Научная статья на тему '1940-1980 ЙИЛЛАРИ БУХОРОДА СОВЕТ ХОКИМИЯТИНИНГ ИСЛОМИЙ МАРОСИМЛАРГА МУНОСАБАТИ'

1940-1980 ЙИЛЛАРИ БУХОРОДА СОВЕТ ХОКИМИЯТИНИНГ ИСЛОМИЙ МАРОСИМЛАРГА МУНОСАБАТИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
49
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИСЛОМ / РАМАЗОН / қУРЪБОН / ХАЙИТ / ДИН / МАСЖИД / ВИЛОЯТ / ХАТИМ / РЎЗА / БОШқАРМА / ЭҲСОН / ХУКУМАТ / қОНУН / СОВЕТ / ИМОМ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Юсупов Р.М., Ахмедов А.Т.

Ушбу мақолада совет хокимиятининг Бухоро вилояти аҳолиси ўртасида ислом динига хос байрам ва маросимларга, бу борада савет хокимиятининг мусулмончилик удумларини чеклашга қаратилган сиёсий муносабатлари тадқиқ этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «1940-1980 ЙИЛЛАРИ БУХОРОДА СОВЕТ ХОКИМИЯТИНИНГ ИСЛОМИЙ МАРОСИМЛАРГА МУНОСАБАТИ»

ЮсуповР.М., т.ф.н.

"Гуманитар фанлар" кафедраси доценти Андижон кцшлоц хужалиги ва агротехналогиялар институты,

Узбекистан, Андижон Ахмедов А. Т.

"Гуманитар фанлар" кафедраси уцитувчиси Андижон кцшлоц хужалиги ва агротехналогиялар института,

Узбекистон, Андижон

1940-1980 ЙИЛЛАРИ БУХОРОДА СОВЕТ ХОКИМИЯТИНИНГ ИСЛОМИЙ МАРОСИМЛАРГА МУНОСАБАТИ

Аннотация: Ушбу мацолада совет хокимиятининг Бухоро вилояти ауолисиуртасида ислом динига хос байрам ва маросимларга, бу борада савет хокимиятининг мусулмончилик удумларини чеклашга царатилган сиёсий муносабатлари тадциц этилган.

Калит сузлар: Ислом, рамазон, цуръбон, хайит, дин, масжид, вилоят, хатим, руза, бошцарма, эусон, хукумат, цонун, совет, имом.

Исломга хос маросимлар, урф-одатлар халкимиз хаётига сингиб кетган ва унинг турмиш тарзига айланиб колган. Жумладан, Рамазон ва Куръбон хайитлари мусулмонларнинг анъанавий байрамлари хисобланади. Бу байрамларда инсонлар кариндош-уругларидан, кексалардан хабар олишган, урушганлар ярашган. Диний байрамлар фукороларни бир-бирига якинлаштирган, бирлигини мустахкамлаган. Бу шодёна байрамларни каттаю -кичик сабирсизлик билан кутган. Халкимиз бу хайитларни ишламай байрамона кийиниб, дам олиб, уйин-кулгу билан утказган.

Совет даврида бу байрамни нишонлаш ман этилган эди. Хайит кунлари совет идоралари, корхоналар, хужаликларда иш куни бекор килинмаган, дам олиш, байрам килишга рухсат берилмаган.

1944 йилда Иттифок диний ишлар буйича кенгаш рухсат бериб очилган масжидларда хайит намозлари укилди. Узбекистон диний ишлар буйича вакили И. Ибодовга, Бухоро вилояти диний ишлар буйича кенгаш вакили ёзган ахборатида курсатиладики: "Руза хайит байрами вактида Бухоро шахридаги Хужа Зайниддин масжидида 4,8 минг сум йигилди. Руза хайит куни вилоят буйича хамаси булиб 15 минг сум йигилди. Бу пул Тошкентга, Диний бошкарма хдсобига утказилди"[1]. Расмий фаолият курсатаётган масжидларда намоз укишга рухсат берилган, лекин бошка масжитларда намоз укиш, хатми-^уръон утказиш ман этилган эди. Масалан, Гиждувон шахридаги "Сари Мазор" масжитида руза вакти хатми курон утказилаётган эди. Куръон укишининг бешинчи куни Гиждувон район ижроия комита раиси диндорларни масжиддан хайдаб юборган[2].

Ушбу далиллар, манбалар Узбекистон Республикаси Марказий Давлат архивида сакланаётган хужжатларда. Бу хужжатларда Совет хукумати

мусимонларнинг Рамазон ва Куръбон хайитларини байрам килишн чеклаганлигини курсатади ва асослайди.

Совет хукуматининг диний маросимларни чеклашга каратилган курсатмаларига карамай, динга эътикод килувчиларнинг хайит намозида ва тарових, хатми-^уръонда иштирок этиши йилдан-йилга ортиб борди. Бухоро вилояти диний ишлари буйича кенгаш вакиллини ахборотида курсатилишича, 1956 йил 12 майдаги руза хайити намозида Бухоро шахрида "Хужа Зайниддин" масжидида 4200-4500 киши катнашган. 1955 йилда эса 3200 киши катнашган эди. Шунга мос равишда "Хужа таббот" масжидида 2000-2900 киши ва 1650 киши, "Тачбанд-Буфон" масжидида 500 киши ва 350 киши. Фактлар кусатиб турибдики, Рамазон хайити намозида катнашганлар сони 1956 йилда 1955 йилга нисбатан анжча маълум даражада ортган. Хдйит намозида тупланган эхсон пуллари ёки фитир-садака 1955 йилда 5242 рубл булган булса, 1956 йилда у 6654 рублни ташкил килди.

1956 йилда хайит намозида «Хужа Таббот» масжидида 5156 рубл, «Тачбанд-Бофон» масжидида 3500 рубл тупланди [3]. Тупланган пуллар Урта Осий ва ^озогистон мусулмонлари диний бошкармаси хисобига утказилган.

Бухоро вилояти диний ишлар буйича кенгаш вакилининг яна бир ахборотида курсатиладики, 1981 йилда партия, совет маъмурий органларини руза бошланганлигидан хабардор килиб, ахолии орасида атеистик ишларни кучайтириши ва ёшларни диний маросимларда катнашишидан чалгитадиган тадбирлар утказишни сураганлиги айтиб утилади [4]. Шунингдек, кенгаш вакили хукумат рухсати билан очилган масжидлар ходимлари билан мажлис утказиб, диний ишлар тугрисидаги конунларни бузмасликка чакирган. Масжидлардан ташкарида фитр-садака йигиш такикланганлиги, тарових намозга расман рухсат берилган масжидларда утказилиши шарт эканлиги уктирилган.

Ахборотда курсатилишича, руза ва курбон хайити ахоли орасида диний маросимларни хаётга тадбик килиш анча жонланган. Бухоро ва Гиждувон шахарларидаги ибодат килиш учун расман рухсат олган масжидларда тарових намози укилган ва Диний назоратнинг рухсати билан Бухоро шахридаги Хожа Таббот ва Тачбанд - Бофон масжидларида хатми - Куръон укилган.

Рамазон ойида Бухоро ва Гиждувон шахарларида расмий масжидларнинг имомлари иштирокида 101 хонадонда ифторлик утказилган.

Руза бошланиши билан имомлар ахоли уртасида ташвикот ишларини кучайтирган. Масжид имомлари мусулмонларни Рамозон ойида барчани руза тутишига ва фитр - садака беришга даъват этган.

Ахборотда имомлар Рамазон ойида жума номозларида килган маърузаларидан парчалар келтирилган. Имомларнинг ваъзларида Руза ойида инсонлар хакорат сузларни айтишдан, фитнадан, чакимчиликдан, ёмон ишлардан узини тийиши, покиза булиши, озода, тоза кийимлар кийиб юриши, етим - есирлардан, ота-она ва кариндош-уруглардан хабар олиш лозимлигини ва худо шундай одамларни яхши куришини уктирганлар.

Бухоро ва Гиждувон шахарларидаги турта руйхатдан утган масжидларда Хайит номози кандай утганлиги батафсил баён этилган. Рамозон хайити номозида 4та масжид буйича 2640 нафар киши иштирок этган. Рамазон ойида ва Хайит номози вактида йигилган маблаг 1981 йилда 11891 рубл, 1982 йилда 13183 рублни ташкил килган булса, 1983 йилда 11061 рубл ташкил килган, бундан фитр садака 2249 рубл, хайит номози вактида тушган маблаг 7948 рубл эди[5].

Бухоро вилоятида Хайит номози 4та рухсат берилган масжидлардан ташкари 10та мозорларда хам булиб утган. Жумладан, Косон районининг Кочон савхозидаги Куш Кон мозорида, Коракул район марказидаги Кобулота мозорида, Шафирикон район марказидаги Хожи Ориф мазорида ва бошка жойларда рухсатсиз хайит номози укилган. Рухсат берилган масжидлардаги хайит номозида уртача 650 нафар одам иштирок этган булса, норасмий жойларда Хайит номозларида 20 нафардан 100 нафаргача одам катнашган[6].

Шунга ухшаш ахборотлар Узбекистон республикаси диний ишлар буйича кенгаш вакилига барча вилоятларидан юборилган. Бу хужжатларни умумлаштириб, республика кенгаш вакили Узбекистон Компартияси Марказий Комитетига, Министрлар Советига ва Москвага СССР Диний ишлар буйича кенгашига Руза ва курбон хайити Республикада кандай утганлиги хакида ахборот берган. Шундай ахборотлар хар йили йигилган, умумлаштирилган ва юкори органларга етказилган.

Узбекистон диний ишлар буйича кенгаш вакили 1984 йили 20 июлда Узбекистон Компартияси Марказий комитетитга Руза ва куръбон Хайитининг республикада утказилганлиги хакида ахборот йуллаган[7]. Унда район, шахар ижроия комитетлари кошидаги диний маросимлар тугрисидаги конунларига риоя килишни назорат килишга кумаклашиш коммисияси аъзолари билан семинар утказилганлиги ва улар Рамазон хайити арафасидаги холатни, мукаддас жойларнинг ахволини урганлганлиги ва ахоли орасида диний маросимларни тугрисидаги конунларни бузмасликлари хакида тушунтириш ишлари олиб борганлиги курсатилган. Вилоят кенгаш вакиллари масжид ходимлари, унинг ижроия органи аъзолари билан мажлислар утказиб, худудини тартибга солиш, тозаликка риоя килиш, санитария ахволини яхшилаш, радиостанция курилмаларидан фойдаланишни чеклаш, ноконуний маблаг йигишга йул куймаслик, диний маросимлар тугрисидаги конунларга катъий риоя килиш хакида йул-йурик берган.

Республика диний ишлар буйича кенгаш вакили курсатмасига биноан Урта Осиё ва Козогистон мусулмонлар диний бошкармаси руйхатга олинган масжид имом хатиблари оркали илгари килинган руза тутиш тартиби тугрисидаги фатвони, Хайит номози, тарових номозларида ёш болаларни иштирок этиши мумкин эмаслиги, айрим табака одамлар учун руза тутиш шарт эмаслиги, норасмий диндорлар томонидан номоз укишни бошкариш, маблаг йигиш, конунга хилоф эканлиги диндорларга тушинтирилган.

Ахборотларда курилган чора тадбирларга карамай, Руза ва рамозон хайити диний ташкилотлар фаолиятининг жонланишига тасир курсатганлиги

кайд килинган. Бундан ташкари бир канча вилоятларда хам масжид имоми ва бошка ходимлари иштирокида утказилган ифторликлар микдори купайганлиги кайд этилган.

Республика хукумати хузуридаги диний ишлар буйича кенгаш вакили 1985 йил 4 июлда Узбекистон ССР Министрлар советига Руза ва курбон хайити кандай утганлиги тугрисидаги ахборотида7 руза арафасида барча вилоят ва Коракалпагистон АССР кенгашлари вакилларига курсатма хат юборганлигини айтган. Унда жойлардаги Кенгаш вакилларига куйидаги:

1. тегишли Рахбар органлари билан бирга Руза вактида рухонийлар томонидан диний маросимлар тугрисидаги конунларни бузилишининг олдини олиш буйича тадбирлар белгилаш ва амалга ошириш:

2. диний маросимлар тугрисидаги конунларга риоя килишни назорат килишга кумаклашиш комисиялари аъзолари билан йулланма берувчи кенгаш утказиш ва уларга кишлок советлари, махалла комитетлар билан бирга жойларда диний холатни урганиш, ахоли орасида тушунтириш ишлар олиб бориш, масжидлардан ташкари жойларда фитр - садака туплаш, болалар ва ёшларни руза тутиш, хайит номозига жалб килиш мумкин эмаслигини тушинтириш лозимлигини уктириш:

3. масжид ходимлари билан мажлис утказиб, уларга радиотрансляция жойлардан тугри фойдаланишга, конунга хилоф равишда пул йигиш, диний маросимлар тугрисидаги конунларга катъий риоя килишга жавобгарликни юклаш:

4. имом - хатиблар барча масжид кавмига диний назоратнинг руза тутиш тартиби тугрисидаги фатвосини тушинтириш, диний тоат-ибодатда ёшларнинг иштироки максадга мувофик эмаслигини, диний назорат тайинламаган имомлар томонидан хайит номози ташкил килиш ва пул йигиш мумкин эмаслигини тушинтириш:

5. бу йили Республика масжидларига хатми Куръон утказиш рухсат берилмаганлиги муносабати билан ахолини уйларида бу диний маросим ва ифторликнинг утказилишини катъий назорат килиб, хисобга олиб бориш:

6. имом - хатибларнинг руза вактида масжидларда ва хайит номозидаги хутба вазларнинг йуналишга ва мазмунини урганиш ва бошка курсатмаларни берган[8].

Шунингдек, Республика диний ишлари буйича кенгаш вакили курсатмаси билан диний назорат руйхатига олинган масжидлар имом хатиблари оркали диндорларга илгари чоп этилган руза коида - тартиблари тугрисидаги фатво мазмунини, ёшларни хайит номозига жалб этиш нотугри эканлиги, рухсат берилмаган жойларида диндорлар томонидан хайит номози утказилиши конунга хилоф эканлигини тушинтирилган.

Диний ишлар буйича кенгаш вакиллари ва партия, совет органлари томнидан масжидлар, диндорлар хукукларини чеклаш, атеистик ташвикот натижасида йилдан йилга хайит номозида иштирок этганлар сони, йигилган маблаг микдори камайиб борган.

Адабиётлар:

1.Узбекистон Респyбликaси Марказий Давлат Аржви, 2456-ф, 1-Р, 14-иш,6-в

2. yшa жойда, 8-в

3. Узбекистон Респyбликaси марказий давлат aрxиви, 245 -Ф, 1-Р, 198-иш, 50-B.

4. Узбекистон Респyбликси марказий давлат аржви, 245 -Ф, 1-Р, 666-иш, 63-б7-В.

5. Узбекистон Респyбликси марказий давлат аржви, 245 б-Ф, 1-Р, 666-иш, б8-B.

6. Узбекистон Респyбликaси марказий давлат aрxиви, 246-Ф, 1-Р, ббб-иш, б9-B.

7. Узбекистон Респyбликси марказий давлат aрxиви, 245 -Ф, 1-Р, 700-иш, 6671 B.

8. Узбекистон Респyбликaси марказий давлат aрxиви, 245 -Ф, 1-Р, 700-иш, 66-б7-В.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.