CC BY
24Обсуждение новой редакции Кодекса Республики Казахстан об административных правонарушение
^осжанов Айткул СаFатyлы,
з.г.к., профессор,
Цазтутынуодагы Караганды Экономикалъщ Университет1
АЦПАРАТТЬЩ ЦОГАМНЬЩ БОЛУЫ МЕМЛЕКЕТТЩ ЭЛ-АУЦАТЫНЬЩ ЦАЖЕТТ1 ШАРТЫ
Акпарат-б^л жеке т^лгалар, заттар, окигалар, тYрлi жагдайлар туралы берiлу тэсiлiне карамастан мэлiметтер жиынтыгы болып табылады. Акпараттык аумактагы акпараттык к¥кыктык катынастар пайда болады, взгередi, токтатылады жэне акпараттык нормалар аркылы ретке келтiрiлiп отырады. Кргамдык катынастардан туындаган акпараттык к¥кыктык катынастарды реттейтiн нормалар акпараттарды реттеудщ корытындысы болып табылады. Сондыктанда м^ндай когамдык катынастар зандык формага ие болады да, к¥кыктык болып табылады.
Сонымен акпараттык-к¥кыктык катынастар деп акпараттык-к¥кыктык нормалар аркылы ретке келтiрiлiп отыратын акпараттарды таратушылар мен берушiлердiн зан нормалары аркылы белгiленген жэне кепщдш берiлген взара к¥кыктары мен мшдеттершщ жиынтыгын айтады. Акпараттык к¥кыктык катынастарды зерттеудi акпараттык аймак модельдерiнде жYзеге асырган д^рыс. Акпараттык аймактын моделше CYЙене отырып акпараттык к¥кыктык катынастардын негiзгi топтарын бвлiп карастыруга болады: акпараттарды жасаушылар, акпараттарды жасаушы авторлар, акпаратттарга ие т^лгалар, акпараттарды тугынушылар. Акпараттарды iздеу, алу, пайдалану, акпарат корларын жасау к¥кыктарынын барлыгы акпараттык к¥кыктык катынастарды реттеуде пайда болады.
Акпаратты пайдаланушылар, олар аппарат аймагында эрекет ете отырып, взшщ конституциялык к¥кыгына сай кез келген акпа-раттарды iздейдi, алады жэне пайдаланады, тек кана шектеу койылган акпараттарды алу Yшiн гана олардан арнайы р^ксат к¥жаты талап етшедь Олар квбiнесе вздерiне бекiтiлген мiндеттемелер негiзiнде аппарат шыгарушы жэне таратушы акпараттык обьектiлерiмен акпараттык к¥кыктык карым-катынаста болады, сонымен катар акпарат шыгарушылар-шыгармалардын авторлары немесе акпараттык
обьектiлердiн иелерi. Акпараттарды зансыз пайдаланган жагдайда акпарат тугынушылар азаматтык-к¥кыктык, эюмшшк-к¥кыктык жэне кылмыстык жауаптылыкка тартылуы мYмкiн [1].
К^рп заман акпараттык технологиялардын жетiк дамыган дэуiрi. Акпаратты жинап, вндеп жэне оны таратудын тYрлi эдiстерi мен технологиялары адамзаттын секунд сайын жана акпарат алуына, акпаратпен алмасуына Yлкен мYмкiндiк тудыруда. Осыган сэйкес транс шекаралык денгейде б¥каралык акпарат к¥ралдарын пайдаланудын к¥кыктык негiзiн реттейтiн халыкаралык-к¥кыктык нормаларды бвлш карастыру мэселесi туындайды. «Акпараттык кещстштщ к¥кыктык жагдайын, жеке адамдардын оны колдану тэртiбiн реттейтiн халыкаралык-к¥кыктык принциптер мен нормалар шартты тYрде халыкаралык акпараттык к¥кык деген терминге ие кешендш институт болып табылады».
Б^каралык акпарат к¥ралдарына тYсiнiк берерден б^рын не дегенде, онын катарына телекврсетшмдер мен радиохабарларын тарату, тираждалган баспа, дыбыс жэне визуалды внiмдерi (мысалы: газет-журнал, кiтаптар, компакт-дискiлер мен бейне-, магнитофон пленкалары, т.б.) жататынын айта кеткен жвн. Fаламтордын даму заманында б¥каралык акпарат к¥ралдары санатына интернетп де жаткызуга болады. Дегенмен, дэл солай деуге, жаhандык акпарат алмасу желюш пайдалануга накты бекiтiлген занды негiз жок. Тiптi, галам-торды журналистика катарына косу немесе кос-пау мэселесiжурналистика саласынын взiнде де элi кYнге дейiн тYрлi пшр тудыруда. [2, 68б.]
Б^каралык аппарат к¥ралдары саласындагы халыкаралык ынтымактастыкты реттеу б^кара-лык акпарат к¥ралдарын пайдаланудын техникалык шарттары, халыкаралык акпарат алмасу, таратылатын акпарат мазм^ны сиякты непзп мэселелерге тэуелдi. Атап айтканда, взара акаулар тудырмас максатында радиожиiлiктердi пайдалануды келiсу, когамдык пiкiрдi калып-
№ 3 (35) 2014 ж. Цазацстан Республикасы Зацнама институтыныц жаршысы
тастыруга ьщпал ететш терю пигылдагы ойлар-га тыйым салу немесе жагымды ойларды ^ол-дау, мемлекеттердщ идеологиялыщ мYДделерi. Аталган мэселелер екi жа^ты жэне кеп жа^ты негiзде де жYзеге асырылады. [3, 57б.]
К^рп танда ^огамдыщ ^йымдар ар^ылы мекемелер мен жеке адамдар арасында ащпараттыщ енiмдермен алмасу Yкiметаральщ аппарат алмасумен щатар жYрiп жатыр. Аппарат алмасудын аса манызды мэселелерi саяси мэселелермен щатар мемлекетаралыщ денгейде талщыланып, шешшедь
Аппарат алуга, оны ендеп, таратуга эрбiр адам к¥^ылы, бiрак ^огамдыщ пiкiрдi он немесе терiс багытта ^алыптастыру ^¥ралы болып табылатындыщтан, а^параща еркiндiк берiлiп, шектеу де ^ойылуы занды к¥былыс. Эрбiр аппарат идеологиялыщ мYДдеге негiзделген енiм жэне оны тугынушылар д^рыс-б^рыстыгын бiлместен тYрлi жагдайда ^абылдауы моральдыщ т^ргыда зиян келтiруi ыщтимал. Алайда таратылатын а^параттардын ^айсысы хабар, ^айсысы насихат екенiн айыра жiлiктейтiн арнайы механизмдер, ^¥ралдар жок;тын ^асы. Сонымен бiрге, ^огам сынына ^шыраган белгiлi ой-пiкiрлердiн насихатталганы Yшiн жYктелетiн жауапкершiлiк те ^атан болуы тиiс. Халыщаралыщ ащпараттыщ кдоыктын басты мiндеттерiнiн де бiрi осы мэселе болып табылады.
Казахстан Республикасынын егемен эрi еркендеушi мемлекет ретiнде iлгерi даму процесiн
жалпы элемдiк Yрдiстер мен болмыстар аясынан тыс щарау мYмкiн емес. Адамзат адамдардын, щогамнын жэне мемлекеттiн емiрiне ыщпал ететш, басты факторлардын бiрiне айналган ащпараттыщ саланын тез дамуын сипаттайтын тYбегейлi элеуметтiк, экономикалыщ, саяси жэне басща да езгерiстер кезенiне щадам басты.
Элемнщ жетекшi мемлекеттерi жана технологияларга, жана эдiстер мен жана ^станымдарга негiзделген ащпарапъщ щогамнын дэуiрiне ендi немесе оны щ^ру процесiнде т^р. Сайып келгенде оларды пайдалану азаматтардын конституциялыщ щ^ыщтарын iске асырудын, халыщтын эл-аущатын жащсартудын, компаниялардын бэсекеге щабшеттшгш арттырудын, мемлекеттiлiктi ныгайтудын барабар жана болмысына ыщпал етуi тиiс. Мемлекетпк органдар Yшiн ащпарапъщ щогам азаматтарга щызметтер керсету рэсiмдерiн тшм-дi жанартуга, мемлекеттiк аппарат ж^мысынын тшмдшп мен азаматтардын оларга сенiмдiлiк денгешн арттыруга мYмкiндiк бередi. [4, 21б.]
Осылайша, ащпараттыщ щогам дамуынын дэрежес мемлекеттiк институттардын ж^мыс iстеу процесше, эрбiр елдiн экономикасы мен щорганыс щабшетше тiкелей ыщпал етедi. Казiргi заман болмысында азаматтардын щажеттшктерше барабар ащпараттыщ щогамнын болуы мемлекеттiн эл-аущатынын щажетп шарты болып табылады.
ПайдаланылFан эдебиеттер тiзiмi
1. Казахстан Республикасынын Ащпараттандыру туралы 2007 жылгы 11 щантардагы №217 Заны.
2. К.А.Байкенжина Казахстан Республикасынын ащпараттыщ щ^щыгы., Караганды 2012жылы.
3. Копылов В.А. Информационное право. М. 2001.
4. Бачило И.Л. Методология решения правовых проблем в области информационной безопасности. Алматы.2001.
Мащалада автор ащпараттыщ щогамныц болуы мемлекеттгц эл-ауцатыныц щажеттг шарты жайындагы мэн жайлар щарастырылады.
ТYйiн свздер: Ащпарат, ащпараттыщ щогам, ащпараттыщ щущыщтыщ щатынастар, бущаралыщ ащпарат щуралдары, ащпараттыщ технология, мемлекет.
В статье автор рассматривает аспекты информационного общества как основу благополучие государства.
Ключевые слова: Информация, информационное общество, информационно-правовые
