Научная статья на тему 'ЗОМИНСУВ ҲАВЗАСИДА БАЛАНДЛИК МИНТАҚАЛАРГА БОҒЛИҚ ҲОЛДА ЭКОТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШ'

ЗОМИНСУВ ҲАВЗАСИДА БАЛАНДЛИК МИНТАҚАЛАРГА БОҒЛИҚ ҲОЛДА ЭКОТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
83
38
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Зоминсув ҳавзаси / экотуризм / баландлик минтақалари / маршурт йўналишлари / Супа баландлиги / Чортанги дараси / тоғ-чанғи туризими. / Зоминсувская котловина / экотуризм / высотные пояса / направления маршрутов / Супинская высота / ущелье Чортанги / горнолыжный туризм.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Умирзоқова Гулбаҳор

Зоминсув ҳавзасида баландлик минтақаларга боғлиқ ҳолда экотуристик маршурт йўналишларини аниқлаш ва схематик карталарини ишлаб чиқиш бўйича тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

РАЗВИТИЕ ЭКОТУРИЗМА В ЗОМИНСУВСКОЙ БАССЕЙНЕ В ЗАВИСИМОСТИ ОТ ВЫСОКОГО РАЙОНА

Даны рекомендации по определению маршрутов экотуризма и разработке карт-схем в зависимости от высотных районов Зааминвской котловины.

Текст научной работы на тему «ЗОМИНСУВ ҲАВЗАСИДА БАЛАНДЛИК МИНТАҚАЛАРГА БОҒЛИҚ ҲОЛДА ЭКОТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШ»

ЗОМИНСУВ ХАВЗАСИДА БАЛАНДЛИК МИНТАКАЛАРГА БОГЛИК ХОЛДА ЭКОТУРИЗМНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Умирзокова Гулба^ор Жиззах Давлат Педагогика Институти География йуналиши магистранти

Лапасова Умринсо Жиззах Давлат Педагогика Институти География йуналиши магистранти РО! - https://doi.0rg/10.37547/builders-06

Аннотатсия: Зоминсув х,авзасида баландлик минта^аларга богли^ х,олда экотуристик маршурт йуналишларини ани^лаш ва схематик карталарини ишлаб чи^иш буйича тавсиялар берилган.

Калит сузлар: Зоминсув х,авзаси, экотуризм, баландлик минта^алари, маршурт йуналишлари, Супа баландлиги, Чортанги дараси, тог-чанги туризими.

КИРИШ

Туркистон тизмасининг Шовкарто^ Зоминтоf ва Молгузар тоfларидаги к,ор ва музларнинг эриши хамда куплаб булок сувларнинг узаро кушилишидан Зоминсув дарёси хосил булади. Зоминсув хавзаси Туркистон тизмасининг шимолий ёнбаfрида денгиз сатхидан 550 м дан 4300 м гача булган баландликда жойлашиб, узининг ноёб табиий шароити буйича атрофидаги то^и худудлардан кескин фарк килади ва аник табиий чегарага эга. Туркистон тизмасининг шу худуди, узига хос хусусиятга эга булиб, юмшок иклимли ва барк урган хилма-хил урмон хамда утлок усимликлари билан копланган. Паст, урта ва баланд то^ардан то корли чуккиларгача (Шовкортоf-4030 м) жуда куп хилма-хил экзотик ландшафтлари билан ажралиб туради. Шунинг учун хам бу ерда экотуризмнинг барча турларини ривожлантириш учун нихоятда катта имкониятлар бор. Бу худуднинг катта кисми Зомин миллий табиат бо^га тегишлидир.

Зоминсув хавзасининг жанубий чегараси Туркистон тизмасининг сувайир^члари ва Бойкун^р сойи буйлаб, шимолий чегараси эса Молгузар то^арининг шимолий ёнба^рларидан утади. Зоминсув хавзаси маъмурий жихатдан Жиззах вилоятининг Зомин ва Бахмал туманлари худудида жойлашган.

ХХ аср бошларида Зоминсув хавзаси табиатини мухофаза ^илиш ма^садида дастлаб, Сангзор, Бахмал, Зомин урмон хужаликлари ташкил ^илинган. Кейинчалик ушбу урмон хужаликлари асосида 1925-1926 йилларда 8500 гектарга я^ин майдонга Гуралаш ^ури^хонаси барпо этилди. Бу Узбекистон Республикаси худудидаги биринчи ^ури^хона эди. Зоминсув

и У /-* и I и и /-*

хавзасида ахоли сонининг купайиши билан ^ури^хона атрофида урмонлар куплаб кесила бошланди ва чорва моллар бо^илиши атроф-мухит табиатига жиддий зарар етказди. Ушбу жой табиатини са^лаб ^олиш ма^садида 1959 йил 15600 гектар майдонга эга булган Зомин ^ури^хонаси ташкил ^илинди, кейинчалик худуд майдонига атрофлардан 31500 гектар ер ^ушилди ва 1978 йил Зомин ^ури^хонаси Зомин миллий богига айлантирилади.

Зоминсув хавзасининг и^лими шу худудда 2100 м баландликда жойлашган Кулсой метостанция маълумотларига асосланилади. Зоминсув хавзаси и^лими учун сал^ин ва нам ёз фасли уртача сову^ ^иш фасли хос. Ёзда энг ю^ори харорат 33 С0 гача кутарилади. Бу Жиззах шахрига нисбатан та^ослаганда 12 С0 паст хисобланади. Лекин, ^ишда хаво харорати -32 С0 га пасайганлиги кузатилган. Вегетация даври 240 кунга ^адар давом этади ва йил довомида хароратлар йигиндиси 2260 С0 ни ташкил ^илади. Вегетация даврининг анча узо^лиги ва сал^ин об-хаво шароити усимликларнинг хилма-хиллигини таъминлайди. Йиллик уртача ёгин 405 мм булиб, унинг 63 % бахорда, ёзда 17 %, кузда 14 % ва ^ишда 16 % тушади. ^ор ^атламининг ^алинлиги 50 см га етади ва йил давомида 120 кун эримасдан туради. ^орнинг ^алинлиги ва узо^ ётиши тупрок грунт ^атламининг яхши намланишига сабаб булади ва шу сабабли, хам арча ва бош^а дарахт - буталар яхши ривожланади.

Зоминсув хавзасида 3 та усимлик баландлик зоналари бир-биридан ажралиб туради 1) тог дашт; 2) урмон; 3) баланд тог утло^лари. Тог дашт баландлик зонаси 1300-2300 м баландликларни эгаллайди. Асосан энг куп тар^алган усимлик турлари бугдойи^, чалов, ^унгирбош, Туркистон ^иёги, арпагон ва бош^алар.

Урмон зонаси 2100-2700 м баландликларда тар^алган ва асосан арчалардан таркиб топган. Арчалар 3 турга мансуб: Зарафшон, Туркистон ва яримшарсимон (даур) арчалари. Арчалар билан шамшод, шумтол, дулана, уч^ат, наматак, ёввойи бодом ва бош^алар тар^алган. Урмонлардан очи^ майдонда ут соплами жуда бой ва хилма-хил. Бунда бугдойи^ ва чалов билан бирга тог райхони, тог ялпизи, шуво^, тог пиёзи, чиннигул ва бош^алар ^алин ^опламни хосил ^илади.

Тог утло^ зонаси 2700 м дан ю^орида жойлашган булиб, тог ксерофитлари ёсти^симон шаклга эга булиб, намлик етишмайдиган тошло^ мухитда ривожланади. Энг куп тар^алган турлар акациясимонлардан, каррак ва шуво^лардан иборат.

Зоминсув хавзасининг баландлик зонасида шу зонага мос тупро^ ва хайвонлар хам тар^алган. Зоминсув хавзасида чу^ур даралар ва уткир ^иррали баланд тизимлар нисбатан кам парчаланган супасимон ^ирлар, охактошдан тар^алган жойларда турли хил карст шакллари, гранит тог жинслари тар^алган жойларда ёсти^симон тар^алган харсанглар ва бош^а хилма-хил шаклларнинг ёнма-ён жойлашганлиги, бу худудда туризимнинг турли сохаларини ривожланишга катта имкониятлар яратади. Бу ерда пиёда, от туризими, турли хил спорт туризимлари ва алпинистик туризим турлари ривожлантириш учун барча шароитлар бор. ^иш ойларда эса 2300-2500 м баландликларда жойлашган "Супа" баландлигида тог-чанги туризими ташкил ^илиш мумкин.

Хавзадаги энг хушманзара ландшафтларидан бири Зоминсув дарёсининг юк,ори окимидаги "Супа" ясси тоглигидир. "Супа" ясси тоглиги денгиз сатхидан 2300-2500 метр

.—■ U /-* и /-* ,—■ и U /-* \J

баландликда икки ярус тарзида жойлашган булиб, горлар билан уйилиб, ункирлар хосил килинган. Супанинг тубида Кулсой хайкириб окади ва дара табиатини янада куркамлаштиради. Даранинг куйи кисмида эса тик коя деворлари 300-400 м гача етади. Кулсой дарасига тепадан карасангиз зурга кузга ташланади ва кишини узига мафтун этадиган бу дара Зоминсув хавзасининг энг мафтункор жойларидан бири хисобланади.

Зоминсув дарёсининг Урикли, К,ашкасув, Еттикечув, Обикул ирмоклари ва Сангзор дарёсининг Fуралаш, К,изилсой сойлари Зомин миллий табиат боги худудидан окиб утади. Ушбу сойлар Туркистон тизмасининг баланд ёнбагирларидан бошланади ва март-июнь ойининг охирига кадар тулиб окади. Ёз ойларида сув камаяди. Зомин миллий табиат боги худудида 100 дан ортик булоклар мавжуд. Булок сувларининг минераллашиш даражаси 250350 мг/л булиб, ута тоза сувлар гурухига киради. Купгина булок сувлари шифобахш хусусиятга эга.

Il

^H BUILDERS OF THE FUTURE

Хулоса

Хулоса ^илиб айтганда, Зоминсув хавзасида баландлик минта^аларга богли^ холда

экотуризимни ривожлантириш учун ^уйидаги таклиф ва мулохазалар бериб утилмоеда:

- Зоминсув хавзаси худудининг йирик маштабли ландшафт картасини тузиш ва

хавзадаги ноёб табиат обидаларини курсатиб утиш;

- Зоминсув хавзасидаги ноёб табиат обидаларга борадиган маршрут йуналишларни

ани^лаш, чизмада тасвирлаш ва батафсил тушунча берувчи матнни тайёрлаш;

- Зоминсув хавзасида баландлик минта^аларга богли^ холда пиёда ва отда юрадиган

маршрут йуналишларини ишлаб чи^иш;

- Зоминсув хавзасида баландлик минта^аларга богли^ равишда алпинистлар, тог спорт

турлари билан шугуланувчилар учун алохида-алохида холда карта-схемалар тайёрлаш, унда

спорт экотуризм обьектларини курсатиш;

- Зоминсув хавзасида хамма туристик маршрутларни тасвирловчи ва реклама ^илувчи

рангли фотосуратли буклетларни тайёрлаш.

Адабиётлар

1. Алибеков Л.А. Зомин миллий боги ва геоэкологик муаммолар ечимининг географи к

асослари. - Тошкент: Фан ва технология, 2013.

2. Ога Бургутли. Тог садолари. -Т.: "Мех,нат", 1992 й.

3. Sharipov Sh, Shomurodova Sh, Gudalov M. The use of the mountain kars in the tourism

sphere in cort and recreation zone of Chimgan-Charvak. Journal of Critical Reviews. Volume 7,

Issue 3, 2020 Maleziya Kuala-Lumpur.

4. Fyдалов М. Р. Жиззах вилояти табиати ва уни мухофаза килиш. - Т.: "Фан ва технология",

2014.

5. Fyдалов М.Р., Мухамедов О.Л. Табиатни мухофаза килиш: муаммо ва ечимлар. Гулистон

2021.

Умирзокова Гулба^ор, Лапасова Умринсо

41

_ _

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.