Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА УЗУМЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА УЗУМЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
26
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
УЗУМ / қАЙТА ИШЛАШ / ЭКСПОРТ / КЛАСТЕР / КООПЕРАЦИЯ / САМАРАДОРЛИК / қИЙМАТ ЗАНЖИРИ

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Ибрагимов М.М., Мардонов М.М.

Мақолада узумчиликни ривожлантиришда мавжуд муаммолар баён этилган ҳамда уларнинг ечими бўйича илмий ва амалий аҳамиятга молик таклиф-тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

DIRECTIONS OF VINTAGE DEVELOPMENT IN UZBEKISTAN

The existing problems in the development of viticulture are described in the article and suggestions of scientific and practical importance are given for their solution.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА УЗУМЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙЎНАЛИШЛАРИ»

Ибрагимов М. М., и. ф. н.

СамИСИ Мардонов М.М.

ТДА У Самарканд филиали 2-босцич магистранти

УЗБЕКИСТОНДА УЗУМЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

ЙУНАЛИШЛАРИ

Аннотация. Мацолада узумчиликни ривожлантиришда мавжуд муаммолар баён этилган уамда уларнинг ечими буйича илмий ва амалий ауамиятга молик таклиф-тавсиялар берилган.

Калит сузлар: узум, цайта ишлаш, экспорт, кластер, кооперация, самарадорлик, циймат занжири.

IbragimovM.M., i.f.n.

SamIES Mardonov M.M.

2nd stage graduate student

TDAU Samarkand branch

DIRECTIONS OF VINTAGE DEVELOPMENT IN UZBEKISTAN

Abstract. The existing problems in the development of viticulture are described in the article and suggestions of scientific and practical importance are given for their solution.

Key words: grapes, processing, export, cluster, cooperation, efficiency, value chain.

Республикамиз ахолисини озик-овкат махсулотлари билан узлуксиз таъминлаш, ички бозорни сифатли мева-сабзавот ва узумчилик махсулотлари билан тулдириш максадида агросаноат мажмуида етакчи тармоклардан бири хисобланган мева- сабзавотчилик ва узумчиликни янада ривожлантириш мухим ахамият касб этади. Чунки бу тармок ахолини сифатли озик-овкат махсулотлари, саноат корхоналарини эса хомашё ресурсларига булган талабини узлуксиз кондириш имкониятини бериши билан биргаликда махсулотлар экспорти натижасида валюта тушумларининг бир манбаси хамдир. К,олаверса, Узбекистон боFдорчилик ва узумчилик махсулотлари етиштириш учун салохияти юксак давлат булиб хисобланади.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар

стратегияси т^рисида"85 4947-сонли фармони билан тасдикланган 2017 — 2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясининг "Иктисодиётни ривожлантириш ва либераллаштиришнинг устувор йуналишлари"да белгиланган вазифалар каторига кишлок хужалигида "... пахта ва бошокли дон экиладиган майдонларни кискартириш, бушаган ерларга картошка, сабзавот, озука ва ёF олинадиган экинларни экиш, шунингдек, янги интенсив боF ва узумзорларни жойлаштириш хисобига экин майдонларини янада оптималлаштириш" вазифаси куйилган. Хусусан, 2017 йилда замонавий агротехнологиялар асосида юкори хосилдорликка эга булган, эртапишар хамда ширин таъмга эга узумчиликни ривожлантириш ва дунё бозорларида харидоргир экспортбоп махсулотлар ишлаб чикариш хажмларини ошириш, жумладан, 7,3 минг гектар токзорлар ташкил килиш хамда 9 минг гектар токзорларни реконструкция килиш, мавжуд паст рентабелли токзорларни боскичма-боскич, йилига 10 фоиздан ёки 14,1 минг токзорларни интенсив усулга утказиш, янги ташкил этилаётган ва мавжуд интенсив токзорларга боскичма-боскич томчилатиб суFориш тизимини жорий килиш, токзорлар майдонларини кенгайтириш ва уларнинг эскирган ва яроксиз майдонларини янгилаш, токзорлар майдонларини янгилаш натижасида ер унумдорлиги ошиши хисобига махсулот ишлаб чикариш хажмини ошириш вазифалари белгиланган.

Республикамизда узумчилик ва мева-сабзавотчиликни ривожлантириш, мавжуд имкониятлардан янада самарали фойдаланиш, ички бозорни тулдириш, экспорт салохиятини юксалтириш борасида давлатимиз рахбари хамда хукуматимиз томонидан бир катор карор ва фармонлар кабул килинди. Бу борада, айникса, Президентимизнинг 2018 йил 29 мартдаги ПФ-5388 сонли "Узбекистон Республикасида мева-сабзавотчиликни жадал ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги Фармони, 2016 йил 12 апрелдаги "Мева-сабзавот, картошка ва полиз махсулотларини харид килиш ва улардан фойдаланиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги, 2019 йил 14 мартдаги ПК-4239 сонли "Мева-сабзавотчилик сохасида кишлок хужалиги кооперациясини ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида", 2019 йил 11 декабрдаги "Мева-сабзавотчилик ва узумчилик тармоFини янада ривожлантириш, сохада кушилган киймат занжирини яратишга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида" ги карорлари тармокни ривожлантиришда мухим ахамиятга эгадир.

"Мева-сабзавотчилик сохасида кишлок хужалиги кооперациясини ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги карорга мувофик, мева -сабзавотчилик, хусусан, узумчилик сохасида хам кушилган киймат занжирини яратишни раFбатлантириш, сифатли мева-сабзавот

85 Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда

махсулотларини ишлаб чикариш ва уларнинг экспорти баркарорлигини таъминлаш, бундай махсулотлар ишлаб чикарувчиларнинг молиявий имкониятларини кенгайтириш, шунингдек, ишлаб чикаришнинг ракобатбардошлигини ошириш максадида ихтиёрий ва пай асосида иштирок этиш тамойилларида мустакил ва узаро боFлик кишлок хужалиги корхоналари, фермер ва дехкон хужаликлари хамда томорка ер эгаларининг кооперацион бирлашиши негизида кишлок хужалиги бирлашмалари институтини яратишга асос солинди. Ушбу карор ижроси буйича Жиззах, Самарканд, Тошкент ва ФарFOна вилоятларининг 8 та туманида жами 41 та мева-сабзавотчилик йуналишидаги кишлок хужалик бирлашмалари ташкил этилди, 2020 йилда ФарFOна, Андижон ва Наманган вилоятларининг 22 та туманида 31 та, 2021 йилда республика буйича яна 100 та бирлашмалар ташкил этилади.

Президентимизнинг 2019 йил 11 декабрдаги "Мева-сабзавотчилик ва узумчилик тармоFини янада ривожлантириш, сохада кушилган киймат занжирини яратишга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида" ги карорида кишлок хужалигида кластерлар ва кооперация тизимини янги коидалар буйича ривожлантириш белгиланди. К,арорга мувофик токзорлар барпо этиш, махсулотларни саклаш ва кайта ишлаш обьектларини яратиш учун 20 млрд сумгача микдордаги кредитлар буйича фоиз ставкасининг МБнинг кайта молиялаштириш ставкасидан ошадиган, лекин 8 фоиз пунктидан куп булмаган кисмига компенсация ёки кредит суммасининг 50 фоизи микдорида кафиллик такдим этилиши, интенсив боF ва токзорлар ташкил этиш лойихаларини молиялаштиришда иштирок этадиган банкларга шбу лойихалар учун кредитлар ажратишда боF ва токзорлар хосилга киргунга кадар асосий карз буйича имтиёзли давр белгилаш, махаллий шароитда етиштирилганг интенсив кучатлар хамда пайвандтаглар сотиб олиш харажатларининг бир кисмини коплаш учун субсидиялар ажратиш каби имтиёзлар белгиланди.

Узумчилик тармоFини ривожлантириш учун хукукий базанинг яратилиши, курилаётган ташкилий чора-тадбирлар, тармок учун берилаётган имтиёзлар билан бирликда тармок ривожи учун тусик булаётган баъзи муаммолар хам мавжуд. Узум махсулотини саклаш ва кайта ишлаш билан боFлик мавжуд муаммолар, узумчилик агротехникаси, тармокни механизациялашдаги баъзи муаммолар, кучат етиштиришнинг етарлича ривожланмаганлиги шулар жумласидандир. Бу муаммоларни илмий жихатдан чукур урганиш, уларнингн ечимини топиш тармок ривожи учун бугунги куннинг долзарб вазифаларидан биридир.

Бизнинг фикримизча республикамизда узумчиликни янада ривожлантириш буйича куйидаги чора-тадбирларни ишлаб чикиш ва амалиётга жорий этилиши максадга мувофикдир.

1.Узумчилик тармоFида бажариладиган агротехник тадбирларнинг механизациялаштириш даражасини ошириш. Маълумки хозирда

узумчиликка ихтисослашган дехкон ва фермер хужаликлари, шахсий томорка хужаликларида агротехник тадбирларнинг бир кисми жумладан бахорда ток тупларини очиш, хомток килиш, хосилни узиб олиш, киркиш каби агротехник тадбирлар асосан кул кучи билан бажарилади.

2.Узумчилик дехкон ва фермер хужаликларининг моддий-техник базасини мустахкамлаш, тармок агротехникаси учун мавжуд махсус техника воситаларини сотиб олишлари учун паст фоизли ва узок муддатли кредитлар ажратиш, техника воситаларини лизинг асосида етказиб бериш тизимини янада такомиллаштириш.

3.Маълумки республикамизда етиштирилаётган узум махсулоти ички талабдан куп булиб, экспорт хажмини ошириш учун кулай имкониятлар мавжуд. Узум етиштирувчилар манфаатдорлигини ошириш, улар етиштирган узум ва мева-сабзавотларни сотиб олиш, ички ва ташки бозорга олиб чикиш хамда кайта ишлаш ва экспорт килишни ташкил этиш максадида кластер тизимини янада ривожлантириш.

4.Турли мулкчилик шаклидаги узумни кайта ишлаш корхоналарини купайтириш, узумни кайта ишлаш сохасида монополияга бархам бериб, ракобатни кучайтириш.

5.Бевосита узум етиштирувчилар учун узумни саклаш учун шароитлар яратиш. Дехкон ва фермер хужаликлари, шахсий томорка хужаликлари эхтиёжларига мос кичик хажмли узумни саклаш омборлари курилиши, совутиш ва бошка саклаш жихозлари сотиб олишлари учун имтиёзли кредитлар ажратиш.

Мазкур чора-тадбирларнинг амалга оширилиши узумчилик тармоFининг ривожланиши, узумчилик махсулотлари етиштириш хажмининг ошиши, тармок самарадорлигининг усишида мухим омил булиб хизмат килади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 12 апрелдаги "Мева-сабзавот, картошка ва полиз махсулотларини харид килиш ва улардан фойдаланиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги карори.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 29 мартдаги "Узбекистон Республикасида мева-сабзавотчиликни жадал ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги фармони.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 14 мартдаги "Мева -сабзавотчилик сохасида кишлок хужалиги кооперациясини ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги карори.

4.. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 11 декабрдаги "Мева-сабзавотчилик ва узумчилик тармоFини янада ривожлантириш, сохада кушилган киймат занжирини яратишга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги карори.

5. Юсупов М. Узбекистонда мева-сабзавот махсулотлари етиштириш ва экспорт килишни давлат томонидан куллаб-кувватлаш йуналишлари //Архив научных исследований. - 2020. - №. 16.

6. Мамажонов, Санжарбек. "Узбекистонда аграр ислохотларни амалга оширишда фермер хужаликларининг тутган урни." Общество и инновации 4.3/8 (2023): 153-159.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.