Научная статья на тему 'УЗУМЧИЛИК ТАРМОҒИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИМКОНИЯТЛАРИ'

УЗУМЧИЛИК ТАРМОҒИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИМКОНИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Клиническая медицина»

CC BY
64
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
УЗУМ / қАЙТА ИШЛАШ / ЭКСПОРТ / КЛАСТЕР / КООПЕРАЦИЯ / САМАРАДОРЛИК / қИЙМАТ ЗАНЖИРИ

Аннотация научной статьи по клинической медицине, автор научной работы — Ибрагимов М.М.

Мақолада узумчиликни ривожлантиришда мавжуд муаммолар баён этилган ҳамда уларнинг ечими бўйича илмий ва амалий аҳамиятга молик таклиф-тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

POSSIBILITIES OF DEVELOPMENT OF THE VINEYARD NETWORK

The article outlines the existing problems in the development of fruit and vegetable production, particularly viticulture, and prepared scientifically and practically sound proposals for their solution.

Текст научной работы на тему «УЗУМЧИЛИК ТАРМОҒИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИМКОНИЯТЛАРИ»

Ибрагимов М.М.

СамИСИ "Бошка тармокрарда бухгалтерия хисоби ва аудит " кафедраси доцент в.б., и.ф.н.

УЗУМЧИЛИК ТАРМОГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИМКОНИЯТЛАРИ

Аннотация. Мацолада узумчиликни ривожлантиришда мавжуд муаммолар баён этилган уамда уларнинг ечими буйича илмий ва амалий ауамиятга молик таклиф-тавсиялар берилган.

Калит сузлар: узум, цайта ишлаш, экспорт, кластер, кооперация, самарадорлик, циймат занжири.

Ibragimov M.M., Ph.D. associate professor "Accounting and Auditing in Other Branches" Department SamISI

POSSIBILITIES OF DEVELOPMENT OF THE VINEYARD NETWORK

Abstract. The article outlines the existing problems in the development of fruit and vegetable production, particularly viticulture, and prepared scientifically and practically sound proposals for their solution.

Keywords: grapes, processing, export, cluster, cooperation, efficiency, value chain.

Республикамиз кишлок хужалиги тармоFида узумчилик алохида урин тутади. Узум ва уни кайта ишлаш натижасида олинган махсулотлар ахолини озик-овкат махсулотлари билан таъминлаш билан биргаликда, махсулотлар экспорти натижасида валюта тушумларининг бир манбаси хамдир. Бугунги кунда республикамизда етиштирилаётган 80 турдан ортик кишлок хужалиги махсулотлари дунёнинг 66 та мамлакатига экспорт килинмокда. Шу билан бирга, сохада айникса мева-сабзавотчилик ва узумчиликни ривожлантиришда самарали бозор механизмлари тизимли йулга куйилмаганлиги, илмий ёндашувнинг етарли эмаслиги тармокнинг мавжуд имкониятларидан тулик фойдаланилмаслигига олиб келмокда.

Тармокнинг мавжуд салохиятини саклаб олиш ва ошириб боришга сунгги йилларда алохида эътибор каратилмокда. Айникса узумзорларни кенгайтириш, эскирган токзорларни кайта экиш максадида олиб борилаётган ташкилий ислохотлар, шунингдек, интенсив технлогияларни куллаш оркали токзорлар хосилдорлигини оширишга эътибор каратилиши

натижасида 2017- 2022 йилларда ишлаб чикарилган махсулот хажми 3 баробар, кайта ишланган виночилик махсулотлари 4,2 баробар, экспорт килинган узум махсулотлари микдори 1,8 баробарга ошганлигини куришимиз мумкин.

2022-2026 йилларга мулжалланган "Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси"да белгиланган 30- "К,ишлок хужалигини илмий асосда интенсив ривожлантириш оркали дехкон ва фермерлар даромадини камида 2 баравар ошириш, кишлок хужалигининг йиллик усишини камида 5 фоизга етказиш" максадда "экспортбоп махсулотлар етиштириш хамда мева-сабзавотчилик, узумчиликни ривожлантириш, интенсив боFлар майдонини 3 баравар ва иссикхоналарни 2 баравар купайтириб, экспорт салохиятини яна 1 миллиард АКШ долларига ошириш" вазифаси белгиланган.

Республикамизда узумчилик ва мева-сабзавотчиликни ривожлантириш, мавжуд имкониятлардан янада самарали фойдаланиш, ички бозорни тулдириш, экспорт салохиятини юксалтириш борасида давлатимиз рахбари хамда хукуматимиз томонидан бир катор карор ва фармонлар кабул килинди. Бу борада, айникса, Президентимизнинг 2018 йил 29 мартдаги ПФ-5388 сонли "Узбекистон Республикасида мева-сабзавотчиликни жадал ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги Фармони, 2018 йил 17 октябрдаги "Мева-сабзавот махсулотларини ташки бозорларга чикариш самарадорлигини оширишга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги ПК,-3978 сонли карори, 2019 йил 14 мартдаги ПК-4239 сонли "Мева-сабзавотчилик сохасида кишлок хужалиги кооперациясини ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида", 2019 йил 23 октябрдаги "Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020-2030 йилларга мулжалланган стратегиясини тасдиклаш туFрисида"ги ПФ-5853 сонли фармони, 2019 йил 11 декабрдаги "Мева-сабзавотчилик ва узумчилик тармоFини янада ривожлантириш, сохада кушилган киймат занжирини яратишга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида" ги карорлари тармокни ривожлантиришда мухим ахамиятга эгадир.

"Мева-сабзавотчилик сохасида кишлок хужалиги кооперациясини ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги карорга мувофик, мева -сабзавотчилик, хусусан, узумчилик сохасида хам кушилган киймат занжирини яратишни раFбатлантириш, сифатли мева-сабзавот махсулотларини ишлаб чикариш ва уларнинг экспорти баркарорлигини таъминлаш, бундай махсулотлар ишлаб чикарувчиларнинг молиявий имкониятларини кенгайтириш, шунингдек, ишлаб чикаришнинг ракобатбардошлигини ошириш максадида ихтиёрий ва пай асосида иштирок этиш тамойилларида мустакил ва узаро боFлик кишлок хужалиги корхоналари, фермер ва дехкон хужаликлари хамда томорка ер эгаларининг кооперацион бирлашиши негизида кишлок хужалиги

бирлашмалари институтини яратишга асос солинди. Ушбу карор ижроси буйича 2019 йилда Жиззах, Самарканд, Тошкент ва ФарFOна вилоятларининг 8 та туманида жами 41 та, 2020 йилда ФарFOна, Андижон ва Наманган вилоятларининг 22 та туманида 31 та мева-сабзавотчилик йуналишидаги кишлок хужалик бирлашмалари ташкил этилди.

Президентимизнинг 2019 йил 11 декабрдаги "Мева-сабзавотчилик ва узумчилик тармоFини янада ривожлантириш, сохада кушилган киймат занжирини яратишга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида" ги карорида кишлок хужалигида кластерлар ва кооперация тизимини янги коидалар буйича ривожлантириш белгиланди. К,арорга мувофик токзорлар барпо этиш, махсулотларни саклаш ва кайта ишлаш обьектларини яратиш учун 20 млрд сумгача микдордаги кредитлар буйича фоиз ставкасининг МБнинг кайта молиялаштириш ставкасидан ошадиган, лекин 8 фоиз пунктидан куп булмаган кисмига компенсация ёки кредит суммасининг 50 фоизи микдорида кафиллик такдим этилиши, интенсив боF ва токзорлар ташкил этиш лойихаларини молиялаштиришда иштирок этадиган банкларга шбу лойихалар учун кредитлар ажратишда боF ва токзорлар хосилга киргунга кадар асосий карз буйича имтиёзли давр белгилаш, махаллий шароитда етиштирилганг интенсив кучатлар хамда пайвандтаглар сотиб олиш харажатларининг бир кисмини коплаш учун субсидиялар ажратиш каби имтиёзлар белгиланди.

Мазкур карорлар ижроси буйича тармокда олиб борилаётган иктисодий ислохотлар куйидаги иктисодий-ижтимоий масалаларни хал килиш имконини яратмокда:

иктисодий жихатдан - мева-сабзавот ва узумчилик жами ишлаб чикарилган кишлок хужалиги махсулотларининг 32,2 фоизини (мамлакат ялпи ички махсулотининг 8,7 фоизи) ташкил килиб, кишлок жойларида ахолининг асосий даромад манбаларидан бири булиб хисобланади. К,айта ишлаш саноати ривожига бевосита таъсир курсатади. Шунингдек, ушбу тармок мамлакат кишлок хужалик махсулотлари экспортида асосий уринни эгаллайди;

ижтимоий жихатдан - мева-сабзавот ва узумчиликни баркарор ривожлантириш кишлок ахолиси билан биргаликда, мамлакат барча ахолисининг ижтимоий фаровонлигини оширишга таъсир курсатади.

Мева-узумчиликни ривожлантириш учун хукукий базанинг яратилиши, курилаётган ташкилий чора-тадбирлар, тармок учун берилаётган имтиёзлар билан бирликда тармок ривожи учун тусик булаётган баъзи муаммолар хам мавжуд. "... сохада айникса, мева -сабзавотчилик ва узумчиликни ривожлантиришда самарали бозор механизмлари тизимли йулга куйилмаганлиги, илмий ёндашувнинг етарли эмаслиги тармокнинг мавжуд имкониятларидан тулик фойдаланилмаслигига олиб келмокда. Х,исоб-китобларга кура, 1 гектар майдонда етиштирилган пахта хом ашёсига нисбатан узумдан 7 баравар,

гилосдан 6 баравар, ёетокдан 5 баравар куп даромад олиш имконияти мавжуд" (4).

Шунингдек, узумни кайта ишлаш, саклаш хамда экспорт килишда мавжуд имкониятлардан тулик фойдаланиляпти, деб булмайди. Бугунги кунда юртимизда етиштирилаётган мева-сабзавот ва узумнинг атиги 15 фоизи кайта ишланиб, 8 фоизи экспорт килинмокда, холос.

Тахлиллар шуни курсатадики, республикамизда узум етиштириш хажмининг ошиб бориши узумни саклаш ва кайта ишлаш буйича мавжуд бир катор муаммо ва камчиликларни бартараф этиш, сохани ислох килишда замонавий инновацион, ресурс тежайдиган ракамли технологиялардан кенг фойдаланган холда баъзи узгаришларни амалга оширишни таказо килади.

Фикримизча куйидаги муаммолар узумчиликни янада ривожлантириш, тармок махсулотларини кенг микёсда экспортини амалга ошириш имкониятларни чегаралаб келмокда:

- республикамизда узумчилик сохасини чукур модернизациялаш, техник-технологик жихатдан янгилаш масалалари хозирча тулик уз ечимини топмаган;

- кишлок хужалиги махсулотларини чиройли кадоклаш ва дизайнини яхшилаш буйича имкониятлардан етарли фойдаланилмаяпти;

- мева-узум махсулотларини саклаш учун махсус совуткичли омборлар сотими талабни кондириш учун етарли эмас;

- мева-узум махсулотларини узок масофаларга ташиш буйича логистика тизими яхши йулга куйилмаган;

- купчилик фермерлар ва дехконлар жахон бозорларидаги нарх-наволар, конъюктура ва ракобат мухити, экспорт опрецацияларини амалга ошириш тартиблари, жахон бозорларида амал килувчи меъёрий-хукукий конунлар ва коидалар туFрисида керакли билим ва куникмаларга хамда ишончли ахборотлар каналларига эга эмас;

- республикада кишлок хужалиги махсулотларини экспортга чикаришга кумаклашувчи консалтинг ва сервис хизматлари, инфратузилмалар етарли ривожланмаган.

Бу муаммоларни илмий жихатдан чукур урганиш, уларнинг ечимини топиш тармок ривожи учун бугунги куннинг долзарб вазифаларидан биридир.

Бизнинг фикримизча республикамизда узумчиликни янада ривожлантириш буйича куйидаги чора-тадбирларни ишлаб чикиш ва амалга ошириш максадга мувофикдир.

1. Узумчилик тармоFида бажариладиган агротехник тадбирларнинг механизациялаштириш даражасини ошириш. Узумчиликка ихтисослашган дехкон ва фермер хужаликларининг моддий-техник базасини мустахкамлаш, тармок агротехникаси учун мавжуд махсус техника воситаларини сотиб олишлари учун паст фоизли ва узок муддатли

кредитлар ажратиш, техника воситаларини лизинг асосида етказиб бериш тизимини янада такомиллаштириш.

2. Узум етиштирувчилар манфаатдорлигини ошириш, улар етиштирган узум махсулотларини сотиб олиш, ички ва ташки бозорга олиб чикиш хамда кайта ишлаш ва экспорт килишни ташкил этиш максадида кластер тизимини янада ривожлантириш. Экспорт килувчига кредит ажратиш, суFурталаш, ташки бозорларда урин эгаллаш, "географик, иктисодий, молиявий ва сифат хавфлари", транспорт-логистика, тегишли сертификатлар олиш, озик-овкат хавфсизлиги ва стандарт масалаларида хар томонлама амалий ёрдам бериш, халкаро кургазма ва ярмаркаларда иштирокини таъминлашга кумак бериш.

3.Турли мулкчилик шаклидаги узумни кайта ишлаш корхоналарини купайтириш, узумни кайта ишлаш сохасида монополияга бархам бериб, ракобатни кучайтириш. Республиканинг узум етиштирувчи худудларида узумни кайта ишловчи саноат корхоналарининг ихчам ва кичик шохобчаларини ривожлантириш асосида етиштирилаётган узум махсулотларини саклаш ва кайта ишлашни купайтириш, шунингдек, ички ва ташки бозорга харидоргир, ракобатбардош тайёр махсулот ишлаб чикаришга каратилган тадбирларни раFбатлантириш (валюта ажратиш, солик имтиёзлари бериш, кредитлар ажратиш ва бошкалар).

4.Бевосита узум етиштирувчилар учун узумни саклаш учун шароитлар яратиш. Хрзирда етиштирилган мева-сабзавот ва узум махсулотларини худудларда саклаш учун совутгичлар билан таъминланганлик даражаси 3,7 фоизни ташкил этмокда. Дехкон ва фермер хужаликлари, шахсий томорка хужаликлари эхтиёжларига мос кичик хажмли узумни саклаш омборлари курилиши, совутиш ва бошка саклаш жихозлари сотиб олишлари учун имтиёзли кредитлар ажратиш.

5. Ракамли инновацион технологияларга асосланган "Агропарк" ва "Агросаноат" куп тармокли агрологистика мажмуаларини хар томонлама кулай жойларда ташкил этиш. Ушбу мажмуада махсулотни саклаш, кайта ишлаш, кадоклаш, сотиш, биолаборатория хизмати, стандартлаштириш ва экспортгача булган барча жараёнлар тизимини яратиш.

Мазкур чора-тадбирларнинг амалга оширилиши узумчилик тармоFининг ривожланиши, узумчилик махсулотлари етиштириш хажмининг ошиши, махсулот экспорти географиясини кенгайтириш ва натижада тармок самарадорлигининг усишида мухим омил булиб хизмат килади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги "2022-2026 йилларда Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси туFрисида" ПФ-60-сонли Фармони.

2. Узбекистан Республикаси Президентининг 2018 йил 29 мартдаги "Узбекистан Республикасида мева-сабзавотчиликни жадал ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар т^рисида"ги фармони.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 14 мартдаги "Мева-сабзавотчилик сохасида кишлок хужалиги кооперациясини ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги карори.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 11 декабрдаги "Мева-сабзавотчилик ва узумчилик тармоFини янада ривожлантириш, сохада кушилган киймат занжирини яратишга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги карори.

5. Инобатов А. Узбекистонда узумчилик сохасини ривожлантиришнинг иктисодий асослари Biznes-daily.uz 11.11.2019.

6. Хасанов С. Узбекистонда мева-сабзавотликни ривожлантириш тенденциялари ва истикболлари "Экономическое обозрение" журнали 2020 йил 6 (246)-сон.

7. agrobisiness.ru

8. uzexport.com

9. uzex.com

10. stat.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.