ЖАңА ТЕХНОЛОГИЯНЫң қАЗАқ ТіЛіН ОқЫТУДА АЛАТЫН ОРНЫ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

и

УДК 373.1.02:372.8

ЖАЦА ТЕХНОЛОГИЯНЫЦ ЦАЗАЦ Т1Л1Н О^ЫТУДА АЛАТЫН ОРНЫ

Авдатпа

Автордын, айтуынша ^a3ipri бiлiм беру саласындагы оцытудыц озыц технологияларын мецгермейiнше сауат-ты, жан-жацты маман болу мумкш емес. Жаца техноло-гияны мецгеру м¥Fалiмнщ интеллектуалдыц, кэсштш, адамгершiлiк, рухани, азаматтыц жэне де басца кепте-ген адами келбетiнiц цалыптасуына ип эсерiн тигiзедi, езiн-езi дамытып, оцу-тэрбие Yрдiсiн тиiмдi ^йымда-стыруына кемектеседг

Аннотация

Автор рассматривает знание современных образовательных технологий в преподавании и обучении как обязательное условие развития профессионализма учителя. Считает, что освоение новых технологий способствует формированию интеллектуального, профессионального, нравственного, духовного, гражданского и иного человеческого облика учителя, способствует саморазвитию и эффективной организации образовательного процесса.

Annotation

The author considers knowledge of modern educational technologies in teaching and learning as a main condition for development of a teacher's professionalism. Supposes that using new technologies contributes to formation of t* an intellectual, professional, moral, spiritual, civil teacher, к promotes his self-development and effective organization g of educational process.

ro w

о Еmмiздщ егеменддк алуы нэтижесшде цогамдыц К емiрдiц барлыц салаларында, соныц шщде, бшм беру о саласында жYрiп жатцан демократияландыру мен iз-§ гiлендiру мектепт осi ^нге дейiнгi дагдарыстан шыга-м ратын куатты талпыныстарга жол ашты. Жаца талЕ пыныс, жаца ашылган жолдардыц бiрi - бiлiм берудщ § жаца жYЙесiнiц жасалуы. Бшм беру саласыныц бар-о лыц жагына жацаша кезцарас, жацаша царым-цатынас н (жаца базистж оцу жоспарына кешу, бiлiм мазм^нын жетiлдiру, жаца буын оцулыцтары мен оцу эдштемелш

Досбаева А.С.,

№18 мектеп-гимназиясыныц

цазац mini мен эдебиет пэнтщ MysaniMi Цостанай цаласы

Негiзгi свздер: 6iniM беру технологиялары, шарт, кэа-6uniK, взт даму, тимджгь

Ключевые слова: образовательные технологии, условие, профессионализм, саморазвитие, эффективность.

Keywords: educational technologies, condition, professionalism, self-development, efficiency.

^^^^^^^^^^^^^^^^^ Педагогическая

кешендерге кешу, т.б.), жацаша ойлау ца-лыптасуда.

Казiр дэстYрлi бiлiм беруде оцушыларга тек пэндок бiлiм, бiлiк, дагдылардыц белгiлi жиынтыгын мецгертуге гана багытталып, олардыц жеке басыныц дамуына, т^лга ретщде цалыптасуына кецiл белiп отыр.

Казiргi кезде бiздiц республикамызда бiлiм берудiц жаца жYЙесi жасалып, элемдiк бiлiм беру кещсттне енуге багыт алуда. Б^л педагогика теориясы мен оцу - тэрбие Yрдiсiндегi елеулi езгерiстерге байланыста болып отыр: бiлiм берудiц мазм^ны жаца-рып, жаца кезцарас, басцаша царым-цаты-нас, езгеше менталитет пайда болуда.

Бiлiм беру мазм^ны жаца Yрдiстiк бшк-термен, ацпараттарды цабылдау цабшет-терiнiц дамуымен, гылымдагы шыгар-машылыц жэне нарыц жагдайындагы бшм беру багдарламаларыныц нацтылануымен ерекшеленедi.

Ацпараттыц ауызша жэне жазбаша, телефон жэне радио байланыс цазiргi за-маны компьютерлiк ц^ралдарга ыгысып орын беруде.

Баланыц жеке басын тэрбиелеуде оныц жан дYниесiнiц рухани баюына, азамат, т^лга ретщде цалыптасуына зор кещл белiнуде.

4.Когамдыц бiлiммен пара- пар педагогикалыц технологияныц кецiнен цолда-нылуына жэне гылым релiне мэн бершп келедi.

Казiргi бiлiм беру саласындагы оцы-тудыц озыц технологияларын мецгер-мейiнше сауатты, жан-жацты маман болу мYмкiн емес. Жаца технологияны мецге-ру мYFалiмнiц интеллектуалдыц, кэсiптiк, адамгершшк, рухани, азаматтыц жэне де басца кептеген адами келбетшщ цалыптасуына игi эсерiн типзед^ езiн-езi дамытып, оцу-тэрбие Yрдiсiн тиiмдi ^йымдастыруына кемектеседi.

Б^л технологияныц езш м¥Fалiм тYрлi-ше (орташа дэрежеде, ^цыпты, дэл нусцау

_

аука и практика ^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

бойынша немесе шыгармашылыцпен) iске асыруы мумкш. Б^л жерде технологияны жYзеге асырушыныц т^лгалыц компонент!, белгiлi бiр ерекшелiктерi елеулi турде эсер етедi, сонымен бiрге оцушы эрекет - оныц цабылдауы, ынтасы, куштярлыгы негiзгi рел атцарады.Жогары оцу орындарында оцу Yрдiсiнде педагогикалыц технологияны: цолданудыц белгш тэжiрибесi цалып-тасцан. Бул болашац маманныц кэсiптiк цызметiнiц негiзi болатын контекстж оцыту технологиясы, болашац маманныц кэсштж шеберлiгiн мецгеруiне арналган юкерлш ойындар технологиясы, сол сияцты басца технологиялар да iске асырылып отыр.

Оцыту технологиясын тандап, iрiктеу - оцушыныц оцу - танымдыц ю - эрекетш басцарудыц негiзгi бiр буыны. Б.В.Горячев мYFалiмдерге оцыту Yрдiсiнде темендегi технологияларды цолдануды усынады:

• дидактикалыц цащдаларды - уста-нымдарды, эдiстердi, цурал,

• форма, амал - тэсщдерд^ т.б.тандау технологиясы;

• дидактиканыц бiрлiктердi iрiлендiру технологиясы;

• ЭВМ -ды пайдаланып оцыту техноло-гиясы;

• даралап оцыту технологиясы.

Б.В.Горячев ецбектерщде оцыту технологиясы туралы кептеген нацты птрлер

болганмен, ол угымныц мэнiн толыц аша §

К

алмады.К^рп замангы оцыту технология- <

ларын мецгеру - ете кYрделi де узац Yрдiс. о

Кейде ол мyFалiмнен оцытудыц Yйреншiктi он

эдiс-тэсiлдерiнен арылуды талап етедi. ^

Тусiндiрме сездiкте «Технология - бул К

цандай да болсын штеп, шеберлiктегi, §

енердегi амалдардыц жнынтыгы» делiнген, §

ал М.В.Кларин «Педагогикалыц мацсатца м

цол жетшзу жолындагы цолданылатын бар- к

лыц цисынды iлiм, амалдар мен эдшнама- к

лыц цуралдардыц жYЙелi жиынтыгы жэне о жумыс штеу рет!» деп жазады.

«Педагогикалыц техногогия тэжрибе-

де жYзеге асырылатын белгш бiр педаго-гикалыц жагдайга сай цолданылатын эдiс - тэсшдер оныц цурамды белiгi гана» деп В.П.Беспалько аныцтама бередi.

Педагогикалыц жYЙе ретщде ол оцушы-ныц жан-жацты калыптасуына ыцпал етет!ндей эдю, курал, YPДестердiц мацсат-ты жиынтыгын царастырады.

В.В. Воронов Педагогикалык Технология - бул тиiмдi оцыту жYЙесiн курумен ай-налысатын жана багыт деп есептейдi.

В.М. Шепель Технология бYл енер, ше-берлщ ептiлiк, iскерлiк, эдiстердiц жиын-тыгы, жагайдыц, езгеруi десе, М. Чошанов Технология - бYл дидактикалыц жYЙенiц курамды белiгi деп аныктамасын бередг

Жогарыда аталган авторлардыц пiкiрi бiр-бiрлерiнен онша алшацтамайды, олар педагогикалыц технологиянщ бiршама эр тYрлi белгiлерiне назар аударуда усынады.

БYгiнгi окыту жуйесщде эр тYрлi жана технологиялар пайдалану тэжiрибелерге енiп, нэтижелер беруде. Эшресе, техноло-гияныц бiрлiктердiц арнайы жYЙесi, олар педагогикалыц нэтижеге багытталган жэне оцытудыц жана технологияларын мемле-кетпк стандартца жане бiлiмдiк езгерютер-ге царай темендегiше топтастыруга болады.

Тiлдiк ерiс. Бул топ ете жас кезден бастап кубиктер арцылы Жылдам оцуга y^ ретуге арналган Н. Зайцевтщ, каллиграфи-§ яны дурыс цалыптастыру; Сауатты жазуга <С YЙретуге арналган Е.Н.Баталова жэне Басца о да технологиялармен сипатталады. он Математицалыц ерiс. Бул топца о П.М.Эрдниев жэне Б.П.Эрдниев т.б. жа-S саган технологиярарын жащызуга болады. § Булардан басца «¥жымдыц оцыту эдiсi», § «Вальдорф педагогикасы», «Дамыту оцы-w ту технологиялары» мектеп працтикасында К кец тараган тэсiлдер. S Сонгы 10 жыл келемiнде му^агамдер ез

CL,

о сабацтарында оцушылармен бiрлесiп жу-н мыс iстеу эдiстерiн тиiмдi пайдалануда.

¥жымдыц оцыту формасыныц непзш

салFан А.Н.Ривин жэне оныц шэкрт-терiнiц тэжiрибесi бiздiц заманымыздыц 40-жылдарына дей1н белсендi турде жYзеге асырылып келедi. Казiргi кезде бул эдест жалFастырып насихаттаушы - В.Н.Дьяченко. Эдастщ негiзi мэнi - оцушыларды ез бетшше бiлiм алуFа YЙрету, дербестiгiн цалыптастыру. Ол темендепше жYзеге асады. Алдымен оцушылар баFдармалар келемiнде эр тYрлi тапсырма алып, оларды ез беттерш-ше мецгередг Сонда соц муFалiмге тапсы-рады. МуFалiм тындап, цанаFаттанFанмен кей1н эр оцушы ез бiлетiнiн кершiсiмен талдайды, яFни кершiсiне тYсiндiредi. Эрi царай цурам таFы да алмасады. Осылай-ша бYкiл сынып бiрiн- бiрi оцыта отырып, баFдармалыц материалды бiрлесып мецге-руге мYмкiндiк алады. Бул технологияныц оцуш^1лар^1Н, оцуга деген цызьнушылыгын, белсендiлiгiн,дербестiгiн арттырып, мYм-кiндiктерiнiц дамуына эсер етедi.

Бiлiмнiц дидактикалыц бiрлiгiн iрiлен-дiру (УДЕ) технологиясы (укрупление дидактических единиц). Академик П.М.Эрдниев iрiлендiрудiц 4 эдiсiн усынады:

1)баFдарламадаFы бiр-бiрiмен байланы-сты мэселелердi бiрiктiрсе, бiр уацытта ету;

2)деформациялантан жаттынулар эдiсi;

3)тура есепт керi есепке жэне керiсiнше айналдыру;

4)шыFармашылыцца берiлетiн тапсыр-малардыц мол болуы.

Р.Штаинтердiц негiзiнде жасалтан Вальдорф педагогикасы оцушылардыц пэнге деген цызыFушылыцтарын неFурлым ка-рапайым жолдармен арттыруды кездейдi. Мысалы, тацертец сабац басталмас бурын оцушылар децгелене турып, цолдарын устап кYннен алран энергияларын береди Осы арцылы адамдар арасында жылылыц пайда болып, жацсы сезiмдер оянады деп есептеген.

Вальдорф педагогикасымен жумыс штейтш 46 елде 700-ге жуыц мектеп бар (Аматыда № 123 мектеп), психологиялыц,

педагогикалыц, эдастемелш эдебиеттерде бул «дамыта оцыту» технологиясы деп ата-лып жYр.

Дамыта оцытудыц Эльконин Д.Б., Давыдов В.В. жасаган жYЙесiнiц кездеген мацсаттарына жету тек баласыц езiнiц бел-сендiгiлiне байланысты. Осыган орай, бул жYЙенiц эдiс-тэсiлдерi де оцушыныц оцу белсендiлiгiн уйындастыру, талдап цемек-тесш отыруды кездейдi.

Дамыта оцытуда баланыц iзденушiлiк-зерттеушiлiк эрекетш уйымдастыру ба-сты назарда усталынады. Ол Yшiн бала езiнiц буган дейiн бшетш амал, тэсiлдердiц жаца жагдайды шешуге жеткiлiксiз екенiн сезетщдей жагдайда темендегщей Yш цурамдас белiктерден туратын болады:

1)оцу мацсаттарыныц цурылуы;

2)оны шешудщ жолдарын бiрлесе цара-стыру;

3)шешiмнiц дурыст^1гын дэлелдеу.

Бул Yшеуi дамыта оцытудыц Д.Б.Эль-

конин, В.В.Давыдов жасаган жуйесiнiц негiзгi компоненттерi. Мацсатты шешу iштей талцылау, сосын жинацтау арцылы жузеге асады. Му^м сабац процесш уй-ымдастырушы, багыттаушы адам релщде. Шешiм табыган кезде эрк1м оныц дуры-стьнын езiнше дэлелдей бiлуге YЙретедi. Эр оцушыга ез ойын, пiкiрiн айтуга мум-кiндiк беред^ жауаптар тындалады. Эрине, жауаптар барлыц жагдайда бола бермес. Дегенмен, эр бала жасаган ецбепнщ нэти-жешмен белiсiп, дэлелдеуге талпыныс жа-сайды, жеке тэжiрибесiн цорытындылап уйренедi.

Л.В.Занков жасаган жYЙе дэстурлi оцы-тудан темендегiдей ерекшелiктерiмен, ез-гешелiктерiмен айцындалады.

Оцыту мазмун^1ндагы езгешелiктер. Мацсаттардагы айырмашылыцтар. Дидак-тикалыц принциптердегi езгешелiктер. Эдес-тэшлдердеп ерекшелiктер. Оцыту-ды езгеше уйымдастыру. МуFалiм ецбе-гiнiцнэтижелiгiн аныцтаудыц жаца керсет-

кiштерi. МуFалiм мен оцушы арасындаFы жацаша царым-цатынастар.

Л.В.Занков жасаFан жYЙесiне сэйкес бастауыш мектептщ негiзгi мацсаты - ба-ланы жалпы дамыту жэне практикалыц ш-эрекетп мецгерту. Бул жYЙе дэстурлi оцыту жYЙесiнен басцаша дидактикалыц прин-циптерге негiзделедi.

Эдастемелш эдебиеттерде цазiргi жаца технологияны цолдану жолыныц бiрi дамыта оцыту екет керсетiледi. Оцытудыц бул турiнде оцушыларFа бiлiмдi дайын кYЙ-вде бермей, оларды ойлантып, iздендiру арцылы мецгертуге умтылу усынылады.

ЖоFарыда келпршген Fалымдар мен эдiскерлердiц кезцарас, оцыту мэселесше цатысты пiкiрлердiц бiржацты емес екенш ацFаруFа болады.Оцыту технологиясына байланысты эр автор эр турлi белгiлердi не-гiзге ала отырып, езщщк цырларымен керь недi.

Эдаскер Fалымдардыц зерттеу ецбек-терiнен муFалiм езше цолайлысын, оцушы-ларFа тиiмдiсiн ала отырып, оны ез сабацта-рына цолдану устiнде кэсiби шеберлiктерiн арттырып отырады.

Халцымыздыц рухани кесемi Ахмет Байтурсынулы «МуFалiм эдiстi кеп бiлуге тырысу керек, оларды езiне суйенiш, цолга-быс нэрсе есебiнде цолдану керек» дегет маманныц жадында болуFа тиiс.

ЭДЕБИЕТ <

1.Кабдыцайырулы, В.М. Монахов. Оцы- о тудыц педагогикалыц жаца технологиясы. ¿С А ., 2000 ж. о

2.Ф. Оразбаева. Тiлдiк цатынас теориясы жэне эдiстемесi., А., 2000 ж. §

3.Д.Б. Эльконин. Мектеп жасындаFы ба- § лалардыц психологиясы. М. 1986 ж. м

4.«Казац тiлi мен эдебиет!» жорналы к 2018 ж. §

5.«Казац тiлi мен эдебиет!» жорналы о 2016 ж. н