CC BY
141SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(1/2), Jan., 2023
ZAMONAVIY PEDAGOGNING KASBIY KOMPITENTLIGINI RIVOJLANTIRISHNING METODLARI
Amanlikova Nafisa Raxmatullayevna
Toshkent davlat transport universiteti v. b. dotsent
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada zamonaviy pedagogning kasbiy kompitentligini rivojlantirish metodlardan unumli foydalanish hamda sifatli ta'lim berish va o'z navbatida pedagogning kasbiy mahoratiga bog'liqligi haqida to'xtalib o'tilgan. Maqolada ta'lim-tarbiya jarayoni alohida о'ringa ega ekanligi hamda hozirgi zamonaviy pedagogning egallashi kerak bo'lgan kasbiy kompitentlik, pedagogning mahorati haqida to 'xtalib ilmiy jihatdan yoritilib berilgan.
Kalit so'zlar: Kompetentlik, o'zini o'zi tahlil qilish, autokompetentlik, ekstremal kasbiy kompitentlik, dars berish mahorati, nazariya, pedagogika, o 'zini o 'zi baholash, metodika.
In this article, the development of the professional competence of a modern pedagogue is focused on the effective use of methods and quality education and, in turn, the dependence of the professional skills of the pedagogue. In the article, the educational process has a special place, and the professional competence and skills of the modern pedagogue are highlighted scientifically.
Key words: Competence, self-analysis, auto-competence, extreme professional competence, teaching skills, theory, pedagogy, self-assessment, methodology.
Zamonaviy jamiyat ta'lim tizimi oldiga yuqori malakali, intiluvchan, raqobatbardosh, tashabbuskor, ma'naviy va jismoniy sog'lom shaxslarni tarbiyalab berish talabini qo'ymoqda. 2017-2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha harakatlar strategiyasida "yuksak bilimli va intellektual rivojlangan avlodni tarbiyalash, oliy ta'lim muassasalarida kompetentli ilmiy pedagogik kadrlar zahirasini yaratish" vazifasi belgilandi. Kompetentli pedagog - u kim? Uning shakllanish jarayoni qanday kechadi kabi savollar tug'iladi. Shu nuqtai nazardan "kompetentlik" va "kompetensiya" tushunchalar mazmun mohiyatini aniqlashimiz muhimdir. Har qanday o'qituvchi ham "kompetentlik" nimani anglatishini va u "kompetensiya"dan nimasi bilan farq qilishini bilavermaydi. "Kompetentlik" tushunchasi pedagogning ma'lumoti, ko'nikmasi, qobiliyati va tajribasini o'z ichiga oladi. Boshqacha aytganda, uning ma'lum bir ish turini bajarish
ABSTRACT
KIRISH
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(1/2), Jan., 2023
qobiliyati hisoblanadi. Aslida, ikkala atama o'xshashdir. Ta'lim tarb iya tizimining umumiy maqsadi jamiyatimizga teng huquqli demokatik davlat talablariga javob bera oladigan mas'ulyatli barkamol jamiyat a'zolarini tabiyalab berishdan iboratdir.
PEDAGOGNING KASBIY KOMPETENTLIGI.
Pedagogning kasbiy kompetentligi. O'zbekistonda pedagogning kasbiy kompetentligi, uning o'ziga xos jihatlari o„raganilgan bo'lib, ular orasida B.Nazarova tomonidan olib borilgan tadqiqot o'ziga xos ahamiyat kasb etadi. Tadqiqotchining fikriga ko'ra pedagogga xos kasbiy kompetentlik negizida quyidagi tarkibiy asoslar tashkil etadi Kasbiy-pedagogik kompetentlikka ega bo'lishda o'z ustida ishlash,o'z-o'zini rivojlantirish muhim ahamiyatga ega. O'z-o'zini rivojlantirish vazifalari o'zini o'zi tahlil qilish va o'zini o'zi baholash orqali aniqlanadi.
O'z ustida ishlash quyidagilarda ko'rinadi:
- kasbiy BKMni takomillashtirib borish;
- faoliyatga tanqidiy va ijodiy yondashish;
- kasbiy va ijodiy hamkorlikka erishish;
- ishchanlik qobiliyatini rivojlantirish;
- salbiy odatlarni bartaraf etib borish;
O'zbekiston Respublikasining "Ta'lim to'g'risida" gi Qonuni bugungi kunda pedagoglarning ta'lim berish samaradorligini oshirish va amalga oshirishi kerak bo'lgan bir qator talablar qoydi. Ular quyidagilarni tashkil etishi lozim:
1 .Dars berish mahorati
2.Tarbiyalash mahorati
3.0'quv-tarbiyaviy jarayonlarda insonparvarlik tamoyillariga yondashuvni ta'minlaydigan shaxsiy sifatlar
4.Ta'lim oluvchilarning bilimlarini xolisona nazorat qilish va baholash mahorati
Kasbiy faoliyat jarayonida zamonaviy o'qituvchilarning pedagogik kompitentligini rivojlantirish orqali shaxs hayotiga hamda uning ijtimoiy rivojlanishiga ma'lum bir darajada ta'sir ko'rsatishi mumkin. Zamonaviy jamiyatda ta'lim-tarbiya tizimini rivojlantrishning bosh go'yasi - shaxsning turli hil sohalarda maqsadli mustaqil faoliyati asosida uning intellektual va axloqiy- ma'naviy rivojlanishidir. Zamonaviy o'qituvchining kasbiy kompitentligini rivojlantirishdan avval ushbu tushunchaning asl mohiyatini, shundan so'ng esa uni takomillashtirish yo'llarini bilish lozim.
Ilmiy adabiyotlarda kompitensiya so'ziga quyidagicha ta'rif beriladi:
Kompetensiya (lotincha Competentio dan Competo-ga erishaman, uchrashaman, mos kelaman) - bu mutaxassisning ma'lum darajadagi kasbiy muammolarni hal
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(1/2), Jan., 2023
qilishdagi shaxsiy bilish qobiliyatidir. Shuningdek, kompitensiya deganda ma'lum bir tashkilot, kompaniya xodimlarining (yoki ayrim xodimlar guruhining) shaxsiy, kasbiy va hokazo fazilatlariga rasmiy ravishda tavsiflangan talablar tushuniladi.
Kasbiy kompitentlik - mutaxasis tomonidan kasbiy faoliyatni oshirish uchun kerak bo'lgan bilimlarning, ko'nikma va malakalarning egallanishi va ularni o'z faoliyati davomida munosib qo'llay olishidir. O'qituvchi albatta, alohida bilim ko'nikmalarni egallashi bilan birga, ma'lum bir mustaqil yo'nalish boyicha bilimlar va harakatlarni o'zlashtirilishini nazarda tutadi.Demak, kasbiy kompitentlik pedagogdan mutaxasislik bilimlarini boyitib borish, yangi axborotlarni kuzatib ularni qo'llay bilish,izlanuvchanlik va yangi bilimlarni qayta ishlab o'z faoliyatiga qo'llay olish mahoratini ham talab etadi.
K. Angelovski o'qituvchining kasbiy kompetensiyasi tuzilishini pedagogik mahorat orqali aniqlaydi.
Pedagogik mahorat bu yerda to'rt guruhga ajratiladi:
1. Ta'limning obyektiv jarayoni mazmunini aniq pedagogik vazifalarga "tarjima qilish" qobiliyati: shaxs va jamoani o'rganish, shu asosda yangi bilim va dizaynni faol o'zlashtirishga tayyorligini aniqlash, jamoani rivojlantirish va alohida talabalar; ta'lim, tarbiya va rivojlantirish vazifalari kompleksini aniqlash, ularni konkretlashtirish va ustun vazifani belgilash.
2. Mantiqan tugallangan pedagogik tizimni qurish va yo'lga qo'yish qobiliyati: o'quv vazifalarini kompleks rejalashtirish; uni tashkil etish shakllari, usullari va vositalarini asosli tanlash.
3. Ta'limning tarkibiy qismlari va omillari o'rtasidagi munosabatlarni aniqlash va o'rnatish, ularni amalda qo'llash qobiliyati: zarur sharoitlarni yaratish (moddiy, axloqiy, psixologik, tashkiliy va boshqalar); talaba shaxsini faollashtirish, uning faoliyatini rivojlantirish;
4. Pedagogik faoliyat natijalarini qayd etish va baholash qobiliyati: o'quv jarayoni va o'qituvchi faoliyati natijalarini introspeksiya qilish va tahlil qilish; dominant va bo'ysunuvchi vazifalarning yangi to'plamini belgilash. O'zbe kistonda o'qitvchining kasbiy kompitentligi va uningo'ziga xos jihatlari tog'risida bir qator tadqiqot ishlari olib borilgan. B.Nazarova olib brogan tadqiqotlarga ko'ra kasbiy
kompitentlik quyidagi tarkibiy asoslardan tashkil topadi:
• Maxsus yoki kasbiy kompitentlik (kasbiy faoliyatni yuqori darajada tashkil etish).
• Ijtimoiy kompitentlik ( kasbiy faoliyatni hamkorlikda tashkil etish, ijtimoiy mas'ullik).
• Autokompitentlik (o'zini ijtimoiy-kasbiy rivojlantira olish).
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(1/2), Jan., 2023
• Ekstremal kasbiy kompitentlik (kutilmagan vaziyatlarda ishlay olish). Yuqoridagi tadqiqot natijalarini umumlashtirib aytganda mutaxassis ta'lmni tashkil etish jarayonida yuqori darajada bilimga ega bo'lishi, o'zini ustida ishlab rivojlantira olishi va har qanday kutilmagan holatlarda ulardan chiqish yo'lini bilishi zarur ekan.
Pedagogik texnologiyaning o'ziga xos xususiyati shundan iboratki, unda o„quv maqsadlariga erishishni kafolatlaydigan o„quv jarayoni loyihalashtiriladi va amalga oshiriladi. Texnologik yondoshuv, eng avvalo, tasvirlash emas, balki loyihalashtirilgan natijalarni amalga oshirish imkonini beruvchi amaliy ko'rsatmali tuzilmada o'z ifodasini topadi. Maqsadga yo'naltirilganlik, oraliq natijalarni tashxisli tekshirib borish, ta'limni alohida o'qitish lavhalariga ajratish kabi usullar hozirgi kunga kelib qayta-qayta takrorlash mumkin bo'lgan ta'lim texnologiyasi g'oyasida mujassamlangan.
U asosan o'z ichiga quyidagi omillarni oladi:
Ta'limda umummaqsadning qo'yilishi;
tuzilgan umummaqsaddan aniq maqsadga o'tish; o'quvchilarning bilim darajasini dastlabki (tashxisli) baholash;
Ta'limga texnologik yondoshuv. Tarbiyalash texnologiyasi - nisbatan yangi atama bo'lishiga qaramay, rivojlangan mamlakatlarda keng tarqalgan. Tarbiyalash texnologiyasi yoshlar bilan tarbiyaviy ishlarning g'oyasi, mazmuni, tarkibini emas, balki bu sohadagi hukumat ishlab chiqqan maqsad va vazifalarni samarali amalga oshirish bilan shug'ullanadi. Tarbiyalash texnologiyasi mo'ljallangan tarbiyaviy maqsadga samarali erishuvni ta'minlovchi vositalar majmuasini ko'rib chiqadi. Shu bois professor-o'qituvchilar uchun har tomonlama rivojlangan yuqori intellektual va ma'naviy barkamol fuqaro shaxsini shakllantirishga qaratilgan talabalarni hukumat siyosatiga muvofiq tarbiyalash texnologiyalarini egallashi dolzarbdir.
Zamonaviy tarbiyalash texnologiyasi - har tomonlama yondoshuvni amalga oshiradi va quyidagi majburiy talablarga rioya qiladi; Tarbiyalanuvchilarga 3 yo'nalish bo'yicha ta'sir etiladi - tafakkuriga, sezgilariga va xulqiga.
Shaxsning ma'lum sifatlari amaldagi tarbiyaviy ishlar majmui orqali hosil qilinadi. Bu ishlar yaqqol ko'rinishdagi ko'p yoqlik bo'lishi, bir vaqtning o'zida aqliy, jismoniy, xulqiy, estetik va mehnat tarbiyasini uzviyligi asosida olib borishi zarur. Har yoqlama yaxlit tarbiyaviy yondashuv tarbiyachining tizimli munosabatini va boshqaruvini taqoza qiladi. Boshqaruv tarbiya jarayonida ishtirok etuvchi tashqi va ichki omillarni va ularning o'zaro ta'sirini inobatga olingandagina muvaffaqiyatli bo'lishi mumkin. Shu bois, u omillar haqida aniq tasavvurga ega bo'lishi zarur.
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(1/2), Jan., 2023
«Kadrlar tayyoriash milliy dasturi»da zamonaviy pedagogik texnologiyalami joгiy qilish va o'zlashtirish zaгuгligi ko'p maгta takroгlanib, ulami o'quv muassasalariga olib kirish zarurligi uqtirilgan. Respublikamizning taniqli olimlari ilmiy asoslangan, mintaqamizning ijtimoiy-pedagogik sharoitiga moslashgan pedagogik texnologiyalami yaгatish va ulami ta^im-ta^iya amaliyotida qo'llashga intilmoqdalar.
O'quv-tarbiya ishlari jaгayonida talaba yoshlami ijodiy fikriashga, o'zgaгuvchan vaziyattoga o'гgatish, e^in гaqobat asosida faoliyatni tashkil etish hamda talabalami axborot texnologiyalari, elektron darsliklar, versiyalar va multimedialardan amaliy mashg'ulotlaráa foydalanishi muhimdir. Bu esa talabalarda mustaqillik, erkin fikriashni ta^iyalashni, o'quv faoliyatini tahlil qilishni, istiqbolda kasbiy mahorat va kompyuteг savodxonligini oгttiгish bo'yicha гejalaгini aniq belgilashiga erishishni ularning ichki ehtiyojiga aylantirish talab etilganligini ko'ramiz.
Xulosa o'mida shuni aytish mumkinki, har tomonlama yetuk intellektual rivojlangan, ijtimoiy sifatlar bilan tarbiyalangan, milliy va ma'naviy qadriyatlarga sadoqatli, yangicha fikrlaydigan, o'z shaxsiy va fuqarolik pozitsiyasiga ega, milliy mafkuraning barcha sifatlarini o'zida mujassamlashtirgan barkamol shaxsni tarbiyalash dolzarb vazifalardan biridir.
REFERENCES
1. O'zbekiston Respublikasi "Ta'lim to'g'risida" gi Qonuni. O'RQ-637 23.09.2020
2. Abdurahmonova Z.A "Zamonaviy o'qituvchining kasbiy kompitensiyasini shakllantirish muammolari" (Konferensiya materiallari to'plami)- 2016
3. Baltaeva, A., Amanlikova, N., & Ataxanova, N. (2022, June). Computer interaction with students in language teaching. In AIP Conference Proceedings (Vol. 2432, No. 1, p. 060025). AIP Publishing LLC.
4. Аманликова, Н. Р. (2022). УЗБЕК ТИЛИДА СИФАТГА ОИД ЛЕКСЕМАЛАРНИНГ ЛИНГВОКУЛЬТУРОЛОГИК ТАД^ЩИ МАСАЛАЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3(2), 233-236.
5. Abdazimov, S., Amanlikova, N. R., & Adylhodzhaev, I. (2020). KEY ACTIONS TO IMPROVE SUSTAINABILITY OBJECTS OF RAILWAY TRANSPORT. Theoretical & Applied Science, (2), 728-732.
6. Amanlikova, N. R. (2022, December). MAQSUD SHAYXZODA VA ODIL YOQUBOVNING TARIXIY ASARLARIDA MIRZO ULUG 'BEK OBRAZI TALQINI. In Conference Zone (pp. 263-265).
XULOSA
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7
3(1/2), Jan., 2023
7. Rakhimboevna, I. O., Rakhmatullaev, A. N., & Rakhmatovich, Y. S. (2022). Technology Of Teaching Text Editing In Language Teaching. Journal of Positive School Psychology, 6(10), 4323-4327.
8. Nosirov R. A. EDUCATIONAL PROBLEMS IN THE HISTORY OF CENTRAL ASIA //Innovative Technologica: Methodical Research Journal. - 2021. -Т. 2. - №. 04. - С. 82-85.
9. Adilovich, Nosirov Rashod, and Yuldashev Bakhtiyar Ergashevich. "Structural and functional approaches to the development of the social sector: Reform and prospects." European Journal of Molecular and Clinical Medicine 8.1 (2021): 13881396.
10. Носиров Р. А. УЗБЕК ХАЛ^ИНИНГ ЭТНИК ШАКЛЛАНИШИ //Uzbek Scholar Journal. - 2022. - Т. 9. - С. 198-202.
11. Nosirov, R., & Mamajanova, G. (2022). International Ratings and Index Indicators of the Republic of Uzbekistan. European Multidisciplinary Journal of Modern Science, 4, 86-88.
12. Nosirov R. THE PLACE AND ROLE OF THE MASTER AMIR TEMUR IN WORLD HISTORY //Uzbek Scholar Journal. - 2022. - Т. 9. - С. 203-205.
13. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Кушаков, Файзулла Абдуллаевич, Валиев, Л.А., & Хасанов, М.Н. (2022). ТРАНСПОРТ ТИЗИМИ ТАРАВДИЁТ БОС^ИЧЛАРИ (УЗБЕКИСТОН ТЕМИР ЙУЛ ТРАНСПОРТИ МИСОЛИДА). Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (9), 606-
14. Ramatov, J., Umarova, R., Baratov, R., Jurabayev, N., & Artikova, B. (2022, June). Constructive and optimal solutions for the formation of a stable ecological situation in the Aral Sea region of Uzbekistan. In AIP Conference Proceedings (Vol. 2432, No. 1, p. 030113). AIP Publishing LLC.
15. Baratov, R. (2021). Prospects of Higher Education System (on the Example of Uzbekistan). International Journal on Orange Technologies, 3(3), 128-131
612.
