 6ynraH, ynapra aTa6 u6ogarxoHanap KypunraH [2]. AKcapuaT xpnarga u6ogarxoHanap unoxanapHuHr xafiKannanapu 6unaH 6e3aranraH.

KaguMru Mucpra Terumnu 6ynraH aKcapu^T cyparaapga TacBupnaHraH uHcoHnap eH ToMoHgaH TacBupnaHraH 6ynu6, ynapHuHr Ky3napu TyFpura MyHanTupunraH, 6y y3ura xoc xycycu^T aennapHuHr cyparaapuga x,aM akkoh ce3unu6 Typagu. MucpnuK aennap ynyH ry3annuK ugeanuHuHr aHuK Me3oHnapu urnna6 HuKu^raH Ba 6y caHtaT acapnapuga xaM y3 aKcuHu TonraH. Mucp aennapu KoMaTu KenumraH, y3yH 6yfinu, Tepucu To3a, KyKpaK Ba 6yKca afinaHacu KaTTa 6ynMaraH, xym6unuM, my 6unaH 6up KaTopga, o3fuh эмac, oeKgapu y3yH xonaTga TacBupnaHagu. M3 Kue^acuga KaTTa na6nap, Kuppa 6ypyH Ba KaTTa 6ogoMKoBoK Ky3nap ry3annuK ugeanu cu^aTuga TanKuH этнпгaн. 3aMoHaBufi uHrnu3 apxeonoru ^eoHapg KoTTpenn KaguMru Mucp aennapu o6pa3u xaKuga Kyfiugaru ^uKpnapHu 6ungupraH эgн: "Mucp

April, 2022

243

хонимлари 5 минг йилдан кейин хам улар барчани лол колдириши мумкинлигини билсалар, накадар бахтиёр булар едилар! Кадимги Греция ва Рим гузаллари хам ажойиб, лекин улар бизни хаяжонлантирмайди. Улар хайкаллари ясалган мармар каби совук куринади. Аммо Нефертити "Dior" либосини кийиб, замонавий ресторанга кирса, у барча одамлардан хайратга солган булар эди. Хдтто унинг пардози хам гийбат сабаб булмайди [3, 238 p.]". Юкорида тилга олинган Мисрнинг кадимий маликаларидан бири Нефертити Миср халкининг гузаллиги идеали хисобланган ва юкоридаги талабларнинг аксариятини узида акс эттира олган. Унга атаб ясалган хайкаллар, чизилган суратлар буни яккол курсатиб туради.

Кадимги одамларда инсоннинг жисмини гузаллаштиришга эстетик эхтиёж доим мавжуд булган. Хусусан, ушбу холатни Кадимги Миср санъатида хам кузатишимиз мумкин. Айнан Кадимги Миср визуал санъат турларидан аёлларнинг алебастр, ёгоч, фил суяги, чиннидан ишланган турли махсулотлар, махсус идишлар, мойупалар, суртгичлардан фойдаланишганлиги бизга маълум булади [4, 217 б.]. Бундан хулоса киладиган булсак, инсон юз ва танасини, сочларини парваришлаш, гигиена махсулотлари, косметика, парфюмерия махсулотларини ишлаб чикариш ва ундан фойдаланиш хам кадимдан, жумладан Кадимги Миср заминида ривожланганлигини англашимиз мумкин.

Мисрликлардан фаркли равишда кадимги юнонистонликлар инсон киёфасини тасвирлашда факатгина жисмоний хусусиятларни инобатга олмасдан, балки инсоннинг ички маънавий борлигини, феъл-атворини хам ташки куринишида акс эттиришга ургу берган. Масалан, кадимги юнон файласуфи Сукротнинг фикрича, ахлок ва гузаллик узвий алокадор булиб, инсон санъатнинг асосий объекти хисобланади. Юнон ижтимоий маънавий хаётида политеистик дунёкараш, антропоморф ёки тулик инсон киёфасидаги худолар культидан иборат диний-мифологик тасаввурлар хукмрон булган. Бу худолар орасида Афина, Афродита, Гера, Артемида каби аёл киёфасидаги илохалар хам булган. Улар юнон жамиятидаги каби эркак худолар билан деярли бир хил даража улугланган. Улар асосан, театр, архитектура, меъморчилик, айникса, хайкалтарошлик ва мусаввирликда тасвирланган, уларга ибодат ва курбонликлар килинган. Уста Праксител Книт оролида маъбуда Афродита хайкалини, уста Фидий эса бошка маъбуд ва маъбудалар хайкалларини ясаган. Улар маъбудларни канчалик гузал ясасалар, уларга янада купрок ибодат килинарди. "Гузаллик киска муддат хукмронлик килувчи кироличадир, лекин

April, 2022

244

санъат шу гузалликни мангуга айлантириши мумкин", - деган эди Сукрот. Таъкидлаш керакки, Афродита, Артемида, Гера, Афина каби илохаларнинг турли санъат турларида акс эттирилган гузаллик мезонлари бугунги кунгача ахамиятини йукотмаган.

Милоддан аввалги 11-1 асрларга тегишли булган Милос оролида курилган Венера (ёки Афродита) хайкали кейинчалик юнонлар учун гузаллик идеалига айланган. Бугунги кунда Париждаги машхур Лувр музейида сакланаётган ушбу санъат асари ок мармардан ясалган булиб, буйи 2,02 метр, тана тузилиши бугунги мода индустрияси талабларига деярли тулик жавоб бера олади - 89-6993 см нисбатда. Хдйкалнинг бугунги куринишида унинг куллари синиб кетганлигини куришимиз мумкин [5]. Энди хайкалнинг эстетик жихатларига тухталсак. Байкал Венеранинг буксасидан юкори кисми либоссиз тарзда тасвирланган, бу оркали тана гузаллиги, терининг тиниклигига ургу берилган. Соч классик юнон аёллари турмуш тарзига мос тарзда турмакланган. Юнон ижодкорлари инсон юзини тасвирлашда уни тенг учга ёки турт кисмдан иборат булган, катъий симметрия куриниб турган холатда акс эттиришга уринган. Бу холатда учга булишда буруннинг кирраси ва кошнинг юкори кисми, туртга булишда эса иякнинг чети, юкори лабнинг кирраси, кузлар, пешонанинг юкори кисми оралиги симметрия холатида булишига ургу берилган. Ушбу конуният Венера хайкалида хам кулланган. Катта кузлар, кирра бурун, пешонанинг бутиб чикмаслиги ва антик соч турмаги хар кандай юнон аёллари хайкалида эътибор марказида булган.

Кадимги Римда гузаллик мезонлари янада ривожлантирилган, гузаллик тушунчаси фойдалилик, уз функциясини тулик бажариш тушунчаси билан айнанлаштирилган. Масалан, антик Рим хайкалтарошлиги ва мусаввирлигини кузатадиган булсак, аёллар образи одатда урта ёшдаги, тулишган ва атрофида бир этак бола билан тасвирланган. Римликлар наздида гузал аёл - серфарзанд аёл хисобланган ва бу караш санъат асарларида хам акс эттирилган. Бошка томондан олиб караганда эса, римлик аёллар коматларини саклаб колишга харакат килишган, бунинг учун эса улар жисмоний машклар билан фаол шугулланишган. Рим бадиий тасвир санъатлари образларини кузатадиган булсак, уларда юнон ва этруск маданиятига хос белгиларни куришимиз мумкин. Масалан, римлик хонимлар тасвирланган расмлар ва хайкалларда юнонлар каби соч турмагига алохида эътибор берилган, уларнинг юз тузилишида бодомковокли катта кузлар, кирра бурун ва камон шаклини эслатиб турувчи лаблар ёркин

April, 2022

245

тасвирланар эди. Умуман олиб караганда, антик Рим санъатида юнон бадиий тафаккурининг таъсири сезиларли булиб, буни Рим санъатида аёлларнинг акс эттирилишида хам кузатишимиз мумкин.

Хулоса килиб айтганда, кадимги давр визуал санъат турларида аёллар киёфасининг ифодаланишида уша даврнинг бадиий-эстетик, мифологик карашлари, инсонлар турмуш тарзи ва ижтимоий хаётда аёлларнинг роли акс эттирилган. Кадимги давр санъати урта асрлар ва янги тарихда аёлларга нисбатан эстетик идеалларнинг ривожланишига катта таъсир курсатган. Айникса, Европада Ренессанс даврида антик санъатга тугридан тугри мурожаат килиниши кадимги Юнонистон ва Рим визуал санъат турларида аёлларнинг акс эттиришдаги карашларнинг яна жонлантириши ва янги боскичга олиб чикилишига сабаб булди. Демак, кадимги дунёнинг турли цивилизацияларидаги рассомчилик, хайкалтарошлик каби визуал санъат турларида аёллар киёфасининг акс эттирилиши умуминсоний санъатдаги яхлит фемининлик образининг шаклланишига хисса кушган.

REFERENCES

1. Хусанов Б., Кодирова Д. Санъат ва эстетик тарбия. Т.: "Университет". 2018 й. 56 б.

2. https://ru.wikipedia.org/wiki/Список_египетских_богов

3. Leonard Cottrell. Lady of the Two Lands: Five Queens of Ancient Egypt. USA. The Bobbs-Merrill Company, Inc, Indianapolis, 1967. 238 pages.

4. Кодирова Д.С. Санъатнинг эстетик мезонлари ва инсон гузаллиги // УзМУ хабарлари. - Тошкент, 2018. - №1/3. - Б. 216-220.

5. https://ru.wikipedia.org/wiki/Венера Милосская

6. Kadirova Dilbar Salikhovna, Inagamova Feruza Khurshidovna, Agzamova Nilyufar Shukhratovna, Mukhamedzhanova Lalikhon Ashuraliyevna. (2019). CATEGORIES OF HARMONY IN THE CONCEPTIONS OF CLASSICAL SCHOLARS. International Journal of Research in Humanities, Arts and Literature, (2), 293-300

7. Мухамеджанова, Лалихон Ашуралиевна (2019) «РОЛЬ НРАВСТВЕННОСТИ В ОБЩЕСТВЕННОМ СОЗНАНИИ», Научный вестник Наманганского государственного университета : Вып. 1: Вып. 9 , статья 17.

8. Мухамеджанова Л.А. (2021). РОЛЬ НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ В РАЗВИТИИ ЛИЧНОСТИ. Вестник Евразийского национального университета имени Л. Н. Гумилева. Серия: Исторические науки. Философия. Религиоведение, (2 (135)), 123-133.

April, 2022

246

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.