Научная статья на тему 'АҲОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МАҲАЛЛАНИНГ ЎРНИ ВА УНДА “КБТФ” МОДЕЛИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ'

АҲОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МАҲАЛЛАНИНГ ЎРНИ ВА УНДА “КБТФ” МОДЕЛИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Социальные науки»

CC BY
27
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бандлик / ўзини ўзи иш билан таъминлаш / маҳалла / “КБТФ” модели / камбағаллик / камбағалликни қисқартириш. / занятость / самоза-нятость / махалля / модель “ИПОС” / бедность / сокращение бедности

Аннотация научной статьи по социальным наукам, автор научной работы — Латипов Ашур Али Рустам Ўғли

мақолада аҳоли бандлигини таъминлаш, ҳамда, ўзини ўзи банд қилиш орқали камбағалликни қисқартиришда синергетик самаранинг “КБТФ” (кучларни бирлаштириш тамойилидандан фойдаланиш) модели қараб чиқилган. Шунингдек, амалиётда “КБТФ” моделидан фойдаланиш имкониятларига ҳам алоҳида урғу берилган. Тадқиқот жараёнида эришилган натижаларга асосланган ҳолда тегишли хулоса ва таклифлар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье рассмотрена мо-дель синергетического эффекта «ИПОС» (используя принцип объеди-нения сил) в содействии занятости населения, а также в сокращении бедности за счет самозанятости. Также была подчеркнута возможность использования модели «ИПОС» на практике. По результатам, полученным в ходе исследования, были выработаны соответствующие выводы и предложения.

Текст научной работы на тему «АҲОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МАҲАЛЛАНИНГ ЎРНИ ВА УНДА “КБТФ” МОДЕЛИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ»

IV. МЕ^АТ УА BANDLIK MUNOSABATLARI, XIZMAT KO'RSATISH

АХОЛИ БАНДЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА МАХАЛЛАНИНГ УРНИ ВА УНДА "КБТФ" МОДЕЛИДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ

Латипов Ашур Али Рустам ^ли

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти таянч докторанти Телефон ва телеграм: +99897 927-89-94, ashurali.latipov@mail .гц

Аннотация: маколада ахоли бандлигини таъминлаш, хамда, узини узи банд килиш оркали камбагалликни кискартиришда синергетик самаранинг "КБТФ" (кучларни бирлаштириш тамойилидандан фойдаланиш) модели караб чикилган. Шунингдек, амалиётда "КБТФ" моделидан фойдаланиш имкониятларига хам алохида ургу берилган. Тадкикот жараёнида эришилган натижаларга асосланган холда тегишли хулоса ва таклифлар ишлаб чикилган.

Калит сузлар: бандлик, узини узи иш билан таъминлаш, махалла, "КБТФ" модели, камбагаллик, камбагалликни кискартириш.

Аннотация: В статье рассмотрена мо-дель синергетического эффекта «ИПОС» (используя принцип объеди-нения сил) в содействии занятости населения, а также в сокращении бедности за счет самозанятости. Также была подчеркнута возможность использования модели «ИПОС» на практике. По результатам, полученным в ходе исследования, были выработаны соответствующие выводы и предложения.

Ключевые слова: занятость, самоза-нятость, махалля, модель "ИПОС", бедность, сокращение бедности

Кириш. Тадкикот мавзусининг долзарблиги. Тадкикотларимиз курсатдики, камбагалликни кискартиришнинг бир канча йуналишлари мавжуд. Улардан бири ахолининг узини узи иш билан банд килишдан иборатдир. Ушбу принципнинг кулайлиги узига иш урнини очиб олган одам хеч кимга тобе булмайди. Узига узи рахбар ва узига узи ижрочи. Узини бошкаради ва узи ижро килади. Ушбу масала Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йилнинг 8 июнида кабул килинган "Тадбиркорлик фаолияти ва узини узи банд килишни давлат томонидан тартибга солишни соддалаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4742-сонли карорида хам кайд этилганилиги масаланинг ута долзарблигидан далолат бермокда. Шунингдек, 2023 йил 12 июнда Узбекистон Республикаси Президентининг "Камбагалликни кискартиришда тадбиркорлик субъектлари билан узаро манфаатли хамкорлик урнатишга каратилган чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-93-сонли фармони эълон килинди. Булардан хам куриниб турибдики, мазкур сохани ривожлантириш мамлакатимиз иктисодий-ижтимоий хаётида мухим ахамият касб этадиган объектив заруриятга айланди. Бу холат мазкур мавзунинг долзарблигинихам белгилайди.

Мавзуга оид адабиётларнинг тахлили. Ахолининг бандлигини таъминлаш ва унга таъсир этувчи омилларнинг хисоб-китобини аникдаш, узини узи банд килишнинг бугунги кундаги ахамияти борасида бир канча Европа олилари Lucy Daniels1, Robert Perrucci, D. M. Wright, Suzan Lewis, Debra L. Nelson, Linda G. Rineo, Jamie Woodcock. МДХ, олимларидан Смирнова О.А., Сидорова Е.М., Петров В.С., Иванов А.И кабилар тадкикот олиб борганлар. Узбекистан олимларидан ушбу йуналишда К.Х.Абдурахманов, М.М.Мухаммедов, МДПардаев, Б.И.Исроилов, Н.Арабов, Холмуминов Ш.Р., К.З.Хомитов, Ж.Х.Бобаназарова, Х.Х.Абдураманов, Н.Р.Саидов, Б.Х.Умурзаков, М.А.Икрамов, Л.Т.Абдухалилова, ДД.Усманова, В.В.Маковеева, А.Н. Холикулов, Т.И. Яхёев кабилар2 хам тадкикот олиб бормокдалар. Аммо бевосита ахоли билан ишлайдиган махалла ва бошка давлат ташкилотлари билан биргаликдаги самарали фаолият олиб бориш ишлари хамон уз ечимини кутмокда. Буларни инобатга олиб, мазкур ишда махалланинг ахолини иш билан банд килиш оркали камбагалликни кискартириш билан боглик масалаларига эътиборни каратдик. Чунки ишсизлар хам, камбагаллар хам махаллада аникланади ва уларнинг статистикасининг бирламчи маълумоти айнан шу ерда шаклланади.

Тадкикот методологияси. Ахоли бандлигини таъминлашда махалланинг урнини очиб беришда макон ва замон, микдор ва сифат, тизимли ёндошув, мантикий ва иктисодий тахлил, синергетик самара каби усуллардан фойдаланилган.

Тахлил ва натижалар. Мамлакатимизда узини узи банд килишга кумаклашадиган бошкарув органларидан бири махалла зиммасида десак, хато булмайди. Чунки ушбу бугиннинг узига хос урни мавжуд булиб, ахолининг ижтимий-иктисодий хаётида мухим рул уйнайб келмокда. Шу билан бирга, ушбу сохага оид, айникса узини узи иш билан таъминлашга оид масалаларда

1 "Self-Employment for the Creative Individual" Lucy Daniels (31 Mar. 2005), The Transformation of Work in the New Economy: Sociological Readings" Robert Perrucci, D. M. Wright, "Work and Family: An International Research Perspective" Suzan Lewis, Debra L. Nelson, "Self-Employment: From Dream to Reality!: An Interactive Workbook for Starting Your Small Business" Linda G. Rineo, "The Gig Economy: A Critical Introduction" - Jamie Woodcock, "Самозанятость как альтернатива традиционной занятости: преимущества и недостатки" -Смирнова О.А., "Семейная занятость и ее влияние на семейные отношения" - Сидорова Е.М., "Самозанятость как форма трудовой занятости: социально-экономический анализ" - Петров В.С., "Занятость населения: сущность, проблемы и пути решения" - Иванов А.И. ва бошкалар.

2 Холмуминов Ш.Р., К.З.Хомитов, Ж.Х.Бобаназарова, Х.Х.Абдураманов, Н.Р.Саидов. Кишлок адолисини иш билан таъминлашнинг самарали ижтимоий-иктисодий механизмлари. Монография. - Тошкент, «Инновацион ривожланиш нашриёт - матбаа уйи», 2019. - 243 б. Холмуминов Ш.Р., К.З.Хомитов, Ж.Х.Бобаназарова, Х.Х.Абдураманов, Н.Р.Саидов. Кишлок адолисини иш билан таъминлашнинг стратегик йуналишлари.Монография. - Тошкент, «Инновацион ривожланиш нашриёт - матбаа уйи», 2020. - 278 б. Умурзаков Б.Х. ва бошкалар. Меднат ресурслари шаклланиши ва таксимланишининг дудудий усуллари. Монография. - Тошкент, «LESSON PRESS», 2017. - 184 б. Икрамов М.А., Пардаев М.К., Абдухалилова Л.Т. Маркетинг тадкикотларида статистик тадлил. Дарслик. - Т.: "Инновационривожланиш нашриёт-матбаа уйи", 2022. - 470 бет. Пардаев М.К., Усманова Д.К., Маковеева В.В. Иктисодий тадлил ва аудит. Дарслик. -Самарканд, СамДУ нашри, 2023. - 268 бет. Пардаев М.К., Холикулов А.Н., Яхёев Т.И. Молиявий ва иктисодий маълумотларни тадлил килиш. .Укув кулланма. - Самарканд. "FAN BULOG'I": 2022. - 146 бет.

10. Пардаев М.К., Исроилов Б.И., Холикулов А.Н., Яхёев Т.И. Меднат курсаткичлари тахлили. Укув кулланма.

- Самарканд. "FAN BULOG'I": 2022. - 176 бет. Пардаев М.К. Иктисодиёй тадлил назарияси. Дарслик. 4-нашр.

- Т.: "Fan va texnologiyalar nashriyot-matbaa uyi", 2022. - 588 бет.

тулик узиннг вазифасини оклади, деб хам булмайди. Хусусан, мамлакатдаги барча амалга оширилаётган ижтимоий-иктисодий ислохотлар, дастурлар ахоли талабидан келиб чикиб махаллаларга куплаб ваколатлар, ташкилий ва молиявий имкониятлар берилаётган булсада жойларда улардан тугри фойдаланилма-ётганлигига хам гувохи булинмокда.

Буларни инобатга олиб, Узбекистон Республикаси Президентининг узининг махсус карорини3 хам кабул килди. Юкоридаги карор билан узини узи банд киладиган шахслар учун фаолият (ишлар, хизматлар) турларининг руйхати эълон килинди. Ушбу руйхатга 67 та фаолият (ишлар, хизматлар) турлари киритилган эди. Ушбу руйхат объектив заруриятдан келиб чиккан холда йилдан-йилга купайиб уларнинг сони 101 тани ташкил килмокда4. Ушбу заруриятдан келиб чикиб махалла ахолисининг бандлигини таъминлаш ва шу жойда янги иш уринларини ташкил этиш объектив заруриятга айланди. Бунга эриши учун ахолининг фаровонлиги таъминланган булиши лозим. Бу эса уз навбатида махаллада ишсиз ахолининг булмаслиги ва мос равишда камбагал катламга бархам берилган булишлиги лозим. Бунинг учун эса хар бир мехнатга кобилиятли махалла аъзоси иш билан таъминланган булиши лозим.

Тадкикот натижасида камбагалликни кискартиришнинг бир канча чоралари курилиб, уни амалга оширишда барча имкониятларни бирлаштирган холда кириши лозимлиги асосланди. Бунинг учун махалла бир канча бошка ташкилотлар билан хам хамкорлик килиш лозимлиги асосланди. Тадкикот жараёнида инновацион иктисодиёт шароитида хизмат курсатиш сохасини ривожлантириш ва узини-узи банд килишнинг стратегик йуналишлари ишлаб чикилди. Ушбу йуналиш доирасида узини-узи банд килиш оркали камбагалликни кискартиришнинг синергетик самаранинг "кучларни бирлаштириш тамойилидандан фойдаланиш" (КБТФ) модели илк бор яратилди. Ушбу моделнинг куриниши куйидаги расмда келтирилган (1 -расм).

3 Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йилнинг 8 июнида "Тадбиркорлик фаолияти ва узини узи банд килишни давлат томонидан тартибга солишни соддалаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги П^-4742-сонли карори кабул килинган.

4 https://lex.uz/ru/docs/4849607?otherlang=1

1-расм. KамбаFалликни кискартиришда КБТФ моделининг камраб олувчи

тамоиллари.

KaмбaFaлликни кaмaйтиpишнинг caмapaли cтpaтeгиялapини излaшдa cинepгeтик тaъcиp тaмoйили, aйникca, Узини Узи иш батан тaъминлaш тaшaббycлapи кoнтeкcтидa иетикболли ëндaшyв cифaтидa пaйдo булди. Уш6у шapх узини узи иш битан тaъминлaш opкaли кaмбaFaлликни кaмaйтиpишдa cинepгeтик тaъcиpлapни кУллaшни ypгaнaди Ba унинг шaхcлap Ba жaмoaлapгa тaъcиpини бaxpлaйди.

Cинepгeтик эффект ижобий yзгapишлap учун кaтaлизaтop xиcoблaнaди. Чунки, cинepгeтик тaъcиp пpинципи куп oмиллapнинг биpгaликдaги Ba кyчaйтиpилгaн тaъcиpини тaъкидлaб, кaмбaFaлликни кaмaйтиpиш бyйичa узини узи иш билaн тaъминлaш тaшaббycлapидa x,an килувчи poл yйнaйди. Kyникмaлapни pивoжлaнтиpиш, pecypcлapдaн фoйдaлaниш Ba жaмиятни кУллaб-кyввaтлaш таби тypли элeмeнтлapни биpлaштиpгaн xoлдa, ^^prm ëндaшyвлap opкaли умумий caмapaдopликнинг ошишига xaм тaъcиp килaди.

Узини узи иш битан тaъминлaшдa махалла тaъcиpнинг acocий жиxaтлapидaн биpи бу мaxaллaдaги xap биp ишcиз фук^онинг aник pyйхaтини шaкллaнтиpиб yлapнинг к^геи б^ кacбгa кизикишлapи, кoбилиятлapини тyFpи Уpгaнгaн xoлдa yлap билaн тизимимли paвишдa мaълyмoтлap бaзacини шaкллaнтиш Ba мaxaллий хокимият, толик; идopaлapи Ba кacбгa ypгaтyвчи дaвлaт тaшкилoтлapи билaн доимий aлoкaдa булиб xap биp фук^онинг бaндлигини, унинг дapoмaд топиш йyллapини яpaтиб бepишдa мaxaллaнинг Уpни ^тта бyлaди.

KaмбaFaлликни кaмaйтиpишдa cинepгeтик тaъcиpлapни кУллaшдa солик идораларининг тaъcиpи хдм юкopи. Ахолининг узини узи бaнд килиш бyйичa pyйхaтдaн yтишдaги coддa мeхaнизмнинг яpaтилиши, xaмдa узини узи бaнд килгaн фyкapoлap тoмoнидaн тyлaнaдигaн толик; тyшyмлapидaн yшa узини узи

банд килган фукароларнинг яшаб турган махалла бюжетига маълум кисмини берилиши ахолининг узини узи банд килишга махалланинг хам кизикишига олиб келади.

Узини узи иш билан таъминлашда синергетик таъсирнинг асосий жихатларидан бири бу куникмаларни ривожлантиришдир. Агар шахслар тегишли куникмалар шаклланса, муваффакиятли тадбиркорлик эхтимоли ортади. Синергетик ёндашув куникмаларни ривожлантиришда турли жамFармалар куллаб-кувватлаш механизмлари хам жуда аскатади.

Узини узи банд килишда, янги иш уринларини яратишда молиявий ресурсларга булган эхтиёжни кондиришда банкларнинг хам урни бор. Бу синергетик таъсир, айникса, молиявий ресурслардан фойдаланишга каратилган ташаббусларда яккол намоён килади. Микромолиялаштириш, мураббийлик ва бозор алокаларини таъминлаш буйича саъй-харакатларни бирлаштириш янги бошланувчи тадбиркорларни янада кенг камровли куллаб-кувватлаш тизимини яратади. Ушбу комплекс ёндашув муваффакиятсизлик хавфини камайтиради ва узини узи иш билан таъминлаш ва камбагалликни камайтиришга таъсирини максимал даражада оширади.

Жамиятни куллаб-кувватлашда аник дастурлар асосида ушбу сохани ривожлантиришда махаллий хокимиятнинг хам урни бор. Бу синергетик таъсирнинг яна бир мухим жихати кучларни бирлаштирган холда тараккиётга ишонч туйгусини уйготадиган, хамкорликни рагбатлантирадиган ва тармокларни барпо этувчи узини узи иш билан таъминлаш борасидаги саъй -харакатларнинг муваффакиятига сезиларли хисса кушади. Шахсий имкониятларни кенгайтириш ва жамиятни куллаб-кувватлаш уртасидаги синергетик узаро таъсир камбагалликни баркарор кискартириш учун кулай мухит яратади.

Таъкидлаш жоизки, амалга оширилаётган ислохотларнинг барчаси инсон кадри учун булиб, одамларимизнинг бугунги кунидан рози булиб яшашларини таъминлаш давлатимизнинг бош гояси эканлигидан далолат бериб турибди.

Хулоса ва таклифлар. Камбагалликни кискартиришда КБТФ моделинининг марказий гояси, унинг камбагалликка карши курашда асосий восита сифатида узини узи иш билан таъминлашга ургу берилиши тадбиркорлик рухи ва индивидуал ташаббусни таъкидлайдиган янги истикболли йуналиш хисобланади. Куриниб турибдики, синергетик самарани узида мужассам этган КБТФ модели узини узи иш билан таъминлашнинг турли таркибий кисмлари кандай узаро таъсир килиши ва узаро фойда олиши ва шу билан камбагалликдан кутулишнинг яхлит йулини яратиши мумкинлигини узида мужассам этган. Ушбу холатлардан келиб чикиб, бир канча тавсиялар хам ишлаб чикилди.

Биринчидан, ахолининг бандлигини таъминлашга махалла билан бирга бошка субъектлар албатта хамкорлик килиш лозим. Бирорта субъект ушбу масалага бефарк булмаслиги лозим. Зеро ахолининг фаровонлигига шу ташкилотларнинг барчаси масъул.

HKKuHnugaH, MaxannaHuHr y3uga 3apyp SynraH xroMarnapHu aManra omupum ynyH HMKOHH^TnapHH axTapuS, Terumnu mapouTHu aparum no3uM. ByHHHr ynyH MaxannaHuHr eirunuru xaMKopnuKga umnamu MaKcagra MyBo^uK.

YnuHnugaH, MaxannaHuHr y3uga Maxanna Srog^eraHu TamKun KunuHumu óyñuHa xaM Terumnu nopanapHu Kypumu, 6y opKanu Maxannaga MyxTO^ ounanapHHHr TagSupnapuHu yTKa3umga MatnyM MuKgopga KyMaK SepuS TypumuHu TamKun Kunumu xaM MaKcagra MyBO^HK, ge6 xucoSnaHMu3.

Xynoca KunuS aHTraHga Su3HuHr TaBcuanapuMu3 MaMnaKaruMroga aManra omupunuS, aManuëTra ^opuñ KunuHca, SyryHru KyHgaru "Y3SeKucTOH - 2030" cTpareruacuga SenrunaHraH KaMSaFannuKHu KucKapTupum Ba axonu ^apoBOHnuruHu omupumra KaparunraH Ba3u$anapHuHr Sa^apunumura xu3Mar Kunagu.

OonganaHHnraH agaÔHëTnap pyñxaTH:

1. Y3SeKucTOH PecnySnuKacu npe3ugeHTuHuHr 2022 nun 28 aHBapgaru "2022 — 2026 Hunnapra Myn«:annaHraH ^Hru YsSeKucTOHHuHr TapaKKuëT cTpareruacu тyFpнcнga"rн nO-60-coH OapMOHu

2. Y3SeKucTOH PecnySnuKacu npe3ugeHTuHuHr «Y3EEKHCTOH — 2030» cTpareruacu TyFpucuga 2023 nun 11 ceHTaSpga KaSyn KunuHraH nO-158-coH ^apMOHu. ^OHyHHunuK MatnyMOTnapu MunnuH Sa3acu, 12.09.2023 h., 06/23/158/0694-coH.

3. https://www.gazeta.uz/uz/2023/09/27/mahalla/

4. XonMyMuHOB ffl.P., K.3.XOMUTOB, ^.X.EoSaHa3apoBa, X.X.ASgypaMaHOB, H.P.CaugoB. ^umnoK axonucuHu um SunaH TatMuHnamHuHr cTpaTeruK ñyHanumnapu. MoHorpa^ua. - TomKeHT, «Hннoвaцнoн puBO^naHum HampuëT -MaTSaa yñu», 2020. - 278 S.

5. YMyp3aKOB E.X. Ba SomKanap. MexHaT pecypcnapu maKnnaHumu Ba TaKcuMnaHumuHuHr xygyguñ ycynnapu. MoHorpa^ua. - TomKeHT, «LESSON PRESS», 2017. - 184 S.

6. HKpaMoB M.A., napgaeB M.K., ASgyxanunoBa .H.T. MapKeTuHr TagKuKoTnapuga cTaTucTuK Taxnun. ^apcnuK. - T.: "Hннoвaцнoнpнвo^naннm HampuëT-MaTSaa yñu", 2022. - 470 SeT.

7. napgaeB M.K^., HcpounoB E.H., XonuKynoB A.H., ^xëeB T.H. MexHaT KypcaTKu^napu Taxnunu. YKyB KynnaHMa. - CaMapKaHg. "FAN BULOG'I": 2022. -176 SeT.

8. napgaeB M.^., napgaeB O.M. KaMSaFannuKHu Saxonam Ba yHu KaMaHrapum Hynnapu. CaMapKaHg, CaMHCH, 2020. - 68 SeT.

9. napgaeB M.K., napgaeB OnuM, napgaeBa 03oga. Y^uhu y3u SaHg Kunum Hynnapu. HnMuH-aManuH TaBcua. - CaMapKaHg, CaMHCH, 2020. - 72 S. - 4,5 S.t.

10. https://n.ziyouz.com/books/tarixiy/Nodirbek%20Abdulahatov,%20Q'ktamjon %20Eshonboboyev.%20Marg'ilon%20mahallalari%20tarixidan.pdf

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.