CC BY
0ZIYORAT TURIZMI: EKSKURSIYA FAOLIYATI UCHUN MUTAXASSISLAR TAYYORLASHGA QO'YILADIGAN TALABLARDA PR-KOMMINIKATIV
TEXNALOGIYALARI ROLI Ahmedova Fayyoza Rashidovna
O'zbekiston Jurnalistika va ommaviy kommunikasiyalar universiteti, tayanch doktarant
https://doi.org/10.5281/zenodo.11099424
Annotatsiya.Ushbu tezisda Ziyorat turizmi: ekskursiya faoliyati uchun mutaxassislar tayyorlashga qo'yiladigan talablarda PR fani va amaliyot simbiozi tahlilga tortilgan. Ziyorat turizm rivojlangan davlatlarda smart ta'limga ega mutaxassislar faoliyati anchayin samarali deya olamiz. Ziyorat turizm sanoatini rivojlantirishda shu soha mutaxassislarining bilim tajriba bilan birgalikda smart ta'limga ehtiyoj sezayotgani, inkluziv xizmatlaryaratilishi va qo'llanilishini,PR fanini anglash, PR texnologiyalardan foydalanish kabi talablar qo'yilishi haqida bayon etildi.
Kalit so'zlar:ziyorat turizm, smart ta'lim,inkluziv xizmatlar,PR texnologiya,simbioz.
Kirish: Turizm hozirda dunyo rivojlanishining xarakterlovchi kuchlardan biri, desak mubolag'a bo'lmaydi. Mutaxasislarning fikricha turizm XXI asrning eng daromadli sohasiga aylangan. Shuning uchun ham turizm BMT tomonidan qabul qilingan 2030-yilgacha barqaror rivojlantirish dasturining 17 asosiy maqsadlardan biri sifatidabelgilangan. Zamonaviy turizmning yo'nalishlari xilma-xildir, ulardan: gastronomikturizm, sport turizmi, davolanish turizmi va boshqa turdagi turizm turlari mavjud.Oxirgi yillarda bunday yo'nalishlar bilan birga ta'kidlanib kelinayotgan "ziyorat tuirzmi" tushunchasi turizm industriyasining eng qadimiy va tarixiy turi, desak to'g'ri bo'ladi. Ichki va ziyorat turizmi sohasida yuqori malakali mutaxassislar tayyorlash maqsadida hozirda 2 ta ilmiy-tadqiqot instituti (turizm va madaniy meros yo'nalishlari bo'yicha), 4 ta kollej, 6 ta texnikum hamda Turizm va madaniy meros vazirligi tizimida Samarqand shahrida joylashgan Ipak yo'li xalqaro turizm va madaniy meros universiteti faoliyat ko'rsatmoqda. Mamlakatimizda ziyoratgohlar, olimlar, ularning ilmiy merosi haqida ilmiy asoslangan ma'lumotlarni shakllantirish hamda ziyorat turizmi salohiyatini har tomonlama o'rganish, ma'lumotlarni tizimlashtirishga qaratilgan xalqaro tadbirlar o'tkazilmoqda
Dunyo turizmi sanoatidagi e'tiborga molik jihatlardan biri, turizmni rivojlantirishda menejmentning o'rni va shu yo'nalishdagi kadrlarni yetishtirish masalasidir. Bunda ommaviy axborot vositalari faoliyati ham e'tiborga molikdir. Mahalliy turizm reklamasiga bag'ishlangan ko'rsatuvlar hamda gazetadagi maqolalar shular jumlasidan. Sayyohlik xizmatlarini tashkil etish agentliklari faoliyati keng ko'lamda olib boriladi. Agentliklarda PR menejer reklama mahsulotlarini internet saytlariga joylashtiradi. Reklamalar ham o'ziga xosligi bilan ajralib turadi. Reklama inson e'tiborini jalb etadigan kalit so'zlari, dizayn jihatdan ham zamonaviy yondashilganligi bilan ajralib turadi. Dunyodagi rivojlangan mamlakatlar tajribasidagi ko'zga ko'ringan PR loyihalardan:
- TMI-Tourism (TMI) turizmni boshqarish instituti - sayyohlik maqsadida ishlashni boshqarish bo'yicha ishlaydiganlar uchun professional tashkilot. Bunda kadrlar belgilangan biznesni boshqarish bo'yicha o'qitiladi. TMI LINLEDIN GROUS - loyihasi orqali barcha bizneslarni boshqarish bo'yicha munozaralar uchun onlayn forum o'tkaziladi.
- TMC - Tourism Marketing Concepts - bu sayohat savdo marketing. B2C marketing, elektron tijorat, yangi ommaviy axborot vositalari, tadbirlar, aloqa va PRning yuqori standartlari bo'yicha kompleks yondashuvni anglatadi. TMC sayyohlik savdosi tarmog'i, ommaviy axborot vositalari ta'sirchilari va taniqli shaxslarni mijozlariga Beniluxga (Belgiya,
Gollandiya va Lyuksemburg), Ispaniya va Italiya taklif qiladi. Bunda tashqari volontiyorlik harakatlari orqali ham turli mavzudagi aksiyalar, jamoatchilik tadbirlari, forumlar o'tkaziladi.
Dunyo turizm sanoatida PRga katta e'tibor qaratilgan. Bugungi kunga kelib SMM va PR texnologiyalari deyarli barcha sohalarda qo'lanilmoqda. Bunga misol tariqasida yuqoridagi tashkilotlar faoliyatini keltirishimiz mumkin. Demak avvlo, ishni kadr tayyorlashdan boshlash lozim. Turizm menejmentini olib boradigan kadr birinchi navbatda ushbu tushinchaning asl mohiyatidan xabardor bo'lishi maqsadga muvofiq. Keling xalqaro turizmning rivojlanishi va turizm turlari haqida qisqacha to'xtalib o'tamiz.
Turizmning keng miqiyosda o'sishi jahon iqtisodiyotining yanada rivojlanishi, bozor munosabatlarini tobora rivojlantirish bilan bog'liq, talabning klassik komponentlari: bo'sh vaqt, pul va iste'molchilar imtiyozlari. Eng zamonaviy sayyohlik tadqiqotchilari uning rivojlanishining to'rtta asosiy bosqichlarini (bosqichma-bosqich) ajratishadi, ammo ularning muddati biroz to'g'ri kelolmaydi.
Shunday qilib, keling, turizmni rivojlantirish tarixida to'rtta asosiy bosqichlarni (bosqichma-bosqich) ko'rib chaqaylik.
Dastavval - Qadimgi zamonlardan XVIII oxirigacha va XIX asr boshlarida. Bu jahon turizmining rivojlanish ibtidosi edi.
Ikkinchi - XIX asr boshlari. Birinchi jahon urushi oxirigacha - uyushgan turizmni shakllantirish davri.
Uchinchi - 1918 yildan boshlab. Ikkinchi Jahon urushi oxirigacha - turizm sanoatlashtirish bosqichi.
To'rtinchi - 1945 yildan hozirgi kungacha. Turizmning ommaviy rivojlanishi va globallashuv jarayonlari bilan bog'liq.1
Turistik obyektlar asosan uchta elementdan iborat: sayyohlik hududi, turistik korxona va turistik tashkilotlar. Turizm faoliyatining iqtisodiy samaradorligi, asosan, turistlarning ehtiyojlarini qondiradigan tegishli xizmatlar majmuini nazarda tutadigan uning shakli bilan belgilanadi.
Turizm shakliy jihatdan ikki turda - ichki va xalqaro sayyohlik oqimlariga ega.
Ichki turizm - o'z mamlakati chegarasida doimiy yashaydigan shaxslarning shaharlararo sayohatlari. Dunyo bo'ylab sayohatlarning 80-90 foizi ichki turizmga to'g'ri keladi. Uning xarajatlari xalqaro turizm xarajatlaridan 5-10 baravar yuqori. Shu sababdan ham dunyo turizm tarixida ichki turizmga jamoatni jalb qilish hamda sayyolik agentliklari va PR markazlari hamkorligini yo'lga qo'yish ishlari olib borilgan. Jumladan har bir diqqatga sazovor maskanlarning reklamalari sifatli darajada ijtimoiy tarmoqlarga tarqatiladi. Ushbu joylarning foydali hamda daromadli jihatlari ko'rsatilib o'tiladi. Reklama bannerlari tashkil etiladi. Yo'l chetlarida sayyohlik markazlarining yo'l ko'rsatkichlari aniq qilib joylashtiriladi. Hozirgi kunga qadar dam olish kunlarida oilaviy sayohat uyushtirish an'anasi yo'lga qo'yilgan. Bu yo'nalishdagi barcha imkoniyatlardan keng foydalanish maqsadida jamoatchilik fikrini o'rganib, ularning talablari imkon darajasida qoniqtiriladi.
Xalqaro turizm - bu vaqtincha qolish joyida pullik faoliyat bilan shug'ullanmasdan, boshqa mamlakatga sayyohlik maqsadida sayohat uyushtirish. O'rtacha, barcha xalqaro turistik sayohatlarning taxminan 65 foizi Yevropaga to'g'ri kelsa, taxminan 20 foizi Amerikaga, qolgan15 foizi boshqa mintaqalarga taalluqlidir.
1 https://tothostel.ru/uz/zagranpasport/razvitie-turizma-v-mire-kratko-etapy-razvitiya-turizma-osnovnye-vidy/
So'nggi paytlarda ichki va xalqaro turizmni yaqinlashtirish tendensiyasi kuzatilmoqda. Bu turistik rasmiyatchiliklarning soddalashtirilishi bilan bog'liq. Bunga Yevropadagi Shengen bitimini misol keltirish mumkin. Turizm turi mamlakat yoki uning mintaqasi byudjetida moliyaviy natijalarni aks ettirish xususiyatlari bilan aloqador. Shu asosda turizmning yana ikki - faol va passiv turini ajratish mumkin.
Mamlakatga xorijiy sayyohlarning yoki mamlakatning bu hududiga mahalliy sayyohlarning doimiy kelishi faol turizmdir. Faol turizm mamlakatga yoki ma'lum bir mintaqaga pul olib kirishda bir omil bo'lib xizmat qiladi. Bir davlat fuqarolarining boshqa shaharlarga sayohati va sayyohlarning mamlakatning bu hududidan chiqib ketishi passiv turizmdir. Passiv turizm - mamlakatga yoki ma'lum bir mintaqaga pul eksport qilish omili hisoblanadi.
Dunyo turizmi sanoatidagi e'tiborga molik jihatlardan biri, turizmni rivojlantirishda menejmentning o'rni va shu yo'nalishdagi kadrlarni yetishtirish masalasidir. Bunda ommaviy axborot vositalari faoliyati ham e'tiborga molikdir. Mahalliy turizm reklamasiga bag'ishlangan ko'rsatuvlar hamda gazetadagi maqolalar shular jumlasidan. Sayyohlik xizmatlarini tashkil etish agentliklari faoliyati keng ko'lamda olib boriladi. Agentliklarda PR menejer reklama mahsulotlarini internet saytlariga joylashtiradi. Reklamalar ham o'ziga xosligi bilan ajralib turadi. Reklama inson e'tiborini jalb etadigan kalit so'zlari, dizayn jihatdan ham zamonaviy yondashilganligi bilan ajralib turadi. Dunyodagi rivojlangan mamlakatlar tajribasidagi ko'zga ko'ringan PR loyihalardan:
Ziyorat (haj)aniq belgilangan diniy maqsadlar bilan muqaddas joylarga piyoda yoki sayohat qilish. Bu shakldagi ziyoratlar deyarli barcha dinlarda qabul qilingan. Hozirgi vaqtda ziyoratchilar turizm sohasining xizmatlaridan keng foydalanmoqdalar, bunday turlarni tashkil etish uchun maxsus sayyohlik kompaniyalari tuzilmoqda. Ziyorat turlari, diniy-kognitiv yoki madaniy-tarixiydan farqli o'laroq, marosimning ma'nosiga ma'lum bir e'tiqodni bag'ishlaydi, nafaqat bilish maqsadlari. Dasturning ko'ngilochar qismi sezilarli darajada qisqa bo'ladi. Ziyoratning ma'nosi muqaddas joylarga tashrif buyurish yoki tavof qilishdir. Bu ibodat diniy xarakterga ega va ma'lum ziyoratgohlarda diniy ibodatlarni bajarish bilan bog'liq. Dunyo turizmi sanoatidagi e'tiborga molik jihatlardan biri, turizmni rivojlantirishda menejmentning o'rni va shu yo'nalishdagi kadrlarni yetishtirish masalasidir. Bunda ommaviy axborot vositalari faoliyati ham e'tiborga molikdir. Mahalliy turizm reklamasiga bag'ishlangan ko'rsatuvlar hamda gazetadagi maqolalar shular jumlasidan. Sayyohlik xizmatlarini tashkil etish agentliklari faoliyati keng ko'lamda olib boriladi. Agentliklarda PR menejer reklama mahsulotlarini internet saytlariga joylashtiradi. Reklamalar ham o'ziga xosligi bilan ajralib turadi. Reklama inson e'tiborini jalb etadigan kalit so'zlari, dizayn jihatdan ham zamonaviy yondashilganligi bilan ajralib turadi. Dunyodagi rivojlangan mamlakatlar tajribasidagi ko'zga ko'ringan PR loyihalardan:
REFERENCES
1. "O'zbekiston Respublikasi Turizm to'g'risida"gi qonuni lex.uz. saytidan- 2019 y;
2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni lex.uz. saytidan 6165-son 2021 y;
3. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 13-avgustdagi PF-5781-son "O'zbekiston Respublikasida turizm sohasini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi Farmoni; lex.uz. saytidan
4. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 5-yanvardagi PQ-5611-son "O'zbekiston Respublikasida turizmni jadal rivojlantirishga oid qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi qarori; lex.uz. saytidan
5. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 5-yanvardagi PQ-4095-son "Turizm tarmog'ini jadal rivojlantirishga oid chora-tadbirlar to'g'risida"gi qarori; lex.uz. saytidan
6. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 6-fevraldagi PQ-3509-son "Kirish turizmini rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori;
7. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 5-noyabrdagi 904-son "Har yilgi «Ipak yo'lida turizm» Toshkent xalqaro turizm yarmarkasini tashkil etish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori;
8. O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 30-sentyabrdagi 828-son "Samarqand viloyatining turizm salohiyatidan samarali foydalanish va uni rivojlantirish bo'yicha qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida"gi qarori;
9. Eshbek. T. "Pablik rileyshnz va matbuot xizmati" o'quv-amaliy qo'llanma T.: Toshkent -2017y;
10. Gulyaev V.G. Turizmda yangi axborot texnologiyalari. Qo'llanma. - M.: PRIOR, 1999 yil.
11. Kotler F., Bowen J., Makenz J. Marketing. Mehmonxona va turizm: Uch. universitetlar uchun / Per. ingliz tilidan. ed. R. B. Nozdreva. - M.: UNITI, 1998 yil
12. O'sarov O. Pablik rileyshnz va matbuot xizmatlari - T.: Toshkent-2010;
13. Qosimova.N. "Jamoatchilik bilan samarali muloqot" o'quv-amaliy qo'llanma - T.: Toshkent
- 2012y;
14. Turizm istiqbollari. // O'zbekiston iqtisodiy axborotnomasi.№ 1. 2014. -11.b;
15. Xolisxon."PR - nafaqat biror idoraning, balki jamiyatning ham yuziga aylanishi kerak" "" gazetasi 2018 yil 13 noyabr;
16. Альпина .M. "PR в реальном времени: тренды, кейсы, правила".: Паблишер - 2016;
17. Реклама и связи с общественностью: Профессиональные компетенции: Учеб. Пособие
- М.: ИД «Дело» РАНХиГС, 2016;
18. Рекламная коммуникация сферы туризма: Монография - М.: ИНФРА-М, 2016;
19. Самоучитель по PR для спортсменов - М.: Спорт , 2016;
