CC BY
15Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-329-333
A.KONAN DOYLE QALAMIGA MANSUB "BAGEMIYADAGI URUSH" BADIIY ASARLARIDAGI ANTROPONIMLARNI INGLIZ TILIDAN O'ZBEK TILIGA TARJIMASI TAHLILI
Marjona Erkin qizi Mengliqulova
Termiz davlat universiteti Tarjima nazariyasi va amaliyoti yo'nalishi talabasi E-mail: bohodirsafarov@gmail .com
ANNOTATSIYA
Mazkur maqola A. Konan Doyl tomonidan yozilgan romanlar seriyasining tarkibidagi antroponimlarning ingliz tilidan o'zbek tiliga tarjimasi va ularning mohiyatiga lingvistik nuqtai nazardan o'quvchi uni anglashi uchun ta'sir qiluvchi omillarni hisobga olgan holda tahlil qilingan. Obyekt sifatida tanlangan ismlar to'qima bo'lgani tufayli personajlarning ismlaridan oldin ularning asardagi vazifasi hamda xarakteri o'ylab topilgani, so'ngra uni lingvistik qoliplarga solingan. Shu tufayli maqolada tarjimon ularni o'zbek tiliga o'girishdan oldin etimologik, leksikologik, semantik va fonetik tahlil qilishi uchun qoliplar taklif qilingan.
Kalit so'zlar: antroponimlar, transliteratsiya, lingvo-perpektiv, fantastik asarlar, ingliz-o'zbek tarjima, leksikologiya.
THE PROBLEM OF TRANSLATING ANTHROPONYMS A.CONAN.DOYEL "A SCANDAL IN BOHEMIA" FROM ENGLISH INTO UZBEK
ABSTRACT
This article analyzes the English-Uzbek translation problems of anthroponyms in the "A game of the thrones" series written by A. Conan. Doyel efrom the point of the linguistic factors that influence the reader's understanding of their essence. The names chosen as objects in the article are fictive, the role and character of the personages in the work were created before the names of the characters, and then it was put into linguistic patterns. That is why; this article proposes templates that include etymological, semantical and phonetical analysis before the act of translation.
Keywords: antroponyms, transliteration, lingua-perpective, fiction, English-Uzbek translation, lexicology.
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-329-333
KIRISH
Leksik muammolar har doim tarjimaning eng markaziy nuqtalaridan biri bo'lib kelgan; tarjimaning onomastik muammolari sifatida atama doirasini cheklashimiz kerak. A. Konan Doyl romanini tarjima qilish jarayoni shu qadar munozaraliki kuchli stilistika olamida yashaydigan notiq, satrlarga kirib, chuqurroq o'rganish mumkin So'z qurish romanda ulkan izlanish va tahlillarni talab qiluvchi ulkan vazifalar qo'yilgan. Barcha madaniyatlarda, adabiyotning boshlanish ibtidosida, taxminan miloddan 2000 yil avvalgi odamlar o'z oilasining yangi a'zosi uchun, uning farovon kelajagi bilan bo'g'liq bo'lgan, chuqur ma'no kasb etgan, to'g'ri ism tanlashni xohlashgan. Adabiyotni "hayot ko'zgusi" deb atashgani kabi bir vaqtning o'zida bu hali ham hayotimizning muhim qismidir, yozuvchilar o'zlarining kitoblaridagi qahramonlarga shu tarzda nom berishga harakat qilganlar. Asosiy maqsad o'quvchi kitobxon tarjima qilingan asardagi o'quvchi asar qahramonlarining xulq-atvoridan xabardor bo'lishlari kerak. Bu unga kitobdagi voqealalarni yanada yorqinroq tasavvur qilishiga yordam beradi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA TADQIQOT METODOLOGIYASI
Maqola davomida tarjima qilingan asarning qiyosiy adabiyot, qarama-qarshi va tavsifli tarjima va lingvistik atamalarning izohli tahlili va adabiyotning stilistik tahlili bilan tanishasiz. Muallif - Konan Doylning ixtirochilik hunarmandchiligi tarjima jarayonida bor imkoniyatdan foydalangan holda yanada ochib berish talab qilinadi. Ushbu tadqiqot jarayonida nazariy jihatdan ishlab chiqish uchun oldimizga bir qancha savollarni ko'ndalang tashlashimiz zarur. Natijalaridan ko'rish mumkinki, yonimizda uchta yo'l turibdi: birinchisi, nomlar tarjima qilinishi kerakmi yoki yo'qligini tekshirish ba'zi tarjimonlar ularni, agar shunday bo'lsa, qanday qilib, maqsadli tilga tarjima qilgan. Kelishicha, ikkinchi burchak -maqsadlarni tarjima qilish uchun ishlatiladigan strategiya va usullarni ko'rish va javobni ko'rsatish uchun to'g'rilarni tanlash. Va nihoyat, eng muhimi, ingliz tilidan tarjima qilish davomida o'zgarishlarni aniqlashtirish va solishtirish orqali semantik yuk yoki har qanday tavsifiy ma'noni ko'taruvchi nomlari o'rganishdir. Hamda antroponimlar etimologiyasi bilan o'rganiladi va tahlil qilinadi.
NATIJALAR
Ushbu maqolada eng ko'p tarqalgan muhim shaxslarning nomlari ko'rib chiqilgan. shunga qaramay, birinchi bo'lib bizda tahlil qilish uchun Muz va olov
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-329-333
qo'shig'i kitobidagi birinchi bo'lib tahlil qilish uchun ko'p narsa bor edi. Etimologik va ismlarning semantik foni: 500dan ortiq ismlar va 2103 ta belgi nomilari uchraydi. Biz asosan quyidagi maqolada kitobning prolog qismi va birinchi qismlaridagi joy nomlari hamda ismlarning tillararo fonetik o'zgarishlari tahlil qilindi. Hamda ba'zi gaplarning morfologik tahliliga ham biroz to'xtalildi.
MUHOKAMA
"SSow nothing of him"- birikmasi unda hech narsa ko'rinmaydi deb tarjima qilinishi kerak edi. Ammo o'quvchiga tushunarli bo'lishi uchun va gap nima haqida ketayotganini tushunish uchun sintaktik "so'z qo'shish orqali "
"O'zgarish" so'zini tarjimaga qo'shib tarjima qilindi.
"The family of Paupers whom he had just come to trouble with his presence"-als tarjimasi har doim muammo duch kelgan oila bo'lishi kerak lekin tarjimada hech qachon boshi chiqmagan oila deyilgan badiiylikni oshirish uchun va biroz bo'lsa ham bu ma'noga ta'sir qilgan buni men uslubiy tahlilga olindi.
"He turned out the light by bed" gapini tarjima qilishda semantik transformatsiyadan foydalanildi va ushbu gapni-"U chiroqni kravati tomonga to'g'rilab" deya tarjima qilindi. Bundan tashqari bu gapni so'z qo'shish uslubini ham ko'rish mumkin. "Tomonga" degan so'zni qo'shish orqali tarjimadagi g'alizlik yo'qotilgan. Bu asarni tarjima qilishda bir nechta muammolar ham yuzaga kelgan masalan: "Leksikologik muammolar" :
1.Ismlarni tarjima qilishda-Hecule Poirot-Erkyul Puaro Carol Boynton-Karl Boyntn, Raymond-Reymond.
2.Atoqli otlar joy nomlarini tarjima qilishda:ingliz bilan o'zbek tilida joy nomlarini tarjima qilish bir qancha muammolarni yuzaga keltiradi, masalan: Jerusalem-Quddus.
Sintaktik muammolar-o'zbek tili grammatikasi bilan ingliz tili grammatikasi tubdan farq qiladi. Shunday ekan, bu tarjimada ba'zi muammolarni keltirib chiqaradi:"Let's get back to-to","to your plan?' Bilamizki ingliz tilida kesim egadan keyin keladi. O'zbek tilida esa gapning asosi bo'ladi va gapni oxirida keladi. Yuqoridagi vaziyatda u "reja"degan so'zga ishora qilyabdi. "Kel rejaga qaytamiz'' demoqchi bo'lyabdi.M collaboration,pherhaps,over a play or a book". Bu gapni tarjima qilishda ham so'z qo'shish usuli ishlatilgan-"hamkorlik-biror kitob yoki romandan olingan"."I should know that voice again".Bu yerda esa "know"" fe'lini bilmoq deb emas eshitmoq deb tarjima qilish kerak. "Men o'sha ovozni yana
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-329-333
eshitishim kerak".Ushbu gapda so'z almashtirish usulidan foydalanilgan.
Sintaktik transformatsiyalar: "Nineteen years before she decided to die, Nora Seed sat in the warmth of the small library at Hezedane school in the town Bedford. She sat at alow table staring at a chessboard" .[1]
Tarjimasi: Sid Nora bu dunyoni butunlay tark etishga qaror qilishidan 19 yil burun Bedford shahridagi Hezelden maktabi kutubxonasining tanga xush yoquvchi iliqligida shahmat taxtasiga tikilgancha o'tirardi.
" Mrs Elm made her first move . A knight hopping over the neat row of white pawns".[1]
Tarjimasi: Elm xonim shahmat sipohini bir chiziqqa saflangan piyodalar ustidan sakratib o'yinni boshlab berdi.
„Well, maybe you should be an astronaut. Travel the galaxy.[1]
Tarjimasi: -"Balki, sen kosmonavt bo'lib, gallaktikalar aro sayohat qilarsan?"
" He scratched his brow. Made another sound but didn't quite manage a full word"[1]
Tarjimasi: U qoshini qashigancha yana ovoz chiqardiyu, ammo gapini oxirigacha yetkaza olmadi.
Izoh: tarjima jarayonida ikkita sodda gap qo'shma gapga aylantirilgan
"when she was a baby her mother had been so worried Nora's left ear stuck out more than her right that she'd used sticky tape to address the situation, then disguised it beneath a woollen bonnet"[1]
Tarjimasi: Noraning bolaligida chap qulog'i o'ngiga qaraganda kattaroq ekanligi onasini yetralicha xavotirga solgandi. Noraning shalpang quloqlarini tuzatish uchun onasi ancha ter to'kdi: lekoplastrdan foydalandi, keyinchalik quoqlarini shlyapa ostiga yashirdi.
Izoh:Ergashgan qo'shma gapning ikkita sodda gapga aylantirilishi hodisasi ro'y bergan
" He scratched his brow. Made another sound but didn't quite manage a full word"[1]
Tarjimasi: U qoshini qashigancha yana ovoz chiqardi-yu, ammo gapini oxirigacha yetkaza olmadi.
XULOSA
Ushbu maqolada ingliz tilidagi frazeologik antroponimlarning kelib chiqishi va semantikasiga ko'ra tasnifi haqida so'z boradi. Shuningdek, frazeologik
Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)
ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 4 | April, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |
www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-4-329-333
antroponimlar gapda qo'llanilishi misollar yordamida tahlil qilingan va ularning o'ziga xos jihatlari haqida ma'lumot berilgan.
REFERENCES
1. Doyle, A. C. (2021). A scandal in Bohemia. Prabhat Prakashan
2. http://www.hachette.com/en/maison/azbooka-atticus
3. http://www.merriamwebster.com/dictionary/querulous
4. Solijonov J.K. Garri Potter va Afsungarlar toshi. - Termiz: Surxon-Nashr.
5. Begmatov E. Ism chiroyi. Toshkent: 1994. 90 b.
6. Oxford University. Oxford Dictionary of Current English. - USA: Oxford University press, 2006
7. Худайкулов, Абдулла Эшкуватович. "Семантическая адаптация некоторых английских заимствованных слов в русских письменных памятниках xvii-xix веков." Вестник Челябинского государственного университета 28 (2011)
8. Kamoljnovich, Solijonov Juraali. "JK ROULINGNING FANTASTIK ASARLARIDAGI ANTROPONIMLARNING LINGVO-PERSPEKTIV MUAMMOLARI." Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS) 2.1 (2022): 334-343
9. Jo'ramurodova, Z., & Solijonov, J. (2022, April). JK ROULINGNING "BIDL QISSANAVIS ERTAKLART("THE TALES OF BEEDLE THE BARD") ASARIDAGI ANTROPONIMLARNING O'ZBEK TILIDAN INGLIZ TILIGA TARJIMA QILISHDAGI MUAMMOLARI. In МЕЖДУНАРОДНАЯ НАУЧНАЯ КОНФЕРЕНЦИЯ.:" СОВРЕМЕННЫЕ ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ ПАРАДИГМЫ: ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ ТРАДИЦИЙ И ИННОВАЦИЙ II" (Vol. 2, No. 18.03, pp. 554-560). https://doi.org/10.47100/nuu.v2i18.03.115
10. Qodirovna, A. Z., & Kamoljonovich, S. J. (2022). JK ROULINGNING, GARRI POTTER VA AFSUNGARLAR TOSHP'ROMANIDAGI SEHRGARLAR OBRAZINI INGLIZ TILIDAN O'ZBEK TILIGA TARJIMA QILISHNING LINGVO-PERSPEKTIV TAHLILI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(3), 176-180. https://doi.org/10.24412/2181-2454-2022-3-176-180
11. Kamoljnovich, S. J. (2022). JK ROULINGNING FANTASTIK ASARLARIDAGI ANTROPONIMLARNING LINGVO-PERSPEKTIV MUAMMOLARI. Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS), 2(1), 334-343. https://doi.org/10.24412/2181-2454-2022-1-334-343
