Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОНДА БОЛА ҲУҚУҚЛАРИНИНГ КАФОЛАТИ'

ЎЗБЕКИСТОНДА БОЛА ҲУҚУҚЛАРИНИНГ КАФОЛАТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
76
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мактабгача таълим / миллатлараро тотувлик / тикланиш ва тараққиёт жамғармаси / преференция / чақалоқ савдоси. / preschool education / interethnic harmony / recovery and development fund / preference / baby trafficking.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Восид Мухаммадиевич Усмонов

Ўзбекистон бола ҳуқуқлари кафолатланади. Бола ҳуқуқлари энг олий вазифамиз бўлиб қолаверади. Бола ҳуқуқларига тегишли бўлган қонун қоидаларни, норматив ҳужжатларни кўриб чиқиш зарур ҳисобланади. Бугунги кун талабларига мослаштириш, давлат органлари ва ташкилотлари томонидан келиб чиққан таклифларини ўрганиб, сўнгра “Бола кодекси”ни халқаро миқёсда ишлаб чиқиш таклиф этилмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

GUARANTEE OF CHILDREN'S RIGHTS IN UZBEKISTAN

Uzbekistan guarantees children's rights. The rights of the child remain our highest priority. It is necessary to review the laws and regulations related to the rights of the child. It is proposed to adapt to today's requirements, study the proposals of government agencies and organizations, and then develop an "International Children's Code".

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОНДА БОЛА ҲУҚУҚЛАРИНИНГ КАФОЛАТИ»

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489

OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 1 I ISSUE 1 I 2021

УЗБЕКИСТОНДА БОЛА ХУКУКЛАРИНИНГ КАФОЛАТИ

Восид Мухаммадиевич Усмонов

Узбекистан Республикаси Адлия Вазирлиги Юристлар малакасини ошириш маркази, "Хусусий-хукукий фанлар" кафедраси укитувчиси, юридик фанлар

буйича фалсафа доктори, (PhD).

АННОТАЦИЯ

Узбекистан бола хукуклари кафолатланади. Бола хукуклари энг олий вазифамиз булиб колаверади. Бола хукукларига тегишли булган конун коидаларни, норматив хужжатларни куриб чикиш зарур хисобланади. Бугунги кун талабларига мослаштириш, давлат органлари ва ташкилотлари томонидан келиб чиккан таклифларини урганиб, сунгра "Бола кодекси"ни халкаро микёсда ишлаб чикиш таклиф этилмокда.

Калит сузлар: мактабгача таълим, миллатлараро тотувлик, тикланиш ва тараккиёт жамгармаси, преференция, чакалок савдоси.

GUARANTEE OF CHILDREN'S RIGHTS IN UZBEKISTAN

ABSTRACT

Uzbekistan guarantees children's rights. The rights of the child remain our highest priority. It is necessary to review the laws and regulations related to the rights of the child. It is proposed to adapt to today's requirements, study the proposals of government agencies and organizations, and then develop an "International Children's Code".

Keywords: preschool education, interethnic harmony, recovery and development fund, preference, baby trafficking.

КИРИШ

Дунёда бола хукуклари бугун долзарб масала булиб турибди. Х,еч бир мамлакатда бола хукуклари, унинг яшаш шароити, турмуш тарзига булган муносабат ёмон этиб белгиланмайди. Бола борки унинг хак-хукуклари поймол килинмайди. Боланинг манфаати аслида хамма нарсадан устун булиши керак булади. Мамлакатимизда бола хукукларига кейинги йилларда кенг эътибор берилмокда ва куплаб шарт-шароитлар яратилиб берилиши давом этиб келинмокда.

Жахонда болалар масаласи глобал мавзу булиб колмокда. Болаларга эътибор йилдан йилга усиб бормокда. Афсуски, хамма хам бунга бирдай эътибор каратмайди. Бола савдоси одам савдосининг энг ачинарли ва энг аянчли вокеа

174

UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

булиб колмокда. Пасткаш, золим одамлар бундай савдо билан шугулланиб келамокда, таассуфки...

АСОСИЙ ЦИСМ

Мамлакатимизда 2017-2020 йиллар утказилган тезкор тадбирлар давомида чакалок савдоси билан боглик 185 та жиноят аникланган. Жумладан, 2017 йилда 69 та, 2018 йилда 46 та, 2019 йил 41 та, 2020 йилнинг 11 ойида 34 та ана шундай жиноятлар аникланган. Мазкур холатлар буйича жиноят ишлари кузгатилиб, айблов хулосаси билан тегишли тартибда судга оширилган. Бу жараёнда

чакалокни сотганларга хам, уларни сотиб олганларга хам, шунингдек, уртада

1

воситачилик килганларга хам конуний чоралар курилган .

Давлатимиз томонидан бола хукуклари юкори даражаларда намоён булмокда. Олийжаноб халкимиз томонидан болага булган муносабат албатта кундан кунга яхшиланиб бормокда. Шахсан давлат рахбари томонидан бир катор карор ва фармонлар кабул килиниб, унинг ижроси алохида назоратга олиниб келинмокда. Жумладан, Узбекистон Республикаси Президентининг карори "Худудларда мактабгача таълим хизматларини кенгайтириш буйича

л

кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги карори (2021 йил 26 май, ПК-5125-сон) кабул килинди. Унга кура, камров даражаси паст булган туманларда мактабгача таълим ташкилотлари тармогини кенгайтириш, улар учун зарур шарт-шароитлар яратиш хамда моддий-техника базасини мустахкамлаш, 3 — 7 ёшли болаларга таълим-тарбия хизматларини курсатиш сифатини яхшилаш хамда сохада нодавлат секторининг улушини ошириш максадида:

2021-2022 йилларда мактабгача таълим хизматларини кенгайтириш билан боглик чора-тадбирларни молиялаштириш учун Молия вазирлигига Тикланиш ва тараккиёт жамгармаси хисобидан 100 миллион АКШ доллари микдорида маблаглар ажратиш белгилаб берилди. Шунингдек камров даражаси паст булган туманларда мактабгача таълим хизматларини ривожлантириш буйича комиссия ташкил этилиб, унинг асосий вазифалари этиб куйидагилар белгиланди:

нодавлат мактабгача таълим ташкилотларини ташкил этиш буйича лойихаларни одиллик ва шаффофлик тамойиллари асосида танлаш ва молиялаштириш;

давлат мактабгача таълим ташкилотларини куриш ва жихозлаш буйича манзилли дастурларнинг уз вактида ва сифатли амалга оширилишини таъминлаш;

мактабгача таълим билан камров даражасини ошириш максадларига ажратилаётган марказлашган маблаглардан манзилли ва самарали

1 https://kun.uz/05871508

2 (Конунчилик маълумотлари миллий базаси, 27.05.2021 й., 07/21/5125/0503-сон)

фойдаланишини таъминлаш, сохада амалга оширилаётган лойихаларни доимий тахлил килиб бориш, аникланган камчиликларни бартараф килиш буйича зарур чораларни куриш;

мактабгача таълим хизматларини кенгайтириш билан боглик чора-тадбирларни молиялаштиришда коррупция холатларига, ортикча сарсонгарчилик ва когозбозликка йул куймаслик.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Президентининг "Мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тртрисида"ги (2017 йил 9 сентябрь, П^-3261-сон) карори кабул килиниб унга кура, 2018 йил 1 январдан бошлаб Тошкент, Нукус шахарларида, вилоятлар марказларида эксперимент тарикасида давлат-хусусий шериклик шартларида, шу жумладан куйидагиларни назарда тутган холда янги мактабгача таълим ташкилотлари ташкил этилди:

замонавий ижтимоий-хаммабоп мактабгача таълим ташкилотларини ташкил этиш максадида инвесторларга ер участкалари, буш турган бинолар, шу жумладан фаолият юритмаётган ва тарбияланувчилар сони кам булган давлат мактабгача таълим ташкилотларини бегараз ажратиш;

инвесторларга мактабгача таълим ташкилотларини, айникса, шундай ташкилотларга юкори эхтиёж мавжуд булган ва инфратузилмаси ривожланмаган худудларда ташкил этиш учун зарур булган солик имтиёзлари ва бошка преференцияларни, шунингдек, имтиёзли кредитларни такдим этиш имконияти;

инвесторлар томонидан ваколатли давлат органлари билан 50 йил муддатга тузиладиган давлат-хусусий шериклик тугрисидаги келишув асосида лойихани амалга ошириш;

инвесторлар томонидан давлат-хусусий шериклик тугрисидаги келишувда назарда тутилган шартларга, мактабгача таълим сохасидаги давлат талабларига, санитария-гигиена нормаларига катъий риоя этиш, келишув амал килишининг бутун муддати давомида фаолият йуналишини саклаб колиш буйича мажбуриятларни кабул килиш, шунингдек, мактабгача таълим ташкилотлари хизмати нархининг ижтимоий хаммабоплигини таъминлаш;

давлат-хусусий шериклик тугрисидаги келишув шартларига узгартиш ва кушимчалар киритиш хамда уларни бекор килиш механизмлари белгилаб берилди.

Президентнинг "Мактабгача таълим тизими бошкарувини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тртрисида"ги4 Фармони (2017 йил 30 сентябрь, ПФ-5198-сон) билан узлуксиз таълим тизимининг мухим бугини булган

3 Ушбу карор «Халк сузи» газетасининг 2017 йил 11 сентябрдаги 181 (6875)-сонида эълон килинган.

4 (Крнун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 30.09.2017 й., 06/17/5198/0043-сон; 09.10.2020 й., 07/20/4857/1357-сон)

MaKTaSrana TatnuM th3hmhhh aHaga TaKoMunnamTupum, caMapanu gaBnar SomKapyBu th3hmhhh aparum, MaKTaSrana TatnuM Myaccacanapu gaBnar Ba HogaBnar TapMOFHHH KeHrafiTupum, Moggufi-TexHuKa Sa3acuHu MycTaxKaMnam, ynapHH ManaKann negaror Kagpnap SunaH TatMuHnam, MaKTaSrana TatnuM Myaccacanapura öonanapHH KaMpaS onumHu KecKHH omupum, TatnuM-TapSua ^apaëHnapura 3aM0HaBHH TatnuM gacTypnapn Ba TexHonoruanapuHu TarSuK этнm op^ann öonanapHH xap TOMOHnaMa HHTenneKTyan, MatHaBufi^cTeraK, ^hcmohhh pHBO^naHTHpnm xaMga ynapHH MaKTaSra Tafiëpnam cu^araHu TySgaH axmunam Ma^cagnga:

Y3ÔeKHCTOH PecnySnuKacu MaKTaSrana TatnuM Ba3HpnnrH, Kopa^annoFHCTOH PecnyönHKacH MaKTaSrana TatnuM Ba3HpnnrH, TomKeHT maxap MaKTaSrana TatnuM 6om SomKapMacu, Bunoaraap MaKTaSrana TatnuM SomKapManapu xaMga ynapHHHr TyMaH(maxap)napgaru SynuMnapu TamKun этнm SenrunaHgu. Y30eKHCToH PecnyönHKacH MaKTaSrana TatnuM Ba3HpnurHHHHr acocufi Ba3H^anapu Ba ^aonuaTu HyHanumnapu этнS SenrunaHgu Ba:

MaKTaSrana TatnuM coxacuga aroHa gaBnar cuëcaTHHH umnaS nu^um Ba aManra omupum;

unFop xopu^MH Ta^puSaHu xucoSra onraH xonga MaKTaSrana ëmgaru SonanapHu xap TOMoHnaMa uHTenneKTyan, axnoKufi, эcтeтнк Ba ^mcmohuh puBo^naHTupum ynyH mapT-mapouraap aparum;

pecnySnuKaga gaBnar Ba HogaBnar MaKTaSrana TatnuM TamKunoraapu opacuga cofhom paKoSar MyxuTuHu aparum xucoSura Sapna SonanapHuHr MaKTaSrana TatnuM Myaccacanapura SocKunMa-SocKun KaMpaS onuHumuHu TatMuHnam, ynapra cohuk нмтнёзпapн Ba пpe$epeнцнaпap Sepum, Srog^eTgaH cyScuguanap a^param, myHuHrgeK, SonanapHuHr MaKTaSrana TatnuMu Ba TapSuacuHuHr My^oSun maKmapuHu aManuëTra TarSuK этнm;

3aMoHaBufi нннoвaцнoн negaroruK TexHonoruanapHu, TatnuM Ba TapSuaHuHr caMapanu maKrnapu xaMga ycynnapuHu TatnuM-TapSua ^apaëHura, my ^yMnagaH HogaBnaT ceKTopuga ^opufi этнm;

Munnufi MagaHufi-Tapuxufi KagpuaraapHu aKc эттнpyвнн Ba SonanuKgaH kutoS yKumra KrouKumHu yfiFoTyBnu yKyB-MeToguK, gugaKTuK Marepuannap, yfiuH Ba yfiuHnoK^ap, Saguufi agaSuëTnap SunaH MaKTaSrana TatnuM TamKunoTnapuHu TatMuHnam;

3aMoHaBufi negaroruK TexHonoruanap Ba MeTognapHu xucoSra onraH xonga SonanapHu TapSuanam Ba xap ToMoHnaMa puBo^naHTupum MacananapuHu npo^eccuoHan gapa^aga xan этнmra Kogup SynraH MaKTaSrana TatnuM TamKunoTnapu gupeKTop Ba negaror KagpnapuHu KafiTa Tafiëpnam Ba ManaKacuHu omupum;

MaKTa6rana TatnuM TamKunoraapu xoguMnapuHu Moggufi paF6araaHTupum TH3HMHHH aparam Ba Ta®pu6anu MKopu ManaKanu Ba Kac6ufi ^uxaTgaH nyxTa TafiëpnaHraH negaror Kagpnap xaMga TapSuanunapHH TatnuM-Tap6ua ^apaëHura ®:an6 Kunum;

MaKTaörana TatnuM TamKunoraapu TapÔHanaHyBHHnapHHHHr paцнoнaп Ba 6enrunaHraH Metëpnap acocuga cooom Ba Tyrpu oBKaraaHumuHu TatMuHnam ynyH MyHocu6 mapouraap aparam, KyHrunonap Ba 6unuM 6epyBnu Mamrynoraap эпeмeнтпapн 6ynraH, xa^Mnapu Ba uHTeHcuBnuru acocufi Tu66ufi TaKguMHoManap öunaH öenrunaHyBHu cepxapaKaT yfiuHnap Ba MamKgap yromrapum 6enrnna6 6epungu.

^aBnaT pax6apuHuHr "MaKTaörana Tat^HM th3hmhhh AHaga paFÖaT^aHTupum Ba puBO^iaHTHpum nopa-TagSup^apu TyFpHCHga"ru5 Kapopu (2018 nun 5 anpent, n^-3651-coH) 6unaH MaKTa6rana TatnuM тнзнмннн, my ^yMnagaH MaKTa6rana TatnuM xu3Maraapu HogaBnaT ceKTopuHu aHaga puBo^naHTupum, MaKTa6rana TatnuM TamKunoraapu TapMoruHu KeHrafiTupum Ba Moggufi-TexHuKa 6a3acuHu MycTaxKaMnam, 6onanapHuHr MaKTa6rana TatnuM Tu3uMura aHaga KeHrpoK KaMpa6 onuHumuHu TatMuHnam xaMga MaKTa6rana TatnuM coxacugaru gaBnaT-xycycufi mepuKHunuru ynyH Ky^afi mapT-mapouraap apaTum MaKcaguga:

Y36eKucTOH PecnyönuKacu MaKTa6rana TatnuM Basupnuru, Monua Basupnuru, ^aBnaT aKTuBnapuHu 6omKapum areHTnuru, CaBgo-caHoaT nanaracu, KopaKannorucToH Pecny6nuKacu Ba3upnap KeHramu, Bunoaraap Ba TomKeHT maxap xoKuMnuKnapuHuHr MaKTa6rana TatnuM coxacuga gaBnaT-xycycufi mepuKnuKHuHr Kyfiugaru maKmapuHu ^opufi этнm Tyrpucugaru TaKnu^napura po3unuK 6epungu Ba 6up KaTop Ba3u^anap 6enruna6 öepungu. ^yMnagaH:

HogaBnaT MaKTa6rana TatnuM TamKunoraapuHuHr 6uHonapuHu Kypum ynyH 6enyn acocga gouMufi ^ofiganaHumra ep MafigoHnapu TaKguM этнm;

HogaBnaT MaKTa6rana TatnuM TamKunoraapu 6uHonapuHu Kypum ynyH ^aonuaT wpuTaëTraH gaBnaT MaKTa6rana TatnuM TamKunoraapuHuHr xygyguga 6enyn acocga gouMufi ^ofiganaHumra ep MafigoHnapu a^para6 6epum;

MaB^yg gaBnaT MaKTa6rana TatnuM TamKunoraapuHu peкoнcтpyкцнa Kunum Ba ^uxo3nam, KefiuHnanuK эca ynapHu oTanuKKa onum mapTu 6unaH HogaBnaT MaKTaörana TatnuM TamKunoraapu oöteKTnapuHu Kypum ynyH 6enyn acocga ep MafigoHnapuHu TaKguM этнm;

кoнцeccнa acocuga Kypunum ynyH ep ynacTKacu ëKu peKoHcTpy^ua Kunum Ba ^uxo3nam ynyH 6uho a^param;

5 (KoHyH xy^^araapu Mat^yMoraapu Mnajafi 6a3acu, 05.04.2018 fi., 07/12/3651/1007-coh, 01.10.2018 fi., 07/18/3955/1978-coh; 13.12.2019 fi., 06/19/5893/4150-coh, 14.12.2019 fi., 06/19/5894/4161-coh; 31.01.2020 fi., 07/20/4581/0098-coh, 09.10.2020 fi., 07/20/4857/1357-coh)

буш ётган давлат мулки объектларини, шу жумладан фаолият курсатмаётган давлат мактабгача таълим ташкилотларининг биноларини «ноль» харид кийматида сотиш;

тулик бутланмай колган давлат мактабгача таълим ташкилотларининг фойдаланилмаётган хоналари ёки корпусларини узок муддатли бепул максадли фойдаланиш учун хусусий шерикларга топшириш;

хусусий шерикнинг мол-мулки негизида ташкил килинган нодавлат мактабгача таълим ташкилотларини моддий-техник ва молиявий таъминлаш;

оилавий нодавлат мактабгача таълим ташкилотларини моддий-техник ва методик таъминлаш;

оталик шаклидаги хайрия фаолиятини олиб бориш курсатиб утилди.

Шу билан бирга, рахбар томонидан "Бола хукуклари кафолатларини янада кучайтиришга оид кушимча чора-тадбирлар туFрисида"ги6 карорида (2019 йил 22 апрель, ПК-4296-сон) ота-она карамогисиз колган болаларга муниципал ва аник максадли коммунал уй-жой фондидаги узлари яшаб турган турар жойларни улар «Мехрибонлик» уйларига жойлаштирилган, васийлик ёки хомийлик органининг розилигига кура васийликка ёки хомийликка олувчи билан бирга яшаётган бутун вакт мобайнида, ун саккиз ёшга тулгунга кадар бронлаштириш хукукини бериш;

болаларнинг руйхатда туриш жойи ва фукаролигидан катъи назар, уларга барча ижтимоий хизматлар курсатиш;

болаларнинг давлат органларига бевосита килган мурожаатларини тулик куриб чикиш кафолатланади ва бола тулик муомала лаёкатига эга эмаслиги важлари билан бу турдаги мурожаатларни курмасдан колдиришга йул куйилмаслик;

ун саккиз ёшга тулмаган шахсларга алимент тулаш хакида ота-она уртасида келишув булмаганда ёки алимент ихтиёрий равишда туланмаганда ва ота-онадан бирортаси хам алимент ундириш тугрисида судга мурожаат килмаган холларда 14 ёшга тулган бола узининг таъминоти учун ота ёки онадан ёхуд ота-онаси билан бирга яшамаётган булса, бир вактнинг узида ота-онанинг хар иккаласидан конунда белгиланган микдорда алимент ундириш тугрисида даъво кузгатиш;

болаларни химоя килиш максадида судларга ариза билан мурожаат килган даъвогар давлат божи ва бошка туловларни тулашдан озод килиш курсатиб утилди.

Дунёда 1 июнь - Халкаро болаларни химоя килиш куни деб белгиланган. Ушбу кун бутун дунё болалари учун энг бегубор ва кувончли байрам

6 (Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 23.04.2019 й., 07/19/4296/3001 -сон)

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL ISSN: 2181-2489

OF SCIENTIFIC RESEARCH VOLUME 1 I ISSUE 1 I 2021

хисобланади. Албатта, бола хаёт мазмунининг ажралмас кисмидир. Болалар уз табассумлари оркали инсонлар калбида хаётга, яшашга булган кизикишни уйготади.

2020 йил 1 январь холати буйича юртимизда 0-14 ёшдаги жами болалар сони 9 миллион 870 минг 276 нафарни ташкил этган. Шундан, 5 миллион 112 минг 470 нафари угил болалар булса, 4 миллион 757 минг 806 нафари киз болалардир. Республикамизда 0-14 ёшдаги угил-кдзларнинг 4 миллион 559 минг 212 нафари шахарда, 5 миллион 311 минг 64 нафари эса кишлок жойларда

7

истикомат килади .

ХУЛОСА

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, давлатимизда хеч бир бола эътибордан четда колмаган. Хамма болаларга нисбатан давлат томонидан бир хил куз билан каралади ва болалар хукуклари тенг химоя килинади. Мамлакатимиз бола хукукларини химоя килиш буйича бутун дунёда етакчи булмокда.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ (REFERENCES)

1. https://kun.uz/05871508

2. (^онунчилик маълумотлари миллий базаси, 27.05.2021 й., 07/21/5125/0503-сон)

3. Ушбу карор «Халк сузи» газетасининг 2017 йил 11 сентябрдаги 181 (6875)-сонида эълон килинган.

4. (^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 30.09.2017 й., 06/17/5198/0043-сон; 09.10.2020 й., 07/20/4857/1357-сон)

5. (^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 05.04.2018 й., 07/12/3651/1007-сон, 01.10.2018 й., 07/18/3955/1978-сон; 13.12.2019 й., 06/19/5893/4150-сон, 14.12.2019 й., 06/19/5894/4161-сон; 31.01.2020 й., 07/20/4581/0098-сон, 09.10.2020 й., 07/20/4857/1357-сон)

6. (^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 23.04.2019 й., 07/19/4296/3001 -сон)

7. https://review.uz/oz/post/

7 https://review.uz/oz/post/

180

UZBEKISTAN | www.caajsr.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.