ЗАРУРАТИ ЦАБУЛИ ЦОНУНИ ҶУМҳУРИИ ТОҷИКИСТОН ДАР БОРАИ ҳИФЗИ ҳУЦУЦ ВА ДАСТГИРИИ ДАВЛАТИИ КӯДАКОНИ ЯТИМ ВА БЕПАРАСТОР Текст научной статьи по специальности «Право»

12 00 00 ^у;у;шиносй

12 00 00 юридические науки 12 00 00 law sciences

12.00.02 - КОНСТИТУЦИОННОЕ И МУНИЦИПАЛЬНОЕ ПРАВО 12.00.02 - CONSTITUTIONAL AND MUNICIPAL LAW

УДК 349.2 ББК 67.405.212.219

ЗАРУРАТИ ЦАБУЛИ ЦОНУНИ ЦУМХУРИИ ТОЦИКИСТОН ДАР БОРАИ ХИФЗИ ХУЦУЦ ВА ДАСТГИРИИДАВЛАТИИ КУДАКОНИ ЯТИМ ВА БЕПАРАСТОР

НЕОБХОДИМОСТЬ ПРИНЯТИЯ ЗАКОНА РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН О ЗАЩИТЕ ПРАВ И ГОСУДАРСТВЕННОЙ ПОДДЕРЖКЕ ДЕТЕЙ-СИРОТ И ДЕТЕЙ, ОСТАВШИХСЯ БЕЗ ПОПЕЧЕНИЯ РОДИТЕЛЕЙ

THE NEED FOR ADOPTION OF TAJIKISTAN REPUBLIC LAW ON PROTECTION OF THE RIGHTS AND STATE SUPPORT OF CHILDREN-ORPHANS AND CHILDREN LEFT WITHOUT PARENTAL CARE

Бобоев Анварбек Хоцаевич, мудири кафедраи ууцуци конститутсионии ДДХ^БСТ, н.и.у., дотсент;Шох,имардонов Шодибек Хайдарович, донишцуи курси 4-уми факултети ууцуцшиносии ДДХ^БСТ (Тоцикистон, Хуцанд)

Бобоев Анварбек Ходжаевич,

завкафедрой конституционного права ТГУПБП, канд.юрид.наук, доцент; Шохимардонов Шодибек Хайдарович,

студент 4 курса юридического факультета ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)

BoboevAnvarbekKhuzhaevich, head of the department of constitutional law of the TSULB, Ph.D., Associate Professor (Tajikistan, Khujand) Shohimardonov Shodibek Haidarovich,

4th year student of the Law Faculty of TSULBP(Tajikistan, Khujand) E-MAIL:boboеv-anvar@mail.ru

Калидвожщо: нимятим, ятим, ууцуци кудакони ятим ва бепарастор, ятими

кул, дастгирии давлати, цонун

Масъалауои танзими муносибатуо вобаста ба фаъолияти уифзи ууцуц, дастгирии давлати, таъминоти ицтимоии кудакони ятим ва бепарастор, инчунин ашхосе, ки дар давоми таусил падару модар ва ё падару модари тануояшон вафот кардаанд ва кафолатуои амалишавии ощо дар Цумуурии Тоцикистон таулил карда шудааст. Таъкид шудааст, ки шароити кунуни ва таращиёти инкишофи цонунгузории дохили ва хорици ва тацрибаи давлатуои хорица хусусан, давлатуои ИДМ цабул кардани цонуни навро "Дар бораи уифзи ууцуц ва дастгирии давлатии кудакони ятим ва бепарастор" дар Цумуурии Тоцикистон талаб менамоянд.

Ключевые слова: полусирота, сирота, права детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, круглый сирота, государственная поддержка, закон

Анализируются проблемы регулирования отношений, связанных с правоохранительной

деятельностью, государственной поддержкой, социальным обеспечением детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей, а также лиц, родители или одинокий родитель которых умерли во время учебы детей, и гарантией их реализации в Республике Таджикистан. Подчеркивается, что сложившаяся ситуация и развитие отечественного и зарубежного законодательства и опыт зарубежных стран, особенно стран СНГ, требуют принятия в Таджикистане нового Закона «О защите прав и государственной поддержке детей-сирот и детей, оставшихся без попечения родителей».

Key-words: semi-orphan, orphan, rights of children-orphans and children left without parental

care, parentless orphan, state support, law

The author of the article analyzes the problems of regulation of relations concerned with law-enforcement activities, state support, social provision of children-orphans and children left without parental care and also of those ones whose parents, both or one, died during their sonsл or daughtersл school age; the guarantee of realization of such childrens rights being bound to be ensured. It is underscored that formed situation, development of home and foreign legislation, experience of other countries, especially those of CIS, require an adoption of the new law in Tajikistan under the title "On Protection of the Rights and State Support of Children-Orphans and Children Left without Parental Care".

Имруз Хукумати Чумхурии Тоцикистон барои хифзи ху;у;хои кудакон, хусусан кудакони ятим ва бепарастор сиёсатеро пеш гирифтааст, ки ба рушду камоли онхо, таъмини моддй ва ицтимоии кудакони ятим, умуман истифодаи имтиёзхои давлатй ва гайра мусоидат мекунад. Кайд кардан зарур аст, ки асоси ху;у;ии хифзи ху;у;и кудакони ятим ва бепарастор аз Конститутсияи Чумхурии Тоцикистон сарчашма гирифта, тавассути якчанд санадхои миллй ва байналмилалй танзим мегардад. Мутаасифона алхол дар Чумхурии Тоцикистон ;онуни алохида оид ба хифзи ху;у; ва дастгирии кудакони ятим ва бепарасторон ;абул карда нашудааст.

Боби чоруми Конуни Чумхурии Тоцикистон "Дар бораи хифзи ху;у;хои кудак" ба "Хифзи ху;у;хои кудакони ятим ва бепарастор" бахшида шуда, васоят, парасторй, фарзандхонй, нигохубин ва тарбияи кудакони ятим ва бепарасторро дар муассисахои таълимй, тарбиявй, табобатй ва дигар муассисахои ба онхо монанд пешбинй менамояд. Ин боб кафолатхои давлатии хифзи ицтимой ва ху;у;ии кудакони ятим ва бепарастор, кафолати давлатии амалй намудани ху;у;и кудакони ятим ва бепарастор ба мехнат, манзил, хифзи саломатй, тахсил, инчунин кафолати давлатии расондани ёрии ху;у;ии ройгон ба кудакони ятим ва бепарасторро фарогир мебошад. Инчунин дастгирии давлатии кудакони ятим ва бепарастор дар аксар санадхои меъёрии ху;у;ии цумхурй аз руи тобеият му;аррар гаштаанд. Бехтар мешавад, ки хамаи меъёрхои танзимкунандаи муносибатхои ху;у;хои кудакони ятим ва бепарастор дар як санади алохида муттахид карда шаванд. Бешубха ин барои соддатар гаштани истифодаи ху;у;у озодихои пешбининамудаи ;онунгузорй барои кудакони ятим ва бепарастор имкон медихад. Fайр аз ин дар хифзи ху;у;и кудакони ятим, хусусан кудакони нимятим баъзе камбудихои циддй ба назар мерасад. Аз цумла, хар сол садхо ятимон хона-интернатхоро хатм менамоянд ва аксари онхо ба масъалаи таъмин бо манзили исти;оматй дучор мегарданд. Зарурати ;абули ;онуни нав аз он иборат аст, ки муносибатхо ба кудакони ятим ва бепарастор бо ;онуни алохида танзим гардид. Аз цумла, муносибати ма;омоти дахлдор ба кудакони ятим ва бепарастор, ху;у;хои кудакони ятим ва бепарастор, расонидани кумаки давлатй ба кудакони ятим ва

бепарастор ва гайра ба таври васеъ муайян карда, ба танзим дароварда шаванд. Рушди имрузаи ицтимоию и;тисодии мамлакат , инкишофи ;онунгузории дохилй тацрибаи давлатхои хорица, хусусан давлатхои ИДМ (масалан, Федератсияи Русия, Чумхурии Беларус, Чумхурии Украина) собит месозанд, ки хифзи ху;у;и кудакони ятим, аз цумла нимятим ва халли мушкилихои дар боло зикр гардида бидуни ;абули ;онуни алохида "Дар бораи хифзи ху;у; ва дастгирии давлатии кудакони ятим ва бепарастор" дар Чумхурии Тоцикистон имконнопазир аст.

Дар илми ху;у;шиносй шарху тавзехи мухталифи мафхуми "таъминоти ицтимой" вуцуд дорад. Як гурух олимон [9, с.190] зери мафхуми таъминоти ицтимой иштироки цомеаро дар таъмини аъзои худ, ки бинобар гайри;обили мехнат гардидан ё бо сабаби воситахои барои зиндаги заруриро аз даст додаанд, мефахманд. Таъминоти ицтимой яке аз шаклхои мухимми конститутсионии химояи ицтимоии ахолй ба хисоб меравад [9, с.6]. Таъминоти ицтимой - ин воситахои пулй, дигар хизматрасонихои моддй ва ицтимой мебошанд, ки ба гурухи муайяни шахрвандон аз хисоби буцет хангоми ба ву;уъ омадани ходисахои аз тарафи ;онунгузор дорои ахамияти ицтимой эътироф шуда пешниход гардида, бо ма;сади баробар намудани холати ицтимоии шахрванд амалй карда мешавад [10, с.40].

Дар поён кушиш ба харц медихем, ки дар асоси тахлили илмй ва амалй, инчунин омухтани тацрибаи давлатхои хорицй дар самти хифзи ху;у; ва дастгирии давлатии кудакони ятим зарурати ;абули ;онуни алохидаи "Дар бораи хифзи ху;у; ва дастгирии давлатии кудакони ятим ва бепарастор"-ро собит созем.

Дар бисёр давлатхои хорица, аз цумла Федератсияи Русия, Чумхурии Белорус, Чумхурии Украина ва дигар давлатхо ;онуни алохида дар бораи ятимон ва бепарасторон [4, с.10] мавцуд мебошад. Масалан, 22 феврали соли 2012 аъзои Шурои Федералии Федератсияи Русия ;онуни федералиро дар бораи ба манзил таъмин намудани кудакони ятим маъ;ул шуморид. Дар ;онун пешбинй шудааст, ки дар минат;ахо фонди махсуси манзил барои бо манзил таъмин кардани ятимон ва кудакони бепарастор ташкил карда мешавад. Ё дар Федератсияи Русия Конуни федералии "Дар бораи кафолатхои иловагии дастгирии ицтимоии ятимон ва кудакони бепарастор" амал мекунад. Инчунин дар ин кишвархо ;онунхои алохида дар бораи хифзи ху;у;и кудакон низ амал мекунанд, ки аз ;онуни дар бораи хифзи ху;у;и кудакони ятим ва бепарастор куллан фар; доранд.

Ба сохибисти;лолии кишвар 29-сол пур мешавад. Аз рузхои нахустини сохибисти;лолй хукумати кишвар дар хифзи ху;у; ва кумаки давлатй ба кудакони ятим ва бепарастор ахамияти циддй медихад. Аз цумла, Карори Хукумати Чумхурии Тоцикистон аз 31 октябри соли 2014, № 690 "Дар бораи Барномаи миллй оид ба бархамдихии шаклхои бадтарини мехнати кудакон дар Чумхурии Тоцикистон барои солхои 2015-2020"; Карори Хукумати Чумхурии Тоцикистон аз 29 июни соли 2017, № 322 "Дар бораи барномаи ислохоти низоми адолати судй нисбати кудакон барои солхои 2017-2021" ва гайрахо.

Кудакони ятим ва бепарастор тахти гамхории хамешагии Президенти кишвар ;арор доранд. Дар паёми навбатии худ ба Мацлиси Олй Президенти Чумхурии Тоцикистон мухтарам Эмомалй Рахмон чунин ;айд намуданд, ки: "Холо дар мамлакат ... 5277 нафар ятимони кулл ва 74 хазор ятимон зери сарпарастии давлат ;арор доранд. Хацми маблаггузорй ба онхо дар давоми 10 соли охир 3,2 баробар афзоиш ёфтааст." [5, с.5]. Бо вуцуди дар мамлакат амалигардонии ислохоти бундёди сохаи ;онунгузорй то хол масъалаи ;абули ;онуни алохида дар бораи хифзи ху;у;и

ятимон ва ^дакони бепapaстоp мaвpиди бappaсии циддй к;apоp нaгиpифтaaст.

Хдечанд боби чоpyми Крнуии Чумхурти Тоцикистон '^ap боpaи хдфзи хук;ук;и к^дак" [2, с.10] ба хдфзи хукукдои ^дакони ятим ва бепapaстоp бахшида шудааст, вале он фapогиpaндaи хдмаи масъалах,ои вобаста ба кyдaкони ятим ва бепapaстоp намебошад. Махсусан, цихдти цaвобгapии намояндаи ;онуиии кyдaк хднгоми ниго^убин. Доиp ба ин масъала мо пешних,оди Н.М. Имомовapо ки ба маф^уми «зapapи цисмонй», ки дap Крнуии Чумя^ии Тоцикистон '^ap боpaи пешгиpии зypовapй дap оила" овapдa шудааст, ибоpaи ";асдона дap хaтap ë полати номусоид мондaн"-pо илова менамояд, тapaфдоp растем, ки чунин мазмуи мегиpaд: «Зapapи цисмонй - киpдоpи зиддихук;ук;ии ;асдонаи як аъзои оила нисбати дш^ аъзои оила бо pоxд истифодаи ;увваи цисмонй ë ;асдона дap хaтap ë ин ки полати номусоид мондан, ки сабаби зapapи цисмонй ë ин ки зapap ба саломатии вай мегapдaд, ифода меëбaд»[8, с.12-13].

Дap ;исми 3, моддаи 34-и Конститутсияи Чyмxypии Тоцикистон мy;appap гapдидaaст, ки: "Давлат бapои хдфзи ^дакони ятим, маъюб ва таълиму тapбияи онх,о Faмхоpй менамояд." [1, с.7]. Истилохд кyдaки ятим дap моддаи 1-и Цонуни Чyмxypии Тоцикистон '^ap боpaи х,ифзи ху;у;и ^да^' чунин шapx, дода шудааст: "^даки ятим - ^даке, ки пaдapy модapaш, пaдap ë модapи танх,ояш вафот кapдaaнд [2, с. 4]. Вале дap моддаи 40 ;онуни мaзкyp омадааст, ки ба кyдaконе, ки пaдap ë модap нaдоpaнд, бо тapтиби мy;appapнaмyдaи санадх,ои меъëpии ху;у;ии Чумя^ии Тоцикистон кафолати давлатй пешбинй кapдa мешавад. Аз pyи моддах,ои дaхлдоpи ;онyнгyзоpии Тоцикистон маълум мешавад, ки ^даке, ки пaдapy модapaш, пaдap ë модapи танх,ояш вафот кapдaaнд, ятим ба х,исоб меpaвaд. Яъне дap асоси моддаи 1-и Цонуни Чyмxypии Тоцикистон '^ap боpaи хдфзи х,у;у;и ^дакои" бояд аз имт^з^ои давлатие, ки бapои ятимон пешбинй шудааст, ятимони кул ва нимятимон бapобap ë ;исман истифода бapaнд, зеpо дap ;онуи мафхуми ятими кул ва нимятим овapдa нашудааст. Дap асоси ;онун зеpи мафхуми ятим, х,ам ятими кул ва х,ам нимятим фах,мида мешавад, вале aксapи кафолатх,ои давлатии ятимон ба ятимони кул тааллу; доpaд. Ба ибоpaи дигap кyдaкони нимятим тах,ти амали ин ;онун ;apоp нaдоpaнд. Бинобap ин зapyp аст, ки дap ;онун мафхуми ятими кул ва нимятим алохдда шapx, дода шуда, хукукдои онх,о дap алохидагй зикp гapдaнд.

Дap санадх,ои меъëpии хуку;й ху;у;х,ои нимятимон nyppa зикp нашудаанд, ки боиси камбудих,ои циддй дap татби;и хукукдои онх,о мегapдaд. Дap ;онyнгyзоpии цyмxypй оид ба хдфзи х,у;у;и кyдaк ба ^дакони ятим кyмaк ва имт^з^ои давлатй пешбинй шудааст, ки ^дакони нимятим аз aксapи ин х,у;у;х,о ма^ум мебошанд. Хуб мешуд, ^дакони нимятим низ аз он ху;у;х,ое, ки ба ятимон пешбинй шудааст, ба тaвpи nyppa ва ë ;исман истифода бapaнд ва ин дap ;онуни алохдда дapц гapдaд.

Давлат ба кyдaкони ятим ва бепapaстоp дap зинах,ои та^силоти ибтидоии касбй, миëнaи касбй, олии касбй ва касбии баъд аз муассисаи олии таълимии давлатй як мapотибa гиpифтaни таълими pойгонpо кафолат медихдд. Инчуиин донишцyëни муассисах,ои таълимии та^силоти олии касбй, ки ятим ва бепapaстоp мебошанд ва дap хобгохдои муассисах,ои мaзкyp исти;омат доpaнд, аз пapдохти хизмaтpaсонии коммуиалй ва х,а;;и манзил озод мебошанд. Аммо ин кафолати давлатй дap амалия ба нимятимон тааллу; нaдоpaд. Faйp аз ин тиб;и тapтиби мy;appapгapдидa дap доиpaи Мapкaзи миллии тестии назди Пpезиденти Чyм^ypии Тоцикистон ба довталабе, ки яке аз волидонаш вафот кapдaaст, яъне нимятим мебошад, имтдез фа;ат дap пapдохти хд;кд хизмaтpaсонй пешбинй шудааст. Вале холи имт^зноке, ки бapои ятимон пешбинй шудааст, ба нимятимон тааллу; нaдоpaд. Бо ма;сади дaстгиpии чуиин донишцyëн лозим

аст, ки имтиёзхоидар тахсил ба ятимони кул пешбиний гардида, ;исман ба нимятимон низ пахн шавад. Аз цумла, нимятимон аз пардохти маблаги тахсил дар муассисахои давлатй ;исман (50%) озод карда шаванд ва ин нукта дар ;онунгузории алохида ва гуногуни цумхурй оварда шавад ва ё барои чунин донишцуён ;арзхои имтиёзнок ба мухлати дароз дода шавад. Хар сол ба раёсатхои донишгоххои кишвар хазорхо донишцуёни нимятим оид ба ;исман озод намудан аз пардохти маблаги соли хониш муроциат мекунанд, ки ба сабаби дар ;онунгузории соха пешбинй нашудани ин меъёр, цавоби рад мегиранд. Хамасола садхо донишцуён аз ухдаи хам таъмини моддии хеш, оила, инчунин, пардохти маблаги тахсил набаромада, донишгохро тарк менамоянд ва ё аз донишгох хориц мешаванд. Баъзе хатмкунандагони муассисахои миёна бо сабаби набудани имтиёз ба нимятимон дар муассисахои олии кишвар мацбур мешаванд аз идомаи тахсил даст кашанд.

Ташкили амалхои хайрия барои кумак ба ятимон ба таври махсус гузаронида шавад. Имруз цомеаи цахонй дар дастгирии моддии кудакони ятим ва бепарастор бетараф набуда, пайваста кумак менамояд. Аммо амалхои хайри кардаашонро дар сомонахои ицтимой ва оинаи нилгун пахш менамояд ва дар он цо аксхои ятимон оварда мешавад. Ин боиси шарм доштан ва рухан азоб кашидани кудакони ятим ва бепарастор мегардад. Хуб мешуд, амалхои хайрия ба таври махсус гузаронида, хангоми аксу навор руи онхо нишон дода нашавад.

Мутоби;и моддаи 36 Конуни Чумхурии Тоцикистон аз 25 июни соли 1993 № 796 «Дар бораи таъмини нафа;ахои шахрвандони Чумхурии Тоцикистон» (дар тахрири соли 2015) [3, с.23] давлат ба нимятимон нафа;аи барои махрум шудан аз саробон медихад, ки аз се ва зиёда аз он кудак мавцуд бошад айни хол 216 сомониро ташкил медихад, ки ин хело маблаги кам ва ночиз мебошад. Агар дар оила 5 ятим бошад бо 216 сомонй, ки айни хол бо маблаги 50 кг орд баробар мебошад, чи тавр зиндагй кардан мумкин аст? Зарур аст, ки агар шумораи кудакони ятим аз се 3 нафар зиёд бошад, ба хамаи онхо маблаги алохида цудо карда шавад.

Дар моддаи 1-уми Конуни Чумхурии Тоцикистон "Дар бораи хифзи ху;у;и кудакон" мафхуми ма;оми кудаки ятим ва кудаки аз парастории волидайн махрумшуда, муассиса барои ятимон ва кудакони аз парастории волидайн махрумшуда, хатмкардагони муассисахои ятимон ва кудакони аз парастории волидон махрумшуда, таъминоти давлатии ятимон ва кудакони аз парастории волидайн махрумшуда шарх дода нашудааст. Бинобар, пешниход мегардад, ки дар санади алохида мафхумхои дар боло ишорашуда му;аррар карда шаванд.

Зарур мешуморем, ки барномахои ма;садноки хифзи ицтимоии ятимон ва кудакони аз парастории волидайн махрумшуда аз тарафи Хукумат ва дигар ма;омоти давлатй бо ма;сади бехтар намудани хифзи ицтимоии ятимон, омодагии психологй ва амалии ятимон ва кудакони бепарастор, кудакони аз парастории волидайн махрумшуда ва шахсоне, ки аз цумлаи онхо мебошанд, ;абул ва татби; гарданд. Fайр аз ин таъсиси стипендияхои махсус барои шахсони боистеъдод аз хисоби ятимон ва бепарастор ташкил карда шавад.

Ба хатмкунандагони ятимхона ;арзхои имтиёзнок ба мухлати дароз, гайр аз ;арз барои хариди хона, инчунин ;арз барои тицорат, ;арзхои истеъмолй ба мухлати дароз бо фоизхои паст ё бефоиз дода шавад.

Ба муассисахое, ки ятимон таълим мегиранд ва ё исти;омат мекунанд, "Ятимхона", "Хонаи бепарасторон" ва "Хона-интернатхо" номгузорй карда нашавад ва истифодаи ин мафхумхо манъ карда шавад. Дар пешто;и бинохо низ ин гуна

навиштачот сабт нагардад. Ба андешаи мо ин ба кудакони ятим ва бепарастор зарари рухй мерасонад. Ба чои ин мафхумхо мафхумхои нав "Шахраки кудакон", "Хушбахт" ... истифода бурда шавад. Умуман, вазъи хукукии инсонро аз руи хусусиятхои ичтимой чудо намудан, ба вайрон гаштани хукукхои шахсии конститутсиониро оварда мерасонад. Доир ба масъалаи мазкур Н.В. Витрук хеле ба маврид ;айд менамояд, ки ин холат дар андешаи онхо навъи дуюм буданашонро ташаккул медихад ва шаъну эътибори онхоро паст мезанад [7, с.287].

Бояд дар ;онун мухофизати ятимон ва кудакони бепарастор аз хама гуна зуроварй, беэътиной, истисмор танзим карда шавад.

Химояи судии кудакони ятим ва бепарастор. Давлат бояд химояи судии хукукхои кудакони ятим ва бепарасторро кафолат дихад. Дар конунгузорй меъёрхо барои химояи хукукхои кудакони ятим ва бепарастор, инчунин намояндагони конунии онхо, васиён (парасторон), ма;омоти васоят ва парасторй ва ваколатдори давлатй оид ба хифзи хукуки кудак, комиссияхо оид ба хифзи хукуки кудак мукаррар карда шаванд. Хангоми бо максади хифзи хукуки кудакони ятим ва бепарастор бо ариза ба суд мурочиат кардан, даъвогарон аз пардохти бочи давлатй ва дигар пардохтхо озод карда шаванд.

Бояд хукукхое, ки ба ятимон дода шудааст, нисбати шахсоне, ки дар давоми тахсил падар ва ё модар ё падару модарашро аз даст додаанд низ пахн гардад, ба шарте, ки синнаш аз 23 боло набошад.

Бахри пешгирй ва бархам додани бесарпанохй дар байни кудакони ятим ва бепарастор зарур аст макоми салохиятдор, ки барои муайян кардани кудакони ятим ва бепарастор, ки манзили истикоматй надоранд, тахсил намекунанд, ба корхои вазнин ва шабона чалб карда шудаанд, фаъолият менамояд, корро дар ин самт пурзур намояд. Бо ин рох Хукумати Чумхурии Точикистон ба чойгир кардани чунин кудакон дар муассисахои махсусгардонидашуда мусоидат менамояд ва хангоми озод шудан аз муассисаи мазкур дар таъмини онхо ба манзил чалб кардан ба касбомузй, инчунин дар тахсилу шугли минбаъда кумак мерасонад.

Хамин тари;, ба воситаи кабули конун дар бораи хифзи хуку; ва дастгирии давлатии кудакони ятим ва бепарастор метавон механизми танзими муносибатхоро оид ба хифзи хукук ва дастгирии давлатии кудакони ятим ва бепарастор васеътар ба рох монд ва бо ин тарз хифзи хукук ва дастгирии давлатии онхоро боз хам бехтар таъмин намуд.

Пайнавишт:

1. Конститутсияи Цущурии Тоцикистон (6 ноябри соли 1994 бо тарщи раъйпурсии умумихалци цабул шудааст ва ба он 26 сентябри соли 1999, 22 июни соли 2003 ва 22 майи соли 2016 тавассути раъйпурсии умумихалци тагйиру иловато ворид карда шудаанд). - Душанбе: Ганц, 2016. - 135 с.

2. Цонуни Цумуурии Тоцикистон "Дар бораи уифзи ууцуци кудак" аз18 марти соли 2015, № 1196-иЯ1. www.mmk.tj. (санаимуроциат 08-09-2020)

3. Цонуни Цумуурии Тоцикистон аз 25 июни соли 1993 № 796 «Дар бораи таъмини нафакщои шацрвандони Цумуурии Тоцикистон» //Ахбори Мацлиси Олии Цумуурии Тоцикистон аз 18.03.2015 с., № 1199

4. Закондательство стран СНГ. -иЯ1. http://spinform.ru/ (санаимуроциат: 08. 09. 2020)

5. Паёмуои Президенти Цумуурии Тоцикистон Эмомали Рацмон - тщкимбахши сиёсати дохили ва хориции Тоцикистон (мацмуаи паёмуо). - Хуцанд, 2019. - 604 с.

6. Абрамова Ю.Л. Право на социальное обеспечение в российском законодательстве: Материалы Всероссийской научно-практической конференции "Российкий законодатель и права человека". - Тула, 2005. С. 6-15.

7. Витрук Н.В. Общая теория правового положения личности / Н.В. Витрук. - М.: Норма, 2008. - 448 с.

8. Имомова Н.М. Лишение родительских прав как мера ответственности в семейном праве Республики Таджикистан // дисс.к.ю.н. - Душанбе, 2015. - 171 с.

9. Конституционные права и свободы человека и гражданина в Российской Федерации: учебник для вузов / Под ред. д.ю.н., проф. О.И. Тиунова. - М.,2005. - 608 с.

10. Шуайпова П.Г. Реализация конституционных прав граждан на социальную защиту в Российской Федерации: дисс.к.ю.н. - Махачкала, 2005. - 177 с.

Reference Literature:

1. Tajikistan Republic Constitution (November 6, 1991 - the Conducted Referendum Carried out all over the Country and Adopted on September 26, 1999; according to the Results of General Questioning Alterations and Amendments Being Introduced into Recensions of June 22, 2003 and May 22, 2016). - Dushanbe: Treasure, 2016. - 135 pp.).

2. Tajikistan Republic Law "On Protection of Childrens Rights" from March 11, 2015, #1196-URL.: www.mmk.tj. (Date of request: 08.09.2020).

3. Tajikistan Republic Law from June 25, 1993, #796 "On Human Rights Guarantees in Tajikistan Republic" // Tidings of Tajikistan Republic Majlisi Olii (the Supreme Council) from 18.03.2015., #1199.

4. Legislation of CIS Countries - URLhttp://spinform.ru/ (Date of request: 08.09.2020).

5. The Message of Tajikistan Republic President Emomali Rahmon Dwelling on Consolidation of Home and Foreign Policy of Tajikistan Republic (Survey of News). -Khujand, 2019. - 604pp.

6. Abramova Yu.L. The Right for Social Insurance in Russian Legislation: Materials of the all-Russian Scientific-Practical Conference "Russian Legislator and Human Rights". -Tula, 2005. - pp. 6-15.

7. Vitruk N.V. General Theory Concerned with Mans Legal Position.// N.V. Vitruk. - M.: Norm, 2008. - 448 pp.

8. Imomova N.M. Deprivation of Parental Rights as a Measure of Responsibility in Tajikistan Republic Family Law // candidate dissertation in jurisprudence. - Dushanbe, 2015. -171 pp.

9. Constitutional Rights and Freedoms of Man and Citizen in Russian Federation: manual for higher school // Under the editorship of Dr. of Law, Professor O.I. Tiunov. - M., 2005. - 608pp.

10. Shuaipova P.G. Realization of Constitutional Rights of Citizens for Social Protection in Russian Federation: candidate dissertation in jurisprudence. - Makhachkala, 2005. -177pp.