Научная статья на тему 'АҲАМИЯТИ ОСИЁИ МАРКАЗӢ БАРОИ ИҚТИСОД ВА СИЁСАТИ ХОРИҶИИ ПОКИСТОН'

АҲАМИЯТИ ОСИЁИ МАРКАЗӢ БАРОИ ИҚТИСОД ВА СИЁСАТИ ХОРИҶИИ ПОКИСТОН Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
93
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СОТРУДНИЧЕСТВО / ЭКОНОМИКА / ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ / ПАКИСТАН / ТОРГОВЛЯ / ЭНЕРГЕТИКА / ПРОЕКТ CASA-1000 / ТАПИ / COOPERATION / ECONOMICS / CENTRAL ASIA / PAKISTAN / TRADE / ENERGY / CASA-1000 PROJECT / TAPI

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Суфиев С.Н.

В статье рассмотрена проблема значимости Центральной Азии для экономики и внешней политики Пакистана. Центральная Азия являяс важным геополитическим регионом, с учетом выгодного транзитного расположения и богатых природных ресурсов имеет особое место в системе геополитических интересов Пакистана. Пакистан с началом политической независимости стран региона был заинтересован в развитии экономических отношений с ними и предпринял реализацию экономических и транспортных проектов в Центральной Азии. Также привлечение стран региона в Организацию экономического сотрудничества имела цель доступа Пакистана в «муслуьманское сердце Азии» и налаживание экономического сотрудничества. На равне с экономическим и торговым сотрудничеством между странами реализуются большие региональные проекты, как CASA-1000 и ТАПИ, которые содействуют не только перспективе отношений между странами, но и окажут положителное влияние на региональную стабильность. Автор попытаясь показать приоритетные направления сотрудничества и этапы их развития, анализировал преграды на пути укрепления взаимоотношений и его перспективы.The article considers the problem of the significance of Central Asia for the economy and foreign policy of Pakistan. Central Asia is an important geopolitical region, taking into account the favorable transit location and rich natural resources, it has a special place in the system of geopolitical interests of Pakistan. Since the beginning of the political independence of the countries of the region, Pakistan was interested in developing economic relations with them and undertook the implementation of economic and transport projects in Central Asia. Also, the involvement of the countries of the region in the Organization for Economic Cooperation had the goal of Pakistan's access to the «Muslim heart of Asia» and the establishment of economic cooperation. Along with economic and trade cooperation between the countries, large regional projects are being implemented, such as CASA-1000 and TAPI, which contribute not only to the prospect of relations between the countries, but will also have a positive impact on regional stability. The author, trying to show the priority areas of cooperation and the stages of their development, analyzed the barriers to strengthening relations and its prospects.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPORTANCE OF CENTRAL ASIA FOR THE ECONOMY AND FOREIGN POLICY OF PAKISTAN

The article considers the problem of the significance of Central Asia for the economy and foreign policy of Pakistan. Central Asia is an important geopolitical region, taking into account the favorable transit location and rich natural resources, it has a special place in the system of geopolitical interests of Pakistan. Since the beginning of the political independence of the countries of the region, Pakistan was interested in developing economic relations with them and undertook the implementation of economic and transport projects in Central Asia. Also, the involvement of the countries of the region in the Organization for Economic Cooperation had the goal of Pakistan's access to the «Muslim heart of Asia» and the establishment of economic cooperation. Along with economic and trade cooperation between the countries, large regional projects are being implemented, such as CASA-1000 and TAPI, which contribute not only to the prospect of relations between the countries, but will also have a positive impact on regional stability. The author, trying to show the priority areas of cooperation and the stages of their development, analyzed the barriers to strengthening relations and its prospects.

Текст научной работы на тему «АҲАМИЯТИ ОСИЁИ МАРКАЗӢ БАРОИ ИҚТИСОД ВА СИЁСАТИ ХОРИҶИИ ПОКИСТОН»

rule of law is a high level of state development based on the rule of law and law, recognizing the highest social value of people.

Keywords: Legal state, legal framework, state development, political power, the Constitution of the Republic of Tajikistan.

Сведение об авторе:

Рауфзода Комронжон Кадриддин —магистрант второго курса факультета история Таджиксого государственного педагогического университета имени С. Айни;

About the auhor:

Raufzoda Komronjon Kadriddin -2n year magister of the History Department, Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini.

АХДМИЯТИ ОСИЁИ МАРКАЗЙ БАРОИ ЩТИСОД ВА СИЁСАТИ ХОРИЧИИ ПОКИСТОН

Суфиев С.Н.

Донишгощ давлатии Кулоб ба номи А.Рудакй

Хамкорихои мингакди Осиёи Марказй бо халкхои нимчазираи Хиндустон таърихи кадима доранд. Халкхои минтакаро Рохи бузурги абрешим, таърихи умумй дар доираи давлатхои кадим ва асримиёнагй, фарханг ва тамаддун мепайваст. Баъди ташкил шудани Покистон хамкории он бо чумхурихои Осиёи Марказй дар заминаи давлати Шуравй чараён шрифта, бо бархам хурдани он, бинобар пайдоиши холигй дар фазои минтака, мавкеи мухимми стратегй, боло рафтани ахамияти захирахои табий ва истифодаи бозори истеъмолии он барои фуруши махсулоти худ барои касби макоми махсус дар минтака талош намуд.

Бозори дар холи васеъшавии Осиёи Марказй ва захирахои бузурги табии он барои афзоиши сармоягузорй дар минтака дурнамои хубро ба вучуд оварданд. Вале, набояд зарурати тачиди иктисод, баркарор кардани суботи сиёсй ва назорати самаранокро аз болои низоъхои кавмй фаромуш кард. Кобилияти халли мушкилоти дохилии кишвархои Осиёи Марказй дар мархилаи аввал аз дастгирй ва кумаки хоричй вобаста буд[12].

Дар баробари ин, давлати Покистон максад дорад, ки дар фазои чугрофии мусулмони минтака таъсири маънавии худро зиёд карда, бад-ин васила нуфузи худро миёни кишвархои мусулмон (дар доираи Сомзони хдмкории исломй ва Созмони хдмкории иктисодй) ва китъа баланд бардорад.

Охирхои соли 1992 сафари аввалини расмии олимартабаи Хукумати Чумхурии Исломии Покистон бо сарварии Вазири иктисодиёти ин давлат Сардор Осаф Али ба давлатхои навбунёди Осиёи Миёна огоз гардид. Мохи апрели соли 1992 баъд аз боздид ва шиносой бо Чумхурии Узбекистон, Туркманистон ва Казокистон ин хайат аз Чумхурии Точикистон низ боздид намуд. Максади асосии ин сафар дар баробари шиносой бо рохбарияти нави Хукумати Точикистон масъалахои омухтани вазъи сиёсии мамлакат, фикру акидахои рохбарияти онхд максаду мароми хизбхои сиёсй, муайян намудани мавкеи хизбхо дар чамъият иборат буд. Бояд кайд кард, ки кисми муайяни рохбарияти Чумхурии Исломии Покистон, ки намояндагони хизби "Лигаи мусулмонони Покистон" буданд, умед доштанд, ки дар ояндаи наздик бо сабабхои тезутунд гардидани вазъи сиёсй ва суст шудани таъсири шуравй -бозсозихо дар кулли давлатхои Осиёи Миёна сохтори давлатхои мусулмониро ба майдон меоварад[9. с.607].

Зимни бозгашт ва хисобот дар назди Хукумати Покистон Сардор Осаф Ахмад Алй дар асоси дини ислом мустахкам намудани муносибатхои Покистон ва давлатхои навбунёди Осиёи Марказиро зери танкид гирифта, барои бо молхои истехсоли покистонй харчи бештар тезтар вориди бозори давлатхои навбунёди Осиёи Миёна ва Казокистон шудан, сиёсати харчи бештар равнаку ривоч додани хамкории дучонибаро дар сохаи тичорат, иктисодиёт ва фарханг пешниход намуд.

Солхои баъдй Хукумати Покистон бо давлатхои навбунёди Осиёи Марказй сиёсати равнаку ривоч додани хамкориро дар сохаи тичорат, иктисодиёт ва фарханг псш гирифт[9. с. 608].

Новобаста аз мушкилоти молиявй, Покистон дар тамоми чумхурихои Осиёи Марказй сафорати худро кушода, то апрели соли 1992 вобаста ба лоихахои зиёд бо Узбекистон, Точикистон ва Казокистон корро огоз намуд, ки максади муттахид кардани иктидори захиравй бо тачриба ва сармояи покистониро дошт. Ин лоихахо сохахои зеринро, аз кабили, алокаи мохворавй,

тeлeкоммyникатcия, низоми обëрй ва кори бонкй, ист^шли тачхизот, cохтмони роххои охан, неругоххои баркй дар бар мегирифт[12].

Мохи апрели cоли 1992 хайати давлатии тичоратию икгиcодии Точикистон бо cафари раcмй дар Покистон карор дошт ва дар чараëни он тарафи Покистон изхор намyд, ки ба Чумхурии Точикистон карзи молию пулй дар хачми 500 млн. доллар барои шхтмони неругохи баркию обии Рогун ба муддати 5 шл доданист[3].

Покистон мебоист то 3600 мегаватт неруйи барк дар муддати 30-шл мегирифт. Созиши мубодилавй кумакро аз Покистон ба маблаги 5 миллион доллар, 25% накд ва 75 % бо молхои ист^шли Покиcгон пешбинй менамуд[12].

Аз тарафи дигар кушиши чалб ва зери таъшр карор додани кишвархои минтака ба Созмони хамкории икгиcодй карда шуд. Мулокоти аввалин дар доираи он мохи майи шли 1992 дар Ашкобод доир шуд, ки дар рафти он диккати аш^ ба дарëфти роххои хамкории минтакавй дар доираи Созмони хдмкории икгиcодй равона карда шуд. Дастоварди мухими мулокоти Ашкобод имзои шзишнома дар бораи cохтмони рохи нави охан кад кади Рохи абрешим, инчунин cохтмони кубури газ ва рохи автомобилй буд, ки кишвархои Оcиëи Марказиро бо кишвархои Оcиëи Ч,анубй пайваcг мекард. Созишнома ташкили Шуро оид ба алокаи байнидавлатии автомобилиро дар назар дошт, ки барои коркарди ycyлхо ва маблаггузории шабакаи роххо фаъолият мекард.

Соли 1993 Созмони хамкории икгиcодй кадами дигари мухимро ба cyйи будади бозори умумй хангоми мулокоти вазирон 28 ноябр дар Иcломобод гузошта, карори таъcиcи Палатаи cавдои СХИ, Бонки инкишофи СХИ, Хати хавоии СХИ кабул кард. Зиëда аз он 6-7 феврали шли 1993 вазирони корхои хоричии кишвархои аъзои СХИ дар шахри покиcтонй -Кветта вохурда "Барномаи амал то шли 2000"-ро кабул карданд, ки бо номи "Накшаи Кветта" маълум аст.

Ба гайр аз пешниходи хамкорй дар cохаи хочагии кишлок, cаноат, туризм ва инкишофи хамкории гуманитарйо, "Накшаи Кветта" хадафхои махcycро дар бахши накинет, cавдо, cаноат гузошт. Барои омузиши имкониятхои ичрои онхо Фонди махcycи СХИ бо cармояи 300.000 доллари ИМА ташкил шуд.

Мулокоти дуюми кишвархои-аъхои СХИ дар Истамйул 6-7 июли cоли 1993 баргузор шуд, ки инкишофи корро дар cамги татбики "Накшаи Кветта" дошт.

Мулокоти теюми СХИ 14-15 марти шли 1995 дар шахри Иcломобод гузашта маcъалахои хамкории минтакавии икгиcодиро барраcй кард. Инчунин шзишномахои мубориза бо пахншавии маволи мухаддир ва бyнëди cохтории "Накшаи Кветта" кабул шуданд.

Дар мулокоти чоруми СХИ ки 14 майи шли 1996 дар Ашкобод гузашт, Эъломияи Ашкобод кабул шуд, ки пахлухои зеринро таъкид мекард:

1. Истифодаи Шохрохи ^арокурум как хамчун шохраги пайваcгкyнандаи татбики мубодилаи тичоратй мгёни кишвархои аъзои СХИ.

2. Зарурати cохтмони роххои нави охан ва автомобилй, ки даcграcиро аз Оcиëи Марказй ба бандархои ^арачй ва Гвадар таъмин мекунад. Таваччух ба шхтмони рохи охани Кушка-Хироат-^андахор-Чаман.

3. Анчоми cохтмони кубури нефту-газ аз Тyркманиcгон ба Покиcтон ба воcитаи AфFOниcтон ва аз Туркманистон ба Покиcтон ба воcигаи Эрон.

4. Тайëр кардани пешниходхо оид ба карорхои пардохткунй барои танзими хишббаробаркунии cавдой ва наклистй.

Хангоми ин мулокот Покиcтон инчунин Ёддошти тафохуми чортарафаро бо Тyркманиcгон, AфFOниcтон ва Узбекистон Дар бораи бушди кубури газ имзо намуд. Мдани Покиcгон, Тyркманиcгон ва AфFOниcтон инчунин, Ёддошти тафохуми ceтарафа оид ба шхтмони кубури нафт аз Чорчу ба Гвадар имзо гардид. Барои мушидат ба хамлу накли транзитнй аз иншоотхои байналмилалии автомобилй бо Туркманистон шзишномаи дутарафа имзо шуд[12].

Вазири корхои хоричии Покиcгон Сардор Ошф Ахмад Али, хангоми баромад дар Лохур, музофоти Панчоб мохи ноябри cоли 1995 кайд кард, ки минбаъд cамти афзалиятноки cиëcати хоричии кишвар— инкишофи мyноcибатхои хаматарафа бо кишвархои Оcиëи Марказй мебошад. Ба гуфтаи y шли гузашта конceпcияи маcъyлияги муштараки Покистон ва Узбекистон барои амнияти минтака аз чумла, дар cамги точикй (барои Узбекистон) ва афFOнй (барои Покистон) коркард гардид. Рохбарияти покистонй мyноcибатх,оро бо кишвархои Оcиëи Марказй инкишоф дода, ду вазифаро ичро мекунад: "кушодани роххои мухталиф", ки аз тарафи куввахои хавой ва бахрии Хивдустон назорат намешаванд ва даcграcй ба "калби мycyлмонии OOTë"[13. c.7G].

Пеш аз хама, Исломобод ба захирахои энергетикии минтака таваччух дошта, дар ин чо бозори фуруши молхои худро мебинад (дар огози ба рох мондани хамкорихо коршиносони покистонй муайян карданд, ки Покистон метавонад ба Осиёи Марказй махсулоти тайёрро ба маблаги то 2 млрд. долл. дар як сол содир кунанд) [8. с.36].

Мусоидат Покистон кушиши халли низоъхои минтакаро низ карда, дар рафти бахам омадани хукумати Точикистон ва мухолифин кардааст. Давраи сеюми музокироти точикон аз 20 октябр то 1 ноябри соли 1994 дар шахри Исломобод доир гардид, ки ба кохиши минбаъдаи ихтилоф байни гуруххо мусоидат намуд ва он кадами устувор бахри расидан ба сулху оштй гардид[10. с. 64].

Бояд кайд кард, ки тайи солхои зиёд иктисоди Покистон ба кумаки хоричй нигаронида шуда, дар натичаи тахримхои иктисодй, ки соли 1998 аз тарафи баъзе кишвархо ва созмонхои байналмилалии молиявй-иктисодй организациями после баъди озмоишхои хастаи Покистон эълон гардид, кишвар аз 2 млрд. долл. махрум шуд. То соли 2000 карзи хоричии он ба 30 млрд. долл. баробар шуд.

Норасоии тавозуни савдои кишвар такрибан 3 млрд. долл. дар як сол ташкил мекунад. Инчунин харочоти харбй меафзояд: тайи панч сол он 73% зиёд шуданд. Хамин тарик, нисфи харочоти буча барои карзхои хоричй сарф шуда, ба вазъи иктисодй таъсири манфй мерасонад[5].

Мавкеи кишвархои Осиёи Марказй бошад, омили асосии наздикии онхо бо Покистон на дарёфти кумаки иктсиодй (дар ин самт имконияти Исломобод шубханок ба назар мерасанд), балки кушиши дарёфти рох ба укёнуси Хивд аст. Дар ин бахш огози солхои 90-уми асри гузашта баъзе накшахои пайвасти минтака бо Хитой ва Покистон тавассути роххои автомобилй буданд. Вале амалй кардани ин накшахо айни замон номмумкин аст, зеро онхо истифодаи шохрохи ^арокурумро дар назар доранд, ки ба воситаи Афгонистон мегузарад[5].

Зери таъсири омилхои дохилй ва хоричй аз соли 1999 дар афзалиятхои сиёсати хоричии Чумхурии исломии Покистон дар минтакаи Осиёи Марказй тагйирот ба амал омад. Омили асосии дохилии тагйири самти сиёсати хоричии Чумхурии исломии Покистон дар Осиёи Марказй табаддулоти давлатии 12 октябри соли 1999 ва омадани доирахои харбй бо сарварии генерал П. Мушарраф ба сари кудрат дар кишвар алокаманд мебошад. Хукумати нав самти эхёи иктисодро бо рохи мустахакам карлани алокахои «кухан» бо кудратхои чахонй ва тахаввули сиёсати хоричи дар Осиёи Марказй, мутаносиб бо талаботхои нави кишварро пеш гирифт. П. Мушарраф борхо таъкид намуда буд, ки Покистон кушиш мекунад, ки талаботхои афзояндаи худро ба неру чй бо рохи истифодаи захирахои махаллй ва чй ба воситаи ворид аз кишвархои минтака (гази табий аз Туркманистон ва неруи барк аз Точикистон ва ^иргизистон) конеъ хохем сохт: «Мо стратегияи комплексиро барои нигох доштани суръати баланди болоравии иктисодй тахия карда, умеди ба даст овардани хачми зарурии газро то соли 2010 аз сарчашмахои хоричй дорем»[6. с.87]. Ин мукаррарот тахаввули афзалиятхои сиёсати хоричии Чумхурии исломии Покистонро дар Осиёи Марказй асоснок карданд, ки ба манфиатхои энергетикй асос ёфта буданд.

Тагйирот дар самти сиёсати хоричии Покистон бо сиёсати нав дар дохили кишвар низ алокаманд буданд. Хукумати Чумхурии исломии Покистон аз соли 1999 муборизаро бо экстремизми динй огоз кард. Фаъолияти хизбу созмонхое, ки бо терроризм алока доштанд, баста шуда, рохбарони онхо боздошт ва махбас гардиданд.

Чорахо барои ислохи мактабхои динй-мадрасахо кабул карда шуданд, ки «охангархонаи» кадрхо барои иртичогарони динй ба муассисахои оддии таълимй иваз гардиданд. Дастгирии созмонхои чудоихохй, ки дар худуди Кашмир амал мекарданд, хеле кохиш ёфт. Дар асоси изхороти собик вари корхои хоричй С. Азиз, «аз хар дах мучохид, ки дар ин чо таълим гирифта барои чанг дар Кашмир омода мегаштанд, ба он чо танхо як нафар мерафт, нух нафари дигар дар Покистон истода барои мо мушкилй эчод месозанд» [7. с.26]. Тирамохи соли 2003 хукуматдорони Покистон боз ба шадид намудани сиёсат нисбати мучохидон даст заданд. Мохи ноябр тамоми созмонхои нави онхо баста шуданд. Аввалин маротиба филиали покистонии «Хизб-ут-Тахрир» баста шуд. Ба катори созмонхои мамнуъ хазинахоибузург низ дохил шуданд, ки ба дастгирии моиявии экстремистон машгул буданд[1. с.218].

Механизми асосии фаъолшавии сиёсати хоричи Покистон нисбати чумхурихои Осиёи Марказй пешниходи дастрасй ба бахр тавассути коммуникатсияхои наклиётй буданд. Мохи январи соли 2005 президент П. Мушарраф кайд намуд: «Сохили Макрон, хусусан дар радифи талошхои Покистон оид ба боло бурдани алокахои иктисодй бо кишвархои Осиёи Марказй ахамияти хаётан мухим дорад. Бандари Гвадар ба ворид намудани хизматрасонй ба ин кишвархо мусоидат карда, иншоотхои

махсуси самаранок ва даромадноки бандариро пешниход менамояд. Иншооти инфрасохтор, ки аз хатти рохи пайвасткунандаи Гвадар бо шохрохи миллй иборат аст, ба сифати нокил барои тичорат ва баромад ба бахр баро кишвархои Осиёи Марказй хизмат мекунад»[6. с. 87].

Покистон мисли пештара ба таквияти алокахои иктисодй бо кишвархои минтака манфиатдор мебошад. Омили мухимми мустахкам гаштани мавкеи Покистон дар минтака кабули он 5 июли соли 2005 ба сифати нозир дар Созмони хамкории Шанхай -созмоне, ки механизми бузурги фарокитъавй буда, каноти гарбию шаркии Авруосиёро пайваст мекунад, ки дар он Покистон накшаи ичрои накши пайвандкунандаро дорад[6. с.88]. Ин маком соли 2015 ба сифати аъзои комилхукук табдил ёфт.

Солхои 1999-2008 Покистон сиёсати эхтиёткоронаро дар Осиёи Марказй пеша карда, хадафи хифзи имкониятх,ои таъсири минбаъда дар рафти вокеахоро дар минтака дошт. Дар мукоиса бо миёнаи солхои 1990-ум, ки дар маърази диккат масоили хамкории иктисодй меистоданд, дар давраи минбаъда амният ба яке аз самтхои калидй дар муносибатхои Покистон бо кишвархои Осиёи Марказй мубаддал шуд.

Чумхурии исломй ба гуногунрангии сарчашмахои сузишвории моеъ ва воридоти неруи барк ниёз дорад, ки норасоии он айни замон яке аз сабабхои асосии суръати пасти болоравии иктисодии кишвар ба шумор меравад (ба хисоби миёна 5,8% дар солхои 2000—2008 ва 3,0% дар солхои 2009— 2014). Ба гайр аз ин, дар назди Покистон вазифаи тагаир додани сохтори чугрофии содироти кишвар меистод. Ба хисоби коршиносони покистонй дар ошзи ба рох мондани алока бо шарикони нав Покистон метавонист ба Осиёи Марказй доруворй, либос, пойафзоли варзишй ва дигар молхои истеъмолй, инчунин дигар молхои истеъмолиро ба маблаги то 4 млрд. дол. ИМА хамасола ворид намояд[3].

Моххои май -июни соли 2015 Исломобод ба самти кишвархои Осиёи Марказй кадами нав гузошт. Сарвазири он Навоз Шариф аз Туркманистон, ^иргизистон ва Точикистон сафари расмй ба амал овард. Лоиха ва масъалахои анъанавй -сармоягузорй, савдо, энергетика мухокима шуданд.

Сабаби таваччухи нави Покистон баровардани куввахои эътилофи байналхалкй мохи декабри соли 2014 аз Афгонистон ва кохиши назари ИМА ба шарики стратега дар мубориза бо терроризми байналмилалй -Покистон мебошад.

Дастгирии моливй ва маънавии Арабистони Саудй бинобар инкори пешниход оид ба фиристодани кувва дар мубориза бо Яман такрибан катъ гардид.

Аз тарафи дигар мохи марти соли 2015 Исломобод ва Пекин даххо созишномахои инфрасохторй ва наклиётй ба маблаги 46 млрд долларро имзо карданд. ^исмате аз ин лоихахо бо Осиёи Марказй алокаманд мебошад[4].

Таваччухи дубораи Покистон бо пешниходи лоихаи бузурги хитойй -Як камарбанд -як рох низ алокаманд аст, ки хадафи истифодаи сармоя ва имкониятхои Хитой дар таъмини манфитахои миллй ва таъмин бо захирахои табииро аз Осиёи Марказй дорад.

Дар баробари ин айни замон дар худуди Чумхурии исломй лоихаи хитойй-покистонии долони иктисодй1 чараён дорад, ки бояд дурии чойгиршавии шарикони тичоратй ва ба рох монани алокаи наклиётй байни онхоро бартараф созад. Ин лоиха ба мустахкам кардани мавкеи Покистон дар минтака хизмат намуда, онро ба маркази калонтарини наклиётй-боркашонй табдил медихад, ки ба воситаи он кишвархои Осиёи Марказии махрум аз баромад ба бахр метавонанд транзити молхои худро амалй кунанд. Бо шарофати долонхои наклиётии 5 ва 6 Покистон бо Осиёи Марказй тарики ^ошгари хитойй ва Бишкек, бо шахрхои Ош дар ^иргизистон, инчунин Мургоб дар Точикистон бо ^аросу пайваст мешавад. Дар навбати худ алокаи наклиётии Читрол — Ишкошим Покистон, Афгонистон ва Точикистон тавассути долони Вахон пайванд хохад кард[3]. Ба гайр аз ин, дар накшахои наздики шарикон ташкили долони наклиётй муайян шудааст, ки бандари туркмании Туркманбоширо бо бандари покистонии — Гвадар пайваст намояд.

Хамкории энергетикй байни Покистон ва кишвархои минтака сохаи калидии хамкории иктисодии онхо мегардад. Дар шароити ноустувории бозорхои чахонии неру барои Покистон гуногунрангии сарчашмахои сохтори чугрофии сохтори воридоти захирахои энергетикй мухим аст.

1 Лоихаи хитойй-покистонии долони иктисодй мухолифони зиёд дорад. Мутобики маълумоти ВАО-и покистонй, мохи майи соли 2015 ба сафири Хитой дар Хдндустон аз накшаи сохтмони долони наклиётй байнии ЧМЧ ва Покистон изхори ташвиш карда шуд, зеро як кисамти он аз худудхои бахснок ва аз минтакаи Кашмир мегузарад. Тарафи Хитой таъкид кард, ки ин танхо «лоихаи тичоратй» мебошад.

Махз ин амалро кишвар аз хишби cамаранокии шарикии энергетикй бо кишвархои Оcиëи Марказй анчом медихад, ки cабаби зухури ду лоихаи бузурги минтакавии энергетикй— CASA-1000 ва ТАПИ гаштааcг[2].

Лоихаи КАСА 1000 ба кокрарди механизмхои cавдои неруи барк ва ташкили Бозори минтакавии неруи барки кишвархои Оcиëи Марказй ва Ч,анубй мycоидат хохад кард. Дар аcоcи гази^ои каблан бадастомада 1000 МВт неруи баркро бояд Покиcгон, 300 МВт-ро AфFOниcгон мегирифт. Вале дар шли 2016 г. AфFOниcгон дар бораи рад кардани воридоти 300 МВт неруи баркро дар доираи лоиха эълон намуд. Бо назардошти ин тамоми 1300 МВт неруи барки, ки интиколи он аз Оcиëи Марказй ба Оcиëи Чанубй пешбинй мешуд, Покистон харидорй хохад кард[3].

Сохтмони кубури гази минтакавй ТАПИ — шабакаи кубурхо ба дарозии 1700 км аст, ки бояд cоли 2017 Туркманистонро бо иcгeъмолкyнадагони AфFOниcгон, Покиcгон ва Хивдустон пайваcг мекард. Арзиши шабакаи кубурхои газ 7,6 млрд долларро ташкил медихад, вале лоиха бинобар вазъи ноороми AфFOниcтон ба таъхир афтодааст[11].

Ба таври умумй бояд гуфт ки рушди cиëcати Покистон дар минтакаи Оcиëи Марказй, бахycyc бо Чумхурии Точикиcтон дар оянда cамарабахш хохад буд. Агар Покистон таваччухи худро аcоcан барои рушду тавceаи равобити тичоратию икгиcодй ва наклистию коммyникатcионй равона намояд, ин чавобгуйи манфиатхои cгратeгии хамcояхои наздики он, аз чумла Точикиcтон буда, чунин икдом ба хушй пазируфта хохад шуд. Чумхурии Точикиcгон бо мавриди иcгифода карор гирифтани роххои наклиëти автомобилй байни Чумхурии Точикистон ва Чумхурии иcломии Покиcгон метавонад молу махcyлaги худро аз тарики бандархои Покиcгон ба акcари бозорхои чахонй ба фуруш барорад.

Чумхурии иcломии Покиcтон низ бо истифода ва бахрабардорй аз роххои наклистии миëни кишвархои Оcиëи Марказй имкон дорад, ки дар бозорхои минтака мавкеъ гирифта, нуфузу эътибори худро афзун намояд. Покиcгон дорои cаноати cабyки пешрафта мебошад ва махcyлоти мавриди ниëзи он метавонад бо ^фати баланди худ ба ракобати молу ашëи дигар кишвархо тоб оварад ва мавриди эътирофи мардуми минтака гардад.

Баъди тахлили мyноcибати Покиcтон бо кишвархои Оcиëи Марказй метавон натичагирй кард, ки ма^аду вазифахои дарпешгузоштаи Иcломобод ниcбати ин чумхурихо бо имкониятх,ои у мувофикат накарда, аз ин ру натичаи дилхох надоданд.

Пеш аз хама, Покистон дорои маблащои зарурй нест. Аз тарафи дигар, хамкории тичоратй-икгиcодии Покиcгон бо кишвархои минтака инкишофи вокей наëфта дар cагх,и паcг карор дорад. Покиcгон ба панчгонаи шарикони бузурги cодирaгй-воридaгии ягон кишвари Оcиëи Марказй нecт. Дар мукожаба AфFOниcгон 8,7 % гадком Точикиcтон ва 5,2% cодирaги ^ирFизиcтон роcг меояд.

Аз кохиши алокахои Оcиëи Марказй ва Покиcгона набудани алокаи хавой дарак медихад, ки новобаста аз наздикии чyFрофй рохандозй нашyдааcт. Соли 2014 хатcайри мунтазами Оcиëи Марказй -Покиcгон -«Тошкент — Лохур», бинобар махдудияти раводидии мутакобила катъ гардид[2].

Инчунин кушишхои Иcломобод чихати табдили СХИ ба фишанги cиëcати минтакавии худ натича надоданд. Ин аз як тараф бо ракобати дохилиниходй бо Анкара ва Техрон аз тарафи дигар механизми муатс^ набудани шзмони мазкур арзëбй мегардад.

Омили дигар набудани рохи бевоштаи хушкй ва вазъи ноороми AфFOниcтон мебошад, ки монеи хамлу накли бештари молу махcyлот ва таранзити онхд тахвили нафту газ ва неруи барк гаштааст.

Хамин тарик, дар чунин холат Иcломобод ба таври вокей имкониятх,ои зарурй барои таквияти хузури худ дар ин кшвархоро надорад. Аз ин ру, айни замон Покиcтон имкони ракобати баробарро бо Хитой, Хиндустон ва хатто Эрон ва Туркия барои нуфуз дар Оcиëи Марказй надорад. Новобаста аз ин, хамкорй бо кишвархои минтака яке аз cамтх,ои афзалиятноки cиëcати иктиcоди хоричии Покистон гаштааст.

АДАБИЁТ

1. Белокреницкий В. Я. Политичecкий телам в Пакистане и его воздействие на Центральную Азию // Ближний Восток и cоврeмeнноcтъ. 2004. Вып. 21.

2. Воробкв А. Гоcyдарcтва Центральной Азии и Пакистан: нecпeшная дорога к партнëрcтвy. http://e-ced.ru/articles/Gosudarstva_Centralynoy_Azii_i Pakistan__nespeshnaya _doroga _k_partnerstvu/

3. Галищева Н.В. Центральноазиатский вектор внешнеэкономической политики Пакистана: основные проблемы и перспективы. htlps://cyberleninka.ru/article/n/tsenlralnoaziatskiy-vektor-vneshneekonomicheskoy-politiki-pakistana-osnovnye-problemy-i-perspektivy

4. Замараева Н., Пакистан и Центральная Азия: новый этап -прежние цели. https://rujournal-neo.org/2015/07/17/pakistan-i-tsentral-naya-aziya-novy-j-e-tap-prezhnie-tseli/

5. Казакова М., Комиссина И. Пакистан: геоэкономические интересы в Центральной Азии. https://www.ca-c.org/journal/2001 /journal_rus/cac-05/15.kazru.shtml

6. Крыжко Е. В., Приоритетные направления внешнеполитического курса Пакистана в отношении государств Центральной Азии в 1999-2008 гг.//Исторические, философские, политические и юридические науки, культурология и искусствоведение. Вопросы теории и практики Тамбов: Грамота, 2016. N° 4(66): в 2-х ч. Ч. 2.

7. Москаленко В. Н. Исламский радикализм набирает силу // Азия и Африка сегодня. 2003. № 6.

8. Мукимджанова Р. Новые ориентиры в Центральной Азии // Азия и Африка сегодня, 1997, №. 8.

9. Оймахмадов М, Муртазоев М. «Иктисоди чахон», Техрон. Нашри замон. 2001. 802 с.

10. Сатторзода А. Арзишхои вахдати миллй. Душанбе, 2017. 252 с.

11. ТАПИ (трубопровод) https://ru.wikipedia.org/wiki/

12. Хуссейн Риффат Пакистан и Центральная Азия. https://www.ca-c.org/journal/08-1997/st_14_gusein.shtml

13. Хуссейн Рифат. Пакистан и Центральная Азия // Центральная Азия, 1997, № 2 (8).

ЗНАЧИМОСТЬ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ ДЛЯ ЭКОНОМИКИ И ВНЕШНЕЙ ПОЛИТИКИ ПАКИСТАНА

В статье рассмотрена проблема значимости Центральной Азии для экономики и внешней политики Пакистана. Центральная Азия являяс важным геополитическим регионом, с учетом выгодного транзитного расположения и богатых природных ресурсов имеет особое место в системе геополитических интересов Пакистана. Пакистан с началом политической независимости стран региона был заинтересован в развитии экономических отношений с ними и предпринял реализацию экономических и транспортных проектов в Центральной Азии. Также привлечение стран региона в Организацию экономического сотрудничества имела цель доступа Пакистана в «муслуьманское сердце Азии» и налаживание экономического сотрудничества. На равне с экономическим и торговым сотрудничеством между странами реализуются большие региональные проекты, как CASA-1000 и ТАПИ, которые содействуют не только перспективе отношений между странами, но и окажут положителное влияние на региональную стабильность.

Автор попытаясь показать приоритетные направления сотрудничества и этапы их развития, анализировал преграды на пути укрепления взаимоотношений и его перспективы.

Ключевые слова: сотрудничество, экономика, Центральная Азия, Пакистан, торговля, энергетика, проект CASA-1000, ТАПИ

IMPORTANCE OF CENTRAL ASIA FOR THE ECONOMY AND FOREIGN POLICY OF PAKISTAN

The article considers the problem of the significance of Central Asia for the economy andforeign policy of Pakistan. Central Asia is an important geopolitical region, taking into account the favorable transit location and rich natural resources, it has a special place in the system of geopolitical interests of Pakistan. Since the beginning of the political independence of the countries of the region, Pakistan was interested in developing economic relations with them and undertook the implementation of economic and transport projects in Central Asia. Also, the involvement of the countries of the region in the Organization for Economic Cooperation had the goal of Pakistan's access to the «Muslim heart of Asia» and the establishment of economic cooperation. Along with economic and trade cooperation between the countries, large regional projects are being implemented, such as CASA-1000 and TAPI, which contribute not only to the prospect of relations between the countries, but will also have a positive impact on regional stability.

The author, trying to show the priority areas of cooperation and the stages of their development, analyzed the barriers to strengthening relations and its prospects.

Keywords: cooperation, economics, Central Asia, Pakistan, trade, energy, CASA-1000project, TAPI

Сведения об авторе:

Суфиев Садриддин Насридинович -ассистент кафедры права и международных отношений Кулябского государственного университета имени А.Рудаки, Тел. (+992) 918898485, электронная почта: sadriddin.sufieyev@mail.ru

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.