Научная статья на тему 'АҚЫРТАС ПЕН АТЛАҚ АТАУЛАРЫНЫҢ ҮНДЕСТІГІ'

АҚЫРТАС ПЕН АТЛАҚ АТАУЛАРЫНЫҢ ҮНДЕСТІГІ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
49
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
археология / М. Қашғари / Макдиси / Ақыртас / Атлах / Отлық / Касрибас / оттық / астау / ақыр / лингвистика / archaeology / M. Kashgari / Makdisi / Akyrtas / Atlakh / Otlyk / Kasribas / stall / stable / linguistics

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Ошанов Орынбай Жаңабайұлы

Мақалада ортағасырлық Атлақ қаласы және бүгінгі Ақыртас қала жұртына байланысты мәселелер қозғалады. Атлақ сөзінің ортағасырлық араб жылнамаларында жазылу үлгісі және оны түрлі басылымдардағы оқу нұсқалары көрсетіледі. Автор М. Қашғаридың жазбасындағы Атлақ сөзін бірқатар аудармашылардың қалай оқығанына мән беріп, олардың ешқайсысының бүгінгі атауына сәйкес оқымағынан, керісінше «Утлук», «Отлык», «Итлик», «Атлук» деген нұсқада келгеніне назар аударады. Сонымен бірге бұл қала атауын түсіндіруге арналған екінші «Отылығ» деген сөздің мағынасына және аудармашылардың оны «оттық», «ақыр» деп қарастырғанына иек артып, аталмыш қаланың бүгінгі Ақыртас қала жұрты екендігі туралы шешімге келеді. Сондай-ақ Ақыртас қаласының екінші бір нұсқасы Касрибас қаласы туралы сөз болады. Ақыртас қаласының халық ішіндегі тағы бір атауы Тасқотан жайлы айтылады. Ақыртас пен Тасқотан атауларының қайсысын алып қарасаңыз да Атлақ сөзінің мағынасы «атқора», «оттық» ұғымдарымен үндес шығатыны жазылады. Ортағасырлық қала атауларын дұрыс түсінуде кешенді зерттеулердің маңыздылығына назар аударылады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INTERCONNECTION of NAMES “AKYRTAS” and “ATLAKH”

The article deals with issues related to the medieval city of Atlakh and the modern settlement of Akyrtas. Examples of the spelling of the word Atlakh in medieval Arabic chronicles and various versions of its reading in publications are shown. The author points out that in the work of Mahmud Kashgari the meaning of the word “Atlakh” is “otlyg” (translation: “trough”, “feeding trough”, “trough with feed”). Other translators also translated this word as “otlyg”, “akyr”, “stall”, etc. On the basis of this information, the author concluded that the city of Atlakh is today's Akyrtas. The article also indicates another name for the city of Akyrtas – the city of Kasribas. Another name of the city Akyrtas the people referred to as Taskotan. Whichever of the names Akyrtas and Taskotan you choose, both are consonant with the meaning of the word Atlak – “stall”, “trough” (ottyk). The importance of comprehensive research in the correct understanding of the names of medieval cities is emphasized.

Текст научной работы на тему «АҚЫРТАС ПЕН АТЛАҚ АТАУЛАРЫНЫҢ ҮНДЕСТІГІ»

ПЭНАРАЛЬЩ ЗЕРТТЕУЛЕР МЕЖДИСЦИПЛИНАРНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ

УДК 902/904+930.27 (574) https://doi.oro/10.52967/akz2020A10.96.102

МРНТИ 03.41.91; 03.81.99

АЦЫРТАС ПЕН АТЛАЦ АТАУЛАРЫНЬЩ YНДЕСТIГI

© 2020 ж. Орынбай Жацабай^лы Ошанов1

'«¥лы даланы зерттеу институты» ЖШС, Алматы к., Казакстан. E-mail: dadan_@mail.ru

Аннотация. Макалада ортагасырлык Атлак каласы жэне 6YriHri Акыртас кала ж^ртына байланысты мэселелер козгалады. Атлак сезшщ ортагасырлык араб жылнамаларында жазылу Yлгiсi жэне оны тYрлi басылымдардагы оку н^скалары керсетiледi. Автор М. Кдшгаридьщ жазбасындагы Атлак сезiн бiркатар аудармашылардын калай окыганына мэн берш, олардын ешкайсысынын бYгiнгi атауына сэйкес окымагынан, керiсiнше «Утлук», «Отлык», «Итлик», «Атлук» деген н^скада келгенiне назар аударады. Сонымен бiрге б^л кала атауын тYсiндiруге арналган екiншi «Отылыг» деген сездiн магынасына жэне аудармашылардын оны «оттык», «акыр» деп карастырганына иек артып, аталмыш каланын бYгiнгi Акыртас кала журты екендiгi туралы шешiмге келедi. Сондай-ак Акыртас каласынын екiншi бiр н^скасы Касрибас каласы туралы сез болады. Акыртас каласынын халык iшiндегi тагы бiр атауы Таскотан жайлы айтылады. Акыртас пен Таскотан атауларынын кайсысын алып карасаныз да Атлак сезiнiн магынасы «аткора», «оттык» ^гымдарымен Yндес шыгатыны жазылады. Ортагасырлык кала атауларын д^рыс тусшуде кешендi зерттеулердiн маныздылыгына назар аударылады.

Туйш сездер: археология, М. Кашгари, Макдиси, Акыртас, Атлах, Отлык, Касрибас, оттык, астау, акыр, лингвистика

ВЗАИМОСВЯЗЬ НАЗВАНИЙ «АКЫРТАС» И «АТЛАХ»

Орынбай Жанабайулы Ошанов1

1ТОО «Институт исследования Великой степи», г. Алматы, Казахстан.

E-mail: dadan_@mail.ru

Аннотация. В статье рассматриваются вопросы, связанные со средневековым городом Атлах и городищем Акыртас. Показаны примеры написания слова «Атлах» в средневековых арабских хрониках и различные варианты его чтения в изданиях. Автор обращает внимание на то, как ряд переводчиков переводили слово «Атлах» в книге М. Кашгари, и ни один из них не читал его в соответствии с его нынешним названием (т.е. «Атлах»), а наоборот читали как «Утлук», «Отлык», «Итлик», «Атлук». Автор указывает, что в труде Махмуда Кашгари значение слова «Атлах» - «отлыг» (переводе: «ясли», «кормушка», «корыто с кормом»). Все специалисты переводили это слово как «отлыг», «акыр», «стойло» и т.д. На основе этих сведений автор пришел к выводу, что город Атлах - это название городища Акыртас. В статье указывается и другое название города Акыртаса - город Касрибас. Еще одно название города Акыртас в народе упоминается как Таскотан. Какое бы из названий «Акыртас» или «Таскотан» не выбрать, оба созвучены со смыслом слова «Атлак» - «конюшня», «кормушка» (оттык). Подчеркивается важность комплексных исследований в правильном понимании названий средневековых городов.

Ключевые слова: археология, М. Кашгари, Макдиси, Акыртас, Атлах, Отлык, Касрибас, конюшня, стойло, лингвистика

QwaHoe Q.M. AK^ipTac neH Ama^ aTayjiaptmtiR YHgecTiri

INTERCONNECTION OF NAMES "AKYRTAS" AND "ATLAKH"

Orynbay Zh. Oshanov1

'LLP "Institute for research of the Great steppe", Almaty, Kazakhstan.

E-mail: dadan_@mail.ru

Abstract. The article deals with issues related to the medieval city of Atlakh and the modern settlement of Akyrtas. Examples of the spelling of the word Atlakh in medieval Arabic chronicles and various versions of its reading in publications are shown. The author points out that in the work of Mahmud Kashgari the meaning of the word "Atlakh" is "otlyg" (translation: "trough", "feeding trough", "trough with feed"). Other translators also translated this word as "otlyg", "akyf', "stall", etc. On the basis of this information, the author concluded that the city of Atlakh is today's Akyrtas. The article also indicates another name for the city of Akyrtas - the city of Kasribas. Another name of the city Akyrtas the people referred to as Taskotan. Whichever of the names Akyrtas and Taskotan you choose, both are consonant with the meaning of the word Atlak - "stall", "trough" (ottyk). The importance of comprehensive research in the correct understanding of the names of medieval cities is emphasized.

Keywords: archaeology, M. Kashgari, Makdisi, Akyrtas, Atlakh, Otlyk, Kasribas, stall, stable, linguistics

Kipicne

^aM6bin o6nbicbi TapnxH ecKepircimTepi ^arbiHaH eTe Ken moFbipnaHraH ^aHe ^eTe 3epTTenreH aHMaKiapgbiq ^aTapbrna ^aTagw, api ecKepTKimTepi 6ipereHmriMeH Ke3re Tycegi. 0nKege OTbipbi^mbinbi^ ^ana MageHHeTi MeH Kemneji MageHHeT ^aTap TOFbicbin, Facwpnap 6ohw e3apa tmfm3 ^apwM-^aTHHacTa eMip cYpin Kejgi.

Tapa3 ^anacw opTaFacwpnapga (TYprem ^aHe ^apaxaH MeMjeKenepi Ke3iHge) eKi peT acTaHanw^ Maqw3 aT^apgw. Tapa3gwq acTaHa 6onyw ^angaH-^aH eMec. 0HTKem Tapa3 eTe TyHiHgi ^epge, api tofw3 ^ongwq Topa6bHga opHanac^aH. Ocw ce6emi epTe 3aMaHHaH xanw^apanw^ Maqw3Fa He 6ongw. Con opTaFacwpgbiq e3iHge EBpa3Ha ^¥pjwfw ymiH e3eKTi 6ojFaH KeH6ip reocaau ^aFgaMnapgbiR TyHiHgepi ocw Tapa3gwq ipreciHge memijgi. Onapgwq ^aTapwHga 1269 ^wjfw Tanac K¥pwnTaHw ^aHe 751 xwjh ^wTaHnw^ TaHb HMnepuacbmbiq ycTeMgiriH TO^TaT^aH 6enrim Aina^ maH^acw 6ap.

OpTaFacwpnw^ Tapa3 TeK TparoHiriK Maqw3ga FaHa eMec, e3iHeH ^aH-^a^^a TapaM-TapaM ^on mw^^aH ^ana. Tapa3gwq ^aH-^aFWHga mamwpaH opHanac^aH opTaFacwpnw^ ^ana-cnyTHHKTepi ge ^eTepniK.

Mamepuaxdbiy cunammaMacw

^annbi, ocw Tapa3 TeqiperiHgeri ^ananap ^emHge 6i3ge TyHiHgi Macenenep 6ap, on ^ana-^piTapbiHbiR opTaFacwpgaFw ^aHe 6yriHri aTaynapbmaH mbiFagw.

OpTaFacwpnw^ apa6 gepeKie-piHge Ke3geceTiH ^ana aTaynapwHwq Kenminiri 6yrrnge ^MWTwnwn KeTKeHi aHw^. TeK e3i aiiac e3eH-cy 6oHwHga opHanac^aH MepKi, K^naH, Acnapa ceKingi ^ana aTaynapw FaHa ca^Tanwn ^angw. KanFaH ^ana-^pnapbi 6yrmge xanw^ ay3WHga A^bipTac, ^yaHTe6e, A^Te6e, EeKie6e, KoRbip6aM Te6e ^aHe T.c.c. aTanwn ^yp. An, 6¥n ^ananapgw 3epireyge opTaFacwpnw^ ^a36a gepeKTepgeri ^aHe 6yriHri ^ongaHwcTaFw aTaynapgw ^aHmanw^Tw g¥pwc caHKecTeHgipin aHTwn ^ypMi3?! Kana aTaynapw apa6 ^wnHaMacbmga,

яFни тYпн¥Cкaдa к&гай жaзылFaн? Taриxшылaр мен ayдaрмaшылaр б^л тyрaлы не дейдi? Б^л жергiлiктi xaлыкты Farn емес кэсiби мaмaндaрды толFaндырып жYрген кYрделi C^a^^.

Oсындaй aтayы бiрiзге тYCпеген эрi ж¥мбaFы мол KaramiR бiрi -бYгiндегi Акыртaс кaлa-ж¥рты болсa, екiншiсi aрaб деректерiндегi Аттак кaлaсы. Б^л кaлaлaр жaйлы кешнп зерттеулер корытындылaры кaндaй, соFaн токтaлa кетейiк.

Акыртaс кaлa-ж¥ртындa ^пте-ген зерттеушшер ж^мыс iстедi (aрxеологтaр А. Бернштaм, Г. Пaцевич, К. Бaйпaков, aрxитектор Т. Бэсенов жэне т.б.), дегенмен ортaк пiкiр жок [Бернштaм, 1949; Пaцевич, 1949; Бaйпaков, 2018; Бaсенов, 1950]. Kaлa мaцызынaн 6a^a, б^л ескерткiштi керyен-сaрaй, n^x^a, несториaндык к^рылыс, сaрaй-бекiнiс жэне т.б. к^ылысгар тYрiнде кaрaстырып келе жaтыр. Акыртaс кaлa-ж¥ртын кезiнде В. Kaллayр жaзбa деректердегi Kaсрибaс кaлaсымен бaйлaныстырFaн [Kaллayр, 1897, с. 8].

OртaFaсырлык Атлaк кaлaсынa келсек, ол бYгiнде Taрaздaн ощуспкте орнaлaскaн Жyaнтeбе кaлa-ж¥ртымен бaйлaныстырылып жYр. Арxеолог А. Бернштaмньщ m^i жэне кейiнгi ya^m-a осы Жyaнтeбе кэлгсын зерттеу кезiнде тaбылFaн, тaс б¥ЙымдaFы «Ат-та»» деген жaзy зерттеушшер Yшiн ортaFaсырлык Атлaктьщ Жyaнтeбе екендшне еш кYмэн кaлдырмaFaн секiлдi [Бaйпaков, 1989, с. 91].

Дегенмен зерттеушшердщ б^л мэселеде aсыFыс шешiм шыFaрмaFaны жeн. Б^л Fылымныц эр сaлaсын кaмти отырa жaн-жaкты зерггеyдi, кешендi т¥рFыдaн келyдi кэжет ететiн мэселелер. K^na aтayлaрын aныктayдa шешyшi ролдi aрxеология

Fылымы Faнa aткaрмaйтыны янык. Б^л ^CTa aрxеологиядaн бeлек медиевистикaлык жэне лингвистикaлык зерггеyлердi косa тaртып, кешендi т¥рFыдaн келген д¥рыс.

OртaFaсырлык aрaб жылш-мaлaрындa кездесетiн Атгак кaлaсынa келетiн болсaк, б^л жeнiнде IX-XI ff. aрaб сaяxaтшылaры, геогрaфтaры жэне т.б. мэлiмеггер кaлдырFaн. Kыскaшa солaрFa токтaлa кетейiк. Атлaк кaлaсы тyрaлы жaзaтын кос жылнaмaшы эл-Maкдиси бaр. Екеyi де зaмaндaс. Tек бiреyi Faнa Атлaк жeнiнде толыккaнды мэлiмет бередi. Б^л Ma^^œ косымшa эл-Myкaддaси деген aтпен тaнымaл. Oл Атлaктьщ Yлкен кaлa, шшде мешiтi бaр, эрi кaлaныц сыртындa бay-бaкшaлы ayылдaрдыц (рyстaк) жэне бaзaры бaр шaFын мекендердщ (рaбaд) болFaндыFы турглы жaзFaн [Волин, 1960, с. 82].

Аттак кaлaсы жaйлы сaяxaтшы ибн Xayкaл дa жaзaды. Xayкaлдыц жaзбaсы дa эл-Maкдисидiкi (екiншi) сиякты. Oндa Атлax жaй Faнa бaскa кaлaлaрдыц кaтaрындa aтaлaды. Атлaк кaлaсыныц жaзбa деректерде со^ы aтaлyы XI Faсыр (M. KaшFaри ецбегшде). Б¥дaн кейiн тaриxи сaxнaдaн Атлaк кaлaсы aтayы мYлдем eшедi.

Талдау

Mенiцше бYгiнгi Акыртaс кaлa-ж¥рты ортaFaсырдaFы Атлaк кaлaсыньщ орны болуы тиiс. Екеyi бiр кaлa, Атлaк - Акыртaстыц жaзбa деректерге тYCкен кeне aтayы. Ец бaстысы, зерттей келгенде б^л ею aтay мaFынaсы жaFынaн бiр-бiрiнен элi aлыс кетпегенiн кeремiз.

Бiз Аттак aтayыныц элi кYнге не мaFынa беретiнiне нaзaр ayдaрмaй келемiз. Аттак ортaFaсырлык

Ошанов О.Ж. Акыртас пен Атлак атауларыньщ ундестт

авторларда турлше жазылган. Мысалы, М. Кашгар ид с Макдисиде (эл-Мукаддаси) ягни б1реу1нде «Атлак» (эз1рге осылай деп алайык), еюншюшде «Атлах» деп келед1. Сонымен катар «Атлак» сез1 араб жылнамаларында хэрэкэттык (фэтха, кэсра, дамма) жазылуына байланысты турл1дыбыстаокыла беру1 мумюн. Мысалы «Атлык», «Атлых», «Утлук», «Атлук», «Итлик» жэне т.б. Бул туста б1з ушш непзп сешм артатын дYние М. Кашгаридыц «Диван лугат ат-турк» ецбеп болуы тшс. Баска араб жазбаларымен (саяхатшылар, географтар, тарихшылар жэне т.б.) салыстырганда М. Кашгаридыц ецбеп таза турю тшше арналган туынды. 0з1 де турю тшнщ маманы, лингвист, «ортагасырлык филолог» деген атагы бар. Ол ез ецбегшде эрб1р турю сезшщ жазылуына жэне мэн-магынасына аныктама берш отырган. Ал, Шу-Талас бойыныц ортагасырлык калалары аталатын араб деректерше келетш болсак, булардыц 90 пайызы (осы калаларга катысты тустары) жылнама дегеннен кер1 «жолсапарлык аныктамалар» деуге келедь

Атлак жэне Акыртас каласына ортак жумбактыц шешу1 М. Кашгаридыц ецбегшде жатыр. М. Кашгар ид ын колжазбасында Атлак атауы арабша «сЭ^>> туршде, ягни ешкандай хэрэкэтс1з (ттсп белгшерс1з) жазылган. Сондыктан оны мамандар ез пайымдауларына карай (жогарыда жазганымыздай) «Атлак», «Атлык», «Атлук», «Отлык», «Итлик» жэне т.б. оки береди Сонымен б1рге осы кала атауыньщ жанында деген тусшктеме

бершген. Байкап турганымыздай кала атындай емес, колжазбада бул соцгы сез хэрэкэт1мен толык жазылган. Ягни, хэрэкэт даммалы, сондыктан

«а» эрт «у»-га айналып, ал «л» эртне «у» косылып - «лу» болып езгеред1. Бул сез еш бултартпастан «утлук», ягни «отылык» деп окылады. Эр1 кеп зерттеушшер кала атын дурыс окуда осы соцгы «отылык» сезше арка суйейдь

М. Кашгаридыц ецбеп элем халыктарыныц кептеген тшдерше аударылган, соларда осы ею сездщ ( ) калай окылганына назар

аударайык. бйгкеш бул мамандардыц оку улпи б1зге Атлак атауыныц дурыс окылуына жэне мэн-магынасын тус1ну1м1зге кец жол ашады.

2010 ж. Мэскеуден шыккан басылымда (А. Р. Рустамовтыц

окуында) - «и1:1ик», ягни «Отлык». Клтапта: «ийик - название города вблизи Тараза» деп бершедь А. Р. Рустамов бул сездщ «колжазбада хэрэкэты жок» деп нактылап кетед1 [Махмуд ал-Кашгари, 2010, с. 125]. Ол бул сезд1 окуда кала атауыныц жанында, косымша аныктама ретшде бершген кслса сезге иек арткан. Онда: « utlug» - это стойло в их [т.е. жителей данного города] языке» деген жолдар бар [Махмуд ал-Кашгари, 2010, с. 125].

1939-1941 жж. Туркияда шыккан аудармада (Б. Аталай) кала атын ((3^1 ) ез пайымдары бойынша, ал отльщты (¿Е) )хэрэкэтше сай окыган. Онда: «Итлик: Таразга жакын б1р шаhар аты. Отлук: олардыц тшнде емшк, акыр» деп аударылган [Divanй LugatiVГйrk Tercйmesi, 1939-1941, с. 98]. Ал, езбек аудармашылары (1967 жылы Ташкентте шыккан Индекс-сезд1кте) бул туста аса мэн бермеген сеюлд^ Екеушщ басын косып «Атлук - Тараз шаhары; «Атлук - (Тараздыктардыц тшшде) атхана» деп кыска кайырган [Девону луготит турк, 1967, с. 27, 397]. бзбек

мамандары «<_зхЗ> » сезшщ хэрэкэтш назарга алмастан кала атауымен бiрдей «Атлук» деп оки салганы кврiнiп т^р. Эрi, Атлакты Тараз шаhарына тецеп жiберген.

2005 жылы Алматыда басылган н^скада: «утлук ^3111 - называние города возле Тараза. В их наречии утлук обозначает «конюшня» деп келедi [Махмуд ал-Кашгари, 2005, с. 129]. Тек б^л жерде аудармашы (З.-А. М. Ауэзова) «утлуктьщ» арабша жазылуын кала атауында гана келпрш, эрi хэрэкэт даммамен берген. Жогарыда жазганымыздай колжазбада кала атауы еш хэрэкэтсп жазылган (¡^Й).

2002 жылы Пекинде шыккан н^скада екi атауды да «отлык» деп окыган. Б^л жерде колжазбага сэйкес бiрi хэрэкэтсiз, келесiсi хэрэкэт даммамен берiлген. Ютапта: «Отлык

- Тараздыц мацындагы бiр каланыц аты. Отлык - осы каланыц (Отлык) т^ргындарыныц тiлiнде «жайылым» (жем-швп, оттык) деген магынада» (аудар. квмектескен: 6мiрбек Канай, Зецпр Ерлан) деп келедi

2001, с. 106].

Байкаганымыздайкалаатауында зерттеушшердщ н^скалары бiртектi емес. Ал екiншi свзде барлыгыныц аудармалары магыналас, ягни «отлыкты» бiрi «аткора», екiншi жак «атка жем-швп беретш орын», «акыр» ретiнде карастырады.

ТYйiн

Сонымен М. Цашгаридъщ бул ею сезш щорытатын болсащ, келесщей магына шыгады: «Отлык

- Тараз мацайындагы каланыц аты. Отлыг - олардыц тiлiнде [атка] жем-швп беретш орын». Отлык бYгiнгi тiлмен айтканда - оттык. Б^л жагынан тYрiктердiц «Отлыг - емiлiк, акыр»,

Пекин н^скасындагы «жайылым (жем-швп, оттык)» жэне Мэскеутк н^скадагы «стойло (жем-швп беретш орын)» деген аудармалар дэл келедь

От -казакташвппен байланысты екендiгi белгiлi. Мысалы врiстегi жайылымныц тыкырлануын «жердiц оты кашты» немесе атты корага байлап, алдына швп салганды «атты отка койдыц ба?» деп с^рап жатады.

М. Кашгаридыц тYсiндiрмесiнде квне

тYркiлерде де «от» еш взгерюаз, швптi бiлдiредi.

Казактагы «оттык» свзiнiц магынасы, мацызы дэл сол мыц жылгы калпында (малга жем-швп беретiн орын). Оттъщтыц синонимдерше келсек: астау, науажэне ащыр. «Акыр» синоним^ эрi тYрiк тшнде оттыктыц «акыр» аталуы ортагасырлык Отлык (Атлак) каласыныц бYгiнгi Акыртас екендшнщ тYсiндiрмесi жэне дэлелi болмак.

Б^л каланыц к¥рылыс ерекшелiгi халык жадында оттыщ, ащыр атауларын тудырды. Кдоылыс барысында пайдаланган тYрлi тас калыптары, взгеше материалдар каланыц Оттык (Отлык) аталуына себепшi болса, арада мыц жылдан астам уакыт втш б^л атауы ^мыт болса да, халык кала ж^ртында жаткан тастыц пiшiндерiне (кашалган тастар, тас бе^ндеп ойыктар, емiзiктер) карап ту бастагы атауынан алыс кетпей Акыртас атап келедi. Ягни, мыцжылб^рынгы «Оттык» (Отлык) пен бYгiнгi «Акыртас» атауларыныц арасында еш айырмашылык жок деп айтуга болады.

В. Каллаурдыц Акыртасты араб деректерiндегi Касрибас каласымен тецеуш жокка шыгаруга болмайды. вйткенi Касрибас каласы аталатын авторларда (Кудама ибн-Жафар, ибн-Хордадбех, эл-Идриси) Атлак

кeздecпeйдi. Дэл coл стя^ты Лтлa;ты жaзaтын aвтopлapдa (;oc Ma^^œ, Хayкaл, KaшFapи) кepiciншe Кacpибac ^яля^ aтaлмaйды. CoFaн ;apaFarç4a Кacpибac Ак;ыpтacтыц «p^mma 6ip aтayы бoлyы мYмкiн. атля; ^яля^ apa6 жaзбaлapындa opнaлacy peтi бoйыншa Кacpибac ceкiлдi Tapaздaн кeйiн 2-3 ^лядян кeйiн opын aлaды.

Бip ^лядя eкi aтayдыц бoлyы тaцFaлapльщ жaйт eмec. А;ыpтac бYгiндe тещ^н тaнымaлдьщ;a иe бoлFaн aтay. XIX f. Л;ыpтacтьщ xaлы; apacындaFы тaFы 6ip aтayы - Tac;oтaн бoлaтын. Tac;oтaн тypaлы мэлiмeттep H. Maeвтыц e^erirç^ кeздeceдi [Maeв, 1873, c. 296]. Tac;oтaн мeн Л;ыpтac aтayыныц ;aйcыcын anca^n дa лтля; ;aлacыньщ мaFынacынa бaйлaныcты «a^opa», «отты;» ¥Fымдapынaн ялыгс кeтпeгeнiн rapem. «Koтaн» - дeп ^язя; ¥ca; мялды тYнгi opынFa иipeтiн жepдi aйтaды. Heгiзi ;oтaндa ;opmay (map6a;) бoлмaйды.

Eгep opтaFacыpлы; лтля; (Отлы;) кдгаоын бYгiнгi Л;ыpтac

;aлa-ж¥pтымeн бaйлaныcтыpca;, бiз Yшiн тepeц тapиxтьщ 6eri яшыля бacтaйды. Л;ыpтac ;aлa-ж¥pты 6ip кeздe ;aйнaFaн eмipдiц opтacы бoлып шыFaды. Coнды;тaн б¥л ;ana ^шишн^ токгауын ;apaxaнидтep мeн ;идaндapдыц (^apa^H-a^ap), co^^^a; Xopeзмшaxпeн apaдa бoлFaн XII f. отцы жэнe XIII f. 6ac кeзiндeгi o;иFaлapдaн iздeгeн жэн [Джyвeйни, c. 249-250].

Kopытa a^^arç^, opтaFacыpлы; жaзбa дepeктepдeгi ;ana aтayлapын бYгiнгi ^ц^п ;oлдaныcтaFы ятя-yлapмeн cэйкecтeндipy жэж бipiзгe тYcipy eтe кYpдeлi мэceлe. Ол ap-xeoлoгиялы; ;aa6a ж¥мыcтapын Faнa eмec, жaн-жa;ты Fылыми зepттeyлep-дi жэнe тaлдayлapды ;aжeт eтeдi. 3pi б¥л мэceлeдe ;ana aтayлapыныц т¥пн¥c;aдa жaзылyынa дa жeтe мэн 6epy дe шeшyшi poл a^apararara ecкepгeнiмiз д¥pыc. Оcындaй œ-шeндi зepттeyлep нэтижeciндe Faнa тapиxи ж¥мбa;тыц шeшyi тaбылып, a;и;aттыц бeтi aшылapы ceзciз.

ЭДЕБИЕТ

1. Бaйпaков K.M. Аpxитeктypнo-apxeoлoгичecкий кoмплeкc Лкыpтac II Kaзa;cтaн apxeoлoгияcы. 2018. № 1-2. C. 118-132.

2. Бaйпaков K.M. Cpeднeвeкoвыe гopoдa Кaзaxcтaнa нa вeликoм Шeлкoвoм пути. Ллмaты: Fылым, 1998. 212 c.

3. Бaceнов T.K. О coopyжeнии Tac-Акыф II Извecтия АН KaßCCP. Cep. apxит. 1950. Вып. 2. C. 83-89.

4. Бepнштaм А.Н. Taлaccкaя дслита (1936-1938 гг.) II Tpyды Ceмиpeчeнcкoй apxeoлoгичecкoй э^^диции. Maтepиaлы и иccлeдoвaния пс apxeoлoгии KaßCCP. Ллмa-Лтa, 1949. T. I. C. 17-22.

5. Волин С. Cвeдeния apa6cRHx иcтoчникoв IX-XVI вв. o делите peки Taлac и cмeжныx paйoнax II Tp. ИИАЭ АН KaîCCP. 1960. T. 8. C. 72-92.

6. Дeвoнy лyFOтит тypк. Индeкc-лyFaт I Cocт. пад pyR. и пpи yчacтии Г. Абдypaxмaнoвa и C. Myтaллибoвa. Tam^ffr: Фян, 1967. 550 б.

7. Джувeйни. Чингиcxaн. Иcтopия Зaвoeвaтeля M^a I nep. c aнгл. ra pyc. яз. E.E. Xapитoнoвoй. M.: Maгиcтp-Пpecc, 2004. 690 c.

8. Каллаур B.A. Дpeвниe мecтнocти Аyлиeaтинcкoгo yeздa нa cтapoм кapaвaннoм пути из Tapaзa (Taлaca) в Вocтoчный Typкecтaн II ПTКЛЛ. 1897. Г()д пepвый. C. 1-9.

9. Маев Н. От Tam^rna дo Кульджи II Maтepиaлы для cтaтиcтики Typкecтaнcкoгo кpaя. Eжeгoдник. 1873. Вып. II. C. 294-325.

10. Махмуд ал-Кашгари. Дивян лугат aт-тypк (Cвoд TOprcrax cлoв): в 3-x т. I nep. c apa6. А.Е Pycтaмoвa. Пoд. peд. И.В. Кopмymинa. M.: Вocтoчнaя литepaтypa, 2010. T. 1. 461 c.

11. Махмуд ал-Кашгари. Диван Лугат ат-Турк / Перев., предисл. и комментарии З.-А.М. Ауэзовой. Алматы: Дайк-Пресс, 2005. 1288 с.

12. Пацевич Г.И. Ахыр-Таш // Вестник АН КазССР. 1949. № 4. С. 80-85.

13. Divanu Lugati't-Turk Tercumesi. Qeviren Besim Atalay. Ankara, 1939-1941. Т. I.

532 б.

14. лшшш-ши-шш rn-rn. ешщдш, 2001.554Ш

REFERENCES

1. Baipakov, K. M. 2018. In: Kazakhstan Archeology, 1-2, 118-132 (in Russian).

2. Baipakov, K. M. 1998. Srednevekovyye goroda Kazakhstana na velikom Shelkovom puti (Medieval cities of Kazakhstan on the Great Silk Road). Almaty: "Gylym" Publ. (in Russian).

3. Basenov, T. K. 1950. In: Izvestiya Akademii nauk KazSSR. Seriya arhitekturnaya (News of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR. Architectural Series), 2, 83-89 (in Russian).

4. Bernshtam, A. N. 1949. In: Trudy Semirechenskoy arheologicheskoy expeditsii Materialy i issledovaniya po arheologii Kazahskoi SSR (Proceedings of the Semirechensk archaeological expedition. Materials and research on the archeology of the Kazakh SSR), I. Alma-Ata (in Russian).

5. Volin, S. 1960. In: Trudy Instituta istorii, archeologii i etnografii AN KazSSR (Proceedings of the Institute of History, Archeology and Ethnography of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR), 8, 72-92 (in Russian).

6. Abdurahmanov, G., Mutallibov, S. (compl.). 1967. Dewony lugotit turk. Indeks-lugat (Compendium of the languages of the Turks. Index-dictionary). Tashkent: "Fan" Publ. (in Uzbek and Russian).

7. Dzhuveyni. 2004. Chingiskhan. Istoriya Zavoyevatelya Mira (Genghis Khan. History of the Conqueror of the World) / Kharitonova, Ye. (translator). Moscow: "Magistr-Press" Publ. (in Russian).

8. Kallaur, V. A. 1897. In: Protokoly Turkestanskogo kruzhka lyubitelej arheologii (Protocols of the Turkestan circle of archeology amateurs), 1, 1-9 (in Russian).

9. Mayev, N. 1873. In: Materialy dlya statistiki Turkestanskogo kraya. Ezhegodnik (Materials for statistics of the Turkestan region. Yearbook), 7, 294-325 (in Russian).

10. Mahmud al-Kashgari. 2010. Diwan lugat at-turk (Compendium of the languages of the Turks): v 31. Rustamov, A. R. (translate from Arabian), Kormushin, I. V. (ed.). Moscow: "Vostochnaya literature" Publ., vol. 1 (in Russian).

11. Mahmud al-Kashgari. 2005. Diwan Lugat at-Turk (Compendium of the languages of the Turks) / Auezova, Z.-A. M. (translator, preface and comments). Almaty: "Dayk-Press" Publ. (in Russian).

12. Patsevich, G. I. 1949. In: Vestnik Akademii nauk KazSSR (Bulletin of the Academy of Sciences of the Kazakh SSR), 4, 80-85 (in Russian).

13. Divanu Lugati't-Turk Tercumesi (Compendium of the languages of the Turks Translation). 1939-1941. Qeviren Besim Atalay. Vol. I. Ankara (in Turkish).

14. Mahmud Kashgari. 2001. Diwan Lugat at-Turk (Compendium of the languages of the Turks). Vol. 1. Beijing (in China).

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

MYдделер турял^1 aкпaрaтты amy. Автор мудделер кaкгыFысыныц жокты^ын мэлiмдейдi.

I Рaскрытие информaции о конфликте интересов. Автор зaявляет об отсутствии конфликта интересов. I Disclosure of conflict of interest information. The author claim no conflict of interest.

Maкaлa тyрaлы aкпaрaт I Информaция о стaтье I Information about the article. РедaкцияFa туст I Постyпилa в редaкцию I Entered the editorial office: 09.11.2020. Рецензенттер мaк¥лдaFaн I Oдобрено рецензентами I Approved by reviewers: 16.11.2020. ЖaриялayFa кaбылдaнды I Принятa к публигации I Accepted for publication: 23.11.2020.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.