Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА КАМБАҒАЛЛИКНИ КАМАЙТИРИШДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ТАДБИРКОРЛИКНИНГ ЎРНИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА КАМБАҒАЛЛИКНИ КАМАЙТИРИШДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ТАДБИРКОРЛИКНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
103
73
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қашшоқлик / турмуш даражаси / жаҳон тараққиёти / хусусий тадбиркорлик / кичик бизнес / истеъмол савати / яшаш минимуми / ўсиш нуқтаси / ишсизлик / кам даромад / давлат дастури / бедность / уровень жизни / глобальное развитие / частное предпринимательство / малый бизнес / потребительская корзина / прожиточный минимум / точка роста / безработица / малообеспеченность / государственная программа

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Хушвақов А.Б.

Мақолада камбағалликни камайтиришда хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнеснинг ўрни очиб берилган. Қашшоқликдан азият чекаётган аҳолининг турмуш даражасини ошириш, барқарор турмуш шароитини таъминлаш борасидаги давлат сиёсати ва унинг ижтимоий оқибатлари таҳлил қилинган. Ишсизлик ва кам даромад каби ижтимоий хавфлар билан чамбарчас боғлиқ бўлган жараён сифатида қашшоқликнинг моҳияти очиб берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье раскрыта роль частного предпринимательства и малого бизнеса в сокращении бедности. Проанализирована государственная политика по повышению уровня жизни и по обеспечению стабильных условий жизнедеятельности людей, страдающих от бедности и его социальных последствий. Раскрыта сущность бедности как процесса тесно взаимосвязанного процесса с такими социальными рисками как безработица, малообеспеченность.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА КАМБАҒАЛЛИКНИ КАМАЙТИРИШДА КИЧИК БИЗНЕС ВА ТАДБИРКОРЛИКНИНГ ЎРНИ»

УУТ: 331.6: 334.7 Хушваков А.Б.

УЗБЕКИСТОНДА КАМБАГАЛЛИКНИ КАМАЙТИРИШДА КИЧИК БИЗНЕС ВА

ТАДБИРКОРЛИКНИНГ УРНИ

Хушваков А.Б. - таянч докторант (Карши мудандислик-иктисодиёт института)

В статье раскрыта роль частного предпринимательства и малого бизнеса в сокращении бедности. Проанализирована государственная политика по повышению уровня жизни и по обеспечению стабильных условий жизнедеятельности людей, страдающих от бедности и его социальных последствий. Раскрыта сущность бедности как процесса тесно взаимосвязанного процесса с такими социальными рисками как безработица, малообеспеченность.

Ключевые слова: бедность, уровень жизни, глобальное развитие, частное предпринимательство, малый бизнес, потребительская корзина, прожиточный минимум, точка роста, безработица, малообеспеченность, государственная программа.

The role of private entrepreneurship and small business in poverty reduction is revealed Analyzed the state policy to improve the standard of living and to ensure stable living conditions for people suffering from poverty and its social consequences. The essence ofpoverty is revealed as a process of a closely interconnectedprocess with such social risks as unemployment, low security.

Key words: poverty, standard of living, global development, private entrepreneurship, small business, consumer basket, subsistence minimum, growth point, unemployment, low income, government program.

Кириш. Дунё буйича камбагаллик - йирик муаммолардан бири булиб, унинг сабаб ва окибатлари биргина давлатнинг ечими билан чекланмайди. Камбагаллик ва унинг окибатларидан азият чекадиган адоли катламларининг турмуш даражасини ошириш ва даётини баркарорлаштириш, зарурий шарт-шароитлар билан таъминлаш борасидаги саъий-даракатлар дунё дамжамияти диккат марказидаги долзарб масалалардан бири булиб келмокда.

Шиддат билан усаётган ижтимоий-иктисодий ривожланиш шароитида адолининг муайян катламлари орасида кундан-кунга камбагаллик даражаси ошиб бормокда. Хусусан, жадонда адолининг 10% и, яъни 700 млн. киши Африка ва Осиё давлатлари адолисини ташкил килади. Буларнинг 17,2 % и кишлок адолисини ташкил килмокда. Адолини иш билан бандлигини таъминлаш оркали дам кашшокликни буткул бартараф эта олинмаётгани, дисобларга кура, ишловчи адолининг 8%и кашшокликда кун кечираётгани Африка ва Осиё давлатларидаги ижтимоий-иктисодий адволнинг яхши эмаслигидан далолат беради [1].

2015 йилда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бош Ассамблеясида "Баркарор тараккиёт содасидаги Максадлар" кабул килиниб, янги минг йиллик остонасида турган дунёда тинчлик, фаровон даёт ва адолат тамойилларини янада мустадкамлаш максадлари илгари сурилди. Ушбу Декларациянинг бош максади 2030 йилгача "кашшокликнинг барча куринишларини секин-аста бартараф килиб бориш" назарда тутилган [2]. 2020 йилгача иктисодий колок адоли пунктларида яшаётган дунёдаги 100 миллиондан ортик кишилар даётини сезиларли тарзда яхшилаш чораларига старт берилди [3].

Мавзуга оид адабиётларнинг та^лили. Жадон мамлакатлари тажрибасининг курсатишича, камбагалликни кискартиришда айнан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг урни нидоятда катта. Чунки, айнан ушбу сода янги иш уринларини яратишга хизмат курсатади. Йирик корхоналар учун айрим зарурий ва бутловчи мадсулотларни ишлаб чикаришда, янги товар ва хизматлар турларини оширишда, товарлар ишалаб чикариш харажатларини камайтиришда, ракобатбардош ва экспортга мулжалланган мадсулотларни ишлаб чикариш дажмини оширишдаги роли ошиб бормокда. Биргина А^Ш да сунгги ун йилликларда амалга оширилган инновацияларнинг 55% айнан кичик бизнес содасида яратилди [4]. Шу сабабли иктисодчи олим Л.Гуров фикрига кура, кичик бизнес иктисодий усиш суръатларини белгилайди, моддий, молиявий ва кадрлар ресурсларини самарали таксимланишига ёрдам беради, иш уринларини вужудга келтиради, янги иш жойларини ташкил этишда йирик корхоналарга

Караганда анча кам харажат талаб килади [5]. Хусусан, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохасида фаолият юритувчи субъектларнинг фойда солигидан озод этилганлиги, уларга кредит ва молиявий ёрдамларнинг имтиёзли тарзда амалга оширилаётганлиги, бунда илмий-техникавий потенциалдан фойдаланиш оркали эришилди.

Олиб борилган тадкикотларга кура, Узбекистонда камбагаллик даражасида булганлар мамлакатимиз жами ахолисининг тахминан 12-15 фоизини, яъни, 4-5 млн. кишини ташкил этмокда. Бу 4-5 млн. ахолининг бир кунлик даромади 10-13 минг сумдан ошмайди, айникса, бир оилада машина хам, чорва хам булгани билан, оила даромадининг камида 70 фоизи шу оилада бирор киши огир касал булганда, уни даволатишга сарфланади. Бундай муаммоларни хал этишга, умуман иктисодий тараккиётга эришиш буйича муносабатларни тартибга солувчи тизимни ташкил этиш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 26 мартдаги "Узбекистон Республикаси иктисодий тараккиёт ва камбагалликни кискартириш вазирлиги хамда унинг тизим ташкилотлари фаолиятини ташкил этиш тугрисида"ги П^-4653-сонли ^арорига мувофик Узбекистон Иктисодиёт ва саноат вазирлиги Иктисодий тараккиёт ва камбагалликни кискартириш вазирлиги сифатида кайта ташкил этилди [6].

Тадкикот методологияси. Камбагалликни кискартиришда кичик бизнес ва тадбиркорлик фаолиятининг ахамиятли йулларига хос булган асосий хусусиятларини асослаб бериш, камбагаллик, уни аниклаш ва кискартириш билан боглик масалалар билан изохланади. Тадкикот давомида монографик кузатув, тизимли ёндашув, анализ ва синтез усулларидан фойдаланилган.

Тадлил ва натижалар. Тадкикотлар камбагаллик мезонини аниклаш учун аввало, "истеъмол саватчаси"нинг хукукий асосларини белгилаб олиш талаб этилишини курсатмокда. Кумак пуллари ва пенсия микдорини белгилашда мухим ахамиятга эга булган «истеъмол саватчаси» ва «яшаш минимуми»ни белгилаш ва жорий этиш, ривожланган тараккиёт шароитида хар бир давлат ички сиёсатининг асосида ётувчи ушбу индексларнинг мамлакатимизга хос курсаткичлари ва меъёрларига аниклик киритиш хаётий заруратга айланди. Маълумки, ахоли турмуш даражасини аниклашда "истеъмол саватчаси" тушунчасидан, яъни муайян истеъмол даражасини таъминловчи товарлар ва хизматлар мажмуидан фойдаланилади. Халкаро амалиётда ахоли яшаш минимумини хисоблашнинг статистик, социологик, ресурс, норматив усуллари бор. Яшаш минимуми энг кичик микдори таркиби турли давлатларда турлича килиб белгиланган. Масалан, АКТТТда "истеъмол саватчаси"га 300 номдаги, Германияда 475 номдаги, Англияда 350 номдаги, Россияда 156 номдаги товар ва хизматлар киритилган. "Истеъмол саватчаси"ни учта асосий таркибий кисм - озик-овкат, ноозик-овкат ва хизматларга ажратиш мумкин. Ундаги озик-овкатлар микдори улуши ахолининг турмуш даражаси кай даражада эканлигини белгилайди.

Мамлакатимизда ахолисининг аксарият кисми "истеъмол саватчаси"да озик-овкат мах,сулотларига булган талаби купрок. Мана шу улушни бартараф этиш ва "истеъмол саватчаси"да ноозик-овкат мах,сулотлари ва хизматлари микдорини ошириш максадида тегишли ташкилот ва муассалар олдига бир катор вазифалар куйилди. Бунда, асосий эътибор ах,олини тадбиркорликка ургатиш, мавжуд имкониятдан самарали фойдаланишга каратилди. Худди шу максадда ах,оли даромадини оширишнинг энг самарали йули - бу фукароларни бокимандалик холатидан ва кайфиятидан чикариш, уларнинг бандлигини таъминлаш, тадбиркорликка йуналтиришдан иборат булиши лозим.

Малакатимизда ижтимоий-иктисодий тараккиётни таъминлашда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш мух,им йуналиш сифатида белгилаб берилди. Сох,а ривожи учун мустах,кам конунчилик ва ^укукий база шакллантирилгани ва мунтазам такомиллаштириб борилаётгани, бизнес учун имтиёз ва преференциялар бериш, ишлаб чикаришни техник ва технологик кайта жих,озлаш хдмда модернизация килиш масалаларида давлат томонидан тизимли равишда ёрдам курсатилаётганини таъкидлаш лозим.

Республикамизда камбагалликни камайтириш ва тадбиркорликни ривожлантириш сохдсида, тегишли ташкилот ва муассасалар билан биргаликда тегишли дастурлар ишлаб

чикилмокда. Адоли ижтимоий-иктисодий фаровонлигини таъминлаш, турмуш даражасини яхшилаш, уларнинг даромадлари ва харид килиш кобилиятини ошириш максадида адолининг ишсиз ва ижтимоий димояга мудтож катламини дар бир мадалла кесимида урганилиб, уларда тадбиркорлик куникмасини шакллантириш чоралари курилади. Бугунги кунда мамлакатда расман иш билан банд булмаган 1 миллион 400 мингдан ортик аёллар ва ёшлар мавжуд. Хотин-кизлар уртасида ишсизлик даражаси 13 фоиз, ёшларда эса 15 фоизни ташкил этмокда. Фаргона, Самарканд, Андижон, К^ашкадарё ва Тошкент вилоятларида бу курсаткич юкорилигича колмокда [7].

Хар бир мадалланинг "усиш нуктаси"дан келиб чикиб, етакчи тадбиркорлар ва доким ёрдамчилари таклиф этаётган янги лойидаларни амалга оширишга кумаклашади, мадаллаларда адолининг кундалик эдтиёжлари учун зарур булган хизматлар турларини ривожлантиради. Адолини, биринчи навбатда ишсиз ёшлар ва аёлларни касб-дунар ва тадбиркорликка укитиш дамда уларнинг бандлигини таъминлаш ишларини ташкил килади. Адолининг кенг катламини тадбиркорликка жалб килиш ва уларнинг даромад манбаларини кенгайтиришга каратилган «Хар бир оила - тадбиркор», «Ёшлар келажагимиз» ва бошка ижтимоий дастурлар доирасида жами 13 трлн. сумдан зиёд имтиёзли кредитлар ажратилиб, 600 мингдан зиёд оилаларни камраб олишга эришилди.

Бугунги кунда 2021-2030 йилларда Узбекистонда камбагалликни кискартириш стратегияси ишлаб чикилиб, мазкур стратегия икки боскичда - киска ва урта (2021-2025 йй.) дамда узок (2026-2030 йй.) муддатларда амалга оширилиши белгиланмокда. Ушбу

боскичларда назарда тутилган масалалар доирасида куйидаги максадли индикаторларга эришиш белгиланган:

- камбагал адолининг иш билан бандлигига тулик эришиш, бунда боскичма-боскич амалга ошириш оркали йилига 100 мингдан ортик эдтиёжманд ва меднат бозорида тенг шартларда ракобатлаша олмайдиган фукаролар учун иш уринларини квоталаш;

- узини узи банд килиш истагида булган камбагал адоли катламларининг 50 минг нафарини руйхатга олиш, фаолиятини бошлаш, меднат куроллари сотиб олиши ва бошка максадлар учун субсидиялар ажратиш;

- камбагал адоли катламини касб-дунар, хорижий тил ва тадбиркорлик куникмаларига укитиш дамда танлаган йуналиши буйича микрокредитлар ажратиш оркали фаолиятини бошлаши ёрдамида 50 минг нафар камбагал адоли бандлигини таъминлаш.

Шунингдек, юкоридаги барча чора-тадбирларни уз вактида ва сифатли амалга ошириш оркали 2030 йилга бориб камбагаллик даражасини икки баробарга кискартиришга эришиш назарда тутилмокда. Стратегияда, жумладан, камбагал адолининг согликни саклаш хизматларидан 100 фоиз бепул фойдаланишига имконият яратиш масаласи дам урин олган.

Хулоса. Камбагалликни кискартириш учун, биринчи навбатда, ишсизлик даражасини пасайтиришга эътиборни кучайтириш лозим. Бу борада узига мустакил ёрдам бера олмайдиганларни куллаб-кувватловчи фаол ва таъсирчан сиёсат юритиш, ушбу максадларга жамият ва хусусий сектор ресурсларини жалб этиш катта самара беради. Замонавий тараккиёт шароитида дунё адолисининг катта кисми камбагалликнинг ута огир даражаси саналган кашшокликда датто, инсон организмининг баркарор фаолиятини таъминлаш учун зарурий озик-овкат захиралари ва даромад манбаининг кескин танкислиги шароитида кун кечирмокда. ^ашшоклик даражаси озик-овкат ва ичимлик суви хавфсизлиги даражасидаги даётий зарур захираларнинг кескин танкислигини шакллантирмокда. Ушбу муаммолар уз урнида, таълим, согликни саклаш каби хизматлардан фойлана олмаслик, ижтимоий тадкирловчи муносабат ва жамият даётидан узилганлик каби ижтимоий муаммолар куламини кенгайтирмокда.

Агар камбагал катламнинг ишлаб чикариш фаолиятида катнашиш имкониятлари кенгайтирилса, бу уларнинг ишчилар ёки тадбиркорлар сифатида иктисодий усиш жараёнларидаги иштирокини дам таъминлайди. Бунинг учун аввало, зарур билим ва куникмалар етишмаслиги муаммосини дал килиш жоиз.

Мамлакатимизда камбагалликни кискартиришда хорижий тажрибага таяниш уринли.

Бунда, айникса, инклюзив бизнес моделларини ишлаб чикиш катта ахамият касб этади.

Камбагалликни кискартириш йуналишида хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнесни

ривожлантиришда Хитой тажрибасидан уринли фойдаланиш максадга мувофик.

АДАБИЁТЛАР

1. Мир, достоинство и равенство на здоровой планете. Ликвидация нищеты. ООН // https://www.un.ors/ru/global-issues/ending-poverty

2. Глобальная борьба с бедностью: опыт зарубежных стран. https://articlekz.c0m/article/15307

3. //https://review.uz/post/globalnaya-borba-s-bednostyu. Декларация тысячелетия Организации Объединённых Наций. Принята резолюцией 55/2 Генеральной Ассамблеи от 8 сентября 2000 года.

4. https://www.un.org/ru/documents/decl_conv/declarations/summitdecl.shtml

5. Мировые тенденции развития предпринимательской деятельности в экономике зарубежных стран. https://articlekz.com/article/15307

6. Гуров Л. Кичик тадбиркорликнинг янги имкониятлари // Бозор, пул ва кредит. - Тошкент. 1999. №7. - Б. 32.

7. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 26 мартдаги "Узбекистон Республикаси иктисодий тараккиёт ва камбагалликни кискартириш вазирлиги хамда унинг тизим ташкилотлари фаолиятини ташкил этиш тугрисида" ги ПК-4653-сонли карори.

8. Тадбиркорликни ривожлантириш ва касбга укитиш оркали камбагалликни камайтириш чоралари белгиланди. https://xs.uz/uzkr/post/tadbirkorlikni-rivozhlantirish-va-kasbga-tajyorlash-orqali-kambagallikni-kamajtirish-choralari-belgilandi

9. https://uznews.uz/uz/article/29424/

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.