CC BY
1UDK 37.013.2
ZАMONАVIY OLIY TА'LIM PEDАGOGI: HOZIRGI KUNDA УА
KELАJАKDА
Gaziyev Nabixon Umarxonovich, "Muhandislik va kompyuter grafikasi" kafedrasi katta o'qinuvchi, NamMQI, Namangan sh.
gnnhon1@gmail.com
Аnnotаtsiya. Hozirgi davr o'tayotgan jarayonlari turli sohalarda yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashga asoslangan. Texnik fanlarni o'qitishda faol o'qitish shaklidan foydalanish bir qator sabablarga asoslangan: talabalar faqat nazariy bilim olish bilan birga olgan bilimlarini aniq bir amaliyot jarayonlarida qo'llay bilishlari kerak. Maqolada ushbu muammoni yechish yoritiladi.
Аннотация. Происходящие процессы в обрaзовaнии современном этaпе обуслaвливaют подготовку высококвaлифицировaнных специaлистов рaзличного профиля. Применение aKTHBHbix форм обучения в преподaвaнии технических дисциплин обусловлено рядом причин; вотпервых студенты должны не только получить определенные зтания, но и уметь применять их в конкретной прaктической ситуaции. В стaтье излaгaется решение этой проблемы.
Annotatsion. The Occurring process in formation modern stage is required preparation high skilled specialist of the different profile. Using the active forms of the education in teaching of technical discipline is conditioned beside reasons: first, students must not only get the certain knowledge's, but also know how to use them in concrete practical situation. Decision of these problem is considered in article.
Kalit so'zlar: ko'nikma, faollik, qobilyat, o'rganish, qo'llash, foydalanish, rivojlantirish, muammo, jarayon, sharoit.
Ключевые слова: тавык, aктивность, способностьк изучению, применение, использовaние, возрaстaние, проблемa, процесс, условия.
Key words: skill, activity, ability study, using, use, growth, problem, process, condition.
Kirish. Iqtidorli yoshlarni saralab olish tizimini rivojlantirish, ularni qo'llab-quvvatlash uchun zarur sharoitlar yaratish, ulg'ayib kelayotgan yosh avlodning ilm-fanga bo'lgan intilishlarini rag'batlantirish, intellektual va ijodiy salohiyatini ro'yobga chiqarish borasidagi islohotlarni tizimli amalga oshirish, shuningdek, akademik litseylar faoliyatini takomillashtirish maqsadida O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 3-dekabrdagi PQ-1551-sonli "Iqtidorli yoshlarni saralab olish tizimi va akademik litseylar faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori qabul qilindi [1].
Ushbu qarorda iqtidorli yoshlarni aniqlash, ularni akademik litseylarga saralab olish, chuqurlashtirilgan tahlim dasturlari asosida o'qitish, o'quvchi yoshlarda keng dunyoqarash, intellektual salohiyat, ijodiy va tahliliy fikrlashni rivojlantirish, ilm-fanga bo'lgan qiziqishni oshirish, ularning fan olimpiadalaridagi ishtirokini kengaytirish, o'quvchilarni amalga oshirilayotgan islohotlarning faol ishtirokchisiga aylantirish, vatanparvarlik, izlanuvchanlik va yaratuvchanlik ruhida tarbiyalash, akademik litseylarda ta'lim sifatini yaxshilash, zamonaviy axborot-kommunikatsiya va tahlim texnologiyalarining mustahkam integratsiyasini tahminlash, o'quvchilarning axborot texnologiyalari bo'yicha savodxonligini oshirish, ularni "ustoz-shogird" tizimi asosida tegishli sohada yuqori natijalarga erishgan malakali mutaxassislarga biriktirish, tahlim jarayonini mazmunli va samarali tashkil etish uchun pedagoglar malakasini oshirish, ularni moddiy va mahnaviy rag'batlantirib borish tizimini isloh qilish kabi talablar belgilandi.
Bunda Respublika yoshlariga va kelajakka katta e'tibor hamda ularga yaratilayotgan sharoitlar va keng imkoniyatlar ko'zda tutilgan.
Zamonaviy bosqichda ta'lim olib borilayotgan jarayonlar turli sohadagi yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashni ta'minlaydi. Texnik fanlarni o'qitishda ta'limning faol shakllaridan foydalanish bir qator sabablar bilan bog'liq: birinchidan, talabalar nafaqat aniq bilim olishlari, balki ularni aniq amaliy vaziyatda qo'llay bilishlari kerak.
O'quv jarayonining "keys-usul", "ishbilarmonlik o'yinlari", "davra suhbatlari" kabi shakllari o'quv jarayonini ancha faollashtiradi. Ular talabalar va o'qituvchilarning faol hamkorligiga xizmat qilmoqda.
Oliy o'quv yurtlarida o'quv jarayonini takomillashtirish va faollashtirish uchun oliy ta'lim muassasalarining talabalarning o'quv ishlarining shakllangan stereotiplarini qayta qurish zarurligini ta'minlaydigan xususiyatlarini bilish va hisobga olish muhim [2].
Faol ta'limga yo'naltirish oliy ta'lim muassasalarida kasb-hunar ta'limini qayta tashkil etish strategiyasining muhim komponentlaridan biri bo'ldi. Faol ta'lim - bu, avvalo, faol ta'lim nomini olgan yangi shakllar, usul va vositalardir. Ta'lim jarayonlarini faollashtirishda texnik vositalardan kompleks va maqsadli foydalanish katta ahamiyatga ega, lekin o'quv jarayonida eng muhimi - talabaning faolligi. Faol usullar talabalar bilan auditoriya mashg'ulotlarining barcha turlarini qamrab oladi.
Talabalarni faol o'qitishni shakllantirish ta'lim faoliyatini rivojlantirish vositalaridan biri. Amaliyotda rivojlanish va muammolik ta'limini qo'llash "faol " nomlarini olgan usullarning yuzaga kelishiga olib keldi [3].
1-rasm. Rejalashtirish qobiliyati
Ta'limning faol usullari talabalarni o'quv materialini egallash jarayonida faol fikr va amaliy faoliyatga ixtisoslashtiradi. Bunday usullar tizimidan foydalanish ko'zda tutilmoqda, ular asosan o'qituvchi tomonidan bilimlarni bayon etish, ularni e'tiborga olish, balki faol faoliyat va amaliy faoliyat jarayonida talabalar tomonidan bilim va malakalarni mustaqil egallashiy o'lab olishlashga olanishiladi.
Qurilish va Ta 'lim ilmiy jurnali 3-jild, 2-son https://jurnal.qurilishtalim.uz/
87
Faol o'qitish usullarining o'ziga xos xususiyatlari shundan iborat bo'lib, ularning asosida amaliy va fikrlash faoliyatiga ixtisoslashgan, ularsiz bilimlarni egallashda alga borish yo'q. Faol usullarning yaratilishi va rivojlanishi ta'lim oldida yangi vazifalar tug'ilganligi bilan bog'liq: nafaqat talabalarga bilim berish, balki ta'lim manfaatlari va qobiliyatlari, ijodiy fikr, mehnat ko'nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish [4].
O'tkazilayotgan interaktiv usulning amaliy mashg'ulotlarini qobiliyatiga ko'ra uchta qismga ajratish mumkin:
1. Rejalashtirish qobiliyati.
2. Interaktiv usullarni amalga oshirish quvvati.
3. Tahlil qilish va xulosa chiqarish qobiliyati.
Guruh. 1. Amaliy mashg'ulot o'tkazish uchun rejalashtirish qobiliyati (1-rasm).
Pedagogikada faol o'qitish usullari ko'plab. Shundan biri interaktiv usul hisoblanadi. O'qitishning interaktiv usullari tushunchasining o'zini aniqlashni istayman. «Interaktiv» so'zi inglizcha «interakt» so'zidan kelib chiqadi. «Inter» - «o'zaro», «act» - amal qilish. Interaktiv -o'zaro hamkorlik qilish qobiliyatini yoki hech kim (masalan, kompbyuter) yoki inson (inson) bilan muloqot qilish rejasida bo'lishini bildiradi. Interaktiv ta'lim - bu, avvalo, o'qituvchi va talabaning interaktiv ta'limning ma'nosi shunday bo'lib, o'quv jarayonining barcha talabalari nafaqat ta'lim jarayoniga jalb etilmayapti, balki ular o'zlari biladigan va o'ylaydigan ishlarni tushunish imkoniyatiga ega. Shu tariqa, interaktiv o'qitish usullariga quyidagilar kiritilishi mumkin: "muhokama usuli","mi harakati", "davra suhbati usuli","ishbilarmon o'yin usuli", "keys-usul".o'zaro hamkorligi amalga oshiriladigan muloqotli ta'lim.
s.
glaste««
6.
2-Rasm. Interaktiv usullarni amalga oshirish qiymati
"Muhokama usuli" o'quv dasturining nazoriy masalalarini erkin muhokama qilishdan iborat bo'lib, ular, odatta, savolni qo'yish bilan boshlanadi. Bundan tashqari, u mashg'ulotlarning guruhiy shakllarida, amaliy va laboratoriya mashg'ulotlarida foydalaniladi, shuningdek talabalarga fikr berish zarur. Ba'zan ma'ruza-munozaralar ham amalda bo'ladi, shunda ma'ruzachi materialni bayon qilish borasida auditoriyaga qisqa va tez javob talab qiladigan alohida savollar bilan murojaat qiladi.
Qurilish va Ta 'lim ilmiy jurnali 3-jild, 2-son https://iurnal.qurilishtalim.uz/
88
Mutaxassislarning har qanday g'oyalar, fikrlar, takliflarni jadal fikrlash orqali har qanday murakkab muammolarga javob berishini topishda "miya harakati "usulining muhimi. Bundan tashqari, mi harakatining "oltin qoidasi" sifatida ishtirokchilar tomonidan so'zlanmasligi, tanqid qilinmasligi, har qanday g'oyalar ifodasiga to'liq erkinlik ta'minlanadi.
O'qitishda "davra suhbati" usuli asosan turli ilmiy jihatlarda ko'rib chiqish orqali, turli profildagi mutaxassislar va faoliyat yo'nalishlari ishtirokida nazariy muammolarni o'zlashtirish samaradorligini oshirish uchun foydalaniladi.
"Ishbilarmon o'yin" usuli alohida e'tiborga ega (2-rasm). Oliy ta'lim muassasasida turli mutaxassislarni tayyorlashda ishbilarmonlik o'yini boshqaruv faoliyatini o'qitish uchun qo'llaniladi. Ishbilarmonlik o'yinini o'quv usuli sifatida o'qitish usuli talabalarni modellar bilan o'qitish, oldingi mutaxassislarga tegishli kasb-hunar vazifalarini bajarishni o'qitishdan iborat [5].
Shuningdek, talabalarning faol ta'lim faoliyatini tashkil etishning eng samarali va keng tarqatilgan usuli bo'lgan "keys-usuliga" e'tibor qaratish zarur. Aniq vaziyatlarni tahlil qilish usuli hayotiy va ishlab chiqarish vazifalarini tahlil qilish qobiliyatini rivojlantirmoqda (3-rasm). Aniq vaziyatga tushib, ta'lim oluvchi unda muammo mavjud ekanini, vaziyatga o'z munosabatini aniqlashi kerak.
Ilmiy-texnik taraqqiyot rivojlanib, o'zlashtirish uchun majburiy bo'lgan axborot hajmi oshirilmoqda. Axborot tezkor eskirib, doimiy yangilanishga ehtiyoj bo'lmoqda.
Shundan kelib chiqishicha, asosan, materialni xotirasida e'tiborga olish va saqlashga yo'naltirilgan ta'lim faqat qismdan zamonaviy talablarni qanoatlantirishi mumkin.
3-rasm. O'tkazilayotgan mashg'ulotlarni tahlil qilish va chiqishda baholash qobiliyati.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, talabaga yangi axborotning doimiy oqimini mustaqil o'rganish, bunday qobiliyatlarni rivojlantirish imkonini beradigan fikr sifatlarini shakllantirish muammosi chiqadi, ular ta'lim yakunlangandan saqlanib qolgan holda, insonga ilmiy-texnik taraqqiyotning tezlashib borayotganidan qolmaslik imkoniyatini ta'minladi.
Ta'lim olishda talabalarni ta'lim olishga, ya'ni zarur ma'lumotlarni mustaqil topish va o'rgatishga o'rgatishi mumkin bo'lgan yangi usul va yondashuvlar zarur. O'qituvchining roli
talabaning amalga oshirilgan ishlarini yo'naltirish va yakunlash, vazifalarni bajarish jarayonidagi xatolarni ko'rsatish.
Natijada ushbu turdagi texnik fanlarni o'rganish bilan kelajakdagi mutaxassis nazariy va amaliy ravishda olingan bilimlardan foydalanib, olib borilgan vazifalarni amaliyotda sifatli hal etishi kerak.
ADABIYOTLAR
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 3-dekabrdagi PQ-1551-sonli "Iqtidorli yoshlarni saralab olish tizimi va akademik litseylar faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori.
2. Ziyomuhammedov B. Pedagogik mahorat asoslari. - Т., Tib-kitob., 2009.
3. Огольцова Е.Г. и др., «Формирование активного обучения как средство развития познавательной деятельности студентов».
4. Материалы научно-практической Интернет-конференции-2009. Педагогика. Под ред. П.И.Пидкасистого. - М.,1995.
5. Газизова Г.М., «Использование методов интерактивного обучения как фактор успешного овладения студентами профессиональными компетенциями». Электронный журнал - 2008 - №7 (www.meli.ru).
