Научная статья на тему 'АБДУЛЛА АВЛОНИЙНИНГ МАЪНАВИЙ-МАЪРИФИЙ ҚАРАШЛАРИ'

АБДУЛЛА АВЛОНИЙНИНГ МАЪНАВИЙ-МАЪРИФИЙ ҚАРАШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
70
44
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
тарбия / инсон / маънавий / маърифий / ахлоқ / хулқ / таълим / мактаб

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Усмонова Хафиза Мухитдиновна

Мазкур мақолада Абдулла Авлонийнинг ижодий мероси ва асарларидаги маънавий-маърифий қарашлари, тарбия, инсон ахлоқи, яъни яхши ва ёмон хулқлар борасидаги ғоялари, таълимга оид фикрлари баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «АБДУЛЛА АВЛОНИЙНИНГ МАЪНАВИЙ-МАЪРИФИЙ ҚАРАШЛАРИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific Methodical Journal / ISSN 2181-063X Volume 3 Issue 4 / December 2022

АБДУЛЛА АВЛОНИЙНИНГ МАЪНАВИЙ-МАЪРИФИЙ ЦАРАШЛАРИ

Усмонова Хафиза Мухитдиновна

Аннотация: Мазкур маколада Абдулла Авлонийнинг ижодий мероси ва асарларидаги маънавий-маърифий карашлари, тарбия, инсон ахлоки, яъни яхши ва ёмон хулклар борасидаги гоялари, таълимга оид фикрлари баён этилган.

Калит сузлар: тарбия, инсон, маънавий, маърифий, ахлок, хулк, таълим, мактаб

SPIRITUAL AND EDUCATIONAL VIEWS OF ABDULLA AVLONI

Usmanova Khafiza Mukhitdinovna

Abstract: This article presents the spiritual and educational views of Abdullah Awlaniya on the creative heritage and works, his ideas about education, human morality, that is, about good and evil, his views on education.

Keywords: upbringing, personality, spiritual, education, moral, behavior, school

Абдулла Авлоний жадид маърифатларининг йирик намоёндаси сифатида узбек халкининг калбида чукур из колдирган атокли маърифатпарвар, истеъдодли шоир, машхур миллий адибимиз. Айникса Авлонийнинг маънавий-маърифий карашлари бугунги кун миллий тарбиясининг дастуриламали десак, хато булмайди. Авлонийнинг ижодий мероси маънавий-маърифий тарбия гоясининг таргиботчисидир. Унинг асарларида илгари сурилган таълим-тарбияга оид фикрлари миллий маънавиятимиз ривожланишида кимматли манба сифатида хизмат килмокда.

Абдулла Авлонийнинг маънавий карашлари унинг машхур тарбиячи сифатида ном козонишига сабаб булган. Адибнинг "Тарбия - "Педагогия", яъни бола тарбиясининг фани демакдур". Боланинг саломат ва саодати учун яхши тарбия, танни пок тутмок, ёш вактида маслакни тузатмок, яхши хулкларни ургатмок табиблардек кабидурки, табиб хастанинг баданидаги касалига даво килгони каби тарбиячи боланинг вужудидаги жахл марказига "яхши хулк" деган давони ичидан, "поклик" деган давони устидан бериб катта килмоги лозимдир, деган таърифи хозирги замон баркамол инсонни вояга етказиш, уларни яхшиликка чорлаш, ёмонликдан кайтариш оркали амалга оширилаётган тарбия амалиётига мос келади. Абдулла Авлонийнинг энг кимматли маънавий карашлари унинг "Туркий гулистон ёхуд ахлок" уз аксини топган. Бу асар, асосан, инсон ахлоки, яъни яхши ва ёмон хулклар хакида фикр юритади.

ПМ^^^в 962 http://oac.dsmi-qf.uz

Acapga TapöuaHHHr hhcoh xaeTugaru öyroKgurura axaMuaT öepugagu. Hhcoh x£h KanoH eMOH öyguö TyFugMafigu eKH axmu ogaMgaHruHa axmu $ap3aHg eKH eMOH OgaMgaHruHa eMOH ogaM TyFugMafigu, $ap3aHgHHHr öapKaMog hhcoh öyguö eTumyBuga TapöuaHHHr axaMuaru öyroKguru TatKuggaHagu. Oap3aHg Tapöuacu maxcufi Macaga эмaс, y ^aMu^T, gaBgar axaMuarara эгa öygraH 6ywK h^thmohh umgup. y my gapa^aga 6ywK umKH, BaTaH ucTHKöogu xaM, Muggar TaKgupu xaM Tapöua öugaH öoFguK. Aögygga ABgoHufi cy3gapu öugaH afiTraHga, "Ag-xocug, Tapöua öu3gap ynyH e xaeT - e MaMOT, e Ha^OT - e xagoKar, e caogaT - e ^agoKar Macagacugyp... ^apxaKUKar, aguöHHHr Ma3Kyp uöpargu cy3gapu öyryHru KyH muopura afigaHraH. fflaxcaH gaBgaTHMH3 paxöapu fflaBKar Mup3ueeB ymöy cy3gapHH xap öup MaKTaö öuHoeuga muop cu^aruga e3uö Kyfiugumu mapTguruHH xaM agoxuga TatKuggaraHgap.

Aögygga ABgoHHfiHUHr "TypKufi rygucTOH exyg axgoK" acapu HHCOHgapHH "axmuguK-Ka naKupryBHH, eMOHguKgaH KafiTapryBHH öup ugM" - axgoK MaHöacH cu^aruga xaM guKKarra ca30B0pgup. ABgoHufi "TypKufi rygucTOH exyg axgoK" acapuga HHCOHra xoc xygKHu HKKura - axmu Ba eMOHra a^paragu. "^xmu xygKgap" geö HOMgaHraH öupuHHH KHCMuga y 31 $a3ugar, "Emoh xygKgap" geö aragraH hkkhhhh KHCMga эсa 20 uggarra Ta pu$ öepagu. Y3 Mygoxa3agapuHH gaguggam ynyH ugoBagap KegTupagu. y "axgoK ygaMOCu"HHHr Kapamgapu acocuga HHCOHgapHHHr xygKgapuHH axmu Ba eMOH xygKgapra a^paragu, öyHra ygapHHHr Ha^c TapöuacuHH acoc Kuguö ogagu. y axmu xygKgapra ^aroHar, Ha3O$ar, mu^oar, HHTH3OM, BH^goH, BaraHHH cyfiMaK Kaöu $a3ugaraapHH KupuuTca, Fa3aö, maxBaT, ®:axogaT, ca^oxar Kaöu uggargapHu eMOH xygKHUHr öegrugapu geö öugagu. ^eMaK, Aögygga ABgoHufi Kyngaö MatHaBufi-axgoKUfi cu^araapHH y3 acapgapuga Tatpu^gafigu. ^yMgagaH, "xaKKOHuaT geö umga TyFpuguK, cy3ga pocTguKHu afiTugyp. Hhcoh öycTOHu cagoMaTra, ryg3opu caogaTra xaKKOHuaT fiygu uga HHKap. HHCOHuarnuHr uggu3u ygaH paxMgugguK, xaKmyHOcguK, ogugguK Kaöu энг axmu cu^araapHHHr aKacu xaKKOHuaTgyp^". fflyHUHrgeK, Aögygga ABgoHHfiHUHr maxcHu MatHaBufi axgoKufi puBO^gaHraHguK gapa^acuHu aHHKgam öopacugaru ^uKp Mygoxa3agapu xaM guKKaTra ca30B0pgup. y "... cy3 HHCOHHHHr gapa^a Ba KaMoguHu, ugM Ba $a3guHH ygnaö KypcaragypFOH Tapo3ucugup. AKg coxuögapu KHmHHHHr gugugaru ^uKp Ba hh^thhh, ugM Ba KyBBaTHHH, Kagp Ba KUMMaTHHu cy3garaH cy3ugaH öugypgap." ABgoHufi TapöuaHUHr goupacuHu KeHr MatHoga TymyHagu. yHUHr BaTaH, BaTaH TaKgupu, yTMumu, HCTHKöogH xaKugaru Kapamgapu ABgoHHfiHUHr MatHaBufi-axgoKufi yfigapu öugaH öoFguKguru xaM guKKaTra ca30B0pgup. «X,ap öup KumuHHHr TyFuguö ycFOH maxap Ba MaMgaKaTHHH myg KumuHHHr BaraHH gefiugyp. ^ap khm TyFugFOH, ycFOH epuHH ^OHugaH opTHK cyap», - gefigu ABgoHufi. fflyHHHr ynyH «X,ap khm» BaTaHura, HHCOHuaTra xu3MaT Kugum, эзгygнк apaTum gapgu öugaH amaMOFH go3HM. ^aBp, 3aMOHHHHr KyH

I icclT^^^^H http://oac.dsmi-qf.uz

TapTuSura KyfiunraH gon3ap6 MyaMMonapHuHr xan этнпнmн - aHa my «X,ap

KHM»HHHr oHrau ^ugoufinuru, ^aBKynogga ®:acopar Kynu Ba MyxuMu, onH®;aHo6 MaKcag, yHra эpнmнmgaн uSopar catfi-xapaKaraapura öornHKgup, geS y3 ^HKpnapuHH Matpu^amapBapnuK SunaH SoFnafigu.

3aMOHacuHHHr nemKagaM aroKgu Matpu^amapBapu SynraH a.abhohuh emnapHH SunuMnu, Matpu^arau Synumra HaKupagu Ba y3 KynuHH SyTyH xanKHH MatHaBufi-Mapu^HH OHruHH ycTupum Ba caBoguHH HuKapum, y3 KagpuHH SunumH ynyH Matpu^amapBapnuK FoanapuHu TapKarumra cap^nafigu. «hhm uhcoh ynyH FoaT onufi Ba MyKaggac Sup $a3unargyp. 3epoKu, uhm Srora y3 axBonuMroHu, xapaKaTuMu3Hu ofiHa KaSu Kypcaryp. 3exHuMu3Hu, ^uKpuMroHu ku^uh KaSu yTKyp Kunyp. CaBOÖHu ryHOxgaH, xanonHu xapoMgaH, T03aHu MypgopgaH awpyö Sepyp. TyFpu fiynra paxHaMonuK KunyS, gyHe Ba oxupargaH Mactyn SynumuMrora caöaö Synyp. HnMcu3 uhcoh MeBacu3 gapaxT KaSugyp... HnMHuHr ^ofigacu my Kagap KyngupKu, Tatpu^ ku^foh Supna ago KunMaK MyMKuH эмacgyp. BronapHu uhm ^axonar KopoHFynuFugaH KyTKapyp, MagaHuaT, uhcohu^t, Matpu^ar gyHecuFa HuKapyp, eMoH $et.nnapgaH, Sy3yF umnapgaH KafiTapyp, axmu xy^K Ba agaS coxuSu Kunyp...», geraH xynocara Kenagu Ba ABnoHufi SyHra acrofigun umoHagu. «...X,ap Sup MunnarnuHr TapaKKufi Ba Taonuficu emnapHuHr uhm Ba Matpu^arra, xyHap Ba caHtarura SoFnuKgyp... ABnoHufi y3uHuHr Matpu^amapBapnuK FoanapuHu Sonanap ynyH e3raH Sup KaHHa metp Ba Macarnapuga, myHuHrgeK Sup KaTop acapnapuga SaeH этгaн. ^yMnagaH, ASgynna ABnoHufiHuHr "MyxTacap Tapuxu aHSue Ba Tapuxu hchom" acapu SomnaHFun MaKraSnapHuHr yKyBnunapura Myn^annaHraH SynuS, SonanapHu SomnaHFun cuH^gaHoK KucKana 6ynca-ga HcnoM Tapuxu SunaH TaHumTupum, guHufi Matpu^araapHu omupum, ynapHuHr KanSnapura ufiMoH HypuHu cuHrgupum MaKcagu SynraH.

ASgynna ABnoHufiHuHr Matpu^amapBapnuK Foanapu yHuHr aHru ycyn MaKTaSnapu ynyH apaTraH «BupuHHu MyarnuM», «hkkuhhu MyarnuM», «MaKTaS rynucTOHu» cuHrapu gapcnuKnapu Ba TypT KucMgaH uSopar «AgaSueT exyg Munnufi cxetpnap» TynnaMuga xaM aKc этгaн. AfiHuKca ABnoHufiHuHr "BupuHHu MyannuM" acapu y3ura xoc ypuHra эгa. kutos MaKTaSHu ohkucx^obhu Kyfiugaru metp SunaH SomnaHumuHuHr y3u xaM ABnoHufiHuHr Matpu^aTnapBapnuK Kyfinucu экaнпнгннн ucSoraafigu: MaKTaS cu3Hu uhcoh Kunyp, MaKTaS xaeT эxcoн Ku^yp, MaKTaS FaMu BafipoH Kunyp, FafipaT ku^us yKuHr^FnoH!

By metp opKanu ABnoHufi MaKTaSHu TapSua MacKaHu экaнпнгннн TatKugnafigu. By SunaH 3aMoHaBufi negaroruKagaru TatnuM Ba TapSua Supnuru пpннцнпннн ucSoTnafigu. 3epo, ASgynna ABnoHufiHuHr Matpu^aTnapBapnuK

I icclT^^^^H http://oac.dsmi-qf.uz

гоялари, таълим-тарбия сохасидаги карашлари, унинг бой педагогик мероси бугунги кун миллий мактаб тизимини ривожлантириш ва баркамол ёшларни тарбиялашда маънавий манба вазифасини утайди.

Хулоса урнида, Президентимиз таъкидлаганидек, Узбекистон таълим-тарбия, илм-фан, интеллектуал салохият сохасида, замонавий кадрлар, юксак технологиялар борасида дунё микёсида ракобатбардош булиши шарт, бунинг учун ёшларни маънавий-маърифий рухда тарбиялаш учун энг мухим ва бирламчи манба сифатида Абдулла Авлоний меросини урганиш, фойдаланиш ва амалиётга тадбик этиш мухим ахамият касб этади. Чунки Авлонийнинг хаёт йули, ижоди ва фаолияти ёшларга маънавият ва маърифатнинг мохиятини, унинг инсон ва жамият хаётидаги урни ва ахамиятини тушинтиришга, рухий-маънавий озик бериш, дунёкарашини юксалтиришга, шунингдек, ёшларга маънавият ва маърифатнинг мураккаб ва серкирра тушунчаларини назарий ва амалий томонларини ургатишда хизмат килади. Шу боис, Авлонийнинг педагогик карашларини, ижодий меросини чукур урганишга булган кизикиш бугунги кунда ортиб бормокда. Айникса Абдулла Авлонийнинг куйидаги фикрлари хаммамиз учун маънавий озика ва ибрат мактаби булади, десак адашмаймиз:

- Энг ёмон кишилар илмга амал килмайдиган кишилар-дир. Агар тарбия килувчи муаллим олим булиб амалсиз булса, бу шогирдлар ахлокига ёмон таъсир курсатади.

-Тарбияни тугилган кундан бошламок, вужудимизни кувватлантирмок, ахлокимизни кучлантирмок, зехнимизни ривожлантирмок лозим.

- Керак тарбият ёшликдан демак,

Улуг булса лозим келур гам эмак.

-Тугиб ташлаш билан булмас бола, булгай бало сизга,

Вужуди тарбият топса булур ул рахнамо сизга

Темирчининг боласи тарбият топса, булур олим,

Бузилса хулки, Лукмон угли булса, булгуси золим.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Шавкат Мирзиёев. Адабиёт ва санъат, маданиятни ривожлантириш-халкимиз маънавий оламини юксалтириунинг мустахкам пойдеворидир. "Халк сузи", 2017- йил 4-август.

2. Абдулла Авлоний..Туркий гулистон ёхуд ахлок - Тошкент: Ёшлар нашриёт уйи, 2019. - 96 6ет.

3. Насриева Зулфия Исроиловна. Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences VOLUME 1 Scientific Journal Impact Factor November 2021 www.oriens.uz. 320 бет.

I ВДП^^В! http://oac.dsmi-qf.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.