Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН САНОАТ КОРХОНАЛАРИ ИННОВАЦИОН БОШҚАРУВИ АМАЛИЁТИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ ВА МАВЖУД МУАММОЛАРИ'

ЎЗБЕКИСТОН САНОАТ КОРХОНАЛАРИ ИННОВАЦИОН БОШҚАРУВИ АМАЛИЁТИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ ВА МАВЖУД МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
76
27
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновация / бошқарув / инновацион бошқарув / инновацион фаолият / инновацион лойиҳа / инновацион ривожланиш салоҳияти / технология / инновацион маҳсулот. / инновации / управление / инновационный менеджмент / инновационная дея­ тельность / инновационный проект / инновационный потенциал развития / технология / инновацион­ ный продукт.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Бахтиёров Бобур Баходир Ўғли

Мақолада мамлакатимиз миллий иқтисодиёти тармоқларида хўжалик фаолияти юритаётган саноат корхоналарининг инновацион бошқаруви ҳолати таҳлил этилиб, унинг ўзига хос хусусият­ лари баҳоланган. Жумладан, саноат корхоналари инновацион бошқарувидаги мавжуд муаммолар аниқланиб, уларни ҳал этишга қаратилган илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ОСОБЕННОСТИ И ПРОБЛЕМЫ ИННОВАЦИОННОГО УПРАВЛЕНИЯ ПРОМЫШЛЕННЫМИ ПРЕДПРИЯТИЯМИ УЗБЕКИСТАНА

В статье анализируется состояние инновационного менеджмента промышленных предприятий, работающих в отраслях народного хозяйства страны, и оцениваются его особенности. В частности, выявлены существующие проблемы инновационного управления промышленными предприяти­ ями, разработаны научные предложения и практические рекомендации по их решению.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН САНОАТ КОРХОНАЛАРИ ИННОВАЦИОН БОШҚАРУВИ АМАЛИЁТИНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ ВА МАВЖУД МУАММОЛАРИ»

Бахтиёров Бобур Баходир угли,

Узбекистон Миллий университети "Мароиктисодиёт" кафедраси катта укитувчиси, PhD

УЗБЕКИСТОН САНОАТ КОРХОНАЛАРИ

ИННОВАЦИОН БОШКАРУВИ АМАЛИЕТИНИНГ

БАХТИЁРОВ Б.Б-У. УЗБЕКИСТОН САНОАТ КОРХОНАЛАРИ ИННОВАЦИОН БОШКАРУВИ АМАЛИЁТИНИНГ УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ ВА МАВЖУД МУАММОЛАРИ

Маколада мамлакатимиз миллий иктисодиёти тармокларида хужалик фаолияти юритаётган саноат корхоналарининг инновацион бошкаруви х,олати тах,лил этилиб, унинг узига хос хусусият-лари бах,оланган. Жумладан, саноат корхоналари инновацион бошкарувидаги мавжуд муаммолар аникланиб, уларни х,ал этишга каратилган илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чикилган.

Калит сузлар: инновация, бошкарув, инновацион бошкарув, инновацион фаолият, инновацион лойих,а, инновацион ривожланиш салох,ияти, технология, инновацион мах,сулот.

БАХТИЁРОВ Б.Б. ОСОБЕННОСТИ И ПРОБЛЕМЫ ИННОВАЦИОННОГО УПРАВЛЕНИЯ ПРОМЫШЛЕННЫМИ ПРЕДПРИЯТИЯМИ УЗБЕКИСТАНА

В статье анализируется состояние инновационного менеджмента промышленных предприятий, работающих в отраслях народного хозяйства страны, и оцениваются его особенности. В частности, выявлены существующие проблемы инновационного управления промышленными предприятиями, разработаны научные предложения и практические рекомендации по их решению.

Ключевые слова: инновации, управление, инновационный менеджмент, инновационная деятельность, инновационный проект, инновационный потенциал развития, технология, инновационный продукт.

BAKHTIYOROV B.B. FEATURES AND PROBLEMS OF INNOVATIVE MANAGEMENT OF INDUSTRIAL ENTERPRISES IN UZBEKISTAN

The article analyzes the state of innovation management of industrial enterprises operating in the sectors of the national economy and evaluates its features. In particular, the existing problems of innovative management of industrial enterprises are identified, scientific proposals and practical recommendations for their solution are developed.

Key words: innovations, management, innovation management, innovation activity, innovation project, innovation development potential, technology, innovation product.

УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ ВА МАВЖУД МУАММОЛАРИ

Kupuw.

CyHrri Mu-n-napga MaM-naKaTMMU3ga мннoвaцмoн u^TucoAueTHM maK—aHTMpum Ba yHii pi/mox-aH-Tupumra KapaTiirnraH mktmcoamm uc-noxpT-napra ycTyBop^uK KapaTu^u6 Ke-UHMoKfla. y36eKucroH Pecny6^uKacu npe3MfleHTM LUaBKaT Mup3ueeB-HiiHr O-nuM Max-icra MypoxaaTHoMacuga "... 6ii3 y36eKucToHHu piBox-aHraH MaM-aKaTra afmaHTM-puwHU MaKcag km-m6 KyMraH aKaHMM3, 6yHra $aKaT xaga- uc-noxpT-nap, iirnM-Matpu^aT Ba iiHHoBa-6u-naH apima o-aMM3"1, ge6 aMTraH ^iKp-napu uKtucoaum pMBox.naHMWHMHr x,o3upru 6ocKu4Mfla, aMHuKca, KopoHaBiipyc UHKMpo3MflaH KeMuHru gaBpga MaM-aKaT mktmcoamm ycum cyptaT-napuHU Te3ga KaMTa TiuiKnam Ba yHiiHr 6apKapop^uruHu TatMMH^amga uKTucoflueT TapMoK-apMHii mhho-вaцuoн puBoxnaHum My-iira yTKa3um 3apypiifl-tmhm yMfoTflu.

MaM-aKaT-ap MKTucoAMeTMHMHr uннoвaцuoн puBoxnaHum KypcaTKu^napuHMHr xa-Kapo peM-TMHrii x,uco6naHraH "r-o6an uннoвaцuoн UHfleKc - 2021" MatnyMoT-apura Kypa, MaM-naKaTUMU3 6i3-Hec fopuTium cox,acufla ennaHu6 um-oBmimapHMHr aK-uM canox,uflTu (6y epga aK-uM umna6 miKapum TapMoK-apuga aK-uM ^ao-uaT 6u-aH myfy—aHyB^u xoguM-ap iiHo6aTra o-uHaflu) uHgeKcu 22,8 Koa^ii^ueHTra (xaxpHga 93 ypiiH), uKTucoflueT TapMoK-apu ypTaau,gam uннoвaцuoн a-oKa uHgeKcu 2,6 ra (xaxpHga 130 ypiiH) Ba e—aHMa ummimapHiiHr 6iimMM.napHM y3-amTupum gapa-xacu 19,0 ra (xaxpHga 98 ypiH) TeHr 6y-raH2. ym6y x,o-aT MaM-naKaTUMU3 UKTucoflMeTM TapMoK-apuga uннoвaцuoн 6omKapyBHiiHr, xyM-agaH, iiHHoBa-цuoн ^ao-nuaTHUHr puBoxnaHraH-niK gapaxacu naaT aKaH-uruflaH ga-o-aT 6epagu.

TaflK,MK,OT MaB3ycMHMHr AO.n3ap6.nMrM.

ByryHrii KyHga MaM-aKaTMMM3 mm—mm uKTucoflueTu TapMoK-apuga xyxa-UK ^ao-UATi wpiTaeTraH caHoaT KopxoHa-apiHUHr UHHoBa-цмoн 6omKapyBuga MyaMMo-ap eTap-nrna 6y-u6, 6yHiHr aHr acocuM ca6a6u - u-M-^aH 6u-aH um-a6 ^UKapum MyHoca6aT-apu ypTacuflaru y3apo a-noKagop-nuKHMHr MaBxyg aMac-uru x,Mco6-naHaflM. npe3igeHTMMM3 L.M.Mup3ieeB TatKig-naraH-napu-geK, "...akmh Ke-axaKga u-M-^aH co^acuga x,a.n aTi-

1 https://www.gazeta.uz/uz/2020/01/24/ murojaatnoma-/#!

2 Global Innovation Index 2021: Tracking Innovation through the Covid-19 Crisis / World Intellectual Property Organization, 2021. - p. 226. https://www. wipo.int/edocs/pubdocs/en/wipo_pub_gii_2021.pdf

лиши зарур булган куйидаги асосий муаммолар сак,ланиб к,олмокда: биринчидан, ик,тисодиётнинг реал сектори корхоналарининг илм-фанга эъти-бори юкори эмаслиги. Юртимиз олимларининг технологик ишланмалари ва илмий тадк,ик,отлар натижаларини амалиётга татбик, этишга тармок,лар томонидан кизикишнинг пастлиги мамлакат ик,тисодиётининг технологик ривожланишига тусик булмокда ва Давлат бюджети зиммасига оFир юк булиб тушмок,да"3. Жумладан, интеллектуал мулк, таълим ва миллий

ик,тисодиёт тармок,лари уртасида инновацион интеграцияни кучайтириш орк,али саноат корхоналарининг инновацион бошк,арувини ривожлан-тириш х,амда уни такомиллаштиришга каратилган тадк,ик,отларни амалга ошириш бугунги кунда дол-зарб илмий-амалий ахамият касб этган муаммолар к,аторига киради.

Тадцицотнинг мацсади саноат корхона-лари инновацион фаолиятини тавсифловчи курсаткичларни тизимли тахлил этиш асосида корхоналар инновацион бошкарувидаги мав-жуд муаммоларни аник,лаш ва уларни хал этишга каратилган илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чик,ишдан иборат.

Тадцицот методлари. Тадкик,от жараёнида тизимли тахлил, тарихийлик ва мантик,ийлик, индукция ва дедукция, анализ ва синтез, к,иёсий ва селектив танлаб тадк,ик, к,илиш, монографик тахлил ва гурухлаш, эконометрик тахлил усуллари кулланилган.

Илмий муаммонинг цуйилиши.

Узбекистонлик Ш.Н.Зайнутдинов, А.А.Мадалиев, Д.Шодиева, Н.М.Расулов, Ш.Г.Акрамова, А.Э.Норов, Б.А.Мавланов, Н.Г.Муминов, И.С.Хотамов, Ш.Э.Мустафакулов, Г.П^уломова4

3 Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 29 октябрдаги "Илм-фанни 2030 йил-гача ривожлантириш концепциясини тасдик,лаш туFрисида"ги ПФ-6097-сонли Фармони. - https://lex. uz/docs/5073447

4 Зайнуддинов Ш.Н., Расулов Н.М. Инновацион менеджмент (дарслик).-Т.:"Инновацион ривожла-ниш нашриёт-матба уйи", 2020. -Б.540.; Мамадалиев А.А. Иктисодиётни бошкаришда инсон омилини фаоллаш-тиришнинг ташкилий-ик,тисодий меха-низмидан фойдаланишни такомиллаштириш. (PhD) дисс. автореф. -Т.: 2017. -Б.28; Шодиева Д. Миллий иктисодиётнинг инновацион ривожланишини инве-стициялашнинг назарий асосларини такомиллаштириш. (PhD) дисс. автореф. -Т.:2020 Б.58; Расулов Н.М. Корпоратив тузилмаларда инновацион жараёнларни стратегик бошкариш услубиётини такомиллаштириш: (DSc) дисс. автореф. -Т., 2021, -Б.81; Акрамова

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 5(153)

каби иктисодчи олимлар уз илмий изланишла-рида саноат корхоналари инновацион бошкаруви самарадорлигини оширишда инсон омилининг урни, саноат корхоналари инновацион бошкаруви самарадорлигини оширишда юкори малакали кадрларга булган талаб, жумладан, саноат корхоналари бошкаруви самарадорлигини оширишда инновацион ишланмалардан фойдаланиш-нинг услубий асослари урганилган. МДХ мамла-катлари олимларининг биргаликда олиб борган тадкикотларида1 глобаллашув шароитида миллий иктисодиётларнинг инновацион тараккиётини такомиллаштириш йуналишлари тадкик этилган. Аммо, саноат корхоналари бошкарувидаги мав-жуд муаммоларни аниклаш асосида инновацион бошкарувнинг ташкилий-иктисодий механизмини такомиллаштиришнинг услубий асослари тизим-лаштирилган х,олда, комплекс х,олатда, тадкикот объекти сифатида тах,лил этилмаган.

Юкоридагилардан ва мавжуд вазиятдан келиб чикиб эътироф этиш мумкинки, мамлакатимиз миллий иктисодиёти тармокларида хужалик фао-

Ш.Г. Узбекистонда инновацион иктисодиёт шаклла-ниши шароитида инсон капитали-нинг ривожла-ниши. Монография. -Т.: Iqtisod-Moliya, 2014. -180; Норов А.Э. Инновацион фаолият ва унинг натижа-ларини тижоратлаштиришнинг назарий ва услубий асослари "Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar" Ilmiy elektron jurnali. № 1, 2020 yil.; Мавланов Ботир Абдулхофизович Иктисодиётни технологик инно-вациялар асосида модернизация килишнинг дол-зарб масалалари//Экономика и финансы (Узбекистан). 2016. №4.); Nozim G. Muminov, Ramziddin X. Abdusatarov, Anastas A. Ambartsumyan and Diyor M. Karimov (2022) Peculiarities of Manufacturing Policy in Uzbekistan in the Conditions of Modernization of the Economy. Webology, Volume 19, Number 1, Pages: 2945-2963. DOI: 10.14704/WEB/V19I1/WEB19195.; Хотамов И. С., Мустафакулов Ш. Э., Исаков.М., & АбдувалиевА. (2019). Корхона иктисодиёти ва инно-вацияларни бошкариш. Архив научных исследований, 1(1).; Fуломова Г.П. Инновацион фаолият инфратузилмасини шакллантириш ишлаб чикаришни модернизациялаш омили сифатида // Экономика и финансы (Узбекистан). 2016. №7. (дата обращения: 03.07.2021). Эрназаров О.Э. Инноваци-ялар асосида саноат корхоналари самарадорлигини ошириш // Фалсафа доктори (PhD) илмий даража-сини олиш учун ёзилган диссертация автореферати. - Т.: 2020. 60 б.;

1 Совершенствование инновационного развития национальной экономики в условиях глобализации. Абдуллаева Р.Г., Абулкасимов Х.П., Амбарцумян А.А., Аранжин В.В., Ваганова О.В., Вдовиченко Л.Ю., Герман М.В., Ефимова А.В., Зенькова И.В., Зохирова Г.М., Ильина Т.Г., Ищук Т.Л., Каз Е.М., Каз М.С., Каримов Д.М., Ким Т.В., Клысяк М.Д., Клюня В.Л., Королькова Д.И., Костюченко Е.А. и др.. Монография. Т.: «Университет», 2021. 700 с.

лияти юритаётган саноат корхоналарининг инновацион бошкаруви х,олатини тах,лил этиш, унинг узига хос хусусиятларини бах,олаш мух,им ах,амият касб этади. Жумладан, саноат корхоналари инновацион бошкарувидаги мавжуд муаммолар аниклаш, уларни х,ал этишга каратилган илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чикилиши борасидаги тадкикотлар, илмий ва методологик ах,амиятга эга.

Асосий натижалар.

Тах,лиллар курсатишича, 2008-2020 йилларда мамлакатимиз миллий иктисодиётида хужалик фаолияти юритаётган корхоналарнинг инновацион бошкаруви жараёнлари сезиларли дара-жада такомиллашиб, инновацион фаолият билан шутулланувчи корхоналар сони ортди. Тах,лил эти-лаётган даврда инновацион бошкарув амалиё-тига эга булган корхоналар сони 2008 йилда 304 тани ташкил этган булса, 2020 йилга келиб ушбу курсаткич базис даврга нисбатан 4,8 марта орт-ган х,олда 1450 тага етди. Шунингдек, корхоналар фаолиятига жорий килинган инновациялар сони 5,1 марта ортган х,олда, 2020 йилда 3452 тани ташкил этди (1-расмга каранг).

Жумладан, корхоналар бошкарувида технологик инновацияларни уз амалиётига татбик этган корхоналар сони 5,2 марта ортган х,олда, 1390 тани ташкил этди. Шу урнида айтиб утиш керакки, 2020 йилда жах,онда кузатилган глобал "Covid-19" пандемияси шароитида ушбу курсаткич 2019 йилга нисбатан 124 тага камайган. Ушбу х,олат инновацияларни амалиётга татбик этиш иста-гида булган корхоналарни уларни молиялашти-риш учун инвестицион ресурсларни жалб кила олмаганлиги ва амалга оширилган катъий карантин чора тадбирлари натижасида саноат корхоналарининг маълум бир муддат ишламаганлиги билан тавсифланади. Шунингдек, корхоналарнинг бошкаруви амалиётида маркетинг ва ташкилий инновацион фаолият мавжуд булган корхоналар сони 1,7 марта ортди (1-жадвалга каранг).

Урганилаётган даврда мамлакатимиз миллий иктисодиёти тармокларида инновацион лойих,аларни молиялаштиришга йуналтирилган харажатлар 12,3 марта ортган х,олда 2020 йилда 6 434,8 млрд. сумга тенг булган булса, корхоналар томонидан жами ишлаб чикарилган инновацион мах,сулот х,ажми 19,3 марта ортиб, 2020 йилда 25 543,6 млрд. сумни ташкил этди (2-расмга каранг).

1-расм. Узбекистонда корхона ва ташкилотларнинг инновацион фаолият билан боглик

курсаткичлар (бирликда)1.

1-жадвал. Узбекистонда корхона ва ташкилотларнинг инновацион фаолиятининг таркибий

курсаткичлари2

2008 2010 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Инновацияларни жорий килган корхона ва ташкилотлари сони, жами 304 149 935 933 1023 1024 1587 1450

Жумладан,

технологик 268 145 894 893 975 982 1514 1390

маркетинг 15 1 14 20 22 17 28 25

ташкилий 21 3 27 20 26 25 45 35

Жорий килинган жами инновациялар сони 683 500 1819 1906 2046 2558 4689 3452

Жумладан,

технологик 578 462 1737 1816 1946 2482 4427 3303

маркетинг 58 32 36 51 62 42 128 74

ташкилий 47 6 46 39 38 34 134 75

Тахлиллар курсатишича, 2008-2020 йилларда мамлакатимизда корхоналарнинг инновацион фаолият билан шуFулланишга булган к,изик,иши юк,ори эмас. Хусусан, корхоналар хужалик юри-тиш амалиётида инновацион фаолият билан шуFулланувчи корхоналар сонининг ортишига параллел равишда инновацияларни жорий килиш курсаткичи хам ортиб борган. 2008 йилда инновацион фаолиятни уз амалиётига туFри келган х,ар

1 Узбекистан Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари асосида муаллиф томони-дан тузилган https://stat.uz/uz/rasmiy-statistika/sodal-protection-2

2 Узбекистан Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари асосида муаллиф томони-дан тузилган https://stat.uz/uz/rasmiy-statistika/sodal-protection-2

бир корхонага уртача 2,2 та инновацион лойиха туFри келган булса, 2020 йилда ушбу курсаткич 2,4 тага тенг булди. Шунингдек, корхоналар инновацион фаолиятининг самарадорлиги курсаткичи, яъни корхоналар томонидан ишлаб чикарилган жами инновацион махсулотлари (товарлар, ишлар ва хизматлар) хажми билан инновацион лойихани амалиётга татбик этиш учун сарфланган жами харажатлар уртасидаги нисбат урганилаётган даврда 2008 йилдаги 2,5 баробарлик курсаткич 2020 йилга келиб урта хисобда 4,0 баробарга тенг булди (3-расмга каранг). Ушбу холат бевосита кор-хоналарда инновацион лойихаларни амалиётга татбик этиш буйича бошкарув амалиётининг бир мунча такомиллашганлигидан далолат беради. Аммо, корхоналар инновацион бошкарувининг

ЩТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 5(153)

2-расм. Узбекистонда корхоналар инновацион фаолиятининг молиявий курсаткичлари, млрд.

сумда1.

3-расм. Узбекистонда корхоналарнинг инновацион фаолияти билан бовди^ курсаткичлар та^лили2

Инновацион фаолият билан шугулланувчи хар бир корхонага тугри келувчи )фтача инновацион лойих,алар сони, бирлик

■Инновацион лойиха доирасида ишлаб чицарилган махсулот х,ажмининг ортиши (марта хцсобида, унг шкалада)

ривожланганлик даражаси халкаро талабларга тулик мос келмайди.

Амалга оширилаётган тадкикотларимиз нати-жаларига янада аниклик киритиш максадида мамлакатимиз корхоналарида инновацияларни ама-

1 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари асосида муаллиф томони-дан тузилган. - https://stat.uz/uz/rasmiy-statistika/ social-protection-2

2 Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси https://stat.uz/uz/rasmiy-statistika/sodal-protection-2 маълумотлари асосида муаллиф томо-нидан тузилган .

лиётга татбик этишнинг регрессион тах,лилини амалга ошириш лозим деб х,исоблаймиз. Бунда мамлакатимиз миллий иктисодиёти тармокларида хужалик фаолияти олиб бораётган корхона ва ташкилотлар (иктисодий фаол булган) сони билан инновацион фаолият билан шуFулланувчи жами корхоналар сони уртасидаги боFликликни чизикли регрессия тенгламаси асосида тах,лил килиш зарур булади. Бунда куйида тенгламадан фойдаланилади:

2-жадвал. 2010-2020 йилларда V,£ X1 ва £ХУларнинг к,ийматлари1

Йиллар Иктисодий фаол булган жами корхона ва ташкилотлар сони (Х) Инновацион лойих,аларни уз амалиётига жорий килган корхона ва ташкилотлар сони М X2 XY

2010 214084 149 45831959056 31898516

2011 228736 196 52320157696 44832256

2012 229177 187 52522097329 42856099

2013 241201 761 58177922401 183553961

2014 246687 852 60854475969 210177324

2015 257758 935 66439186564 241003730

2016 268428 933 72053591184 250443324

2017 285531 1023 81527951961 292098213

2018 323517 1024 104663249289 331281408

2019 398133 1587 158509885689 631837071

2020 475197 1450 225812188809 689035650

Жами 3168449 9097 978712665947 2949017552

Чизикли регрессия тенгламаси асосида тузилган формуладаги а ва Ь курсаткичларнинг кийматларини аниклашда кичик квадратлар усу-лидан фойдаланамиз:

а^Х+Ь^Х2 = ^Г XV

Бу ерда п кузатишлар даври сонига тенг булса, долган курсаткичларнинг кийматлари 2-жадвалда келтириб утилган

2-жадвалда амалга оширилган х,исоб-китобларга таянган х,олда, олинган натижаларни кичик квадратлар усулида тузилган тенгламалар тизимига жойлаштирамиз:

68449а + 9787126659476 = 2949017552

Тенгламаларни ечиб, а = - 44766,633 ва Ь=0,017 эканлиги аникланди. бундан келиб чиккан х,олда, мамлакатимиз миллий иктисодиёти тармокларида хужалик фаолияти олиб бораёт-ган корхона ва ташкилотлар (иктисодий фаол булган) сони билан инновацион лойих,аларни уз фаолиятига жорий килган корхона ва ташкилот-

1 Узбекистон Республикаси Давлат статистика

кумитаси маълумотлари асосида муаллиф томони-дан тузилган.

лар сони уртасидаги боFликликни ифодаловчи чизикли регрессия тенгламаси куйидагича эканлиги аникланди:

Ух = —44766,633+ 0,017Я

Амалга оширилган чизикли регрессион тах,лил натижаларига таянган х,олда айтиш мумкинки, миллий иктисодиёт тармокларида хужалик фаолияти юритувчи жами корхоналар сони кушимча 1 000 бирликка ортганда, корхона амалиётига инновацион лойих,аларни жорий этиш х,олати 17 тага ортади. Ушбу х,олат мамлакатимиз кор-хоналари бошкаруви тизимида инновацион бошкарувни ривожланиши суст даражада экан-лигидан далолат беради.

Шунингдек, амалга оширилган корреляцион тах,лил натижаларига кура, мамлакатимиз миллий иктисодиёти тармокларида хужалик фаолияти олиб бораётган корхона ва ташкилотлар (иктисодий фаол булган) сони билан инновацион лойих,аларни уз фаолиятига жорий килган корхона ва ташкилотлар сони уртасидаги боFликликни ифодаловчи корреляция коэффициенти 0,84 га тенг булди. Натижада, Чедок шкаласи буйича ушбу икки омил уртасидаги боFликлик даражаси зич-лиги юкори эканлиги аникланди. Мазкур вази-ятдан келиб чиккан х,олда, мамлакатимиз миллий иктисодиёти тармокларида корхона ва таш-килотларнинг сонининг ортиб бориши анъана-вий бошкарувга асосланганлиги билан харак-терланади. Бу эса, мамлакатимизда корхоналар

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 5(153)

3-жадвал. Узбекистон миллий иктисодиёти тармок,ларининг технологик модернизациялаш ва

инновацион ривожланиш салох,ияти (фоизда)1

№ Миллий иктисодиёт тармоклари / саноат Технологик модернизация ва инновацион ривожланиш салох,ияти

1 Кимё саноати (^ит ишлаб чикаришни кушган х,олда) 30,0 фоиз

2 Кишлок хужалиги 30,0 фоиз

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3 Биотехнологиялар 30,0 фоиз

4 Ядро физикаси, ядровий технологиялар 20,0 фоиз

5 Текстил саноати 20,0 фоиз

6 Энергетика 20,0 фоиз

7 Фармацевтика саноати 20,0 фоиз

8 Таълим хизматлари курсатиш 20,0 фоиз

9 Коммунал хизматлар 20,0 фоиз

10 Мукобил энергия таъминоти 10,0 фоиз

11 Кайта ишлаш саноати 10,0 фоиз

12 Ахборот ва алока 10,0 фоиз

13 Енгил саноат 10,0 фоиз

14 Озик-овкат мах,сулотларини кайта ишлаш 10,0 фоиз

15 Айрим турдаги курилиш материалларини ишлаб чикариш 10,0 фоиз

16 Электротехника тармоFи 10,0 фоиз

17 Молиявий технологиялар 10,0 фоиз

18 Сув хужалиги 10,0 фоиз

19 Усимлик етиштириш 10,0 фоиз

20 Коракулчилик 10,0 фоиз

21 Кон-металлургия саноати 10,0 фоиз

22 Давлат хизматлари 10,0 фоиз

23 Банк сектори 10,0 фоиз

24 Информацион технологиялар ва дастурий инжиниринг 10,0 фоиз

25 Фан ва таълим сох,асини молиялаштириш 10,0 фоиз

26 Ер муносабатларини бошкариш 10,0 фоиз

27 Давлат молияси, бюджетнинг барча даражаларини шакллантириш ва бажарилиши 10,0 фоиз

28 Экспорт-импорт муносабатларини тартибга солиш 10,0 фоиз

29 СоFликни саклаш 10,0 фоиз

30 Мех,нат бозори ва ах,оли бандлигини таъминлаш 10,0 фоиз

31 Давлат хариди 10,0 фоиз

32 Тулов тизими 10,0 фоиз

33 Пенсия тизими 10,0 фоиз

1 "Анализ пробелов в сфере науки, технологий и инноваций (НТИ) в Узбекистане" подготовлен в рамках проекта ЕЭК ООН "Усиление инновационной политики для стран СПЕКА в поддержку Повестки дня в области устойчивого развития на период до 2030 года". С. 28 маълумотлари асосида тузилган

4-жадвал. Узбекистан миллий иктисодиёти тармокларида фан, технология ва инновацияларни (ФТИ) куллаб-кувватлашга каратилган давлат дастурларининг самарадорлиги курсаткичлари1

№ Давлат дастурларини амалга ошириш йуналишлари Рейтинг курсаткичи, балл

1 Давлат томонидан ФТИни куллаб-кувватлаш 4,0

2 ФТИ сохасидаги миллий устувор йуналишлар, стратегик ривожланиш дастурлари холати 3,2

3 ФТИ сохасидаги устуворликларни миллий иктисодиёт тармоклари корхоналари инновацион салохиятига мослиги 3,2

4 ФТИ сохасини ривожлантириш буйича вазифаларнинг давлат органлари уртасидаги таксимоти 3,0

5 ФТИ сохасида давлат органлари фаолияти самарадорлиги 2,9

6 Илмий тадкикот институтлари фаолиятини бошкариш 3,1

7 ФТИ сохасини давлат томонидан молиялаштириш 3,1

8 ФТИни давлат томонидан куллаб-кувватлаш дастаклари 3,0

Уртача курсаткич 3,2

5-жадвал. Узбекистонда корхоналарнинг инновацион ривожланиши учун яратилган шарт- шароитлар х,олати2

№ Шарт-шароитлар Рейтинг курсаткичи, балл

1 Давлат томонидан хужалик фаолияти юритишга аралашув даражаси 3,4

2 Давлат томонидан кичик ва урта тадбиркорликни ривожлантиришни куллаб-кувватлаш 3,7

3 Давлат томонидан корхоналарнинг хужалик юритиш фаолиятини кенгайтириш, тадбиркорлик маданиятини ривожлантиришга яратилган шарт-шароитлар 3,7

4 Тадбиркорлар учун бизнес бошлаш ва уни ривожлантириш учун яратилган имкониятлар 3,5

5 Тадбиркорлик субъектлари ва илмий тадкикот институтлари уртасида ИТТКИ ишлаб чикиш ва улардан фойдаланиш буйича шартномаларнинг мавжудлиги 2,4

6 Олий таълим муассасалари, хусусан, университетлар ва уларнинг филиалларининг инновацион Fояларни тижоратлаштириш даражаси 2,5

7 Инновацион тадбиркорлик субъектларининг интеллектуал мулк хукукини конунан химояланганлик даражаси 2,9

8 Тадбиркорларнинг инновацион лойихани амалга оширишни бошлаш учун давлатнинг максадли фондлари маблаFларидан фойдалана олиш имконияти 3,1

9 Инновацион лойихаларни молиялаштириш учун хусусий маблаFларнинг етарлилик даражаси 2,3

10 Банк кредитларини олиш кулайлиги 2,7

Уртача курсаткич 3,0

1 "Анализ пробелов в сфере науки, технологий и инноваций (НТИ) в Узбекистане" подготовлен в рамках проекта ЕЭК ООН "Усиление инновационной политики для стран СПЕКА в поддержку Повестки дня в области устойчивого развития на период до 2030 года". С. 28 - маълумотлари асосида тузилган.

2 "Анализ пробелов в сфере науки, технологий и инноваций (НТИ) в Узбекистане" подготовлен в рамках проекта ЕЭК ООН "Усиление инновационной политики для стран СПЕКА в поддержку Повестки дня в области устойчивого развития на период до 2030 года". С. 28 - маълумотлари асосида тузилган.

бошкарувида инновацион бошкарувни ривож-лантиришга булган интилишнинг паст даражада эканлигини курсатади.

Шу уринда БМТнинг ЕИК лойихаси доирасида "Узбекистонда фан, технология ва инновациялар сохасидаги бушлик,лар тахлили (Анализ пробелов в сфере науки, технологий и инноваций (НТИ) в Узбекистане)" мавзусида амалга оширилган тадкикотлар натижаларига эътиборни каратиш максадга мувофик деб хисоблаймиз. Тадкикот натижалари курсатишича, Узбекистан миллий иктисодиёти тармокларида хужалик фаолияти юритаётган корхоналарнинг технологик модер-низациялаш ва инновацион ривожланиш имкони-ятлари 30 фоиздан ошмаслигини курсатди (3-жад-валга каранг). Инновацион ривожланиш ва технологик модернизациялаш имкониятлари кимё саноати (у-тит ишлаб чикаришни кушган холда), к,ишлок, хужалиги ва биотехнологиялар сохасида фаолият юритаётган корхоналарда бошка тармок корхоналарига нисбатан юк,орилиги билан ажра-либ туради.

Шунингдек, мамлакатимиз миллий иктисодиёти тармокларида фан, технология ва инновация-ларни куллаб-кувватлашга каратилган давлат дастурлари ва уларни амалга ошириш даста-кларининг самарадорлиги курсаткичлари хам коникарли холатда деб бахоланганди ва эксперт-лар томонидан берилган рейтинг курсаткичи 3,2 баллга тенг булди (4-жадвалга каранг).

Корхоналарнинг инновацион ривожланиш имкониятларидан тулик, фойдаланиши учун ярати-лаётган шарт-шароитлар хам халк,аро экспертлар томонидан амалга оширилган тадк,ик,отлар нати-жасида 3,0 балл билан коникарли деб топилди (5-жадвалга каранг).

Хулосалар.

Амалга оширилган тахлиллар натижаларига таянган холда, мамлакатимизда корхоналар инновацион бошк,арувини ривожлантиришда куйидаги муаммолар мавжудлиги аникланди:

- саноат корхоналари бошкарувчилари, жумладан, корхонанинг инновацион фаолияти буйича менежерлар ва маркетологлари-нинг корхонада инновацион лойихани амалга ошириш учун зарурий ресурс базаси ва инновацион ривожланиш имкониятларини, шунингдек, инновацион лойихалар бозорини тахлил килиш кобилиятининг пастлиги;

- саноат корхоналарида инновацион лойихаларни амалиётга татбик этиш, корхонада

инновацион бошкарувни ривожлантириш ва унинг самарадорлигини оширишга юк,ори мала-кали кадрларни жалб к,илиш даражасининг паст-лиги;

- инновацион ишланмаларни ишлаб чик,иш, корхоналар инновацион бошкарувининг илFор хориж тажрибасидан ижодий фойдалана олиш кобилиятига эга булган кадрларнинг етишмаслиги;

- корхоналар бошкарувида инновацион махсулотларни (товарлар, ишлар ва хизматлар) ишлаб чикиш, инновацион бизнес лойихаларни тажрибадан утказиш амалиётининг ривожланма-ганлиги;

- корхоналар томонидан инновацион лойихаларни ишлаб чикиш, уларни амалиётга татбик этишда молиявий ресурсларнинг етишмаслиги;

- инновацион тоялардан самарали фойдала-нишни мувофик,лаштириш механизми тутри йулга куйилмаганлиги;

- ишлаб чик,илаётган инновацион ишланма-ларнинг сифати жахон бозори талабларига тулик, мос келмаслиги;

- мамлакатда инновацион ишланмалар бозорини давлат томонидан куллаб-кувватлашда давлат ва хусусий шериклик механизмига асослан-маганлиги, шунингдек, бозор иктисодиёти талабларига тулик мос келмаслиги ва х.к.

Мамлакатимиз саноат корхоналари инновацион бошк,арувидаги мавжуд муаммоларни самарали хал этишда куйидагиларни амалга ошириш лозим:

- олий таълим таълим муассасалари (ёки илмий тадкикот институтлари) ва саноат корхоналари уртасида инновацион хамкорлик алок,аларини кучайтириш, жумладан, инновацион "хаб"лар фаолиятини раFбатлантириш;

- саноат корхоналари эхтиёжларига асос-ланган холда инновацион лойихалар буйича тан-ловларни ташкил этиш;

- саноат корхоналарининг инновацион фаолиятини давлат томонидан куллаб-кувватлаш, инновацион махсулот ишлаб чикарувчи корхо-наларга солик имтиёзлари ажратиш;

- инновацион лойихаларни молиялашти-ришда саноат корхоналари иштирокини кенгай-тириш;

- корхоналарни юкори малакали, сифатли ишчи кучига булган талабларини к,ондириш асо-сида уларни инновацион ривожланиши учун етарли шарт-шароитлар яратиш ва х.к.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 5(153)

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 29 октябрдаги "Илм-фанни 2030 йилгача ривожлантириш концепциясини тасдик,лаш т^рисида"ги ПФ-6097-сонли Фармони. - https://lex.uz/docs/5073447

2. Узбекистон Республики Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожа-атномаси. - https://www.gazeta.uz/uz/2020/01/24/murojaatnoma-/#!

3. Global Innovation Index 2021: Tracking Innovation through the Covid-19 Crisis / World Intellectual Property Organization, 2021. - p. 226. https://www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/ wipo_pub_gii_2021.pdf

4. Зайнуддинов Ш.Н., Расулов Н.М. Инновацион менеджмент (дарслик). - Т.:"Инновацион ривожланиш нашриёт-матба уйи", 2020. -Б.540.

5. Мамадалиев А.А. Иктисодиётни бошкаришда инсон омилини фаоллаш-тиришнинг ташкилий-иктисодий механизмидан фойдаланишни такомиллаштириш. (PhD) дисс. авто-реф. -Т.: 2017. -Б.28

6. Nozim G. Muminov, Ramziddin X. Abdusatarov, Anastas A. Ambartsumyan and Diyor M. Karimov (2022) Peculiarities of Manufacturing Policy in Uzbekistan in the Conditions of Modernization of the Economy. Webology, Volume 19, Number 1, Pages: 2945-2963. DOI: 10.14704/ WEB/V19I1/WEB19195.

7. Шодиева Д. Миллий иктисодиётнинг инновацион ривожланишини инвестициялаш-нинг назарий асосларини такомиллаштириш. (PhD) дисс. автореф. -Т.:2020 Б.58

8. Расулов Н.М. Корпоратив тузилмаларда инновацион жараёнларни стратегик бошк,ариш услубиётини такомиллаштириш: (DSc) дисс. автореф. -Т., 2021, -Б.81

9. Эрназаров О.Э. Инновациялар асосида саноат корхоналари самарадорлигини оши-риш // Фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация автореферата - Т.: 2020. 60 б.;

10. Совершенствование инновационного развития национальной экономики в условиях глобализации. Абдуллаева Р.Г., Абулкасимов Х.П., Амбарцумян А.А., Аранжин В.В., Ваганова О.В., Вдовиченко Л.Ю., Герман М.В., Ефимова А.В., Зенькова И.В., Зохирова Г.М., Ильина Т.Г., Ищук Т.Л., Каз Е.М., Каз М.С., Каримов Д.М., Ким Т.В., Клысяк М.Д., Клюня В.Л., Королькова Д.И., Костюченко Е.А. и др.. Монография. Т.: «Университет», 2021. 700 с.

11. "Анализ пробелов в сфере науки, технологий и инноваций (НТИ) в Узбекистане" подготовлен в рамках проекта ЕЭК ООН "Усиление инновационной политики для стран СПЕКА в поддержку Повестки дня в области устойчивого развития на период до 2030 года". С. 28

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.