Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА УЗУМЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА УЗУМЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Социальная и экономическая география»

CC BY
71
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
УЗУМ / қАЙТА ИШЛАШ / ЭКСПОРТ / КЛАСТЕР / КООПЕРАЦИЯ / САМАРАДОРЛИК / қИЙМАТ ЗАНЖИРИ

Аннотация научной статьи по социальной и экономической географии, автор научной работы — Ибрагимов М.М.

Мақолада узумчиликни ривожлантиришда мавжуд муаммолар баён этилган ҳамда уларнинг ечими бўйича илмий ва амалий аҳамиятга молик таклиф-тавсиялар берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF VITICULTURE IN UZBEKISTAN

The article outlines the existing problems in the development of fruit and vegetable production, particularly viticulture, and prepared scientifically and practically sound proposals for their solution.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА УЗУМЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ»

Ибрагимов М. М., и. ф. н. катта уцитувчиси СамИСИ

УЗБЕКИСТОНДА УЗУМЧИЛИКНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

ИСТЩБОЛЛАРИ

Аннотация: Мацолада узумчиликни ривожлантиришда мавжуд муаммолар баён этилган уамда уларнинг ечими буйича илмий ва амалий ауамиятга молик таклиф-тавсиялар берилган.

Калит сузлар: узум, цайта ишлаш, экспорт, кластер, кооперация, самарадорлик, циймат занжири.

Ibragimov MM, Ph.D. senior teacher SAMISI

PROSPECTS FOR THE DEVELOPMENT OF VITICULTURE IN

UZBEKISTAN

The article outlines the existing problems in the development of fruit and vegetable production, particularly viticulture, and prepared scientifically and practically sound proposals for their solution.

Keywords: grapes, processing, export, cluster, cooperation, efficiency, value chain.

Маълумки, Республикамиздаги мавжуд табий-иклим шароити кишлок хужалиги махсулотларини, хусусан, мева-узумчиликни баркарор ривожлантириш имконини беради. Узбекистан Республикаси Президенти ва хукумати томонидан сохани бозор муносабатларига утиш жараёнида мева-сабзавотчиликни ривожлантиришга устувор йуналишлар сифатида катта эътибор каратилмокда. Зеро, мева-узумчилик махсулотларини ташки бозорларда сотиш хисобига мамлакат валюта тушумининг сезиларли кисми шаклланаётганлиги хам сохани тубдан ислох килиш ва жадал ривожлантиришнинг устуворлигидан далолат беради.

2020 йилда 1 млн 246 минг тонна хажмда 822,1 млн долларлик мева-сабзавот махсулотлари 71 та давлатга экспорт килинди. Жумладан сабзавотлар экспорти 508,8 минг тоннани, мевалар экспорти 293,6 минг тоннани, узум экспорти 147,1 минг тоннани ташкил килди. Мева ва узум махсулотлари асосан Россия, K,озоFистон, ^^Fro^TO^ АфFOнистон, Покистон ва Хитой давлатларига экспорт килинди. Айникса, бу йил Германия, Литва ва Туркманистон давлатлари бозорларида мамлакат сархадларида етиштирилган узум махсулоти биринчи бор сотилди.

Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси туFрисида"74 4947-сонли фармони билан тасдикланган 2017 — 2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясининг "Иктисодиётни ривожлантириш ва либераллаштиришнинг устувор йуналишлари"да белгиланган вазифалар каторига кишлок хужалигида "... пахта ва бошокли дон экиладиган майдонларни кискартириш, бушаган ерларга картошка, сабзавот, озука ва ёF олинадиган экинларни экиш, шунингдек, янги интенсив боF ва узумзорларни жойлаштириш хисобига экин майдонларини янада оптималлаштириш" вазифаси куйилган. Хусусан, 2017 йилда замонавий агротехнологиялар асосида юкори хосилдорликка эга булган, эртапишар хамда ширин таъмга эга узумчиликни ривожлантириш ва дунё бозорларида харидоргир экспортбоп махсулотлар ишлаб чикариш хажмларини ошириш, жумладан, 7,3 минг гектар токзорлар ташкил килиш хамда 9 минг гектар токзорларни реконструкция килиш, мавжуд паст рентабелли токзорларни боскичма-боскич, йилига 10 фоиздан ёки 14,1 минг токзорларни интенсив усулга утказиш, янги ташкил этилаётган ва мавжуд интенсив токзорларга боскичма-боскич томчилатиб суFориш тизимини жорий килиш, токзорлар майдонларини кенгайтириш ва уларнинг эскирган ва яроксиз майдонларини янгилаш, токзорлар майдонларини янгилаш натижасида ер унумдорлиги ошиши хдсобига махсулот ишлаб чикариш хажмини ошириш вазифалари белгиланган.

Республикамизда узумчилик ва мева-сабзавотчиликни ривожлантириш, мавжуд имкониятлардан янада самарали фойдаланиш, ички бозорни тулдириш, экспорт салохиятини юксалтириш борасида давлатимиз рахбари хамда хукуматимиз томонидан бир катор карор ва фармонлар кабул килинди. Бу борада, айникса, Президентимизнинг 2018 йил 29 мартдаги ПФ-5388 сонли "Узбекистан Республикасида мева-сабзавотчиликни жадал ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги Фармони, 2016 йил 12 апрелдаги "Мева-сабзавот, картошка ва полиз махсулотларини харид килиш ва улардан фойдаланиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги, 2019 йил 14 мартдаги ПК-4239 сонли "Мева-сабзавотчилик сохасида кишлок хужалиги кооперациясини ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида", 2019 йил 11 декабрдаги "Мева-сабзавотчилик ва узумчилик тармоFини янада ривожлантириш, сохада кушилган киймат занжирини яратишга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида" ги карорлари тармокни ривожлантиришда мухим ахамиятга эгадир.

Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда

"Мева-сабзавотчилик сохасида кишлок хужалиги кооперациясини ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги карорга мувофик, мева-сабзавотчилик, хусусан, узумчилик сохдсида хам кушилган киймат занжирини яратишни раFбатлантириш, сифатли мева-сабзавот махсулотларини ишлаб чикариш ва уларнинг экспорти баркарорлигини таъминлаш, бундай махсулотлар ишлаб чикарувчиларнинг молиявий имкониятларини кенгайтириш, шунингдек, ишлаб чикаришнинг ракобатбардошлигини ошириш максадида ихтиёрий ва пай асосида иштирок этиш тамойилларида мустакил ва узаро боFлик кишлок хужалиги корхоналари, фермер ва дехкон хужаликлари хамда томорка ер эгаларининг кооперацион бирлашиши негизида кишлок хужалиги бирлашмалари институтини яратишга асос солинди. Ушбу карор ижроси буйича Жиззах, Самарканд, Тошкент ва ФарFOна вилоятларининг 8 та туманида жами 41 та мева-сабзавотчилик йуналишидаги кишлок хужалик бирлашмалари ташкил этилди, 2020 йилда ФарFOна, Андижон ва Наманган вилоятларининг 22 та туманида 31 та, 2021 йилда республика буйича яна 100 та бирлашмалар ташкил этилади.

Президентимизнинг 2019 йил 11 декабрдаги "Мева-сабзавотчилик ва узумчилик тармоFини янада ривожлантириш, сохада кушилган киймат занжирини яратишга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида" ги карорида кишлок хужалигида кластерлар ва кооперация тизимини янги коидалар буйича ривожлантириш белгиланди. К,арорга мувофик токзорлар барпо этиш, махсулотларни саклаш ва кайта ишлаш обьектларини яратиш учун 20 млрд сумгача микдордаги кредитлар буйича фоиз ставкасининг МБнинг кайта молиялаштириш ставкасидан ошадиган, лекин 8 фоиз пунктидан куп булмаган кисмига компенсация ёки кредит суммасининг 50 фоизи микдорида кафиллик такдим этилиши, интенсив боF ва токзорлар ташкил этиш лойихаларини молиялаштиришда иштирок этадиган банкларга шбу лойихалар учун кредитлар ажратишда боF ва токзорлар хосилга киргунга кадар асосий карз буйича имтиёзли давр белгилаш, махаллий шароитда етиштирилганг интенсив кучатлар хамда пайвандтаглар сотиб олиш харажатларининг бир кисмини коплаш учун субсидиялар ажратиш каби имтиёзлар белгиланди.

Узумчилик тармоFини ривожлантириш учун хукукий базанинг яратилиши, курилаётган ташкилий чора-тадбирлар, тармок учун берилаётган имтиёзлар билан бирликда тармок ривожи учун тусик булаётган баъзи муаммолар хам мавжуд. Узум махсулотини саклаш ва кайта ишлаш билан боFлик мавжуд муаммолар, узумчилик агротехникаси, тармокни механизациялашдаги баъзи муаммолар, кучат етиштиришнинг етарлича ривожланмаганлиги шулар жумласидандир. Бу муаммоларни илмий жихатдан чукур урганиш, уларнингн ечимини топиш тармок ривожи учун бугунги куннинг долзарб вазифаларидан биридир.

Бизнинг фикримизча республикамизда узумчиликни янада ривожлантириш буйича куйидаги чора-тадбирларни ишлаб чикиш ва амалга ошириш максадга мувофикдир.

1. Узумчилик тармоFида бажариладиган агротехник тадбирларнинг механизациялаштириш даражасини ошириш. Узумчиликка ихтисослашган дехкон ва фермер хужаликларининг моддий-техник базасини мустахкамлаш, тармок агротехникаси учун мавжуд махсус техника воситаларини сотиб олишлари учун паст фоизли ва узок муддатли кредитлар ажратиш, техника воситаларини лизинг асосида етказиб бериш тизимини янада такомиллаштириш.

2. Узум етиштирувчилар манфаатдорлигини ошириш, улар етиштирган узум махсулотларини сотиб олиш, ички ва ташки бозорга олиб чикиш хамда кайта ишлаш ва экспорт килишни ташкил этиш максадида кластер тизимини янада ривожлантириш. Экспорт килувчига кредит ажратиш, суFурталаш, ташки бозорларда урин эгаллаш, "географик, иктисодий, молиявий ва сифат хавфлари", транспорт-логистика, тегишли сертификатлар олиш, озик-овкат хавфсизлиги ва стандарт масалаларида хар томонлама амалий ёрдам бериш, халкаро кургазма ва ярмаркаларда иштирокини таъминлашга кумак бериш.

3.Турли мулкчилик шаклидаги узумни кайта ишлаш корхоналарини купайтириш, узумни кайта ишлаш сохасида монополияга бархам бериб, ракобатни кучайтириш. Республиканинг узум етиштирувчи худудларида узумни кайта ишловчи саноат корхоналарининг ихчам ва кичик шохобчаларини ривожлантириш асосида етиштирилаётган узум махсулотларини саклаш ва кайта ишлашни купайтириш, шунингдек, ички ва ташки бозорга харидоргир, ракобатбардош тайёр махсулот ишлаб чикаришга каратилган тадбирларни раFбатлантириш (валюта ажратиш, солик имтиёзлари бериш, кредитлар ажратиш ва бошкалар).

4.Бевосита узум етиштирувчилар учун узумни саклаш учун шароитлар яратиш. Х,озирда етиштирилган мева-сабзавот ва узум махсулотларини худудларда саклаш учун совутгичлар билан таъминланганлик даражаси 3,7 фоизни ташкил этмокда. Дехкон ва фермер хужаликлари, шахсий томорка хужаликлари эхтиёжларига мос кичик хажмли узумни саклаш омборлари курилиши, совутиш ва бошка саклаш жихозлари сотиб олишлари учун имтиёзли кредитлар ажратиш.

5. Ракамли инновацион технологияларга асосланган "Агропарк" ва "Агросаноат" куп тармокли агрологистика мажмуаларини хар томонлама кулай жойларда ташкил этиш. Ушбу мажмуада махсулотни саклаш, кайта ишлаш, кадоклаш, сотиш, биолаборатория хизмати, стандартлаштириш ва экспортгача булган барча жараёнлар тизимини яратиш.

Мазкур чора-тадбирларнинг амалга оширилиши узумчилик тармоFининг ривожланиши, узумчилик махсулотлари етиштириш

хажмининг ошиши, махсулот экспорти географиясини кенгайтириш ва натижада тармок самарадорлигининг усишида мухим омил булиб хизмат килади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 12 апрелдаги "Мева-сабзавот, картошка ва полиз махсулотларини харид килиш ва улардан фойдаланиш тизимини такомиллаштириш чора-тадбирлари туFрисида"ги карори.

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 29 мартдаги "Узбекистон Республикасида мева-сабзавотчиликни жадал ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги фармони.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 14 мартдаги "Мева -сабзавотчилик сохасида кишлок хужалиги кооперациясини ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида"ги карори.

4. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 11 декабрдаги "Мева-сабзавотчилик ва узумчилик тармоFини янада ривожлантириш, сохада кушилган киймат занжирини яратишга доир кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги карори.

5. Инобатов А. Узбекистонда узумчилик сохасини ривожлантиришнинг иктисодий асослари Biznes-daily.uz 11.11.2019.

6. Хасанов С. Узбекистонда мева-сабзавотликни ривожлантириш тенденциялари ва истикболлари "Экономическое обозрение" журнали 2020 йил 6 (246)-сон.

7. agrobisiness.ru

8. uzexport.com

9. uzex.com

10. stat.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.