Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ЖАМИЯТДА ЁШЛАРНИНГ БЎШ ВАҚТИНИ САМАРАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШДА СПОРТНИНГ РОЛИ'

ЗАМОНАВИЙ ЖАМИЯТДА ЁШЛАРНИНГ БЎШ ВАҚТИНИ САМАРАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШДА СПОРТНИНГ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
167
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МОЛОДЕЖЬ / ДОСУГ / ОТДЫХ / КУЛЬТУРА / СОЦИОЛОГИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Абдикадирова Н.С.

Ушбу мақолада муаллиф ёшларнинг бўш вақтларини самарали ташкил этиш хусусида сўз юритади. Муаллиф мақолада ёшларнинг ҳаётидаги спортнинг ўрни ва бўш вақтининг муаммоларини социологик жараён сифатида таҳлил қилади, шунингдек, уни турли илмий тушунчалар билан изоҳлайди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ЖАМИЯТДА ЁШЛАРНИНГ БЎШ ВАҚТИНИ САМАРАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШДА СПОРТНИНГ РОЛИ»

Жисмоний тарбия ва спортнинг тиббий-биологик ва ижтимоий-психологик асослари

Медико-биологические и социально-психолгические основы физической культуры и спорта

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 март кунидаги «Жисмоний тарбия ва спорт сохаасида давлат бошкаарув тизимин тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари туфисида» ги ПФ-5368-сонли Фармони.

2. Мирзиёев Ш.М. "Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз". - Т.: "Узбекистон". 2017.

3. Мирзиёев Ш.М. " Танкидий тахлил, катъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик - хар бир рахбар фаолиятининг кундалик коидаси булиши керак". - Т.: "Узбекистон".2017.

4. Арзикулов Д.Н., Гаппаров З.Г., Вахобова Д.Б. Психология ва спорт психологияси. - Т.: Жисмоний тарбия институти, 2018. - 78 б.

5. Абдурасулов Р.А. Шарк яккакураши ва шахс такомили. Монография. - Тошкент.: Фан. 2008. 118 б.

6. Абдурасулов Р.А. Укувчи шахсини шакллантиришда спорт машру-лотларининг урни. Монография. - Тошкент.: Фан ва технология. 2013. 18 б

7. Гайнутдинов Р.З. К вопросу изучения некоторых личьностных свойств студентов института физической культуры. / Теория и методика физического воспитания (сборник научных статей. ТГПИ им. Низами, том 160). - Ташкент. 1976. - С.127-132.

8. Гаппаров З.Г. Спорт психологияси. - Жисмоний тарбия институти талабалри учун дарслик. - Т.: "Мехридарё". 2011 - 345 б.

9. Газиева.З.Э. "Спортда гурухий жипслик шаклланиши ва ри-вожланишининг ижтимоий-психологик хусусиятлари". Афтореферат психол.ф.б.ф.д.(РЮ). - Тошкент 2019, 46 с.

10. Маматов М.М. Спорт психологияси. Маърузалар туплами. -УзМУ, 2008. 48 б

11. Мельников В.М., Ямпольский Л.Т. Введение в экспериментальную психологию личности. - М.: Просвещение. 1986. 319 с.

12. Туленова.Х.Б. Спорт психологияси. 51411900 - "Жисмоний тарбия ва жисмоний маданият" таълим йуналиши талабалари учун укув кулланма.: Тошкент. - 2011. 78 б.

УУК (УДК, UDC): 796:331.23-053.6

Мустакил изланувчи Н.С. АБДИКАДИРОВА1

'Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчи; шахри, Узбекистон

Муаллиф билан богланиш учун:

nigoraabdikadirova@uzdjtsu.uz

ЗАМОНАВИЙ ЖАМИЯТДА ЁШЛАРНИНГ БУШ ВА^ТИНИ САМАРАЛИ ТАШКИЛ ЭТИШДА СПОРТНИНГ РОЛИ

Аннотация

Annotation

В данной статье автор излагает проблематику свободного времени, о роли спорта в общественной жизни и анализирует досуг молодежи как социологического процесса, а также научных трактовках социологических концепциях.

Ключевые слова: молодежь, досуг, отдых, культура, социологическое исследование.

Ушбу маколада муаллиф ёшларнинг буш вактларини самарали ташкил этиш хусусида суз юритади. Муаллиф маколада ёшларнинг хаётидаги спортнинг урни ва буш вактининг муаммоларини социологик жараён сифатида тахлил килади, шунингдек, уни турли илмий тушунчалар билан изохлайди.

Калит сузлар: ёшлар, буш вацт, дам олиш, маданият, социологик тадцикрт.

In this article, the author sets out the problems of free time, the role of sports in public life and analyzes the leisure of young people as a sociological process, as well as scientific interpretations of sociological concepts.

Key words: youth, leisure, recreation, culture, sociological research.

Долзарблиги. Узбекистон фукаролик жамияти куришни уз олдига стратегик максад килиб куйган экан, ушбу максадга эришишнинг асосий омилла-ридан бири - бу ижтимоий-маданий кадриятларни умуминсоний кадриятлар билан уйгунлаштиришдир. Фукаролик жамиятининг ижтимоий-маданий хаётига боглик мухим булган вазифаларни хал этишда фаол ва гуманистик принциплари билан иштирок этадиган ёшларнинг янги ижтимоий киёфасини шакллантириш мухим масалалардан биридир. Яъни ёшларнинг демо-кратик жамиятдаги ролини ошириш, ижтимоий фаол ва интеллектуал салохият имкониятлари юкори булган, уни тугри йуналтира оладиган ёшларгина Узбекистонни буюк ва кудратли давлат булишига сабаб буладилар.

Давлат томонидан ёшларнинг мамлакат манфаат-лари йулида эркин ижтимоийлашуви ва узини сама-рали намоён этиши учун макбул шароит ва имконият яратиш борасида амалга оширилаётган чора-тадбир-лар тизими ёшларга оид давлат сиёсатини англатади. Президент Ш.М.Мирзиёев томонидан "Ёшларга оид давлат сиёсати тугрисида'ги Узбекистон Республика-сининг конунига узгартириш киритилиши мамлака-тимизда ёшларга булган эътибордан далолат беради.

Зеро, "Ёшларни, айникса, улар уюшмаган кисмининг буш вактини мазмунли ташкил этиш максадида спорт ва жисмоний тарбия билан шугулланишга, ижодий тугараклар ва турли, жумладан, хорижий тилларни ургатиш укув курсларига кенг жалб этиш"[1].

Кейинги йилларда юртимиз ёшларини хар то-монлама куллаб-кувватлаш, уларнинг хукук ва ман-фаатларини химоя килиш борасида муайян ишлар амалга оширилмокда. 2017 йил 30 июнда ташкил этилган Узбекистон ёшлар итффоки ёшларнинг талаб ва истакларини бирлаштирган холда фаолият олиб боряпти. Бу жараёнда "Узбекистонда ёшларга оид давлат сиёсати тугрисида"ги конун дастуриламал булмокда [2].

Тадкикотнинг максади. Ёшларнинг буш вактларини утказишда спорт билан шугулланиш холатини ва имкониятларини аниклаш хамда тур-муш тарзида хордик чикаришнинг ахамиятини белгилаш. Шунингдек, мамлакатимизда ёшлар спорт билан шугулланишлари учун яратилган ша-роитлардан фойдаланиш оркали буш вактларини мазмуни утказишдан иборат.

Тадкикот натижалари ва унинг мухокамаси.

Жисмоний тарбия ва спортнинг тиббий-биологик ва ижтимоий-психологик асослари Медико-биологические и социально-психолгические основы физической культуры и спорта

Мамлакатимиз ахолисининг 30% 14 дан 30 ёшгача булган ёшлардир. Уларнинг таълим олиши, касб-ху-нар эгаллаши учун замонавий шароит ва имкониятлар яратилган. Шу билан бирга, ёшларнинг буш вактини мазмунли утказишни ташкил этиш долзарб масала хисобланади [3].

Замонавий ёшларнинг турмуш тарзи, купинча уларнинг буш вактларида намоён булади. Буш вакт ёш инсоннинг иштиёк ва кизикишларининг орти-шини таъминлайди. Хрзирги кунда ёшларнинг буш вактини утказишидаги зиддиятлар кучайиб бормокда. Бир томондан, ёшлар маданиятининг усиши сабаб булса, иккинчидан, янги авлоднинг билим даража-сининг юкорилиги ва урбанизациялашганлигидадир. Купчилик шахарларда яшаётган ёшлар иккинчи авлодни ташкил этадилар. Уларнинг ота-оналари аксарияти кишлокларда тугилишган. Шу сабабли, маданиятга булган муносабатда турли хил карашлар шаклланади, яъни бунда маданий кадриятларни узлаштириш шахсий хусусиятларнинг узгаришига сабаб булади. Ёшларнинг буш вактларида кунгил очиши, хаётдан завк олишга булган истаги етакчи ахамиятга эга булиб, уз навбатида бу хохишлар уз-узидан кучайиб боради.

Буш вакт - кишининг мажбурий ижтимоий мехна-ти ва бошка мажбурий машгулотлардан ташкари вактининг бир кисми; уз хохишига кура маънавий ва жисмоний ривожланиш, дам олиш учун сарфла-надиган вакт [4,-Б.870].

Ёшлар буш вактларидан унумли фойдаланиши, вактлари бесамар кетмасликлари учун хам спорт билан шугулланишлари жамият учун ижобий холатдир. Мамлакатда ёшларни жисмоний бакувват килиб вояга етказиш, спорт билан шугулланишни оммалаштириш максадида ёшлар учун замонавий спорт заллари, бассейнлар курилиб фойдаланиш учун топширилган. Уларнинг хар томонлама баркамол булиб етишиши учун шароитлар яратилган. Асосан ёшлар укишдан, ишдан буш вактларини мазмунли утказишлари учун спорт мажмуаларига бориб, шугулланиб жисмоний бакувват булишлари учун харакат килмокда.

Бунга мисол сифатида Узбекистон Респубдикаси Давлат статистика кумитаси томонидан 2017 йилги берилган маълумотларга кура Узбекистонда 78 та жисмоний тарбия ва спорт марказлари уз фаолия-тини юритиб келмокда. Улардан 49 таси олий укув юртларида, 11 мехнат жамоаларида ва 18 таси бошка муассасаларда ташкил этилган.

Шунингдек 2017 йилда жисмоний тарбия ва спорт жамоалари сони 12 234 та булиб, булардан мактаблар-да 9 658 та, академик лицейларда 123 та, касб-хунар коллежларида 1424 та, олий укув юртларида 89 та, мехнат жамоаларида 324 та, бошка муассасаларда эса 616 тани ташкил этган. Жисмоний тарбия ва спорт жамоаларининг 59,7% кишлок жойларида жойлаш-ган булиб, уларнинг сони 7303 тани ташкил этади. Жисмоний тарбия машгулотларига жалб килинган болаларнинг умумий сони 6465030 нафарни, шу-лардан, 5179511 нафари мактабларда, 83566 нафари эса академик лицейда, 1062531 нафар укувчилар

касб-хунар коллежларида ва 139422 нафари олий укув юртлари хиссасига тугри келади.

Узбекистон Республикаси Президентининг "Жисмо-ний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида'ги карори хамда ушбу карорга мувофик "Узбекистон Республикасида жисмо-ний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш дастури'нинг кабул килингани бу борадаги ечимини кутаётган масалаларни ижобий хал килишга хизмат килади. 2017-2021 йилларда жисмоний тарбия ва оммавий спортни янада ривожлантириш учун 995,2 миллиард сумдан зиёд маблаг сарфланиши, спорт мак-табларининг моддий-техник базасини мустахкамлаш максадида жами 167 та спорт иншооти, жумладан 90 та спорт мажмуаси ва 77 та сузиш хавзасини ку-риш, реконструкция килиш ва капитал таъмирлаш хамда жихозлаш ва кайта жихозлаш назарда тутил-ган. Ушбу ишлар учун 706,2 миллиард сумдан зиёд маблаг сарфланиши режалаштирилган [5].

Юкоридаги келтирилган маълумотларга асосла-ниб, шуни айтиш лозимки, йилдан йилга мамлака-тимизда ёшларни спортга булган кизикиши ортиб бормокда. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев ёшларга эътиборни кучайтириш, ёш авлодни маданият, санъат, жисмоний тарбия ва спортга кенг жалб этиш, уларда ахборот технологияларидан тугри фойдаланиш куникмасини шакллантириш, ёшлар уртасида китобхонликни таргиб килиш, хотин-кизлар бандлигини таъминлаш масалаларига алохида эъти-бор каратмокда. Президентимизнинг бешта мухим ташаббусни мамлакатимизда яшаётган барча ахо-ли, жумладан, ёшларнинг маънавиятини бойитиш, уларнинг буш вактини мазмунли ташкил этишда дастурил амал хисобланади.

Шу боис Узбекистон Президенти Ш.Мирзиёев томонидан илгари сурилган бешта мухим ташаб-буснинг ахамияти катта. Айнан иккинчи ташаббус ёшларни жисмоний чиниктириш, уларнинг спорт сохасида кобилиятини намоён килишлари учун зарур шароитлар яратишга йуналтирилган.

Давлат томонидан кабул килинган бир канча карорлар айнан ёшлар орасида спортни ривожлан-тириш ва соглом турмуш тарзини шакллантиришга каратилган. Узбекистонда ёшларнинг спорт билан шугулланиши учун зарур шароитларни яратишга катта эътибор каратилади.

Хулоса. Умуман олганда бугунги кунда ёшларнинг буш вактини мазмунли утказиш максадида уларни спорт согломлаштириш тугаракларига жалб этиш, ахоли уртасида спортни кенг куламда таргиб этиш, ёшларни жисмонан чиниктириб, соглом шахс сифатида тарбиялаш учун куйидаги механизмлар-дан фойдаланиш максадга мувофик:

Биринчидан, ёшлар буш вактларида спорт иншоот-ларидан фойдаланиш учун хар бир таълим муассасала-ри ва ташкилотлар томонидан тулик шароитлар яратиш.

Иккинчидан, ёшлар спорти иншоотларидан са-марали фойдаланиш максадида давлат ва жамоат ташкилотлари уртасида хамкорлик урнатиш, вилоят ва Республика микёсидаги мусобакаларнинг саралаш

о сч о сч

О!

го

о о.

СП

№5-2020 е-шаИ: fan_sportga@uzdjtsu.uz 55

Педагогик кадрларни тайёрлаш

Подготовка педагогических кадров

боскичларини утказищда кишлоклардаги ёшлар спорти иншоотларидан кенг фойдаланиш.

Учинчидан, мавжуд спорт иншоотларида таш-кил этиш имконияти булган спорт турлари ур-ганилиб, спорт мураббийлари, жисмоний тарбия укитувчиларига ва кушимча спорт анжом хамда жихозларига булган эхтиёжни аниклаш.

Туртинчидан, Ёшларга оид давлат сиёсатини амалга оширишда масъул булган идоралар фаолияти устидан жамоатчилик назоратини урнатиш.

Адабиётлар:

1. "Ёшларга оид давлат сиёсати самарадорлигини ошириш ва Узбекистан ёшлар иттфоки фаолиятини куллаб-кувватлаш туфиси-да"ги Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 5 июлдаги ПФ5106-сонли Фармони.

2. Узбекистон Республикасининг "Ёшларга оид давлат сиёсати т^рисида"ги конуни / 2016 йил 14 сентябрь УР^-406-сонли // www.lex.uz/acts/3026246.

3. Мирзиёев Ш.М. Жисмоний ва маънавий етук ёшлар - эзгу максадларимизгаетишда таянчимиз ва суянчимиздир. // Халк сузи, 2017 йил 1 июл «Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти. - Тошкент, 870.б.

4. Ёшларнинг маънавиятини юксалтириш, уларнинг буш вактини мазмунли ташкил этиш буйича мухим вазифалар белгилаб берилди. // Халк сузи, 2019 йил 20 март, № 54 (7284).

УУК(УДК, UDC): 796.0 77.5:37.002

Педагогика фанлари доктори, профессор

Т.А. ЭГАМБЕРДИЕВА1

1 Фаргона давлат университети Фаргона шахри, Узбекистон

Мустакил изланувчи О.А. ТОШТЕМИРОВ2

2Фаргона политехника институти

Фаргона шахри, Узбекистон

Муаллиф билан ботаниш учун:

otabeksport@mail.ru

ТАЛАБА-ЁШЛАРНИНГ ЖИСМОНИЙ ФАОЛЛИГИ ВА МАДАНИЯТИНИ ЮКСАЛТИРИШНИНГ ИННОВАЦИОН-ПЕДАГОГИК ХУСУСИЯТЛАРИ

Аннотация

Annotation

В статье исследуются теоретико-методологические основы и практические средства популяризации спорта среди студентов, дальнейшего укрепления их физической активности и здоровья, инновационные факторы в формировании навыков здорового образа жизни посредством занятий спортом, необходимость применения лучших мировых практик в области физического воспитания.

Ключевые слова высшее образование, студент, спорт, физическое воспитание, здоровый образ жизни, физическая активность, здоровый образ жизни, физическая зрелость, мировой опыт.

Маколада талаба-ёшлар уртасида спортни оммалаштириш, уларнинг жисмоний фаоллиги ва саломатлигини янада муста^камлашнинг назарий-методологик асослари ва амалий воситалари, спорт омили оркали соглом турмуш тарзи куникмаларини шакллантиришнинг инновацион омиллари, бу борадаги илгор хориж тажрибасини юртимиз жисмоний тарбия таълимига татбик этиш зарурати тадкик килинган.

Калит сузлар: олий таълим, талаба, спорт, жисмоний тарбия, сотом турмуш, жисмоний фаоллик, соглом уаёт, жисмоний етуклик, жсщон тажрибаси.

The article examines the theoretical and methodological foundations and practical means of popularizing sports among students, further strengthening their physical activity and health, innovative factors in the formation of healthy lifestyle skills through sports, the need to apply the best world practices in the field of physical education.

Key words: higher education, student, sports, physical education, healthy lifestyle, physical activity, healthy lifestyle, physical maturity, world experience.

Тадкикотнинг долзарблиги. Бугунги кунда жахонда инсон саломатлиги, жисмоний баркамол-лиги ва имкониятларини тадкик килиш, жисмоний етукликнинг инсон аклий ва ижтимоий фаоллигига таъсирин урганиш, хусусан олий таълим тизими талабалари, булгуси кадрлар жисмоний маданияти-ни такомиллаштириш жараёнининг янгича илмий-амалий педагогик моделларини яратиш ва уларни амалга оширишда инновацион усуллар, технология-ларни куллашга оид куплаб тадкикот ишлари олиб борилмокда. 1978 йил 21 ноябрда Париж шахрида БМТнинг таълим, фан ва маданият масалалари буй-ича Бош конференцияси томонидан кабул килинган «Жисмоний тарбия ва спорт халкаро Хартияси»[1] уз мазмун-мохиятига кура, спорт оркали дунё халкла-рининг жисмоний етуклиги ва маданиятини ривож-лантиришни назарда тутади. Бундан куринадики, хар бир жамиятда ижтимоий-педагогик мухитни согломлаштириш, булажак авлодни, талаба-ёшларни,

кадрларни хам рухан, хам жисмонан соглом килиб тарбиялаш вазифаси глобал ахамиятга эга. Мазкур муаммолар юртимизда (А. Абдиев, 2004; Саломов. Р.С, 2010;) ва МДХ, давлатларида (В.А.Масляков, В.С. Матяжов, 1991), узок хориж давлатларида (Sudgen D., 2011) тадкик килинган.

Тадкикотнинг максади. Мазкур тадкикотнинг максади спортга йуналтирилган жисмоний тарбия асосида талабаларни жисмоний тарбиялаш тизими самарадорлигини ва олий таълим тизими талаба-ларининг жисмоний маданиятини инновацион-пе-дагогик усулда ривожлантириш жараёнини илмий асослашдан иборат.

Тадкикот натижалари ва мухокамаси. Олий таълим тизимида талабалар жисмоний маданиятини устириш, жисмоний маданият сифатларини кашф этишда профессор-укитувчилар, устоз-мураббийлар-нинг билим салохияти, тажрибаси, машгулот утиш методологияси хамда машгулотларни олиб боришда-

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.