Научная статья на тему 'АДАМНЫҢ СОТ-МЕДИЦИНАЛЫҚ СӘЙКЕСТЕНДІРУІНДЕ ШАШТЫ ТАЛДАУДЫҢ РӨЛІ'

АДАМНЫҢ СОТ-МЕДИЦИНАЛЫҚ СӘЙКЕСТЕНДІРУІНДЕ ШАШТЫ ТАЛДАУДЫҢ РӨЛІ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
53
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
ШАШ / МИКРОЭЛЕМЕНТТЕР / СОТ-МЕДИЦИНАЛЫқ САРАПТАМА / АДАМДЫ СәЙКЕСТЕНДіРУ / ИНДУКТИВТі қАТЫНАСқАН ПЛАЗМАМЕН АТОМДЫ-ЭМИССИЯЛЫқ СПЕКТРОМЕТРИЯ

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Мусабекова С.А.

Шаштағы макро- және микроэлементтердің құрамын анықтау маңызды сот-медициналық диагностикалау белгісі болып табылады. Мақалада Орталық Қазақстан тұрғындары шаштарының элементтік құрамын зерттеудің материалдары көрсетілген. Индуктивті қатынасқан плазмамен атомды-эмиссиялық спектрометрия әдісімен шаштағы Cu, Zn, Co, Fe, Cr, Mn,Cd, As, Pb, Ni, P, Са, K және Mg мағынасының талдауы жасалынды. Тұрған жеріне, жынысына, жасына, жұмыс орны мен кәсіби өтіліне байланысты тірі адамдар мен өліктерде осы әлементтердің ену, тарау және сақталу ерекшеліктері қарастырылды. Кенттенген және ауылдық аумақтарда тұратын халықта-ғы макро-мен микроэлементтік мағынасының ашық көрінетін ерекшеліктері анықталды. Ауданның өнеркәсіптік-индустриалды кәсіпорындарында жұмыс істейтін тұлғаларда және өнеркәсіптік салада жұмыс жасамайтын тұлғаларда микроэлементтік теңгерімсіздігінің талдауы жасалды. Сонымен қатар, өндірісте ұзақ уақыт жұмыс жасайтын тұлғаларда ағзаның макроэлементтермен төмен қамсыздандырылуы жағдайында шаштарында уытты химиялық элементтердің шоғырлануының маңызды артып кетуі анықталған болатын. Жас индексіне және жынысына байланысты ерекшеліктер анықталды. Аумақтық индустриалды кешендердің әсер етуімен пайда болатын шаштағы элементтердің жинақталу деңгейлерінің сипаттық индикаторлық көрсеткіштері ерекшелінді. Сот-медициналық сараптама кезінде адамды сәйкестендіру үшін ең оптималды критерийлерді таңдау мәселелері қарастырылды.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о здоровье , автор научной работы — Мусабекова С.А.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ROLE OF HAIR ANALYSIS IN FORENSIC MEDICAL IDENTIFICATION OF HUMAN

Determination of the content of macro- and microelements in hair is an important forensic diagnostic feature. The article presents the materials of the study of the elemental composition of the hair of the population of Central Kazakhstan. The analysis of the content of Cu, Zn, Co, Fe, Cr, Mn, Cd, As, Pb, Ni, P, Ca, K and Mg in the hair by the method of atomic emission spectrometry with inductively coupled plasma was carried out. The features of the receipt, distribution and deposition of these elements in living people and corpses, depending on the place of residence, gender, age, place of work and professional experience, are considered. Differences in the macro- and microelement composition of residents living in urbanized and rural areas were established. The analysis of microelement imbalance in persons working at industrial enterprises of regions and persons not employed in the production sphere is presented. At the same time, a significant excess of the concentration of toxic chemical elements in the hair was revealed in people who work for a long time in production, against the background of a significantly lower supply of the body with macronutrients...Determination of the content of macro- and microelements in hair is an important forensic diagnostic feature. The article presents the materials of the study of the elemental composition of the hair of the population of Central Kazakhstan. The analysis of the content of Cu, Zn, Co, Fe, Cr, Mn, Cd, As, Pb, Ni, P, Ca, K and Mg in the hair by the method of atomic emission spectrometry with inductively coupled plasma was carried out. The features of the receipt, distribution and deposition of these elements in living people and corpses, depending on the place of residence, gender, age, place of work and professional experience, are considered. Differences in the macro- and microelement composition of residents living in urbanized and rural areas were established. The analysis of microelement imbalance in persons working at industrial enterprises of regions and persons not employed in the production sphere is presented. At the same time, a significant excess of the concentration of toxic chemical elements in the hair was revealed in people who work for a long time in production, against the background of a significantly lower supply of the body with macronutrients. Differences related to the age index and gender were found. The most characteristic indicator indicators of the levels of accumulation of elements in the hair, formed under the influence of regional industrial complexes, were revealed. The issues of choosing optimal criteria for human identification during forensic medical examinations are considered

Текст научной работы на тему «АДАМНЫҢ СОТ-МЕДИЦИНАЛЫҚ СӘЙКЕСТЕНДІРУІНДЕ ШАШТЫ ТАЛДАУДЫҢ РӨЛІ»

© С. А. Мусабекова, 2020 ЭОЖ 340.6:611.781

С. А. Мусабекова

АДАМНЫЦ СОТ-МЕДИЦИНАЛЬЩ СЭЙКЕСТЕНД1РУ1НДЕ ШАШТЫ ТАЛДАУДЫЦ Р6Л1

Караганды медицина университет! патология кафедрасы (Караганды, Казахстан)

Шаштагы макро-жэне микроэлементтердщ курамын аныктау макызды сот-медициналык диагностикалау белпа болып табылады. Макалада Орталык Казакстан туррындары шаштарынык элемент™ курамын зерттеудщ материалдары керсеттген. Индуктивт1 катынаскан плазмамен атомды-эмиссиялык спектрометрия эд1амен шаштагы Си, Со, Ре, Сг, Мп,Сс1, Аб, РЬ, N¡, Р, Са, К жэне Мд магынасынык талдауы жасалынды. Турган жер1не, жынысына, жасына, жумыс орны мен кэаби етт1не байланысты т1р1 адамдар мен елктерде осы элементтердщ ену, тарау жэне сакталу ерекшел1ктер1 карастырылды. Кенттенген жэне ауылдык аумактарда туратын халыкта-гы макро-мен микроэлемент™ магынасынык ашык кер1нет1н ерекшел1ктер1 аныкталды. Ауданнык енеркэагтк-индустриалды кэапорындарында жумыс ¡стей™ тулгаларда жэне енеркэап™ салада жумыс жасамайтын тулга-ларда микроэлемент™ тецгер1маздИнН талдауы жасалды. Сонымен катар, ендрсте узак уакыт жумыс жасай-тын тулгаларда агзанык макроэлементтермен темен камсыздандырылуы жагдайында шаштарында уытты химия-лык элементтердН шогырлануынык макызды артып кету1 аныкталган болатын. Жас индекане жэне жынысына байланысты ерекшелктер аныкталды. Аумактык индустриалды кешендердщ эсер ету1мен пайда болатын шаштагы элементтердщ жинакталу децгейлер^ц сипаттык индикаторлык керсетк1штер1 ерекшел1ндк Сот-медицина-лык сараптама кез1нде адамды сэйкестенд1ру уцлн ек оптималды критерийлерд1 тандау мэселелер1 карастырылды.

Кшт свздер: шаш, микроэлементтер, сот-медициналык сараптама, адамды сэйкестенд1ру,индуктивт1 катынаскан плазмамен атомды-эмиссиялык спектрометрия

Соцгы жылдары халыктьщ элементпк мэртебеанщ биомониторинпж популяциялык зерттеулер1 аумактардьщ экологиялык жэне элеуметпк ерекшелктерЫ аныктауга кемек-тесет1н келешею1 жэне езею1 багыт болып табылады. Адамньщ минералдык алмасуы био-геохимиялык ортага байланысты, олай болса, табиги-экологиялык жэне элеуметпк фактор-лардьщ интегралды эсер ету1н керсететУ айтылган [1]. Сонымен катар, шаштьщ эле-ментт1к курамы ластайтын заттардьщ корша-ган ортадан барлык биогеохимиялык коректк т1збектер бойынша жинакталып тусуЫщ кер-ceTKimi болып табылады [2]. Авторлар тобы коршаган ортаньщ адам денсаулыгына эсерн багалауда диагностикалау белгшер1 ретнде шашты колдану мумюндИн керсеткен болатын [3]. Шаштьщ химиялык курамы агзада ауыр металдардьщ жинакталу процеан объектив^ керсет1п, аумактьщ экологиялык тургыдан колайсыз екенн керсетед1 [1,3]. Осындай зерт-теулер антропогендк жуктемеа жогары жэне 6HepK9ci6i дамыган ipi калаларда ерекше кызыгушылык тудырады [4]. Казакстанньщ орталык белИнде орналаскан Караганды, Темфтау, Балкаш жэне Жезказган калалары климатогеографиялык факторлармен, сонымен катар, тау кен eHflipici, тау кен-байыту жэне металлургиялык индустриямен байланысты енеркэап кэапорындар катарынык бар болуы-мен себептелген eMip суру ортасынык колайсыз шарттарымен сипатталады [3,5]. Осылай-ша, Xie W. жэне б1рлескен авторлардык nkipiH-

ше [6], енд1р1ст1к-индустриалды кешендердщ дамуы коршаган ортаньщ химиялык элемент-термен ластануына экеп кана коймай, олардьщ эр турл1 биологиялык салаларда уытты шогыр-лануына жэрдемдеседк Ластау корларынан эр турл1 кашыктыкта туратын тургындардьщ биологиялык тЫдерЫщ микроэлементпк курамын зерттеу шыгарылу кашыктыгын багалауга, оньщ ерекшелИн аныктауга мумюндк беред1 [1, 2, 3, 7]. Биологиялык орта немесе талдау уилн биопсиялык материал сек1лд1 шаш сот-медициналык зерттеу ушн ете езею1 болады. Оны инвазиялык емес эдюпен алуга болады, сакталуы жэне тасымалдануы, содан кейн белгт1 6ip химиялык элементтердщ курамына талдануы жекш [8]. Keii6ip авторлардык nkip-¡нше, макро- жэне микроэлементтердщ жаг-дайын багалау жэне оны сот-медициналык тэж1рибеде пайдалану ек келешеюч багыттар-дьщ 6ipi болып табылады [5, 8, 9]. Алайда, шашты талдаудьщ дурыс диагностикалык TyciHiriH беру уцлн элементпк алмасу жагдайы-ньщ адамдардьщ TnicTi тобы уилн калыпты болып табылатын алмасудьщ декгешн анык-тайтын табиги факторлар катарына тэуелдши riH анык TyciHy керек. Осындай факторлардьщ арасында, А. В. Скальный жэне б1рлескен авторлардык niKipiHLue [10], ек макызды болып жынысгык THicrmiri, жасы мен жеке тулганьщ конституционалдык параметрлер1 болады, Mo-men А. А. жэне б1рлескен авторлардык niKipiHLue [1] - зат алмасудьщ генетикалык ерек-шелктер1 елеул1 макыздылыкка ие болады,

баска авторлардын гпюрЫше - езшдк климат-тык;, географиялык; немесе техногенд1 фактор-лармен себептелген, коршаран ортаньщ эсер етуЫщ аумактык ерекшел1ктер1 манызды [2, 3, 5, 6, 7]. Алайда, адамды сот-медициналык; сэй-кестенд1руге катысты осы аспекттер аз зерт-телген. Осыран орай, накты аумактарда тур-рындардьщ эр турл1 санаттарында химиялык элементтердщ сандык мазмунын зерттеу ба-сым маныздылыкка ие болады [3, 7]. Баска деректермен 61рге ыктималдык дифференци-алды белгшер беймэл1м ел1ктерд1 сэйке-стенд1руде жэне хабар-ошарсыз кеткен тулрала рды ¡здеу кезнде жеделнздеспрудщ тшмдн лИн арттыру уилн белгш1 61р сараптамалык марынара ие болады.

Зерттеу максаты - Орталык; Казак-стан туррындарыньщ шаштарында химиялык; элементтерд1к жинак;талу дейгей1н баралау жэне жасына, мамандырына, туратын жер1не

жэне оныц техногенд1 ластанудьщ Heri3ri к;орларынан к;ашык;тырына байланысты осы аумак;та таралу ерекшел1г1н анык;тау.

МАТЕРИАЛДАР МЕН ЭД1СТЕР

Улплердi алу облысы ионе улг>~ лерд'1 жинау. Зерттеу нысаны рет1нде Орталык; Казак;станныц непзп аумарыньщ (Кара-ранды, Те Mi рта у, Балхаш жэне Жезк;азран) кенттелген жэне ауылдык; аумак;тарында соцры бес жыл ¡ш1нде турран ересек туррындар шаш-тарыньщ улгшер1 болды. 1238 Tipi адамньщ жэне 217 елктщ шаштарынан улг1лер зерт-телдк Зерттелет1ндерд1к жалпы санынан - 625 адам eHflipicTiK салада жумыс жасады (тау кен-енд1ру, тау кен-байыту жэне металлургиялык; eHflipicTep), 613 адамньщ енд1р1стщ осы тур-лер1не кэаби к;атыстары болран жок;. 6тюз1л-ген зерттеулердщ толык; сандык; керсетк1штер1 1 жэне 2 кестелерде керсет1лген.

0,1 грамм шаш бастьщ шуйде жарынан

1 кесте - Аумак, жынысы жэне жас керсетк1штер1 бойынша етюзтген зерттеулерд1ц сандык сипаттамасы

Жардайы/ К,араранды (1 аумак) Тем1ртау (2 аумак) Бал каш (3 аумак) Жезказран (4 аумак) Жалпы

Жас санаты еркек- эйел- еркек- эйел- еркек- эйел- еркек- эйел- саны

тер дер тер дер тер дер тер дер

Tipi адамдар 154 156 152 156 154 156 154 156 1238

21-30 жас 30 31 30 32 30 32 30 32 247

31-40 жас 31 32 31 31 31 31 31 31 249

41-50 жас 31 31 30 31 31 31 31 31 247

51-60 жас 31 31 30 31 31 31 31 31 247

6 жас жэне одан жорары 31 32 31 31 31 31 31 31 249

0л1ктер 28 27 27 27 27 27 27 27 217

21-30 жас 3 2 2 2 2 2 2 2 17

31-40 жас 5 5 5 5 5 5 5 5 40

41-50 жас 6 5 6 6 6 6 6 6 47

51-60 жас 7 7 7 7 7 7 7 7 56

6 жас жэне одан жорары 7 8 7 7 7 7 7 7 57

2 кесте - Зерттелет1н адамдардык турран жер1не жэне мамандырына байланысты етк1з1лген зерттеулердН сандык сипаттамасы

Зерттеле™ тулралар Турран жер1 Жумыспен камтылуы Турран жер1нН ендрспк кешендерден кэшыктыры

eHflipicre баска салаларда

кала ауыл 50 км 100 км 150 км 200 км 250 км

Еркектер 314 300 389 225 120 122 125 124 123

бйелдер 324 300 236 388 125 124 124 126 125

Барлыры 638 600 625 613 245 246 249 250 248

алынды. Алынран шаш улплер! караздан жа-салран конверттерге салынып, белме темпера-турасында куррак; жерде сак;талынды.

Мэл'/метт'/ жинау. Зерттеу yluíh шаш улплер1 мен жеке мэл1мет (жынысы, жасы, мамандыры, турак;ты туру аумары, eMip суру салты, аурулар, эдеттер1 жэне т.б. туралы мэль мет). Дуниежузт1к денсаулык; сак;тау уйымыньщ усыныстарыньщ непзЫде жасалран сауалнама непзЫде алынран болатын. Барлык; жардайлар-да улгтер донорларынан жэне улплер елктен алынран жардайда туыстарынан ак;параттык; жазбаша кел1ам1 алынды.

Зерттеу ад/стер/. 14 химиялык; эле-менттердщ: Си, Zn, Со, Fe, Cr, Mn,Cd, As, Pb, Ni, P, Ca, К жэне Mg бар болуы «Horiba Jobin Yvon» фирмасыньщ «ULnMA-2» спектрометр! нде ин-дуктивт1 к;атынаск;ан плазмамен атомдык;-эмис-сиялык; спектрометрия эд ici мен тексертдк Улп-лерд1 дайындау жэне шашты талдау МАГАТЭ талаптарына жэне эдстемелк усыныстарра сэй-кес стандарт™ эдстеме бойынша етюзшдк Шашты к алынран улплер1ндеп химиялык; эле-менттердщ мазмуныньщ керсетюштер1 езара жэне референтп мэры нала рмен салыстырылды (квартал аралык; интервал (q25-q75)) [11]. Шаштары химиялык; элементтердщ марынасыньщ биологиялык; руксат еттген децгейлер1 ретЫде ауыр металдармен жанасатын жумыскерлер yluíh эз1рленген токсикалык; химиялык; элементтердщ бар болуыньщ рук;сат еттген децгейлер1 бойынша нормативтер1 алынды [10]. Талдау нэтиже-лер1 зерттелетЫ жеке тулралардьщ медико-биологиялык; белплер1 бар электронды дерек к;орына енпзшдк

Алынран деректер Statistica 10.0 (StatSoft Inc., АК;Ш), SPSS20 статистикалык; бардар-ламалар дестеан жэне статистиканьщ бейпа-раметрлк эдстерш (ею тэуелаз рктемеде сандык; белгшерд1 салыстыру уш1н Манна-Уитни критерий!, уш жэне одан кеп тэуелаз топты салыстыру уш1н Краскел-Уоллис критерий!) к;олдана отырып Microsoft Excel ХР (Micosoft Corp., АК;Ш) кемепмен енделдк Орта-лык; ypflicTep жэне элементтердщ диспер-сиясы медиана жэне 25-тен 75 центильге дейшп аралык;пен сипатталды. Марыналардьщ айырмашылыры салыстырылатын ею топ уш1н ык;тималдык; децгей1 95% (р<0,05) асса, салыстырылатын уш топ yluíh р<0,0170, салыстырылатын терт топ yluíh р<0,0085, салыстырылатын бес топ yluíh р<0,0051 асса, статистикалык; марыналы деп саналды [12].

НЭТИЖЕЛЕР1 МЕН ТАЛКЫЛАУЛАР

Орталык; Казахстан аумарында туратын туррындар шаштарына жасалран салыстырма-

лы зерттеу нэтижелер1 олардьщ курамындары 14 зерттелетн химиялык; элементтердщ сандык; марынасыньщ кейб1р ерекшелктерЫ анык;-таура мумюндк берд1 (3 кесте). Осы аумак;та тYpaтын халык;тыц шашында туру аймарына к;арамастан, референтп марыналармен салыс-тырранда, зерттелетЫ микроэлементтердщ тым кеп болуы жэне макроэлементтердщ кемшшП (р<0,05) анык; анык;талды. Салыстыру уш\н баск;а мемлекеттерде, эдеби деректер бойынша, халык; шашындары элементтер марынасы норма шепнде, жорарры шектерге жак;ынырак; болатынын атап кету керек [13, 14,15,16,17]. Т\р\ адамдардары жэне елктер-деп эссенциалдык; (Си, 1х\, Со, Ре, Сг, Мп), уыт-ты жэне элеуегп уытты (Сс1. Аэ, РЬ), шартты эссенциалдык; (1\Н) микроэлементтердщ жэне макроэлементтердщ (Р, Са, К, Мд) децгейлер1, жынысына немесе жасына к;арамастан (р>0,05) тек- Осыра орай, келеа зерттеулерде Yлгiлep т1р1 жэне ел1 деп белЫген жок;, ярни, жардайына к;арамастан, зерттелетЫ тулралардьщ шаш улг1лер1 61 р топк;а 61р1кт1ршдк

бтюзшген зерттеулер эйелдердщ шаш-тары кейб1р макро- жэне микроэлементтердщ саны бойынша еркектердщ шаштарыньщ элементпк курамынан елеул1 езгешеленетнн керсетп. Еркектер шаштарында Си, 1х\, Со, Ре, Сг, Мп, Сс1, Аб, РЬ, N1 жэне К марынасы эйелдердщ керсетюштер1мен салыстырранда жорары болды. Осы элементтердщ еркектер-деп декгейлер марыналарын эйелдердеп марыналарымен жуптап салыстырранда зерт-телетн барлык; 11 элемент топтары арасында статистикалык; манызды ерекшелктер анык;-талды (р<0,05). Барлык; жорарыда керсетшген микроэлементтердщ марынасыньщ медианалык; керсетюштер1 еркектерде эйелдерге к;араранда 1,15-1,3 рет артык; болды. Осында Са жэне Мд сеюлд1 макроэлементтерд1к декгейлер1 тура к;арама-к;арсы болса, Р марынасыньщ декгей1 еркектерде жэне эйелдерде ¡с жузЫде ерек-шеленбеген1н атап кету керек. Ересектер шаш-тарындары микро- жэне макроэлементтер марынасыньщ жыныстык; айырмашылырын зерттеу бойынша эдебиетте керсет1лет1н зерттеу нэтижелер1 к;арама-к;айшы сипатк;а ие. Кептеген зерттеулердщ нэтижелер1 керсет1л-ген элементтерд1к шаштары жорарырак; декгей1 еркектерге тэн болатынын керсегп [10, 14,18, 19], бул б\зд\и, зерттеулер1м1зд1к нэтижелер1не сэйкес келедк Алайда, кейб1р элементтер бойынша, мысалра N1, к;арама-к;айшы сипатта-ры деректер кездес1п, осындай ерекшел1к эйелдерге тэн болса да, тек белгш1 жас кезен-¡нде рана, жэне жалпы алранда, эйел арзасы-

нын метаболитпк ерекшел1ктер1мен емес, баска факторлармен, мумюн экологиялык немесе т1пт1 мЫез-кулык факторлармен себептелед1 деген тужырымдама жасаура мумюндк бередк Еркектер мен эйелдер шаштарындагы кейб1р элементтердщ жыныстык ерекшелктернщ жок болуы туралы аппарат 61рнеше басылымдарда кездесед1 [16]. Осында еркектерде де, эйел-дерде де шаштары зерттелетЫ элементтер марынасыньщ керсетюштерЫщ елеул1 езгеше-ленетн1 байкалатынын атап кету керек, бул осы элементтщ децгей1 жас-жыныстык сипат-тамаларымен рана емес, сырткы факторлармен де, бэлюм, турран жер1мен немесе жумыс жери мен байланысты экологиялык; факторлармен аныкталатынын керсетедк

Калада туратын еркектер мен эйелдер-дщ шаштарындагы микроэлементтердщ (Си, 1г\, Со, Ре, Сг, Мп, Сс1, Аб, РЬ жэне N¡3 денгей ауылда туратын еркектер мен эйелдердкнен жогарырак, ал макроэлементтердщ (Р, Са, К жэне Мд) децгей1 темеырек болраны аныктал-ды. Осында кала аумарында туратын еркектер мен эйелдер шаштарыньщ улгшерндеп мулде барлык зерттелетЫ элементтердщ денгей ауылдык жерде туратын еркектер мен эйелдер улгшерндеп тшсп керсетющтер денгейнен статистикалык тургыдан ерекшеленед1 (р<0,05). Кептеген авторлар кейб1р уытты микроэлементтердщ жорарылатылран магына-сыньщ бар болуын [3, 6, 13, 16] жеке микроэлементтердщ шашта болуы мен олардьщ коршаран ортада болуы арасындары орнатыл-ран тк байланысымен туанд1редк Не М. J жэне б1рлескен авторлар гпмршше, ластарыштар кешеынщ калада туратын тургындарга жиын-тык эсер ету1 ауылдык жерде туратындарга эсер етуЫен 4,9 есе артык [19]. Бул Орталык Казакстан аумарында туратын кала жэне ауыл тургындары шаштарындары зерттелетн элементтер денгешнщ марынасын баралау бойын-ша б1з етюзген зерттеулердщ нэтижелерЫе толырымен сэйкес келедк Шаштары микро-элементтер магынасыньщ есу1 коршаран орта-дан сНрт алу есебнен болатыны анык. Б1здщ ойымызша, осындай айырмашылыктьщ б1рне-ше себеб1 бар. Б1р1ншщен, уытты элементтердщ кысымра саулыньщ темендеу1мен. Еюн-шщен, табири ен1мдерд1 кеб1рек пайдалануы-мен жэне макроэлементтер тапшылыгыньщ кушеюне экелетЫ кофе, ¡ш1мд1кт1 терю пайда-ланумен себептелетн ауылдык жердеп тамак-тану ерекшелктерЫщ езгеше болуымен.

Кептеген енд1р1с кэапорындарыньщ жанында адам денсаулырына кау1пт1 болатын уытты жэне шартты уытты микроэлементтер-

дщ жорарылатылран магынасы бар аумактар пайда болатыны мэл1м [13, 14, 17]. Жалпы алганда, осы деректер адамньщ теракты туру орныньщ жэне непзп ластау корыньщ (аумак-тык енд1р1с кэапорны) арасындары кашыктык-ты улкейту антропогендк кысымньщ темен-деуне экелетУн керсететЫ б1здщ зерттеу нэтижелер1мен келюедк Максималды шогырла-ну енд1р1с кэапорындарынан 50 шакырым жерде туратын адамдарда аныкталды. Осында макроэлементтердщ (Р, Са, К жэне Мд) тапшы-лыры енд1р1с кэапорнына максималды жакын туратын тулгаларда анырырак кер1нд1, одан алыстай бара осы тапшылык елеул1 темендедк

Бар болатын мэл1метп талдау жэне езЫдк бакылаулар адамньщ туру ортасына техногенд1 эсер етудщ непзп корлары болып пайдалы казбаларды енд1ру мен байытумен байланысты кэапорындар мен нысандар бола-тынын керсетп: карьерлер, шахталар, кеыш-тер, байыту фабрикалары, металлургиялык кешендер жэне т.б. Казакстанньщ кем1р, тау кен, металлургиялык енеркэабЫдеп енд1р1спк процестерд1 каркындату колайсыз экологиялык жардайдьщ туындауына рана емес, осы салаларда жумыс жасайтын адамдар шаштарыньщ химиялык курамына тубегейл1 эсер етедк 6нд1р1спк жэне енд1р1спк емес салаларда жумыс жасайтын адамдардьщ шаштарыньщ химиялык курамдарын салыстыру олардьщ элемент™ профильдер1 елеул1 езгешеле-нетУн керсетп. Осылайша, жынысына кара-мастан, енд1р1спк салада жумыс жасайтын адамдардьщ шаш улгшерЫдеп Си, Со, Ре, Сг, Мп, Сс1, Аб, РЬ, N1 марынасыньщ децгей1 аумактьщ енд1р1спк кешендер1мен байланысты болмайтын салаларда жумыс жасайтын адамдардьщ шаш улгшерЫдеп ти1сп элементтер декгей1н елеул1 артып тусед1 (р<0,05). 6нд1р1с-те жумыс жасайтын еркектерде зерттелетЫ макроэлементтердщ 4-унщ 3-1 (Р, Са, К) жэне эйелдерде ттт1 барлык зерттелетн макроэлементтер (Р, Са, К и Мд) тапшылыры баска салаларда жумыс жасайтындармен салыстыр-ранда кеб1рек кер1нед1 (р<0,05). Караганды, Тем1ртау, Балкаш жэне Жезказган калаларын-дагы аумактьщ енд1р1спк кэс1порындарында жумыс жасайтын тулгаларды зерттеу, жынысына карамастан, уытты элементтермен жукте-лу езгешел1п енд1р1с тур1мен байланысты екен1н керсетт1. Сонымен катар, жумыс жасау кезек1н1к жогарылауы (ет1л) жалпы алганда шашта 1г\, Со, Ре, Мп, N1, Аб, жэне Сс1 пен РЬ шорырлануымен, жэне Си (р<0,0051) шогырла-ну урд1амен коса келед1.

6нд1р1с ортасы кептеген мамандыктар-

3 кесте - Жардайына, жынысына, турран жер1не жэне жумыс орнына байланысты Орталык Казакстанныц ересек халкынык шашындары зерттелепн химиялык элементщ таралуынык салыстырмалы сипаттамасы

Элемент Магы насы Жагдайы Жынысы Туратын жер1 Жумыс орны (профессия) Реф. маг. [21], №5^75)

т1р1 адамдар елк-тер еркек-тер эйел-дер кала ауыл ендЬ р1сте баска салаларда

Си (}25 30 31 14 10 130 13 130 14 9-14

Ме 100 100 100 50 140 14 140 14

(}75 110 110 140 100 150 14 150 50

1п (}25 210 210 210 200 210 208 220 210 145-206

Ме 214 215 218 207 218 210 230 210

(¿75 218 220 218 213 230 210 230 210

Со (}25 0.17 0.17 0.17 0.16 0.18 0.17 0.19 0.17 0.04-0.16

Ме 0.18 0.18 0.18 0.17 0.19 0.17 0.19 0.17

(}75 0.18 0.18 0.19 0.17 0.19 0.17 0.19 0.17

Ре д25 30 30 35 28 40 33 37 35 11-25

Ме 35 35 39 35 43 35 40 39

д75 37 37 43 35 45 35 45 40

Мп д25 1.1 1.1 0.96 0.96 1.3 0.96 1.4 1 0.32-1.29

Ме 1.1 1.1 1.2 1.1 1.5 0.96 1.5 1

(}75 1.2 1.5 1.5 1.15 1.6 1 1.6 1

Сг д25 1.4 1.4 1.4 1.3 1.6 1.4 1.7 1.5 0.2-0.96

Ме 1.5 1.5 1.5 1.4 1.8 1.4 1.8 1.5

д75 1.6 1.6 1.8 1.5 1.8 1.4 1.8 1.5

Сс1 (}25 0.15 0.15 0.15 0.14 0.25 0.15 0.25 0.15 0.02-0.13

Ме 0.2 0.2 0.25 0.2 0.5 0.15 0.45 0.15

д75 0.25 0.25 0.5 0.2 0.5 0.15 0.5 0.2

Аб д25 0.98 0.99 0.99 0.95 1.3 0.96 1.2 0.99 0.00-0.98

Ме 1 1 1.05 1 1.3 0.99 1.2 1

(}75 1.1 1.1 1.3 1.1 1.3 0.99 1.3 1

N1 д25 1.78 1.77 1.7 1.69 1.9 1.7 1.85 1.7 0.14-0.53

Ме 1.8 1.8 1.85 1.7 2 1.7 1.9 1.7

д75 1.84 1.85 2 1.8 2 1.7 2 1.7

РЬ д25 0.45 0.5 0.5 0.15 0.7 0.5 0.6 0.15 0.38-1.67

Ме 0.54 0.55 0.7 0.5 0.9 0.5 0.8 0.25

(}75 0.7 0.7 0.9 0.6 0.9 0.5 0.9 0.5

Р д25 121 120 120 120 120 127 125 125 128-181

Ме 122 122 124 120 120 127 127 125

д75 124 124 127 127 123 127 127 125

Са (}25 500 500 350 1100 350 1200 1100 1200 354-1619

Ме 800 800 800 1100 350 1200 1100 1200

д75 1100 1100 1200 1570 500 1250 1100 1200

К д25 300 300 200 200 190 350 370 390 29-433

Ме 320 300 300 250 200 360 370 390

(}75 350 350 360 320 250 370 370 390

Мд д25 50 50 70 100 50 100 60 25 32-137

Ме 70 70 77.5 100 70 100 100 100

д75 100 100 100 130 70 100 100 100

да жасайтын тулгалар уцлн Си, Со, Ре, Мп, 1\П, Аб, Сс1 жэне РЬ эсер етуЫщ элеуегп коры болады [6, 7, 13, 14]. Бар болатын эдеби деректер де адам туракты турде жумысы бойынша байланыска туссе биологиялык улгшерде металдардьщ шогырлануыньщ жо-гарылау дерепн куэландырады [20], мысалга, металлургия енеркэабнде жумыс жасайтын еркектерде РЬ децгейшщ жогарылауы [19] жэне тау кен-байыт саласында жумыс жасай-

тын тулгалар шаштарында Си шогырлануыньщ елеул1 жогарылауы [17]. Кейб1р авторлар енд1р1сте жумыс жасайтын еркектердщ шаш-тарындагы уытты микроэлементтердщ жогары-латылган децгей1 кушейтшген зат алмасу нэтижеа болуы мумюн деп болжамдайды [19]. Осылайша, физикалык жумыс кезнде энергия-ны шыгару тамакты кеб1рек ¡илп-жеуЫ талап етед1, бул агзага микроэлементтердщ кеб1рек тусуЫе экелу1 мумюн. Жумыс орныньщ адам

шашыньщ сандык курамына эсер ету1 туралы хабарларымен 61рге еркектер мен эйелдердщ шаштарындагы Си, Мп, Сс1, Аб жэне РЬ денгей-лер1 кэапорындагы жумыс етшше байланысты эркашан да статистикалык езгешеленетЫ айырмашылыктарга ие болатыны туралы хабарлармен 61рге келед1 [18, 20]. бтюзтген зерттеулер жумыс етшЫе байланысты еркектер мен эйелдер шаштарындагы Си, 1х\, Со, Мп, Сс1, Аб, РЬ жэне N1 децгейшщ магынасын-дары айырмашылыктарды растады. Бул, М. А. №>шош жэне 61рлескен авторлардьщ тюрнше [20], жумыс орнындары узак контаючмен, зиянды заттарды уландырмау бойынша арза мумюндктернщ темендеу1мен, агзаньщ биоло-гиялык картаюыньщ нэтижеанде тенгеруцл механизмдернщ олкылыгымен, созылмалы аурулардьщ пайда болуымен байланысты.

Жынысына карамастан, Орталык Казакстанньщ барлык тургындарында жасы келгенде шаш улгшерЫде микроэлементтер керсетюшнщ жорарылау урд1а аныкталды. Е. В. Сальникова жэне б1рлескен авторлардьщ тюрЫше [3] тургындарда химиялык элемент-тер шорырлануыньщ жорарылауы коршаган орта факторларыньщ узак уакыт бойы, теракты эсер ету1мен жэне жинакталу процестер1-мен байланысты болуы мумюн. Кептеген зерттелетЫ элементтердщ шаш улгшерЫдеп шорырлануы 21-ден бастап 60 жаска дешнп кезецде елеул1 жорарылайтынын ерекше атап кету керек. Эйелдер шаштарыньщ элементпк курамы еркектермен салыстырранда туракты-лырыньщ жогарырак болуымен ерекшеленед1, жэне, шамасы, кептеген жардайларда, сырткы факторлармен аныкталады, ал еркектерде ол сырткы жардайлардан кебфек тэуелд1 болады. 6рб1р элемент ушн микро- жэне макро-элементтердщ жинакталу децгей1 дербес жэне жас тобына байланысты жинакталудьщ эр турл1 денгешмен жэне кер1ым1мен сипат-талатыны аныкталды. Эдебиетп талдау жасы келгенде кейб1р микроэлементтердщ тецгер1м-аздИ эр турл1 дэрежеде керЫетУн керсегп [7, 20, 21]. Бул аумактьщ жэне мамандыктьщ экологиялык факторларыньщ эсерне байланысты, туракты туру орнына байланысты адам агасына тамакпен микроэлементтердщ жетю-лказ тусу1мен, тусулердеп бузушылыктармен, заттарды сщру жэне жинакталуымен байланысты болады. Шаштьщ микроэлемент™ курылымындагы аныкталган ауыткулары олар-дьщ иеанщ жасын болжамдаура мумюндк бередк

Казакстанньщ Орталык; белИнщ тур-рындарыньщ шаштарындагы макро- жэне ми-

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

кроэлементтердщ магынасын багалау бойынша алынган нэтижелерд1 жалпылай отырып, зац-дылыктар катарыньщ бар болуын белгшеуге болады. Зерттелген адамдардьщ шаштарындагы уытты элементтердщ шогырлануы эр турл1 авторлардьщ жумыстарында керсетшген баска мемлекеттер тургындары уилн денгей-лерден жалпы алганда жогарырак болды [13, 14,15,16,17]. Кептеген жардайларда зерттелген химиялык; элементтердщ магынасы кала туррындарында жогарырак; болды. Зерттеу нэтижелер1 бойынша шаштагы уытты микроэлементтер магынасыньщ жыныстык e3repyi туралы сез етуге болады. Барлык; зерттелетЫ элементтер уцлн жыныстык; диморфизмнщ бар болуы керсеттд1, бул жынысына байланысты осы элементтерд1 алмасу кезнде езгеше ерекшелктердщ бар болуын куэландыруы мумюн. еркектер шаштарында уытты элементтер магынасы жогарырак; болганы атап етшедк КОРЫТЫНДЫ

бтюзтген зерттеулер осы аумакта туратын халыкка антропогендк фактордьщ эсер етунщ бар болуын керсетедк Шаштьщ элементпк курамы, саусак ¡здер1 сеюлд1, ете жекеленген, оньщ кемепмен адамды сэйкес-тенд1руге болады. Шаштьщ сот медицинасы-ньщ дэлелдер1 ретЫде жогары таралуын еске-ре отырып, сен1мд1 нэтиже бере алатын шаштьщ элементпк курамын пайдалану кажетттИ бар. Адам шашындагы химиялык; элементтердщ жинакталу денгейн керсететЫ алынган деректер мен жасалган картасызбалары сот-медициналык тэж1рибеа кезнде тулганы сэй-кестенд1рген кезде адамньщ турган аумагын, турган жерЫ (кала немесе ауыл), жасын, мамандыгы немесе жумыс орнын болжамдауга мум юнд1к бередк

Т¥ЖЫРЫМ

1 Шаш тест-жуйе ретЫде адам агза-сында зерттелетЫ элементтердщ сандык жэне сапалык магынасыньщ индикаторы ретЫде сот-медициналык тэж1рибеде пайдаланылуы мумюн.

2 Орталык Казакстан еркектерЫщ шаштарындагы эссенциалдык, уытты жэне элеуетп уытты микроэлементтерд1к магынасы эйелдер шаштарындагы осы химиялык элементтердщ магынасымен салыстырганда жогарырак болады.

3 Жынысына карамастан, eHflipicriK салада жумыс жасайтын барлык тулгалар уш1н екбек эрекетнщ ерекшел1пмен (мамандыгы, жумыс ет1л1) байланысты, кэаптк шартталган тег1не орай агзада Си, Zn, Со, Fe, Мп, Ni, As, Cd жэне РЬ металдарыньщ жогарылауы тэн.

4 Шаштагы уытты элементтердщ магы-насындары референтп мары нала рды к жогары-лауыньщ тарауы жасына орай жорарылайды.

5 бтюзшген зерттеулер тау кен-ендфу, тау кен-байыту жэне металлургиялык; eHflipic кэапорындарыньщ турган жерЫе, мамандыгы-на жэне eHflipicreri жумыс етшЫе байланысты адамньщ шашындары Си, Zn, Со, Fe, Cr, Mn, Cd, As, Pb, Ni, P, Ca, К жэне Mg денгешне жанама эсер ету сипатын баралаура мумюндк берд1.

ЭДЕБИЕТ

1 Влияние поступления микроэлементов из биосферы на элементный статус человека / Е. В.Сальникова, Е. А. Осипова, А. В. Скальный и др. //Вестник ОГУ. - 2013. - V. 10. - С. 59-64.

2 Кенесары Д. У. Оценка рисков здоровью населения от химического загрязнения атмосферного воздуха в населенных пунктах Республики Казахстан /Д. У. Кенесары, 3. Адильгирейулы, Н. А. Акжолова //Вестник КазНМУ. - 2019. - №1. - С. 89-93.

3 Кутяков В. А. Концентрация макро- и микроэлементов в биологических объектах как диагностический признак в судебно-медицинской экспертной практике /В. А. Кутяков, А. Б. Салмина, В. И. Чикун //Сиб. мед. журн. -2015. - №3. - С. 87-92.

4 Мусабекова С. А. Элементный состав волос как индикатор природно-техногенной обстановки территории для судебно-медицинской идентификации человека //Медицина и экология. - 2018. - №4. - С. 105-111.

5 Сальникова Е. В. Микроэлементный статус населения Оренбургской области /Е. В. Сальникова, Т. И. Бурцева, А. В. Скальный // Экология человека. - 2019. - №1. - С. 28-32.

6 Скальный А. В. Референтные значения концентрации химических элементов в волосах, полученные методом ИСП-АЭС (AHO центр биотической медицины) //Микроэлементы в медицине. - 2003. - №4 (1). - С. 55-56.

7 Скальный А. В. Референтные значения содержания токсичных микроэлементов в волосах у профессионально незащищенного населения России //Экологическая токсикология и фармакология. - 2015. - Т. 40, №1. - С. 18-21.

8 Унгуряну Т. Н. Сравнение трех и более независмых групп с использованием непараметрического критерия Краскела Уоллиса в программе Stata /Т. Н. Унгуряну, А. М. Гржи-бовский //Экология человека. - 2014. - №6. -С. 78-82.

9 Элементный статус взрослого трудоспособного населения Республики Бурятия /И.

Ю. Тармаева, А. В. Скальный, О. Г. Богданова и др. //Медицина труда и промышленная экология. - 2019. - №5. - С. 308-313.

10 Assessment of environmental and occupational exposure to heavy metals in Taranto and other provinces of Southern Italy by means of scalp hair analysis /Е. V. Buononato, D. De Luca, I. C. Galeandro et al. //Environmental monitoring and assessment. - 2016. - V. 188 (6). - P. 337.

11 Evaluation of the status and the relationship between essential and toxic elements in the hair of occupational^ exposed workers /М. A. Nouioui, M. Araoud, M. L. Milliand et al. // Environmental monitoring and assessment. -2018. -V. 190 (12). - P. 731.

12 External interference from ambient air pollution on using hair metal (loid) s for bi-omarker-based exposure assessment /М. Ren, L. Yan, Y. Pang et al. //Environment International. -2020. -V. 137. - P. 105-584.

13 Hair chemical element contents and influence factors of reproductive-age women in the West Ujimqin Banner, Inner Mongolia, China / S. Zhou, H. Yuan, X. Ma, Y. Liu //Chemosphere. -

2017. -V. 166. - Pp. 528-539.

14 He M. J. Organophosphate esters and phthalate esters in human hair from rural and urban areas, Chongqing, China: concentrations, composition profiles and sources in comparison to street dust //Environmental Pollution. - 2018. -V. 237. - Pp. 143-153.

15 Hu Y. Health risks to local residents from the exposure of heavy metals around the largest copper smelter in China //Ecotoxicology and environmental safety. - 2019. - V. 171. - Pp. 329-336.

16 Human hair analysis in relation to similar environmental and occupational exposure /М. I. Szynkowska, M. Marcinek, A. Pawlaczyk, J. Al-binska //Environmental toxicology and pharmacology. - 2015. - V. 40. - P. 402-408.

17 Kucera, J. Hair elemental analysis for forensic science using nuclear and related analytical methods /1 Kucera, J. Kamenik, V. Havränek // Forensic Chemistry. - 2018. - V. 7. - Pp. 65-74.

18 Muhammad S. Associations of potentially toxic elements (PTEs) in drinking water and human biomarkers: a case study from five districts of Pakistan /S. Muhammad, S. Khan // Environmental Science and Pollution Research. -

2018. -V. 25. - P. 67-73.

19 Tamburo E. Gender as a key factor in trace metal and metalloid content of human scalp hair. A multi-site study /Е. Tamburo, D. Varrica, G. Dongarrä //Science of the Total Environment. -2016. - V. 573. - Pp. 996-1002.

20 Trace elements in scalp hair and fingernails as biomarkers in clinical studies /A. A. Momen, M. A. Khalid, M. A. Elsheikh, D. M. Ali //J. Health. Spec. - 2015. - V. 3. - Pp. 28-34.

21 Xie W. Health risk assessment of trace metals in various environmental media, crops and human hair from a mining affected area //International journal of environmental research and public health. - 2017. - T. 14. - V. 12. - P. 1595.

REFERENCES

1 Vliyanie postupleniya mikroelementov iz biosfery na elementnyy status cheloveka /E. V.Sal'nikova, E. A. Osipova, A. V. Skal'nyy i dr. // Vestnik OGU. - 2013. - V. 10. - S. 59-64.

2 Kenesary D. U. Otsenka riskov zdorov'yu naseleniya ot khimicheskogo zagryazneniya at-mosfernogo vozdukha v naselennykh punktakh Respubliki Kazakhstan /D. U. Kenesary, Z. Adil'gireyuly, N. A. Akzholova //Vestnik KazNMU. -2019.-№1.-S. 89-93.

3 Kutyakov V. A. Kontsentratsiya makro- i mikroelementov v biologicheskikh ob"ektakh kak diagnosticheskiy priznak v sudebno-meditsinskoy ekspertnoy praktike /V. A. Kutyakov, A. B. Salmina, V. I. Chikun //Sib. med. zhurn. - 2015. -№3. - C. 87-92.

4 Musabekova S. A. Elementnyy sostav volos kak indikator prirodno-tekhnogennoy ob-stanovki territorii dlya sudebno-meditsinskoy identifikatsii cheloveka //Meditsina i ekologiya. -

2018. - №4.-S. 105-111.

5 Sal'nikova E. V. Mikroelementnyy status naseleniya Orenburgskoy oblasti /E. V. Sal'nikova, T. I. Burtseva, A. V. Skal'nyy //Ekologiya cheloveka. - 2019. - №1. - S. 28-32.

6 Skal'nyy A. V. Referentnye znacheniya kontsentratsii khimicheskikh elementov v volo-sakh, poluchennye metodom ISP-AES (ANO tsentr bioticheskoy meditsiny) //Mikroelementy v meditsine. - 2003. - №4 (1). - S. 55-56.

7 Skal'nyy A. V. Referentnye znacheniya soderzhaniya toksichnykh mikroelementov v volo-sakh u professional'no nezashchishchennogo naseleniya Rossii //Ekologicheskaya toksikologiya i farmakologiya. - 2015. -T. 40, №1. - S. 18-21.

8 Unguryanu T. N. Sravnenie trekh i bolee nezavismykh grupp s ispol'zovaniem nepar-ametricheskogo kriteriya Kraskela Uollisa v programme Stata fT. N. Unguryanu, A. M. Grzhibov-skiy //Ekologiya cheloveka. - 2014. - №6. - C. 78-82.

9 Elementnyy status vzroslogo trudo-sposobnogo naseleniya Respubliki Buryatiya /1. Yu. Tarmaeva, A. V. Skal'nyy, O. G. Bogdanova i dr. // Meditsina truda i promyshlennaya ekologiya. -

2019. - №5. - S. 308-313.

10 Assessment of environmental and occupational exposure to heavy metals in Taranto and other provinces of Southern Italy by means of scalp hair analysis /E. V. Buononato, D. De Luca, I. C. Galeandro et al. //Environmental monitoring and assessment. - 2016. - V. 188 (6). - P. 337.

11 Evaluation of the status and the relationship between essential and toxic elements in the hair of occupational^ exposed workers /M. A. Nouioui, M. Araoud, M. L. Milliand et al. // Environmental monitoring and assessment. -2018. -V. 190 (12). - P. 731.

12 External interference from ambient air pollution on using hair metal (loid) s for bi-omarker-based exposure assessment /M. Ren, L. Yan, Y. Pang et al. //Environment International. -2020. -V. 137. - P. 105-584.

13 Hair chemical element contents and influence factors of reproductive-age women in the West Ujimqin Banner, Inner Mongolia, China / S. Zhou, H. Yuan, X. Ma, Y. Liu //Chemosphere. -

2017. -V. 166. - Pp. 528-539.

14 He M. J. Organophosphate esters and phthalate esters in human hair from rural and urban areas, Chongqing, China: concentrations, composition profiles and sources in comparison to street dust //Environmental Pollution. - 2018. -V. 237. - Pp. 143-153.

15 Hu Y. Health risks to local residents from the exposure of heavy metals around the largest copper smelter in China //Ecotoxicology and environmental safety. - 2019. - V. 171. - Pp. 329-336.

16 Human hair analysis in relation to similar environmental and occupational exposure /M. I. Szynkowska, M. Marcinek, A. Pawlaczyk, J. Al-binska //Environmental toxicology and pharmacology. - 2015. - V. 40. - P. 402-408.

17 Kucera, J. Hair elemental analysis for forensic science using nuclear and related analytical methods /J. Kucera, J. Kamenik, V. Havränek //Forensic Chemistry. - 2018. - V. 7. -Pp. 65-74.

18 Muhammad S. Associations of potentially toxic elements (PTEs) in drinking water and human biomarkers: a case study from five districts of Pakistan /S. Muhammad, S. Khan // Environmental Science and Pollution Research. -

2018. -V. 25. - P. 67-73.

19 Tamburo E. Gender as a key factor in trace metal and metalloid content of human scalp hair. A multi-site study /E. Tamburo, D. Varrica, G. Dongarrä //Science of the Total Environment. -2016. - V. 573. - Pp. 996-1002.

20 Trace elements in scalp hair and fingernails as biomarkers in clinical studies /A. A.

Momen, M. A. Khalid, M. A. Elsheikh, D. M. Ali //J. Health. Spec. - 2015. - V. 3. - Pp. 28-34.

21 Xie W. Health risk assessment of trace metals in various environmental media, crops and human hair from a mining affected area //Inter-

national journal of environmental research and public health. - 2017. - T. 14. - V. 12. - P. 1595.

Поступила 09.09.2020 г.

S. A. Mussabekova

ROLE OF HAIR ANAL YSIS IN FORENSIC MEDICAL IDENTIFICATION OF HUMAN Department of pathology of Karaganda medical university (Karaganda, Kazakhstan)

Determination of the content of macro- and microelements in hair is an important forensic diagnostic feature. The article presents the materials of the study of the elemental composition of the hair of the population of Central Kazakhstan. The analysis of the content of Cu, Zn, Co, Fe, Cr, Mn, Cd, As, Pb, Ni, P, Ca, K and Mg in the hair by the method of atomic emission spectrometry with inductively coupled plasma was carried out. The features of the receipt, distribution and deposition of these elements in living people and corpses, depending on the place of residence, gender, age, place of work and professional experience, are considered. Differences in the macro- and microelement composition of residents living in urbanized and rural areas were established. The analysis of microelement imbalance in persons working at industrial enterprises of regions and persons not employed in the production sphere is presented. At the same time, a significant excess of the concentration of toxic chemical elements in the hair was revealed in people who work for a long time in production, against the background of a significantly lower supply of the body with macronutrients. Differences related to the age index and gender were found. The most characteristic indicator indicators of the levels of accumulation of elements in the hair, formed under the influence of regional industrial complexes, were revealed. The issues of choosing optimal criteria for human identification during forensic medical examinations are considered

Key words: hair, trace elements, forensic medical examination, human identification, inductively coupled plasma atomic emission spectrometry

С. А. Мусабекова

РОЛЬ АНАЛИЗА ВОЛОС В СУДЕБНО-МЕДИЦИНСКОЙ ИДЕНТИФИКАЦИИ ЧЕЛОВЕКА Кафедра патологии Медицинского университета Караганды (Караганда, Казахстан)

Определение содержания макро- и микроэлементов в волосах является важным судебно-медицинским диагностическим признаком. В статье представлены материалы исследования элементного состава волос населения Центрального Казахстана. Проведен анализ содержания в волосах Си, 2п, Со, Ре, Сг, Мп, Cd, Аэ, РЬ, 1\Н, Р, Са, К и Мд методом атомно-эмиссионной спектрометрии с индуктивно связанной плазмой. Рассмотрены особенности поступления, распределения и депонирования этих элементов у живых людей и трупов в зависимости от места жительства, пола, возраста, места работы и профессионального стажа. Установлены выраженные различия в макро- и микроэлементном составе жителей, проживающих на урбанизированных и сельских территориях. Представлен анализ микроэлементного дисбаланса у лиц, работающих на промышленно-индустриальных предприятиях регионов? и лиц, не занятых в производственной сфере. Одновременно выявлено значимое превышение концентрации в волосах токсичных химических элементов у лиц, работающих длительное время на производстве, на фоне достоверно более низкой обеспеченности организма макроэлементами. Установлены различия, связанные с возрастным индексом и половой принадлежностью. Выявлены наиболее характерные индикаторные показатели уровней накопления элементов в волосах, формирующиеся под воздействием региональных индустриальных комплексов. Рассмотрены вопросы выбора оптимальных критериев для идентификации человека при проведении судебно-медицинских экспертиз.

Ключевые слова: волосы, микроэлементы, судебно-медицинская экспертиза, идентификация человека, атомно-эмиссионная спектрометрия с индуктивно связанной плазмой

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.