Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ САЙЛОВ ҚОНУНЧИЛИГИНИ ТИЗИМЛАШТИРИШ: НАЗАРИЙ–ҲУҚУҚИЙ МАСАЛАЛАР'

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ САЙЛОВ ҚОНУНЧИЛИГИНИ ТИЗИМЛАШТИРИШ: НАЗАРИЙ–ҲУҚУҚИЙ МАСАЛАЛАР Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

134
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
сайлов / кодекс / кодификация / демократия / протсессуал жараѐн / сайлов ҳуқуқи / сайлов комиссияси / ташвиқот / election / code / codification / democracy / procedural process / suffrage / election commission / campaigning

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Эркабой Бобур Ўғли Усмоналиев

Мазкур мақолада сайлов қонунчилиги ҳуқуқий маълумотлар асосида ѐритилган. Ушбу қонунчиликда сайлов кодексининг ўрни ва аҳамияти, нима учун сайловга оид қонунлар айнан кодефикатсия қилинганлиги ва сайлов қонунчилигидаги ўзгаришлар изчил тахлил қилинди. Мақолада қонун ҳужжатлари, хорижий ва миллий олимларнинг тадқиқот натижалари ҳамда фикрлари шунингдек жаҳон тажрибаси ўрганилган ҳолда улардан мақсадли ҳаволалар берилди. Мавзу доирасида жадваллар билан маълумотлар келтирилди. Шунинг билан бирга мақола мавзуси ўрганилиши натижасида сайлов қонунчилигини янада ривожлантиришга ҳисса қўшувчи таклиф ва тавфсиялар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article describes the electoral legislation on the basis of legal information. The role and importance of the electoral code in this legislation, why the electoral laws are exactly codified, and changes in the electoral legislation have been consistently analyzed. The article provides targeted links to legislation, research results and opinions of foreign and national scientists, as well as the study of world experience. Information with tables is given in the context of the topic. At the same time, as a result of the study of the topic of the article, suggestions and recommendations were made that will contribute to the further development of electoral legislation.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ САЙЛОВ ҚОНУНЧИЛИГИНИ ТИЗИМЛАШТИРИШ: НАЗАРИЙ–ҲУҚУҚИЙ МАСАЛАЛАР»

УЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ САЙЛОВ КОНУНЧИЛИГИНИ ТИЗИМЛАШТИРИШ: НАЗАРИЙ-ХУ^У^ИЙ МАСАЛАЛАР

Эркабой Бобур ^ли Усмоналиев

Тошкент давлат юридик университети, "Оммавий хукук" факултети 2-курс талабаси, erkaboyusmonaliyev@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада сайлов конунчилиги хукукий маълумотлар асосида ёритилган. Ушбу конунчиликда сайлов кодексининг урни ва ахамияти, нима учун сайловга оид конунлар айнан кодефикатсия килинганлиги ва сайлов конунчилигидаги узгаришлар изчил тахлил килинди. Маколада конун хужжатлари, хорижий ва миллий олимларнинг тадкикот натижалари хамда фикрлари шунингдек жахон тажрибаси урганилган холда улардан максадли хаволалар берилди. Мавзу доирасида жадваллар билан маълумотлар келтирилди. Шунинг билан бирга макола мавзуси урганилиши натижасида сайлов конунчилигини янада ривожлантиришга хисса кушувчи таклиф ва тавфсиялар берилган.

Калит сузлар: сайлов, кодекс, кодификация, демократия, протсессуал жараён, сайлов хукуки, сайлов комиссияси, ташвикот.

ABSTRACT

This article describes the electoral legislation on the basis of legal information. The role and importance of the electoral code in this legislation, why the electoral laws are exactly codified, and changes in the electoral legislation have been consistently analyzed. The article provides targeted links to legislation, research results and opinions of foreign and national scientists, as well as the study of world experience. Information with tables is given in the context of the topic. At the same time, as a result of the study of the topic of the article, suggestions and recommendations were made that will contribute to the further development of electoral legislation.

Keywords: election, code, codification, democracy, procedural process, suffrage, election commission, campaigning.

КИРИШ

Узбекистан Республикасида демократик талабларга жавоб берадиган замонавий сайлов тизимининг шаклланиши

June, 2022

897

ва ривожланиши боскичма-боскич амалга ошди. Фукароларнинг хохиш-иродасини эркин ифода этиш ва хар бир фукаронинг сайлаш ва халкаро хукукнинг умумеътироф этилган тамойиллари ва нормаларига мувофик давлат хокимиятининг вакиллик органларига сайланиш хукукини кафолатлайдиган конунчилик базаси шакллантирилди. Унинг бош асоси Конститутсиямизнинг 117-моддасида уз аксини топди. Чунончи унда Узбекистон Республикасининг фукаролари давлат хокимияти вакиллик органларига сайлаш ва сайланиш хукукига эгалиги мустахкамланиб куйилди [1].

Сайлов нафакат хар бир давлатнинг миллий конунчилигида балки халкаро микиёсдаги тан олинган жараён ва шахс хукукидир. Бутун жахон инсон хукуклари умумжахон декларатциясининг 21-моддасида айнан ушбу хукук куйидагича эътироф етилади: "Хдр бир инсон бевосита ёки эркин сайланган вакиллар воситаси оркали уз мамлакатини бошкаришда катнашиш хукукига эга" [2].

АДАБИЕТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Хукукшунос О.К. Тургунов фикрича - сайлов инсоният уйлаб топган, хокимият ваколатини вужудга келтирувчи энг кадимий усуллардан хисобланиб, у демократиянинг ёркин ифодаси, фукароларнинг жамият ва давлат ишларида иштирокининг мухим шакли, давлат бошлиги, вакиллик органларини (конунчилик органини) вужудга келтиришнинг асосий воситасидир [3].

В. Валдемар табири билан айтганда - сайлов шахсларнинг уз такдирини узи белгилашига имкон берадиган асл ижтимоий идентификатор ва мавжуд гурухларнинг муайян манфаатларнинг намоён булишидаги жараёндир [4].

Сайлов конунчилик жараёни давлат ва унинг фукаролар билан булган бевосита ва билвосита муносабатидир. Шундай экан ушбу тизимга оид дастлабки норматив хужжатлар конун ва конун ости хужжатлар шаклида булган. Бугунги кунга келиб эса кодекс холига келтирилди. Бизда табиийки савол тугилади.

Сайлов тизимига оид хужжатлар нега айнан кодекс холига келтирилди?

Ушбу тизимдаги муносабатларни цонун хужжатлари билан тартибга солса булмасмиди?

Аввало ушбу муаммога ечим беришдан олдин кодекс ва унинг вазифаси хакида кискача маълумотга эга булсак. Яъни Х.Т. Одилкориев кодексни шундай тарифлайди: "Кодекс - муайян хукук (конунчилик) сохасидаги устувор нормаларни ифода

June, 2022

898

этувчи, мужассамлаштирувчи конундир. У катта микдордаги турли хил нормаларни камраб олса хам, ички мувофикликка эга булган ягона бутун хужжатдир" [5].

Денис Талион кодекснинг учта асосий функсиясини борлигини айтади: биринчиси - конунни расмий соддалаштириш, иккинчиси - конунни тизимлаштириш ва учинчиси - конунни ислох килиш [6]. ^онунларни тизимлаштириш бу кодификациялаштириш жараёнида намоён булади.

Кодификация - конун хужжатларини кайта куриб чикиш, амалдаги хукукий меъёрларни харакатсизликдан ажратиш, мантикий яхлит ва ички изчил хукукий тизим яратиш ёли билан конун хужжатларининг бирлигига олиб келиш жараёни - ягона тамойилларга асосланган тизимлаштирилган хужжат [7]. Х,инд олими Сагарика Чандел кодификация оркали конунлар туплами тузилади, йигилади ва изчил шаклда жойлаштирилади. Бу фойдалидир, чунки у нормаларни бир-бирига мос келмаслиги ва бир-бирига зид келишига ёл куймайди дея кодификация жараёнини ижобий бахолайди [8].

Профессор М. Ахмедшаева конунчиликни тизимлаштиришда кодификация - конунлар ва бошка норматив-хукукий хужжатларни кодекслар чикариш йули билан тизимга солишдир деб фикрини асослайди [9].

Битта муносабатни тартибга солувчи бир неча хужжатларда бир бирини инкор этиш ва бошка тушунмовчиликлар юзага келиши мумкин. Бу хакида М. Сперанский хам кайд этиб, конунчиликни тизимлаштиришни ижобий бахолаган. Яъни конунлар сони купайганда кийинчилик пайдо булади: куп бугин, булинишлар, ноаниклик, нотэнгликлар, кийинчилик ва ехтимол ундан хам мухимрок окибатлар юзага келиши мумкин. Бу эса, уз навбатида, янги тизимлаштирилган конун яратишни такозо етади [10].

Жадвал №1

№ Кодификациянинг афзалликлари [11]

1 Узок ва тушунарсиз таърифдан кочишга ёрдам беради.

2 Тугри ва мантикий идентификатсияга эга булади.

3 Такрорланишни олдини олади.

4 Обектларни стандартлаштиради.

5 Турларни камайтиради.

6 Ёзув хдсобининг самарадорлигини оширади.

7 Механик ёзишни соддалаштиради ва осонлаштиради.

8 Норма мазмунини соддалаштириш ва енгиллаштиришга замин яратади.

June, 2022

9 Тугри жойлашиш тизимига эга булади.

10 Ноаникликларни олдини олади.

11 Коллизион нормаларни олдини олади.

№ Кодификациянинг Камчиликлари [12]

1 Кодификация конун тизимига каттиклик олиб келади. Бу конуннинг эркин ва табиий усишига тускинлик килади.

2 Кодификация эски хукуклар урнига янги хукук ва мажбуриятларни яратиш оркали одамларнинг мавжуд хукук ва мажбуриятларини бузиши мумкин, бу конуний тартибни бузади.

3 Кодекслар етарли эмас, чунки улар барча истикболли ишларни куриб чикишга кодир эмас.

4 Бу конунни ута катъий килади.

5 Бу жиноятчиларга уз нуксонлари туфайли конундан чикиш ёлини топишга имкон беради.

Кодификацияланган хужжат ижтимоий муносабатларнинг муайян сохасида амал килувчи хужжатлар орасида асосийси хисобланади [13]. Шунингдек хукукшунос Шахзод Сайдуллаев кодексларни оддий конундан узининг мукаммаллиги, сайкал топганлиги, баркарорлиги билан фарк килишини айтиб утади [14].

"Study lecture notes" ахборот каналида конунчиликда кодификациянинг афзалликлари хакида ушбу маълумотларни куришимиз мумкин [15]:

> Кодификация хукукий тизимда конуннинг ишончлилигини оширади;

> ^онун шакли аник ва шунинг учун урганиш осонрок;

> Кодексдаги конунлар давр талабларига жавоб беради.

Демак, куриб утилган олимлар ва расмий-илмий сайтларнинг маълумотлари кодификация конунчиликда ижобий ахамиятга эга эканлигини таъкидлади. Юкоридаги тахлил кодекслаштиришнинг ижобий хусусиятлари купрок ва мухим ахамиятга эга эканлигини курсатди. Бу фикрлар хозирги кунда амалиётда канчалик хакикатлигини куйидаги маълумотларимиз оркали аниклик киритиб оламиз.

Кодекслаштириш дунёнинг бошка демократик давлатларида кенг ривожланаётган жараён. Мисол учун, биргина Франсия конунчилигида 75 % конунлар аллакачон кодекслашган. Бу жадал кодификация жараён юридик билимларни аниклаш ва тартибга солишга имкон беради [16]. Россия Федератсиясида хам 20 дан ортик [17], АКЩда эса 54 та кодекс (амалда 53 та) [18] ва бошка дунёнинг ривожланган давлатлари конунчилигида кодекслар мавжуд.

June, 2022

900

Айнан сайлов тизими хакида гапирганимизда сайлов конунчилигидаги кодексларнинг ахамиятини куриб утиш зарур. Сайлов кодекси бугунги кунда 40 дан ортик мамлакатда мавжуд булиб, ушбу кодексга эга булган давлатларни сайлов конунчилиги ижобий характерга эга дейишимиз мумкин. Жумладан Озарбайжон [19], Болгария [20], Франсия [21] ва АКШ [22] ва бошка давлатлар уз сайлов тизимини кодекслар оркали тартибга солади.

Янги сайлов кодекси тизимлаштиришга ёрдам беради хамда миллий сайлов конунчилиги нормаларини тартибга солиш, сайлов конунчилигининг равшанлиги ва очиклигини оширади, кенг ваколатларга эга мустакил сайлов комиссияларини тузиш учун баркарор хукукий асос яратади ва замонавий техник жихозлар, шунингдек, фукароларнинг хохиш - иродасини эркин ифода этишини таъминлаб, сайлов хукуклари кафолатларини кенгайтиради [23].

Тизимлаштириш жараёнини юртимиз мисолида курадиган булсак, Узбекистон Республикасида бугунги кунда 18 та кодекс мавжуд [24]. Буларнинг ичида давлат ва жамият учун энг мухим муносабатларни тартибга солувчи сайлов кодекси, ишлаб чикилган янги кодекслардан биридир. Президентимиз Ш.М. Мирзиёев 2017 йил 22 декабрда Узбекистон Республикаси Олий Мажлисига мурожаатномасида халкаро нормаларга жавоб берадиган ягона Сайлов кодексини ишлаб чикиш ва кабул килиш зарурлигини таъкидлади. Кейинчалик бу тегишли давлат дастурига киритилди [23].

Президент, парламент сайловлари ва махаллий вакиллик органларига сайловларни ташкил этиш ва утказишни тартибга солувчи конунларни битта хужжатга бирлаштирган сайлов кодексининг 2019 йил 26 июнда кучга кириши мамлакат ижтимоий хаётида мухим сиёсий ахамиятга эга булди. Зеро Узбекистон Республикаси сайлов тизимининг контсептуал асоси - бу сайлов эркинлигидир.

2019 йилда биринчи марта Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси Конунчилик палатаси ва халк депутатлари махаллий Кенгашлари депутатлари сайловлари янги Сайлов кодексига мувофик утказилади [25].

Сайлов кодекси - 2 кисм, яъни умумий кисм (6 боб) ва махсус кисм (12 боб), шунингдек жами 18 боб ва 101 та моддадан иборат булди [28].

June, 2022

Жадвал №2 [26]

№ Сайлов кодексини яратиш сабаблари ва долзарблиги

1 Президентимиз таъкидлаганидек [27], сайлов тизими борасида кабул килинган конунлар ва бир катор конуности хужжатлари халигача яхлит бир хужжат шаклига келтирилмаган. Ушбу фикрнинг тасдиги учун сайловларга доир амалдаги 5 та Конунни санаб утамиз: ❖ 1991 йил 18 ноябрда кабул килинган "Узбекистон Республикаси Президенти сайлови тугрисида"ги Конун; ❖ 1993 йил 28 декабрда кабул килинган "Узбекистон Республикаси Олий Мажлисига сайлов тугрисида"ги Конун; ❖ 1994 йил 5 майда кабул килинган "Халк депутатлари вилоят, туман ва шахар Кенгашларига сайлов тугрисида"ги Конун; ❖ 1998 йил 30 апрелда кабул килинган "Узбекистон Республикасининг Марказий сайлов комиссияси тугрисида"ги Конун; ❖ 1994 йил 5 майда кабул килинган "Фукаролар сайлов хукукларининг кафолатлари тугрисида"ги Конун.

2 Сайловларга доир ана шу бешта Конуннинг барчасида фукароларнинг сайлов хукуклари билан боглик деярли бир хил нормалар такрорланган. Сайловга доир конунларнинг куплиги хам фукаролар томонидан уларни куллашда муайян кийинчиликларни юзага келтираётган эди.

3 Шу вактга кадар юртимизда сайлов жараёнларига тайёргарлик куриш ва уни утказиш тартиб-коидалари конун даражасида эмас, балки Марказий сайлов комиссиясининг низом ва ёрикномалари билан тартибга солинарди. Масалан, "Сенат аъзоларини сайлаш тугрисидаги Низом"ни олайлик. Бундай вокелик, уз-узидан, Президентимиз олдимизга куйган, яъни конунлар тугридан-тугри ижро этиладиган булиши керак, деган мухим талабга зиддир.

4 Хрзирги кунда дунёнинг 40 дан ортик давлатида сайлов кодекслари кабул килинган. Узбекистонда хам халкаро норма ва стандартларга жавоб берадиган ягона сайлов кодексини ишлаб чикиш ва кабул килиш зарурати тугилди.

5 Сайлов кодекси лойихасида бугунги кунга кадар таркок холда амал килган сайлов тугрисидаги конунлар ва конуности хужжатларини халкаро норма ва стандартлар хамда илгор хорижий тажриба талабларидан келиб чикиб кодификация килиш, сайлов жараёнига нисбатан ягона шаффоф ва самарали ёндашувлар назарда тутилган.

June, 2022

902

6

Уз навбатида, мазкур кодекс лойихасида узгартиш ва кушимчалар киритиш кузда тутилаётган бешта яхлит конун ва уларга киритилган узгартиришлар тугрисидаги 17 та конун уз кучини ёкотишини англатади.

Ушбу кодексга 26 та янги коидалар киритилди. Улардан энг асосий коидаларни келтириб утамиз:

Жадвал №3 [28]

№ Сайлов кодексининг аввалги сайлов конунчилигидан фарк киладиган узгаришлари

1 Мухим янгиликлардан бири, бу ^онунчилик палатасида депутатлик уринлари учун Узбекистон экологик харакати вакилларига квота ажратиш институти чикариб ташланди. Бунда ^онунчилик палатасида амалдаги депутатлик уринлари (150 урин) саклаб колинди.

2 Яна бир янгилик, фукароларнинг узини узи бошкариш органлари томонидан халк депутатлари туман (шахар) кенгашларига номзод курсатиш тартиби бекор килинди.

3 Шунингдек, Узбекистон Республикаси сайловчиларининг ягона электрон руйхати шакллантирилди хамда ушбу руйхат мазкур кодекс билан тартибга солинади.

4 Муддатидан илгари овоз бериш ва сайлов куни овоз бериш учун ягона сайлов бюллетени жорий этилди ва бу оркали "сайлов варакаси" тушунчаси чикариб ташланди.

5 Сайловларни утказиш ёки ташкил этишнинг бошка масалалари юзасидан жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатларини куриб чикиш тартиби киритилди.

6 Сиёсий партиялар томонидан имзо йигиш жараёнида сайловчиларнинг бир ёки бир нечта номзодларни ёки партияларни куллаб-кувватлаб имзо куйиши мумкинлиги белгиланиб куйилди.

7 Овоз бериш жараёнида сайловчиларга бир нечта белгилардан (+, v, х) бирини куйиш имконияти берилди.

Бундан ташкари, протсессуал, яъни бевосита сайлов жараёнлари билан боглик бир катор янги коидалар жорий этилди. Жумладан: _Жадвал №4 [28 ]

№ Сайловга оид протсессуал янгиликлар

1 Сайлов участкасида овозларни санаш баённомасининг нусхасини дархрл жойлаштириш тартиби белгиланди.

2 Овоз бериш тугаганидан кейин участка сайлов комиссияси томонидан амалга ошириладиган хдракатлар (овозларни санаб чикиш, баённома тузиш ва бошкалар) курсатилди.

June, 2022

903

3 KpHyHHHHHK nanaracura, Max,annuñ KeHramnapra cañnoB Öup BaKTga yTKa3HnraH TaKgupga, aroHa cañnoB ynacTKanapuHH Ty3Hm Ha3apga Tyrangu.

4 Hnrapu MapKa3HH cañnoB KOMHCCHacH KapopH öunaH TacgHKnaHraH Onuñ Ma^nuc CeHaTH at3onapHHH cañnam TapTHÖH TyppucugarH hh3omhh öeKop khhhö, CeHaT at3onapuHH KogeKc gapa^acuga cañnam Macanacu Kupurangu.

5 CañnoB KoMHCCHacH at3onapu ynyH aHru Tanaönap ypHaranMoKga. EyHga HoM3ognapHHHr aKHH KapuHgomnapu Ba umoHnnu BaKHnnapu, myHHHrgeK, HoM3ognapra öeBocura 6yñcyHyBHH maxcnap cañnoB KoMHCCHacHHHHr at3onapu Öynumu MyMKHH эмacnнгн öenrunaHgu.

6 HoM3ognap umomnu BaKunnapuHHHr Y36eKHCToH PecnyönHKacugaru ca^ap xapa«:araapH cañnoBHH yTKa3Hm ynyH a^paranraH Maönarnap xucoöugaH TynaHHmu TapTHÖH öenrunaHgu.

7 OyKaponapHHHr y3HHH y3H öomKapum opraHnapu, ^aMoaT öupnamManapu ToMoHHgaH ynacTKa cañnoB KoMuccuacu a^onurura HoM3ognap 6yñHHa TaKnu^nap Kupuram TapTHÖH öenrunaHgu.

CañnoB KogeKcu noñHxacuga cañnoB cox,acura uxTucocnamTupunraH xanKapo TamKHnoTnap ToMoHHgaH TaBcua eTHnraH Taxnu^nap эtтнöopcнз KongHpunMagH. ^yMnagaH, EXXTnum ffeMOKpamuK uncmumymmp ea uncon xyvyKflapu 6yüma 6wpocu x,aMga BenemcuM KOMUccmcunum TaBcuanapu x,aM Y3ÖeKHCTOH PecnyönHKacu cañnoB KogeKcura KupHTHngu:

_^agBan №5 [29 ]

№ Xan^apo TamKHnoTnap TOMOHigaH TaBCHH этнnгaн TaK.iii(|).iap

1 h^thmohh xaB^H KaTTa öynMaraH Ba yHna orup ÖynMaraH ^HHoaTnapHH cogup этгaн maxcnapHHHr (2,3 MHHr KHmu) cañnoBga HmTHpoK этнmннн neKnoBHH HopManap HHKapuö TamnaHgu. (CañnoB KogeKCH, 5-Mogga)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2 CañnoB oKpyrnapuHH Ty3umga cañnoB oKpyrnapugarH cañnoBHHnap coHHHHHr en KyñHnaguraH MaKcHMan neTra HHKumu 10 ^orogaH omMacnuru mapTH öenrunaHgu. (CañnoB KogeKCH, 9-Mogga)

3 KoHyHHHHHK nanaracura cañnoBnap 0yñuna cañnoB oKpyrnapuHH Ty3umga MapKa3Hñ cañnoB KoMuccuacu BHnoaTnap Ba TomKeHT maxpu xoKHMHHKnapHHHHr эмac, öanKH xanK genyTaraapu BHnoaT Ba TomKeHT maxap KeHramnapuHHHr TaKgHMHoManapura acocnaHHmu Ky3ga TyTHngu. (CañnoB KogeKCH, 9-Mogga)

4 CañnoBHHnap pyñxarara y3rapTHmnap KupuTHm cañnoBra 3 KyH KonraHHga TyxTaranHmH öenrunaHgu. (CañnoB KogeKCH, 29-Mogga)

5 MyggaragaH ongHH obo3 Öepum cañnoBra 3 KyH KonraHHga Tyramu öenrunaHgu (onguHru 1 KyH ypHHra). (CañnoB KogeKCH, 57-Mogga)

June, 2022

904

б Сиёсий партиянинг у ёки бу шахсни номзод этиб курсатиш тугрисидаги уз карорини сайловга кечи билан 15 кун колганида бекор килиш хукукига эга эканлиги урнатилди. (Сайлов кодекси, 33-модда)

? Ташвикот ишларини бошлашда барча номзодлар учун ягона муддат, яъни уларни руйхатга олиш учун белгиланган охирги куннинг эртасидан эътиборан бошланиши курсатилди. (Сайлов кодекси, 44-модда)

8 Халк депутатлари вилоят Кенгаши депутатлигига номзодларнинг ишончли вакиллари сонини 3 дан 5 кишигача купайтириш назарда тутилди.

9 Сайлов куни ва овоз бериш бошланишидан 1 кун олдин жамоатчилик фикри суровлари натижаларини, сайлов натижалари прогнозларини, утказилаётган сайлов билан боглик бошка тадкикотларни эълон килиш такикланди. (Сайлов кодекси, 44-модда)

Шунинг билaн биргa, сaйлов кодекси Maркaзий сaйлов комиссиясигa доир кyйидaги янгиликлaрни Уз ичига олaди:

❖ Maркaзий сaйлов комиссияси aъзолaригa тaлaблaр кУйилмокдa (йигирмa беш ëшгa тyлгaн, коидa тaрикaсидa, олий мaълyмотгa, сaйловлaрни тaшкил этиш вa утквзиш борaсидa иш тaжрибaсигa эгa бyлгaн, жaмоaтчилик Уртaсидa обру-эътибор козонган хвмдв кaмидa оxирги беш йил Узбекистон Респyбликaси худудидв доимий яшaб тургвн фyкaро Maркaзий сaйлов комиссиясининг aъзоси булиши мумкин).

❖ Maркaзий сaйлов комиссияси (MCK) aъзолaри мвком бyйичa Олий Мвжлис ^онунчилик пaлaтaси депyтaтлaри вa Сенaти aъзолaригa тэнглaштирилди.

Шунингдек сaйлов конунчилигини янaдa демокрaтлaштириш вa xaлкaро сaйлов тaлaблaригa жaвоб бериш мaксaдидa сaйлов кодексига куйидвги yзгaртиришлaрни киритишни таклиф килaмaн:

> Узбекистон Респyбликaси Олий Мвжлиси ^онунчилик пaлaтaсигa сaйлaниш ëшини 25 ëшдaн 21 ëшгa тушуриш.

Чунки ду^ мaмлaкaтлaрининг 86 фоизидa, ривожтанган дaвлaтлaрнинг бaрчaсидa пaрлaментгa ëки унинг куйи пaлaтaсигa сaйлaниш ëши 18 (сaйлaш ëши билaн бир xra) ëки 21 ëш, бутун дyнëдa эсa yртaчa 21,5 ëшни ташкил кдлвди. Гaрчи вхолисининг aксaрият кисми ëши кaттaлaр бyлсa хвм, Норвегия, Дaния, Шветсия, Чили пaрлaментлaридa ëшлaр дyнë мик^сидв энг ëш кУрсвткичгв эга [30].

> свйлов мвъмуриятининг муствкдллигини кучвйтириш мв^свдидв, MСKгa очик вв рaкобaтдaги жaрaëн оркдпи твнлвнгвн OCK вв УСK възолврини тyFридaн-тyFри твйинлвш хукукини бериш мвксвдгв мувофикдир.

June, 2022

905

> Номзодларга куйиладиган истикомат муддати талабини бекор килиш масаласи куриб чикилиши лозим.

> Партия ва унинг номзодларига сайлов кампаниясини утказиш учун тэнг шарт-шароитларни таъминлаш талаби партия ва номзодларни узига хос кампания стратегиясини ва услубини белгилашига, жумладан узи хохлаган тарзда тадбир утказиш ва ташвикот материалларини дизайн килишга халакит килмайдиган тарзда амалга оширилиши лозим.

> ^онунчиликка кампания даврида давлат ресурсларини суистеъмол килиш масаласини хал этадиган аник нормалар киритилиши лозим.

> Шаффофликни ошириш максадида, партиялар сайлов кунидан олдин сайлов билан боглик харажатлари хакида оралик хисоботини беришини талаб этиш максадга мувофикдир.

Жорий йилнинг 24 октябрида кутилаётган Узбекистон Президентлигига буладиган сайлов хам ушбу сайлов кодекси оркали утказилади. 23 июл куни Президентлик сайлов кампаниясига старт берилди [31]. Шунингдек, 2021 йил 20 сентябрдан Узбекистон Республикаси Президентлигига номзодларининг сайловолди ташвикот кампанияси уз ишини бошлади. Бу хакда Марказий сайлов комиссияси карорида айтилганди [32]. Айни кунларда эса Президентликка номзод курсатган 5 та партия вакиллари демократик тарзда уз сайловолди ташвикотларини олиб бормокда.

ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни айтиб утиш керакки, юкоридаги янгиликлар ва киритилган узгаришлар хамда хориж тажрибаси бизнинг сайлов конунчилигимизга керак еди. Бундай жараён эса Узбекистон Республикаси сайлов кодекси ишлаб чикилиши билан тартибга солинди. Битта муносабатни тартибга солувчи турли хил конун ва конун ости хужжатларидаги такрорланишлар, коллизион нормалар, ухшашликлар, карама-каршиликлар, бушлик ва камчиликлар яхлит кодекснинг ишлаб чикилиши ва кабул килиниши билан бир меъёрга келтирилди. Сайлов - бу мухим жараён. Овоз бериш хар бир фукаронинг давлат ва жамият тараккиётидаги хиссаси десак муболага булмайди. Овоз бериш - бу узига хос ижтимоий амалиёт, демократик режимда хал килувчи ахамиятга эга, чунки у хокимият муносабатларини ифодалайди ва сиёсий кадриятлардан биридир. Сайлов тизимининг модернизатсияси ва шунга мувофик, сайлов кодексининг кабул килиниши давр талаби билан белгиланади. Шундай экан бундай мухим муносабатлар алохида эътиборни талаб килади. Дунёнинг

June, 2022

906

демократик жамиятларида булгани каби бизнинг юртимизда хам, сайлов кодекси, сайлов конунчилигида яна бир илгор кадам булди. Бу эса халкимизнинг давлат билан булган узвий-сиёсий алокаларини янада енгиллаштиришга, ривожлантиришга хамда албатта тушунарли ва шаффоф булишида мухим ахамият касб этди.

REFERENCES

1. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 09.02.2021-й., 03/21/670/0089-сон, // https://www.lex.uz/ru/docs/-20596#-39943

2. Official site of United Nations (Бирлашган миллатлар ташкилоти расмий сайти). Universal Declaration of Human Rights. 24.10.1948. Available from < https://www.un. org/en/about-us/universal-declaration-of-human-rights >

3. Тургунов О.К. Сайлов хукуки. Дарслик. - Тошкент: ТДЮУ, 2016. - Б. 243. // http://files.tsul.uz/student/11 .pdf

4. V. Valdemar. Functions of Elections in Democratic Systems. January 2013. See discussions, stats, and author profiles for this publication at. Available from < https://www.researchgate.net/publication/255965201>

5. Х.Т. Одилкориев. Давлат ва хукук назарияси. Дарслик. - Тошкент. "Адолат", 2018. - B. 329-330. Available at: https://library-tsul.uz/

6. M. Peter. Problems of Codification in a Common Law System. Published by: Mohr Siebeck GmbH & Co. KG. 1982. Available from <https://www.jstor.org/stable/27876667>

7. Каранг: Большая Российская Энциклопедия (БРЭ). Всемирная история. Available from < https://w.histrf.ru/articles/article/show/kodifikatsiia>

8. Каранг: Sagarika Chandel, KIIT School of Law, Bhuvaneshwar. Need For Codification Of Refugee Laws In India. 04.02.2015. Available from < https://www.lawctopus.com/academike/need-codification-refugee-laws-india/>

9. Р. Юсувалиева, М. Ахмедшаева, М. Нажимов ва бошкалар. Давлат ва хукук назарияси. Дарслик. -Т.: ЖИДУ, 2019. - B. 205. Available at: https://library-tsul.uz/

10. М.М. Сперанский. Обозрение исторических сведений о свободе законов. СПб. С. 89-90.

11. Codification of Materials | Types of Codification System | Advantages. 2021. Available from <https://accountlearning.com/codification-materials-7-types-code-system-advantages/ >

12. Official site of Law and Legislation. Codification, Kinds of Codification, Merits and Demerits of Codes in legislation process. September 15, 2018. Available from <https://lawandlegislation.blogspot.com/2018/09/codification-kinds-of-codification.html>

13. Исломов З.М. Давлат ва хукук назарияси / Масъул мухаррирлар: Х,.Рахмонкулов, академик, ю.ф.д., проф., -

June, 2022

Х,.Бобоев, ю.ф.д., проф. - Т.: Адолат, 2007. - Б. 605. Available at: https://library-tsul.uz/

14. Сабуров Н., Сайдуллаев Ш. Давлат ва хукук назарияси / Укув кулланма. -Тошкент: ТДЮИ, 2011. - Б. 75. Available at: http s : //library-tsul. uz/

15. Official site of study lecture notes. Available at: http://studylecturenotes.com/codification-of-law-meaning-and-kinds/

16. Кодификация и систематизация нормативно-правовых актов. 2018. // http : //www. kursach. com/biblio/0010004/1306. htm

17. Кодексы Российской Федерации. Увд по сзао гу мвд россии по г.Москве. 2021. Available from <https : //сзао. мск. мвд. рф/Dlja grazhdan/Pravovaj a pomo shh/документы/кодексы-российской-федерации >

18. Legal information institute. Official site open accesse to law since 1992. USA Codes: Table Of Contents. Available at from < https://www.law.cornell.edu/uscode/text >

19. Election Code Of The Republic Of Azerbaijan. Dan Blessington IFES Azerbaijan Country Director August 2008, Baku. Legislationline official site. Available from

<https://www.legislationline.org/download/id/2945/file/election code eng AZER.pd f >

20. Election Code of Bulgaria. Adopted on 5 March 2014. Available from < https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-REF(2014)025-e >

21. Republic of France of electoral code. Legifrance offial site. Avialable from < https://www.legifrance.gouv.fr/codes/id/LEGITEXT000006070239/ >

22. Legal information institute. Official site open accesse to law since 1992. USA Codes: Table Of Contents. Avialable from < https://www.law.cornell.edu/uscode/text>

23. Д. Джураев. Cудя Ташкентского городского административного суда. Для газеты "Голос Узбекистана". 2019 йил ноябр. 11-сон.

24. Узбекистон Республикаси ^онунчилик маълумотлари миллий базаси. (01.10.2021 й. холатига кура) // https://lex.uz

25. Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги стратегик ва минтакалараро тадкикотлар институтининг расмий сайти. Available at: http://isrs.uz/ru/election/novyj-izbiratelnyj-kodeks-trebovanie-vremeni

26. Саидов А. Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси ^онунчилик палатаси Демократик институтлар, нодавлат ташкилотлар ва фукароларнинг узини узи бошкариш органлари кумитаси раиси. Халк сузи. 2-сон. 16-Феврал 2019. Available at: https://xs.uz/uz/post/sajlov-kodeksi-qandaj-bolishi-kerak

27. ^аранг: Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 25.12.2017. "Norma.uz" ахборот - хукукий портали. Available at: https://www.norma.uz/oz/muliini voqealar/uzbekiston respublika

June, 2022

si prezidenti shavkat mirzieevning oliy majlisga murojaatnomasi

28. Y3ÔeKHCTOH PecnySnuKacuHuHr CafinoB KogeKcu. KoHyH xy^^araapu MatnyMOTnapu Munnufi 6a3acu, 31.05.2021-fi., 03/21/691/0508-coh. Available at: https://lex.uz/docs/-4386848

29. M. HcraMOB, YsôeKucTOH PecnyônuKacu MapKa3ufi cafinoB komhcchach paucu ypuHÔocapu. ^Hru y36eKucTOH ra3eTacu. 22 ^eKaôp 2020. Available at: https://yuz.uz/uz/news/saylov-qonunchiligi-sobitqadamlik-samaralari

30. Inter-Parliamentary Union. Youth participation in national parliaments. September 2019. Available from <https : //www.ipu. org/youth2021 >

31. M.KoMunoBa, Y3A. Y3ÔeKHCTOH Munnufi axôopoT areHTnuru. Available at: https://uza.uz/uz/posts/prezidentlik-saylov-kampaniyasiga-start-berildi 286562

32. BBC NEWS pacMufi cafiTu. Y36eKucTOH, Mum^a Ba gyHë ^HrunuKnapu. 20 ceHTaôp 2021. Available at: https://www.bbc.com/uzbek/uzbekistan-58627127

June, 2022

909

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.