CC BY
35>q )> d )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №10
6-9 YOSHDAGI BOLALARNING JISMONIY RIVOJLANISHIDA MILLIY
Ж
HARAKATLI O'YINLARNING AHAMIYATI
Allambergenova Raushana Duisenbay qizi
Nukus shahri O'zbekiston davlat Jismoniy tarbiya va sport universiteti Nukus filiali «Jismoniy tarbiya va gumanitar fanlar»
kafedrasi stajyor o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.7296299
i };ко>
Annotatsiya: Maqolada o'sib borayotgan avlodning tarbiya tizimida xalq pedagogikasi tajribalari, jumladan, milliy xalq o'yinlari yoshlarning xarakteri va ongini boshqaruvchi vosita, asosiy kuch deb hisoblanishi haqida so'z boradi.
Kalit so'zlar: boshlang'ich sinf o'quvchilari, jinmoniy tarbiya, o'yin, milliy
ппгп1лп+м гит I or mil 11\г шлатЧ nrvrr'1 rvml nr< n+inr n +n'1itYi Kan on x m fnrmirn Кап n 1л
harakatli o'yinlar, milliy sport, sog'lomlashtirish, ta'lim berish va tarbiya berish
>
*
vaafidari.
Аннотация: В статье рассказывается об опыте народной педагогики в системе воспитания подрастающего поколения, в том числе о том, что национальные народные игры считаются главной силой и средством управления характером и сознанием молодежи.
Ключевые слова: младшие школьники, умственное воспитание, игра, народные подвижные игры, национальные виды спорта, забота о здоровье, воспитательно-тренировочные задачи.
Annotation: The article discusses the experience of folk pedagogy in the system of educating the younger generation, including the fact that national folk games are considered a key force, a means of controlling the character and consciousness of young people.
Keywords: junior schoolchildren, criminal education, games, national outdoor games, national sports, fitness, educational tasks.
|>'>1 И
Harakatli va milliy xalq o'yinlarining ijtimoiy-pedagogik xususiyatlarini o'rganish sohasida ko'pgina ishlar amalga oshirilgan. G'.M. Salomov, U.Islomov, F.M. Nasriddinov, A.Sh. Qosimov va boshqa olimlar o'z tadqiqotlari doirasida ta'lim
sohasida xalq harakatli o'yinlarini qo'llash hamda buning ustuvorligi xususida
J "1 > ^^ я Л >
mulohaza yuritganlar. Milliy harakatli o'yinlardan foydalanish jarayonida
! j>:*-
boshlang'ich maktab o'quvchilarining quyidagi o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olish kerak:
1. Bola odamlarning foliyati, ularning predmetlarga munosabati va o'zaro
muomalasiga, munosabatiga qiziqadi.
ы> 31> <}>
m 1 >
is* » J
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №10
2. Bolalar xalq o'yinlarida atrofdagi voqe'likning eng tashqi ifodali jo'shqin
#
>
his-tuyg'uli jihatlarini aks ettiradilar.
3. Milliy o'yinlarda bola kattalar bilan bir xil sharoitda, yagona zaminda yashayotganini his etgan holda o'z istagini amaliyotga tadbiq qiladi.
4. Kattalarning hayoti va faoliyatiga kirish bolaning tasavvuri timsollari tariqasida namoyon bo'lsa ham, umuman uning chinakam shaxsiy hayotida o'chmas iz qoldiradi.
Milliy xalq o'yinlaridan foydalanishda, ularni qo'llashda shuni hisobga olish
J 1 J J > 1 o
kerakki, bu yoshdagi bolalar aniqlikni talab etadigan mayda harakatlarga qaraganda keng, kuchli harakatlarga ancha moyil bo'ladilar. Buni bolalar yosh davrlarini ishlab chiqqan buyuk pedagog YA.N.Komenskiy ham o'z vaqtida ta'kidlagan edi. Umuman bu yoshda bolalar juda ham harakatchanligi bilan ajralib turadi. Harakatchanlik esa maxsus, oqilona tashkil etilishni, harakatga soluvchi yurish-turish shakllarining to'g'riligini talab etadi. Bolalarning bu yoshida tormozlanish va qo'zg'alish
i nrni fAnl nnni mi IT rArrnr» n+1 i m ti i t nirzn rrn Val +iri Vnf+nlot* + o 1 o Ki ninrr ^iml\\i m irn
jarayonlarini muvozanatligini yuzaga keltirishda kattalar talabining tizimliligi va
o'zini tuta bilishga odatlantirish katta rol o'ynaydi. Bolalarda maktabda o'qiy boshlagan birinchi kundanoq mehnatga muhabbat, ishchanlik, boshlagan ishini oxiriga yetkazish, sabotlilik xususiyatlarini shakllantirish imkoni yaratiladi. Bunda
»
m?
jismoniy madaniyatning barcha zamonaviy vositalari bilan birga o'zbek xalq milliy o'yinlari juda qo'l keladi, chunki bu o'yinlar bolalarni jismoniy, ruhiy, ma'naviy jihatdan tarbiyalashning barcha jihatlarini o'z ichiga ola biladi. Milliy xalq o'yinlari va milliy sport turlari tarixiy taraqqiyot jarayonida jiddiy o'zgargani, har bir iqtisodiy
tuzum ularning mazmun va qoidalarida o'zining muayyan izini qoldirgani haqida
.......... . ....... ,
yuqorida to'xtalgan edik.ba'zi o'yinlarning nomi va qoidalari hozircha saqlanib qolgan. Ana Shunday o'yinlardan foydalanishda ularningbolalarga jismoniy ta'sirdan tashqari tarbiyaviy ta'sir ko'rsatishini ham nazardan soqit qilmaslik, ijodiy qo'llashni maqsadga muvofíqlashtirish kerak. Masalan, « Uloq» o'yini deganda odatda ot bilan o'ynaladigan, chavandozlar haqiqiy uloq uchun kurashadigan qadimiy ko'pkari o'yini tuShuniladi. Bolalarga mo'ljallangan «Uloq» o'yini otsiz o'tkaziladi, o'yinchilar bir parcha echki terisi yopishtrilgan to'ldirma to'pni olish uchun kurashadilar. O'yin qoidalarining ba'zi jihatlari kattalarnikiga o'xshab ketadi. Tezkorlik, chaqqonlik va
1 7"1 1 r> 1 1 1 1 1 r~~f\ 1 + n IT ;nl r» f 1 mi rv'* nr> + n 1"» mT71T7 n It AtV»1T rn+rvn Mn+v» r» rr n I I n n Vm-t
kuchlilikni tarbiyalovchi bu o'yin katt tarbiyaviy ahamiyatga ham ega, bunda bir-
birini hurmt qilish, samimiy munosabat, qo'pollik qilmaslikka katta e'tibor briladi. Xalq milliy harakatli o'yinlari bolalarning jismoniy sifatlarini rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. Chunki o'yinlar o'quvchilarning qiziqishlarini oshiradi, ularga zavq
iw-
i K*
bag'ishlaydi, ish qobiliyatlarining tezroq tiklanishini ta'minlaydi. O'yinlar tufayli bolalar charchashni unutadilar, mashqlarni diqqat bilan bajarishga harakat qiladilar. Xalq milliy o'yinlarining barchasi bolalarning organizmlariga yaxlit ta'sir o'tkazadi. Shuning uchun ham o'yinlarga umumiy jismoniy ta'sir ko'rsatuvchi sifatida qarash
WiW к/
>q )> q )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №10
] "Ож,- Ъ
lozim. Bironta o'yin yo'qki, u ayrim jismoniy sifatni rivojlantiruvchi vosita bo'lib
#
hisoblanmasin. Masalan, «Do'ppi kiyishda kim g'olib?» milliy o'yinida faqat chaqqon bo'libgina qolmay, balki epchil, sezgir bo'lishga ham da'vat etiladi. Jismoniy madaniyat tizimidagi barcha soha va bosqichlarning birdan-bir va yagona maqsadi-insonni to'g'ri yashashga tayyorlashdir. Boshlang' ich sinf o'quvchilari jismoniy tarbiyasining vazifalari bolalarning yoshiga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda aniqlanadi, lekin bunda jismoniy madaniyatning umumiy maqsadi ko'zdan
! Ш-
qochirilmaydi. Maktabda boshlang'ich sinf o'quvchilari jismoniy tarbiyasida sog' lomlashtirish, ta'lim berish va tarbiya berish vazifalarini amalga oshirish ko'zda tutiladi. Xalq milliy o'yinlari orqali bu vazifalarni yaxlit holda bajarish imkoniyatlari ko'proq ko'rinadi. 7-8 yoshli ya'ni boshlang'ich sinf o'quvchilari jismoniy tarbiyasining eng asosiy vazifasi bola hayotini muhofaza qilish va uning so g'ligini mustahkamlash, uning organizmini chiniqtirish yo'li bilan o'zini himoya qilish va turli kasalliklarga chidamlilik xislatlarini oshirish, tashqi muhitning noqulay sharoitlariga
Knrrl ol^rro ^nn ikAi-rif 1\ Ai 11 i\г лЧг11л1пг V\i 1 on р1лпгг'п11о1Л1р1л inrmrr»r»iVln
bardosh berishga o'rgatishdan iborat. Milliy o'yinlar bilan shug'ullanish jarayonida
mehnat tarbiyasi amalga oshiriladi. Bolalarning salomatligi yaxshilanadi, ularda harakat malakalari shakllanadi, mehnat faoliyati uchun zarur bo'lgan jismoniy fazilatlar rivojlanadi. Bolalarni mehnatga tayyorlashda jismoniy madaniyatning,
»
m?
jumladan, xalq milliy o'yinlarining tutgan o'rnini ularga tuShuntirish va bu tuShunchani ularning ongida shakllantirish g'oyat muhim ahamiyatga ega. O'quvchilar jismoniy tarbiyasining vazifalari doimo, jumladan, milliy xalq o'yinlarini o'rganish va o'rgatish jarayonida ham uyg'un holda hal etiladi. Bu vazifalar butun
jismoniy madaniyat tizimining bolalarga ta'sir etishi tufayligina muvaffaqiyatli
....... , . „ , , .......
bajarilishi mumkin. Buning uchun maktabning butun pedagogika jamoasi birgalikda
ahil xarakat qilishi, maktabda mashg'ulotlarni tashkil etishning turli shakl va
usullaridan, ayniqsa, milliy xalq o'yinlarida, barcha vositalari yaxlitligi (kompleksi)
dan foydalanish talab etiladi. 1 1> : 1 • I ])> Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Salomov G'.M. Milliy harakatli o'yinlar asosida 7-10 yoshli o'quvchilarning jismoniy sifatlarini rivojlantirish samaradorligi.: Dis. ... kand. Ped.
J-jt
Nauk. - T., 2007.
m
Ш-
2. Islamov A. O'zbek xalq o'yinlari va ularning darsda qo'llanishi. // Xalq ta'limi. № 4-5. - T., 1992.
3. Nasriddinov F.N., Qosimov A.Sh. O'zbek xalq milliy o'yinlari. 1 -to'plam. - T., 1998. March, 2022
:>сЬ> q>>
> > > :r> >
I > >
>q ] i )> >
a I
