CC BY
0ZAMONAVIY SHAROITDA MAKTABGACHA TA'LIMNI RIVOJLANTIRISHDA ILG'OR XORIJIY TAJRIBALARNI
QO'LLASH
1Maloxat Esonova Akilovna, 2Hoshimova Saodatxon Bahromjon qizi
1Qo,qon davlat pedagogika instituti dotsenti, 2Qoqon davlat pedagogika instituti, Maktabgacha
ta'lim yo'nalishi, 01/23-guruh talabasi https://doi.org/10.5281/zenodo.11205047
Annotatsiya. Maktabgacha ta'lim jarayonida maktabgacha ta'lim sohasini rivojlantirishda xorij tajribalarini qo'llash.
Kalit so'zlar: intelektual, estetik, o'quv- metodik didaktik materiallar, ijtimoiy, inklyuziv
ta'lim.
Аннотация. Применение зарубежного опыта развития дошкольного образования в процессе дошкольного образования.
Ключевые слова: интеллектуальное, эстетическое, учебно-методические дидактические материалы, социальное, инклюзивное образование.
Abstract. Application of foreign experiences in the development of preschool education in the process of preschool education.
Keywords: intellectual, aesthetic, teaching-methodical didactic materials, social, inclusive education.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni intelektual, axloqiy, estetik va jismoniy jihatdan har tomonlama rivojlantirish uchun sharoitlar yaratish maktabgacha ta'lim muassasalarida ta'lim-tarbiya jarayonlarini tashkil qilishning mavjud tartibini qayta ko'rib chiqishni hamda maktabgacha ta'lim xizmatlarini ko'rsatishni zamonaviy usullarini joriy etishni talab qiladi.
Ta'lim-tarbiya jarayonini takomillashtirish bolalarning rivojlanganligi darajasini va ularning umumiy boshlang'ich ta'limga tayorligini,shuningdek ularning ijtimoiy, shaxsiy, xissiy, nutqiy, jismoniyva ijodiy rivojlanishini baholash asosida amalga oshirilishi lozim.
Bunda bolalarda Vatanga muhabbat xissini,oilaga, o'z xalqining milliy, tarixiy, madaniy qadiryatlariga xurmat, atrof- muhitga nisbatan ehtiyotkorona munosabatini shakklantirishga alohida etibor qaratilishi lozim.
Ushbu vazifalarni amalga oshirish maqsadida quyidagilar nazarda tutiladi:
1) maktabgacha ta'lim muassasalari faoliyatini, shuningdek, bolalarning rivojlanishi va uning umumiy boshlang'ich ta'limga tayyorligini kompleks baxolashning yangi mehanizmlarini ishlab chiqish va joriy etish;
2) maktabgacha ta'lim muassasalari uchun o'quv- metodik, didaktik materiallar va badiy adabiyotlarni tanlab olishni va ekspertizasini ishlab chiqilgan tartibiga muvofiq o'tkazish;
3) maktabgacha ta'limning muqobil shakllari uchun yangi o'quv metodik materiallarni ishlab chiqish va amalyotga joriy etish;
4) "Ilk qadam" davlat o'quv dasturini keng joriy etish;
5) tarbiyalanuvchilarning yakka tartibdagi ish daftarlari, kartochkalar, tarqatma va sanoq materiallari mazmuni va dizaynini o'rnatilgan talablarga muvofiq ishlab chiqish;
6)maktabgacha ta'limda fanlarni rivojlantiruvchi muhitning innovatsion texnalogiyalari va modullarini ishlab chiqish, maktabgacha va umumiy boshlang'ich ta'lim izchilligining mazmun va prosessual komponetlarini optimallashtirish;
7)mashg'ulotlar davomiyligining eng maqbul vaqtini va ularning ketma-ketligini aniqlash maqsadida o'quv rejalari va ta'lim dasturlarini optimallashtirish;
8)bolalarni sog'lom turmush tarzini yuritishga o'rgatish, gimnastika va faol o'yinlar bo'yicha mashg'ulotlar o'tkazish orqali tarbiyalanuvchilarda jismoniy tarbiya mashg'ulotlari va sportga qiziqish uyg'otishni shakillantirish, jismonan sog'lom o'sib kelayotgan yosh avlodni tarbiyalash;
9)maktabgacha yoshidagi bolalarning badiiy -estetik va musiqiy tarbiya hamda ta'lim darajasini oshirish, erta yoshdan boshlab STEAM o'qitish asoslarini joriy etish;
10) bolaning kelgusida o'zini o'zi muvaffaqiyatini namoyon qilishi uchun asos sifatida ijtimoiy-emotsional ko'nikmalarni rivojlantirish;
11) maktabgacha ta'lim muassasalariga qatnamaydigan bolalar uchun ta'lim xizmatlari turlari:pullik ta'lim xizmatlari, qisqa muddatli guruhlar va boshqalarni kengaytirish.
F.N.Blexer 30-40 yillar ichida bog'cha ishiga katta xissa qo'shdi.50-60 yillar davomidagi ilmiy ishlarining natijalari bolalar bog'chasida elementar matematika tasavvurlarini ishini ilmiy asosda olib borish imkonini berdi.F.N.Blexer bolalarni sanashga o'rgatish kerak emas, sharoit yaratish kerak deydi. U ko'proq yakkama-yakka, yo'l -yo'lakay o'rgatishni maqullaydi.Bu bilan u Tixeeva va Shlegerlarning fikrini quvvatlaydi. Hozirgi vaqtda Blexerning didaktik o'yinlaridan foydalanish mumkin.
Tartib sanoqqa o'rgatishda F.N.Blexer "Kim qochib ketganini ayting" o'ynidan foydalanishni taklif qiladi. Stolga bir xil o'yinchoqlar qo'g'irchoqlar yoki qalay askarlar, hayvonlar qushlar qo'yiladi, bir- biridan bir xil masofada. Bolalar ularni chiziqqa joylashtiradilar va hisoblaydilar. Bolalardan biri ko'zlarini yumadi yoki yuz o'giradi. Bu vaqtda bitta o'yinchoq qatordan chiqariladi. Bolalar bo'sh joydan qaysi biri yo'qligini aniqlashlari kerak. Agar o'yin murakkablashsa u holda bironta ham ob'ekt olib tashlanmaydi lekin 2 ta masalan 2 va 4 va boshqalar. F.N.Blexer tomonidan taklif qilingan didaktik o'yinlar va didaktik materiallardan hali ham bolalar bog'chasida hisoblash darsida foydalaniladi.
Bolalarni tartibli sanashga o'rgatish uchun didaktik o'yinlar: "Matryoshka", "O'z o'rningizni egallang", " Xato qilmang", Kim sizni kuzatib boradi".
"Matryoshka"
Maqsad: Tartibiy sanashni mashq qilish, e'tibor va xotirani rivojlantirish.
Material: Rangli sharflar ( qizil, yashil, sariq va boshqalar)- beshdan o'ntagacha. Haydochi tanlagan bolalar sharf bog'laydilar va bir qatorda turishadi bular uyali qo'ng'iroqlar. Ular baland ovozda tartib bilan sanaladi. Birinchi, ikkinchi, uchinchi va h.k. Bazan qo'g'irchoqlar o'z o'rnida qolishi mumkin. O'yin qoidalari: Haydovchi qo'g'irchoqlar o'rnini qanday o'zgartirishga josuslik qilmasligi kerak. Haydovchiga hech qanday maslahat berish mumkin emas. Agar haydovchi uy qurgan qo'g'irchoqlarning o'rnini qanday almashtirgannini to'g'ri payqasa u ulardan birini haydovchi qilib tayinlaydi va matryoshka bo'ladi.
"O'z o'rningizni egallang"
Maqsad: Tartibiy sanash va teginish hisoblashni mashq qiling.
Material: ikkita karton,kartalar to'plami ularga tugmachalar kettma-ket tikilgan ikkitadan o'ngacha.
O'yinchilar bir qatorda turishadi, qo'llari orqalarida o'nta stul oldida tarbiyachi hammaga kartalarni tarqatadi. Bolalar tugmachalarni sanashadi va ularning raqamlarini eslab qolishadi. Tarbiyachining signalida: "Raqamlar: Tartibiga tushing" O'yinchoqlarning har bir stul orqasida turadi, uning raqamlarining kartasidagi tugmalar soniga mos keladi. O'yinchilar kartalarini
ko'rsatadilar va tarbiyachi o'z joyini to'g'ri egallaganini tekshiradi.Bolalar kartalarni almashtiradilar o'yin davom etmoqda. O'yin qoidalari: Tugmalarni faqat orqangizda sanash. Kartadagi tugmalar bolaning seriya raqamidir. Agar kimdir uning seriya raqami allaqachon band bo'lganiga ishonsa u bu joyda turgan bolaning orqasida turadi. Noto'g'ri joyda bo'lgan har bir kishidan uch marta sakrash yoki bir oyog'ida to'rt qadam sakrash yoki bir marta chapak chalish so'raladi.
"Xato qilmang"
Maqsad: Bolalarni miqdoriy va tartibli hisoblashda mashq qildirish. Material: Har bir bola uchun o'n kvadratga bo'lingan qalin qog'ozli chiziq; qog'oz chizig'dagi kvadrat o'lchamiga teng bo'lgan o'nta kichik karta, ularda biridan o'ngacha doiralar tasvirlangan.
O'yin mazmuni Bolalar oldilariga qog'oz chiziqlar va kichik kartalar qo'yishadi. Taqdimotchi raqamni chaqiradi va bolalar bir xil miqdordagi doiralar bilan kartani topib, kvadratning tegishli seriya raqamiga qo'yishlari kerak.
Tarbiyachi istalgan tartibda birdan o'ngacha raqamlarga qo'ng'iroq qilishi mumkin. O'yin natijasida barcha kichik kartalar tartibda joylashtirilishi kerak birdan o'ngacha. O'yin qoidalari: Bolalar kartani taqdimotchi raqamiga qo'ng'iroq qilgandan keyingina joylashtirishlari mumkin. Barcha kartalarni to'g'ri joylashtirgan bola g'alaba qozonadi.
Xulosa: Maqolada amalga oshirishdan quydagi natijalar kutilmoqda: Maktabgacha ta'lim muassasalarining namuna va turlari xilma- xilligi asosida maktabgacha ta'lim tizimida institusional o'zgarishlar amalga oshirilishi, mazkur soxada sog'lom raqobat muhitining yaratilishi;
zamonaviy energiya va resurs tejovchi texnalogiyalarni joriy etish asosida maktabgacha ta'lim muassasalarining bino va inshootlarini qurish, rekonstruksiya qilish va kapital tamirlashning kengaytirilishi, ularning o'quv-metodik, didaktik materiallari, rivojlantiruvchi o'yinlar va o'yinchoqlar, badiiy adabiyotlar, mebel, kompyuter texnikasi, o'quv uskunalari bilan jihozlash.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi «Ta'lim to'g'risida»gi Qonuni. Т., "O'zbekiston", 2020-yil 23-sentabr.
2. "Ilk qadam" davlat o'quv dasturi (takomillashtirilgan)., Toshkent 2022-yil
3. Esonova M. A., Maktabgacha pedagogika, Darslik. Toshkent 2022-yil
4. Esonova M. A., Maktabgacha pedagogika, O'quv qo'llanma Toshkent 2022-yil
5. O'zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish "KONSEPSIYASI"
6. www.pedagog.uz
7. www.ziyonet.uz
8. www.Edu.Uz
