Научная статья на тему '6-7 ЖАСТАғЫ БАЛАЛАРДЫң МОРФОФУНКЦИОНАЛДЫ ДАМУЫ МЕН ОЛАРДЫң МЕКТЕПТЕ ЖүЙЕЛі ОқУғА БЕЙіМДЕЛУі (әДЕБИ ШОЛУ)'

6-7 ЖАСТАғЫ БАЛАЛАРДЫң МОРФОФУНКЦИОНАЛДЫ ДАМУЫ МЕН ОЛАРДЫң МЕКТЕПТЕ ЖүЙЕЛі ОқУғА БЕЙіМДЕЛУі (әДЕБИ ШОЛУ) Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
50
32
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
БЕЙіМДЕЛУ / МЕКТЕПКЕ ДЕЙіНГі ЖАС / ТәУЕКЕЛ ФАКТОРЛАРЫ / МЕКТЕП ОРТАСЫ / ЖАЛПЫ ДАМУ / қАЛЫПТАСТЫРУ

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Тогузбаева К.К., Кусайынова Э.И., Текманова А.К., Егеубекова М.

Бұл мақаланың негізгі түйіні: мектеп жасына дейінгі балалардың физикалық, морфофункционалды және психофизиологиялық жалпы дамуын қалыптастырудың әдеби көздері мен олардың мектепте бару кезіндегі бейімділігіне талдау жасалған балалар мен жасөспірімдер гигиенасы саласының өзекті мәселелеріне арналған әдеби шолуы болып табылады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о здоровье , автор научной работы — Тогузбаева К.К., Кусайынова Э.И., Текманова А.К., Егеубекова М.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ADAPTATION OF CHILDREN AGED 6-7 YEARS TO SYSTEMATIC LEARNING AT SCHOOL AND THEIR MORPHOFUNCTIONAL DEVELOPMENT (LITERATURE REVIEW)

The article Is a review of the literature devoted to the topical issue of the field of hygiene of children and adolescents, which presents an analysis of literary sources of the formation of physical, morphofunctional and psychophysiological development of preschool children and their ability to adapt to school.

Текст научной работы на тему «6-7 ЖАСТАғЫ БАЛАЛАРДЫң МОРФОФУНКЦИОНАЛДЫ ДАМУЫ МЕН ОЛАРДЫң МЕКТЕПТЕ ЖүЙЕЛі ОқУғА БЕЙіМДЕЛУі (әДЕБИ ШОЛУ)»

УДК 613.954

6-7 жастаFы балалардын морфофункционалды дамуы мен олардын мектепте жYЙелi о^а бейiмделуi (эдеби шолу)

К.К. Тогузбаева, Э.И. Кусайынова, А.К. Текманова, М. Егеубекова

С.Ж. Асфендияров атындат Казак ¥лттык медицина университет1

Бул мак,аланын непзп туй1н1: мектеп жасына дей1нг1 балалардын физикалык,, морфофункционалды жэне психофизиологиялык, жалпы дамуын калыптастырудын эдеби кездер1 мен олардын мектепте бару кез1ндег1 бей!мд!л!г!не талдау жасалFан балалар мен жасесп1р1мдер гигиенасы саласынын езект1 мэселелер1не арналFан эдеби шолуы болып табылады. Туй1нд1 сездер: бей1мделу, мектепке дей1нг1 жас, тэуекел факторлары,мектеп ортасы,жалпы даму,к,алыптастыру

Санитарлык-эпидемиологиялык, к,ызметт!н нег1зг1 элемент! сауык,тыру ¡с-шараларын эз1рлеу жэне енг1зу мак,сатында кррш^ан орта факторларына жэне т1рш1л1к ету жаFдайларына байланысты халык,тын эртурл1 топтарынын денсаулык, жаFдайын, сондай-ак, денсаулык,ты кlорFаудын жерг1л1кт1 жэне аймак,тык, баFдарламаларын, халык, аурушандылыFынын алдын алу, т1рш1л1к ету ортасын жак,сарту жэне олардын т1ршшк ету жаFдайларын зерделеу болып табылады. Кррш^ан ортанын эсер1не жэне халык, топтарынын т1ршшк ету жаFдайларына аса сез1мтал факторларынын б1р1 балалар мен жасесп1р1мдер болып табылады.

Сондык,тан, ем1р суру ортасымен езара байланыста балалардын эр турл1 жас-жыныстык, топтары денсаулык, жаFдайын зерттеу, бак,ылау жэне талдау объектшерЫе айналады.Элемдег1 элеуметт1к даму к,арк,ынын жеделдету, ок,ыту урд1с1н жеделтету, федералдык, мемлекетт1к стандарттарды енг1зу мектепке дешнп б1л1м беру мен тэрбиелеу жуйеане ез эсер1н тиг1збей кетпейд1. Со^ы жылдары мектептерде тубегейл1 езгертулер болды: яFни,кlосымша б1л1м беру баFдарламалары енпзшд1, о^а деген кезк,арас езгерд1, болашак, б1р1нш1 сынып окушыларына да, жалпы окушыларFа да жоFары талаптар крйылады. Кептеген балалар балабак,шанын дайындык, тобынан ет1п, б1р1нш1 сыныпк,а тусет1н1н атап еткен жен. Балалардын денсауль^ын сак,тау мен ныFайту туралы к,амк,орлык, - бЫм беру жуйес1н реформалауFа туртю болатын себептерд1н б1р1. Балалардын денсаулы^ына зиян келт1рмейт1н сапалы б1л1м беру мэселеан шешу, эрб1р баланын жалпы есу1 мен дамуын к,алыптасуынын нак,ты жаFдайларын анык,тау мен кlадаFалаудын маныздылы^ын кептеген зерттеуш1лер ез жумыстарында айк,ын нак,тылап келед1. [В. Г.Маймулов 2000, Н.А.Матвеева, 2001, И. Т.Суравегина, 2001]. Каз1рг1 мектепке дешнп бшм беру баFдарламалар мен ок,ыту эд1стер1н1н вариативтшпмен яFни,зияткерлiк жуктемелерд1н улес1н yлFайтумен, крсымша б1л1м беру к,ызметтер1н1н спектр1н кенейтумен ерекшеленед1. Балалардын жас ерекшел1ктер1не сэйкес келмейтЫ ок,у жуктемес1, серуендеу уак,ытынын, кунд1зг1 уйк,ынын, ез1нд1к ойын к-эрекелшн к,ыск,аруы мотивациялык,, эмоциялык саладаFы бузылулармен балалардын денсаулыFын жэне физикалык, дамуын нашарлатады [В. Р. Кучма, 2001, М. И.Степанова,Н.Н.Куинджи,1999].

СонFы жылдары кептеген зерттеулерлердщ нэтижес1нде МД¥-Fа баратын балалардын денсаулык, жаFдайында елеул1 езгер1стер болFаны анык,талды. Жук,палы аурушандык,тын темендеу1 аясында табиFи жэне элеуметт1к ортанын крлайсыз факторларымен байланысты, табиFи полиэтиологиялык созылмалы арнайы емес аурулардын таралуы жоFары денгейде ест1. Мектепке дей1нг1 балалардын 50% - дан астамы

денсаулык, жаFдайында к,андай да б1р функционалдык, ауытк,улары бар, ал 15-20% - ы созылмалы аурулары бар. Бул бала онтогенезУн келес1 кезендер1нде элеуметтенттк элеует1н темендетед1. Баланын мектепте жуйел1 б1л1м алу кезен1н1н басталуына бей1мделу1 ен к,иын кезен болып табылады. Бул кезен кеп жаFдайда баланын денсаулык, жаFдайы мен аFзанын физиологиялык, жуйелер1н1н дайындык, дэрежес1не байланысты (В.Р.Кучма, Н.Л .Ямщикова, Э.К.Кавалерская,2009; Н.Н.Куинджи,2009; М.М.Безруких,2008). Дэстурл1 турде баланын мектепке дайындык, денгеш нег1зг1 психофизиологиялык, функциялардын даму денгеш бойынша баFаланады (М.И.Степанова, З.И. Сазанюк, 2006). Алайда, шыныFу дайынды^ынын денгей1 манызды болып табылады, ейткеш мектептег1 оку урд1с1 баланын аFзасына жоFары ок,у мен статикалык, жуктемелерд1н эсер1н керсетед1. СонFы уак,ытта гигиенистер аFзанын функционалдык, мумк1нд1ктер1 мен дене дайынды^ынын шыныFуынын темендеген1н жэне де к,аз1рп мектепке дей1нг1 ересек балалардын денсаулы^ынын нашарлауын т1лге тиек етед1 (Н.О.Березина, 2009; И.В.Звездина, 2009; И.К.Рапопорт,П.И .Храмцов, И.В.Звездина, 2009).

Б1л1м беру доктринасы мектепке бару жасын 6 жаск,а дей1н темендетумен 4 жылдык, бастауыш б1л1м беруге кеш1руд1 кездейд1. Топ арарсындаFы биологиялык, жас екрекшкл1ктер1мен 6-7 жастаFы балалардын психикалык,, психомоторлы дамуы баланын мектепке даярлыFын анык,тауFа мумк1нд1к беред1.

Балалардын мектепке психологиялык, дайындыFынын к,алыптасуы баланын жана ем1р суру жаFдайларына бей1мделу урд1с1н жен1лдетед1, ал онын мониторинг! муFалiмге бастауыш сыныпта табысты ок,ытуды к,амтамасыз ете отырып, онын жеке психологиялык, дамуын дер кезЫде тузетуге мумк1нд1к беред1. Денсаулык, жаFдайындаFы ауытк,улар, ен алдымен мектепке барар алдында жэне оку кезен1нде мектепке дей1нг1 жастаFы мЫдетп медициналык, тексерулерде анык,талады. ДД¥ - нын деректер1нде медициналык, тексерулерд1н б1р1нш1 кезектег1 м1ндет1- б1р1нш1л1к ауршандылык,ты анык,тай отырып, ден1 сау адамдарды тексеру келемЫ темендетуде жоFарFы жет1ст1ктерге к,ол жетк1зу болып табылады. Сонымен к,атар, тексеруд1 уйымдастырудын дэстурл1 к,урылымы кезЫде мектеп жасына дей1нг1 балалар мен окушылардын денсаулык, жаFдайында ауытк,уларды анык,тау жетк1л1кс1з болып келед1.Ата-аналар мен медицина к,ызметкерлер1, сондай-ак, психологтар мен педагогтар тарапынан назар аударуды талап етет1н онтогенезд1н манызды кезендер1н1н б1р1, мектепте окудын басталуы болып табылады. Мектепке к,ай жаста келген1не к,арамастан 1-сыныпк,а бару бала ем1р1ндег1 езгермел1 сэт: уйренш1кт1 стереотип! езгеред!, психоэмоционалдык, жуктеме артады, бул

Vestnik KazNMU №2-2020

онын зияткерлк жэне дене кYшiн жумылдыруын талап етедг ЖYЙелi окы^а бешмделу Yшiн уакыт кажет, бала жана жаFдайларFа Yйренiп, жана талаптарFа сай болуды Yйренедi. Бейiмделу YPДiciнiн айкындылыFы мен узакты^ы Ke6ÍHece жYЙелi окыту баcталFанFа дешнп баланын денсаулык жаFдайымен аныкталады.

0юшшке орай, казiргi уакытта денi сау балалардын мектепке тек 20-25% тYcедi. KалFандарынын денсаулык жаFдайында эртYрлi бузушылыктары бар. Бул балалардын бейiмделу Yрдiciнiн колайсыз болу ыктималдыFы айтарлыктай артады. Сонымен катар, мектепке бару кезЫде Fана емес, кейiнгi жылдары да балалардын денсаулы^ы, жумыска кабiлеттiлiгi мен Yлгерiмiнiн бузылу каупi артады. Осы кезенжн маныздылыFы бiрiншi сынып окушыларынын жылдан жылFа аурушандыFынын ecуiмен расталады. K1азiргi бiрiншi сынып окушыларынын арасында еткен Fаcырдын аяFындаFы балаларFа караFанда денi сау балалар элдекайда аз. Эрбiр кейiнгi урпак денcаулыFынын нашарлауы, коFам Yшiн онын адами элеуелжн сапасынын тeмендеуiн бiлдiредi. Кешендi тэсш негiзiнде акпараттык жэне объективтi физиологиялык жэне элеуметтiк-пcихологиялык Бейiмделудiн eлшемдерiн iздеу мен балалардын мектепке бейiмделуiн гигиеналык баFалау ете манызды, eйткенi дер кезЫде аныктауFа, cараланFан топтар мен дезадаптация каушшн факторларын калыптаcтыруFа мYмкiндiк бередi. Бул, eз кезегiнде, оку-педагогикалык YДерicтi онтайландыру тужырымдамасын эзiрлеудi жэне денсаулык сактау педагогикасын дамытуды, сондай-ак окушылардын денcаулыFын сактау мен нытайту бойынша алдын алудын негiзделген стратегиясын кабылдауды камтамасыз етедi. Балалардын мектепке дайындыFы,оларды окыту баFдарламаларынын жас ерекшелiктерi мен балаларды оку Yрдiciне дайындау эдicтерiне cэйкеcтiгi туралы мэселелер ашык тYрде осы KYнге дейiн талкыланып келедi. Мектеп

окуынын басталуынын каншалыкты табысты болуы окушынын кейiнгi жылдардаFы Yлгерiмi, онын мектепке, OKyFa деген кезкарасы,сайып келгенде, онын ересек емршн, эл-аукатына байланысты болып келедi.Мектепке бешмделу кYрделi жэне кепсатылы YPДiс, онын непзп максаты сыныпта жумыс íg^ бiлуi, сабакта жэне одан тыс жерде баска окушылармен карым-катынас жасай 6rnyi, яFни бiлiм беру ортасынын барлык жиынтыFына сай эрекет етуi болып табылады. Мектепке бейiмделу YPДiсi мектепте болFан алFашкы кYннен бастап калыптасады.

Алайда, онын аFымы эр балада эр тYрлi, ейткенi эрбiр жеке алынFан аFза - денсаулык жаFдайынын ерекшелiктерiмен, бейiмдiк мYмкiншiлiктердiн резерв^ жэне лршшк эрекетiнiн жана жаFдайларына бейiмделудiн жылдамдыFын аныктайтын функционалдык жYЙелердiн икемдiлiгiмен жэне турактылы^ымен катар жеке езiн-езi баскару жYЙесiмен сипатталады. Бешмделу жэне онын к¥рамдастары физиологиялык (агаанын функцияларын езгерген жаFдайларFа бейiмдеу YPДiсi) жэне элеуметтiк-психологиялык бейiмделу (сыныптастарFа, м^алшдерге, олардын талаптарына жана элеуметтiк ортаFа бейiмдеу YPДiсi) болып табылады.

Баланын мектепке дешнп бшм беру мекемесiнен жана микроэлеуметтк ортаFа ауысуы мiнезiне эсер етедi жэне бурын калыптаскан мЫез-кулыктын стереотиптерi мен карым-катынас нысандарын кайта куруды талап етедi. Осынын барлы^ы эндокриндiк жэне каркынды есумен, вегетативтк кайта курылумен, физиологиялык жYЙелердегi жэне психикалык функцияларды уйымдастырудын базалык механизмдерЫдеп сапалы езгерiстермен сипатталатын "еюншл физиологиялык криз" аясында жYредi. Мундай жаFдайларда бейiмделудiн нэтижесi белгiлi б i р денсаулык резервен болуына байланысты болады.

ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1

1 Т. С. Борисова, Л.М.Матюхина Гигиеническая оценка адаптации детей к обучению в школе. - М.: 2006. - 274 с.

2 Кардашенко В.Н., Вишневецкая Т.Ю. Биологический уровень развития и "школьная зрелость" детей 6-7-лет // Новые исследования по возрастной физиологии. - 2014. - №4. - С. 46-53.

3 Г.Н. Сердюковская Методическое пособие "Организация контроля за развитием и здоровьем дошкольников на основе массовых скрининг тестов и их оздоровление в условиях детского сада, школы". - М.: 2011. - 127 с.

4 Максименко Е.О., Якубова И.Ш. Изучение режима дня и работоспособности детей в дошкольных образовательных учреждениях // Материалы второй международной научно практической конференции "Здоровье и образование в XXI веке". - СПб., 2016. - С. 14-18.

5 Авдеев Ф.С., Авдеева Т.К. Один из вариантов осуществления непрерывного образования // Стандарты и мониторинг в образовании. -1999. - №6. - С. 8-10.

6 Алферова Т.В. и др. Влияние физкультурно-оздоровительных мероприятий на функциональное состояние детей дошкольного возраста // Традиционные и нетрадиционные методы оздоровления детей: Тез. 1 Междунар. науч.-практ. конф. - М., 1992. - С. 63-66.

7 Альбицкий В.Ю., Баранов А.А. Новые организационные формы медицинского обслуживания детей. Учеб. пособие. -Н.Новгород, 1993. - 71 с.

8 Андреева Е.И., Мусина Б.К. Патогенетические основы врачебной тактики оздоровления часто болеющих детей, посещающих дошкольные учреждения // Педиатрия. - 1990. -№9. - С. 63-67.

9 Антипова Н.А. Заболеваемость детей как последствие аэротехногенного влияния на популяцию (на модели г.Магнитогорска): Автореф. дисс. ... канд. мед. Наук - Оренбург, 2000. - 23 с.

10 Антропова М.В. Морфофункциональное созревание основных физиологических систем организма детей дошкольного возраста. - М.,1983. - 160 с.

11 Антропова М.В. Проблема охраны здоровья шестилеток в процессе обучения // Здравоохранение РФ. - 1997. - №6. - С. 36-39.

12 Ю.Баевский P.M., Берсенева А.П. Оценка адаптационных возможностей организма и риск развития заболеваний.-М., 1997. - 225 с.

13 Балясникова Т.В. Состояние здоровья детей, приступивших к обучению с шести лет, и пути их оздоровления: Автореф. дис. ... канд. мед. Наук - М., 2007. - 47 с.

14 Баранов А.А. Состояние здоровья детей и подростков в современных условиях // Российский педиатрический журнал. - 1998. - №1. - С. 5-9.

15 З.Баранов А.А. Здоровье детей России: научные и организационные приоритеты // Российский педиатрический журнал.- 1999. - №4 - С. 5-7.

16 Баранов А.А. Проблемы роста и развития здорового ребенка: теоретические и научно-практические проблемы // Российский педиатрический журнал. - 1999. - №2. - С. 4-6.

17 П.Баранов А.А. Экологические и гигиенические проблемы педиатрии // Рос. педиатр, жур. - 1999.- № 3.- С.5-7.

18 Баранов А. А., Дорофейчук В.Г. Лизоцим: теория и практика. - Н.Новгород: 1999. - 126 с.

19 Безруков К.Ю., Безрукова О.М., Щербак В.А., Щербак Н.М. Опыт применения комплекса оздоровительных мероприятий

в дошкольных учреждениях // Материалы 5-го Конгресса Педиатров России (Москва, 16-18 февраля 1999г.). - М., 1999. -С. 67-75.

20 Бережков Л.Ф. Состояние здоровья как гигиеническая проблема // Состояние здоровья детей дошкольного и школьного возраста и факторы его определяющие. - М., 1991. - С. 5-10.

21 Березина И.О. Гигиенический аспект организации физического воспитания дошкольников // Материалы 5-То Конгресса Педиатров России (Москва, 16-18 февраля 1999 г.). -М., 1999. - С. 58-64.

22 Боев В.М., Воляник М.Н. Антропогенное загрязнение окружающей среды и состояние здоровья населения восточного Оренбуржья. -Оренбург: Издательство Уральского отделения Российской академии наук, 1995. - 112 с.

23 Борисова О.И. Принципы медицинского наблюдения и оздоровления ЧБД, проживающих в условиях антропогенного воздействия // Экологические проблемы педиатрии. Сборник лекций для врачей. - М., 1997. - С. 114-124.

24 Бутакова О.А., Стригин В.В. Современные технологии сохранения здоровья в конкретной экологической обстановке с использованием биологически активных натуральных препаратов // Нижегородский медицинский журнал. -1999. - №3. - С. 75-79.

25 Ваганов Н.Н. Критерии определения групп длительно и часто болеющих детей раннего и дошкольного возраста. Метод, рекомендации от 30.01.90 г. - М.: 1990. - 30 с.

26 Васильева Т.П., Жданова Л.А., Городков В.Н. и др. Формирование здорового образа жизни ребенка в семье (Информационное письмо). - Иваново: 1992. - 20 с.

27 Вельтищев Ю.Е. Состояние здоровья детей и общая стратегия профилактики болезней // Приложение к журналу «Российский вестник перинатологии». - М., 1994. - 67 с.

28 Вельтищев Ю.Е. Экологически детерминированная патология детского возраста // Российский вестник перинатологии и педиатрии. - 1996. - №2. - С. 95-103.

29 Венгер Л.А., Холмская В.В., Ольшанский Г.И. О соотношении биологических и психологических показателей "школьной зрелости" // Основные закономерности роста и развития детей и критерии периодизации: Материалы симпозиума. -Одесса, 1975. - С. 22-23.

30 Веселов Н.Г. Социальная педиатрия. Актуальные проблемы. - Уфа: РИО Госкомиздата БССР, 1992. - 192 с.

31 Веселов Н.Г. Социальная педиатрия. (Курс лекций). - СПб.: Ривьера, 1996.- 128 с.

32 Веселов Н.Г., Кузнецова Е.Ю., Ермакова Г.К. и др. Принципы организации и система оздоровления часто болеющих детей в условиях детских дошкольных учреждений. - Л.: 1990. - 55 с.

33 Вишневецкая Т.Ю. О критериях готовности к обучению в школе // Физиологические и психологические критерии готовности к обучению в школе: Материалы симпозиума. - М., 1977. - С. 28-29.

34 Вишневецкая Т.Ю. Изучение морфофункционального развития детей 67-летнего возраста и определение готовности организма к систематическому обучению в школе: Автореф. дис. ... канд.мед.наук - М., 1977. - 21 с.

К.К. Тогузбаева, Э.И. Кусайынова, А.К. Текманова, М. Егеубекова Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова

АДАПТАЦИЯ ДЕТЕЙ 6-7 ЛЕТ К СИСТЕМНОМУ ОБУЧЕНИЮ В ШКОЛЕ И ИХ МОРФОФУНКЦИОНАЛЬНОЕ РАЗВИТИЕ (ОБЗОР ЛИТЕРАТУРЫ)

Резюме: Статья представляет собой Обзор литературы посвященый актуальному вопросу отрасли гигиены детей и подростковв котором представлен анализ литературных источников формирования физического,

морфофункционального и психофизиологического развития

детей дошкольного возрата и их способности к адаптация к обучению в школе.

Ключевые слова: Адаптация, дошкольный возраст, факторы риска

K.K. Toguzbaeva, E.I. Kusayynova, A.Tekmanova, M. Egeubayeva Asfendiyarov Kazakh National medical university

ADAPTATION OF CHILDREN AGED 6-7 YEARS TO SYSTEMATIC LEARNING AT SCHOOL AND THEIR MORPHOFUNCTIONAL DEVELOPMENT (LITERATURE REVIEW)

Resume: The article Is a review of the literature devoted to the topical issue of the field of hygiene of children and adolescents, which presents an analysis of literary sources of the formation of physical, morphofunctional and psychophysiological

development of preschool children and their ability to adapt to school.

Keyword: Adaptation, preschool age, risk factors

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.