Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ЖАМИЯТДА ЁШЛАРНИНГ ДАВЛАТ ВА СИЁСИЙ БОШҚАРУВИДАГИ ИШТИРОКИ'

ЗАМОНАВИЙ ЖАМИЯТДА ЁШЛАРНИНГ ДАВЛАТ ВА СИЁСИЙ БОШҚАРУВИДАГИ ИШТИРОКИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
21
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти / ёшлар / сайлов / давлат бошқаруви / қонунчилик / ёшларга оид давлат сиёсати / хотин-қизлар / сайлов жараёни.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Бахромжон Махкамжонович Илҳомжонов

Мақолада замонавий жамиятда ёшларнинг давлат бошқаруви ва сиёсий жараёнлардаги иштироки, уларни сиёсий фаоллигини ошириш ва бу борада амалга оширилиши лозим бўлган масалалар, шунингдек, ёш тоифаси, ёшларни сиёсий жараёнларда иштирокининг ёш цензи, Ўзбекистонда ёшларни давлат бошқаруви ва сиёсий жараёнлардаги иштироки, бу борада қонунчилик ҳужжатлари билан ёшларга белгилаб берилган ҳуқуқлар муҳокама қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ЖАМИЯТДА ЁШЛАРНИНГ ДАВЛАТ ВА СИЁСИЙ БОШҚАРУВИДАГИ ИШТИРОКИ»

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

ЗАМОНАВИЙ ЖАМИЯТДА ЁШЛАРНИНГ ДАВЛАТ ВА СИЁСИЙ БОШЦАРУВИДАГИ ИШТИРОКИ Бахромжон Махкамжонович Илх,омжонов

Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Давлат бошкаруви академияси

мустакил изланувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.10139606

Аннотация. Мацолада замонавий жамиятда ёшларнинг давлат бошцаруви ва сиёсий жараёнлардаги иштироки, уларни сиёсий фаоллигини ошириш ва бу борада амалга оширилиши лозим булган масалалар, шунингдек, ёш тоифаси, ёшларни сиёсий жараёнларда иштирокининг ёш цензи, Узбекистонда ёшларни давлат бошцаруви ва сиёсий жараёнлардаги иштироки, бу борада цонунчилик %ужжатлари билан ёшларга белгилаб берилган %уцуцлар мууокама цилинади.

Калит сузлар: Бирлашган Миллатлар Ташкилоти, ёшлар, сайлов, давлат бошцаруви, цонунчилик, ёшларга оид давлат сиёсати, хотин-цизлар, сайлов жараёни.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг аксарият ихтисослашган агентликлари, жумладан, Бош Ассамблея ёшлар тоифасини ахолининг "15 ёшдан 24 ёшгача булган кисми" деб белгилайди1.

Ёшларнинг давлат ва сиёсий бошкарув жараёнларидаги иштироки сохасида ёшни истисно килмайди, хусусан, 24 ёш билан чекланмайди. Одатда, 35 ёшгача булган шахслар хам давлат бошарувида ва сиёсатда камдан-кам лолларда рахбарлик лавозимларини эгаллайди. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти маълумотларига кура, дунё давлатларининг 1/3 кисмида миллий парламентларга сайланиш ёши (цензи) 25 ёш ва ундан юкори этиб белгиланган.

Одатда сиёсий жараёнларда, агар шахснинг ёши 35-40 ёшдан ошмаган булса, у "ёш" деб аталади. Сиёсий партияларнинг ёшлар канотлари ва ёшлар етакчилик дастурларида купинча "35 ёш" ёш чегараси деб келтирилади.

Аксарият халкаро нодавлат ташкилотлар (ННТ), шунингдек, демократик бошкарув жараёнларида иштирок этувчи ташкилотлар ёшлар сифатида 18 ёшдан 35 ёшгача булган шахсларни белгилайдилар.

Бугунги кунда ёшлар дунё ахолисининг 1/5 кисмини ташкил килади. Уларнинг катта кисми ривожланаётган мамлакатларда яшайди. Ушбу демографик ходиса "нисбий куплаб ёшлар", "ёшларнинг демографик устуворлиги" ёки "ёшлар сонининг юкорилиги" деб номланади. Мазкур авлоднинг аксарият вакиллари бугунги кунда табиий ресурслардан фойдаланишнинг чекланганлигига, таълим, укитиш, бандлик ва кенг иктисодий имкониятлар каби муаммоларга дуч келмокда.

Факат дунёдаги ёшлар сони хакидаги маълумотларга асосланиб, "ёшлар"нинг глобал хусусиятларини аниклашга каратилган хар кандай уриниш ва тегишли сиёсат масалаларига эхтиёткорлик билан ёндашиш керак. Ёшлар ва ёш фукароларга бир хил гурух сифатида карамаслиги лозим. Мисол учун, ахборот асрида тугилган ёшларга "ракамли авлод" сифатида каралади. Бирок, купчиликни ташкил этмасада, глобал дунёнинг жанубидаги ёшларни бу тоифага киритиш тугри булмайди. Хусусан, Африканинг Сахрои Кабиридан

1 Расширение политического участия молодежи на всех этапах электорального цикла: Руководство по передовой практике // Программа развития ООН. Январь 2013. - с.16.

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

жанубий ва жанубий-шаркий кисмида ёшларнинг 20 фоизидан ортик кисми хатто укиш ва ёзишни хам билмайди, шахар ва кишлок ахолиси уртасидаги саводхонликдаги тафовут йилдан-йилга сезиларли узгариб бормокда2

Халкаро хамжамият ёшларнинг давлат бошкаруви ва сиёсий жараёнлардаги иштирокини мухим деб хисоблайди. Жумладан, ушбу эътироф Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг бир катор халкаро конвенциялар ва резолюцияларида уз ифодасини топган.

Ушбу мажбуриятларга мувофик, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Тараккиёт дастури ёшларга ижобий ва ижтимоий-трансформатив куч сифатида карайди хамда уларнинг давлат бошкаруви сохасидаги иштирокини амалга оширишларига кумаклашишни максад килган.

Сайлов жараёни давомида ёшларнинг сиёсий фаоллигини куллаб-кувватлаш мухим омилдир. Масалан, хорижий тажриба шуни курсатадики, сайловга уч ой колганда бир марталик тадбир утказиш билан эмас, балки ёш номзодларни доимий куллаб-кувватлаш оркали уларнинг салохиятини ривожлантириш самаралирок натижа беради.

^абул килинаётган норматив-хукукий хужжатлар ёшларнинг давлат ва сиёсий бошкарув жараёнларида иштирок этиши учун имконият яратиши лозим.

Жахон мамлакатларнинг 1/3 кисмида ^онун чикарувчи парламентга сайланиш ёши 25 ёш ва ундан юкори килиб белгиланган. Бу, бир томондан, конун билан белгиланган сайлашга нисбатан хукук ёши, иккинчи томондан, сайланиш хукуки ёши уртасидаги тафовутни вужудга келтиради.

Сайловолди давр ёшларнинг сайловдаги фаоллигини рагбатлантириш ва куллаб-кувватлашда мухим ахамият касб этади. Ёшлар ва уларнинг сиёсий партиялари уртасидаги дустона муносабатлар, фаол фукаролик позицияларини шакллантириш, нафакат ёшларда дарсликларни укиб назарий тасаввур килишларига, балки амамлий куникмаларининг ортишига хам хизмат килади. Сайлов жараёнлари тугаши билан фукаролар узлари сайлаган вакиллар фаолиятини кузатиш имкониятига эга булишлари керак. Мулокот килиш ва таргибот йуллари барча фукаролар, жумладан, ёшлар учун хам очик булиши керак.

Шундай килиб, ёшлар нодавлат нотижорат ташкилотлари ва уларнинг бошкармалари ёшларнинг давлат бошкаруви ва сиёсий жараёнларда иштирок этиши учун "куприк" воситасига айланиши мумкин. БМТ Тараккиёт дастури нодавлат нотижорат ташкилотлари, таълим муассасалари ва оммавий ахборот воситалари билан хамкорликни килиши мумкин3.

Аксарият мамлакатларда ёшлар ва сиёсий партиялар уртасидаги муносабатлар кескинлашган. Турли шубха ва ишончсизлик кайфиятини йукотиш учун ёшлар сиёсий партиялар билан муваффакиятли хамкорлик килишида куникма ва мотивацияларни ривожлантириш керак. Шу билан бирга, сиёсий партияларни ёшларнинг иштироки учун алохида майдон яратишни рагбатлантириши мумкин.

Айрим давлатларда ёшлар ёши катталарга караганда сайлов жараёнларида камрок овоз беришади. Ёшларни сайлов жараёнларига жалб килиш, уларни фукаролик жамиятидаги фаоллигини ошириш учун алохида чора-тадбирлар белгилаш талаб этилади.

2 ЮНЕСКО: 10% населения Земли не умеет читать и писать | The Epoch Times | Дзен (dzen.ru) // https://dzen.ru/a/YqzdTUKFizRiFTlR?utm_referer=yandex.m

3 Расширение политического участия молодежи на всех этапах электорального цикла: Руководство по передовой практике // Программа развития ООН. Январь 2013 г. - с.18.

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

Сайлов цикли стратегиясининг мухим элементларидан бири - бу ёшларни уз мамлакатининг демократик хаётида фаол иштирок этиши учун давлат бошкаруви ва сайлов жараёнларига жалб этишдан иборат.

Европа мамлакатларида парламентлар, хукуматлар, махаллий хокимият органлари ва бошка ташкилотларнинг ёш таркиби (жумладан, аёллар хажми) конунчилик хужжатлари билан тартибга солинади. Сиёсат, давлат фукаролик хизмати ва бошкарув сохасини ёшлар учун очик киладиган турли квота тизимлари кулланилади. Гап кичик сиёсий ва давлат рахбарлари булишида эмас, балки ёшларнинг бундай лавозимларга, ижтимоий мавкега даъвогарлик килиш хукукини таъминлашда хисобланади.

Ёш фукароларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллигини ошириш учун турли хил шароитларда ёшлар учун квота нормасини белгилаш оркали уларга сиёсий жараёнларда иштирок этиш ва таъсир килиш кафолатларини, сиёсий сохада узини узи англаш имкониятларини таъминлаш зарур, деб хисоблаймиз. Худди шундай, Халк депутатлари вилоят, туман ва шахар депутатлигига номзодларни курсатишда хам ёшлар учун квоталар ажратиш зарур.

Бинобарин, бугунги кунда миллий конунчилигимизда мазкур квоталар хотин-кизларга нисбатан татбик этилган. Узбекистан Республикаси Президентининг 2022 йил 7 мартдаги "Оила ва хотин-кизларни тизимли куллаб-кувватлашга доир ишларни янада жадаллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-87-сонли Фармонига кура, 2024 йил 1 январга кадар барча давлат органлари ва ташкилотлари, устав капиталида давлат улуши 50 фоиз ва ундан ортик булган ташкилотлар хамда уларнинг тизимидаги ташкилотлар рахбарларининг камида 1 нафар уринбосари хотин-кизлар орасидан тайинланиши белгиланди4.

Хулоса килиб айтганда, норматив-хукукий хужжатларни такомиллаштиришнинг асосий жихатларидан бири - бу ёшлар сиёсати сохасида вужудга келадиган ва у ёки бу даражада давлат хамда нодавлат институтлар уртасидаги хамкорликни тартибга солишга каратилиши зарур.

Бу эса, уз навбатида ёшларнинг етук шахслар булиб шаклланиши ва ривожланиши жараёнидаги муносабатларни хукукий тартибга солиш хамда ижтимоий фаолликни ривожлантиришга каратилган тадбирларни амалга оширишга тааллуклидир. Бунинг учун, албатта, бундай конструктив хамкорлик тамойиллари ва шаклларини мустахкамловчи кулай хукукий асослар яратиш талаб этилади. Шу уринда, Узбекистон ёшлар иттифоки томонидан маъмурий хукукбузарлик содир этган вояга етмаганлар ва ёшлар иши билан шугулланувчи комиссиялар фаолияти устидан жамоатчилик назоратини олиб бориш механизмини жорий этиш хам келгусида мамлакатимизда ёшларга оид давлат сиёсати сохасида олиб борилаётган ислохотларнинг давоми булади.

4 Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 7 мартдаги "Оила ва хотин-кизларни тизимли куллаб-кувватлашга доир ишларни янада жадаллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-87-сонли Фармони // конунчилик маълумотлари миллий базаси, 07.03.2022 й., 06/22/87/0198-сон // https://lex.uz/docs/5899498

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.