14Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va vechimlar
ZAMONAVIY LINGVOKULTUROLOGIYADA KONTSEPTSIYA
TUSHUNCHASI
Farangiz Rustamovna Ubaydullayeva
Samarqand davlat chet tillari instituti magistranti
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada, zamonaviy lingvokulturologiyaning o'rganishi va frazeologik birliklar va konseptsiya tushunchasidan iborat. Shuningdek maqolada lingvokulturemaning asosiy mazmuni yoritib berilgan.
Kalit so'zlar: lingvokulturema, paremiyalar, modellar, individual.
АННОТАЦИЯ
Данная статья включает в себя изучение современной лингвокультурологии и понятия фразеологических единиц и понятий. Также в статье раскрывается основное содержание лингвокультуремы.
Ключевые слова: лингвокультурема, паремии, модели, индивидуум.
This article includes the study of modern cultural linguistics and the concept of phraseological units and concepts. The article also reveals the main content of the linguistic culture.
Keywords: linguocultureme, proverbs, models, individual.
Lingvokulturema - o'z semantikasida (ma'nosida) madaniyatning biror bo'lagini aks ettiruvchi til yoki nutq birligi. Lingvokulturemalarga madaniyatning biror bo'lagini aks ettiruvchi so'zlar, frazeologik birliklar, so'z birikmalari, gaplar, paremiyalar, murakkab sintaktik butunliklar, matnlar va hokazolar kiradi. Lingvokulturema mazmun va ifoda planiga ega, ifoda plani yuqorida ko 'rsatilgan birliklar, mazmun planini esa o'sha birliklarning semantikasi tashkil qiladi. Demak, lingvokulturema kontseptdan o'zining mazmun va ifoda planiga ega bo'lishi bilan farq qiladi, lingvokulturologiya uchun xalq madaniyatini lisoniy ko'rinishda namoyon etish asosiy vazifa hisoblanadi. Uningcha, "lingvokulturema" tushunchasi
ABSTRACT
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va vechimlar
qiyosiy tilshunoslik uchun foydali, "zero til - madaniy fakt, biz meros qilib oladigan madaniyatning tarkibiy qismi va ayni paytda qurol hamdir.
Xalq madaniyati til orqali verballashadi, aynan til madaniyatining tayanch, asosiy tushunchalarini harakatga keltiradi va ularni belgilar ko'rinishida, ya'ni so'zlar vositasida ifoda etadi". Agar madaniyatshunoslik insonning tabiat, jamiyat, san'at, tarix va boshqa ijtimoiy va madaniy borliq sohalarida o'z-o'zini anglash xususiyatini o'rgansa, tilshunoslik tilda dunyo lisoniy manzarasining mental modellari sifatida aks etuvchi dunyoqarashni o'rganadi. Lingvokulturologiyaning asosiy tadqiqot predmeti esa doimiy o'zaro ma 'no kasb etgan va natijalari inson ongida umumlashtirilib mif, afsona, folklor va diniy diskurslarda, poetik va prozaik badiiy matnlarda, frazeologizmlarda, metaforalarda va ramzlarda aks etadigan til birliklari sanaladi. Bunda muayyan lingvokulturologik birlik bir paytning o'zida bir qancha semiotik tizimlarga tegishli bo'lishi mumkin: ma'lum bir odat frazeologizmga, maqolga, matalga aylanishi mumkin.
Tadqiqot obyektining vaziyatidan kelib chiqqan holda, uning alohida lingvokulturologik birliklardan tashkil topgan bir qancha predmetlarini ko'rsatish mumkin. (Madaniyat) lotincha (Colere) so'zidan olingan bo'lib, "ishlov berish, tarbiyalash, rivojlanish, hurmat qilish, ibodat" ma'nolarini anglatadi. XVIII asrdan boshlab "madaniyat" atamasi inson faoliyatining mahsuli bo'lgan barcha narsalarga nisbatan qo'llanila boshlagan. Bu ma'nolarning barchasi "madaniyat" so'zining qo'llanilishida saqlanib qolgan, ammo aslida bu so'z "insonning tabiatiga maqsadli ta'siri, tabiatning inson manfaatlari uchun o'zgartirilishi , ya'ni yerga ishlov berilishi" (qishloq xo'jalik madanyati) degan ma'noni anglatgan.
Keyinchalik "madaniyat" atamasi bilimdon, marifatli, yuksak tarbiyali insonlarni tariflashda ham ishlatila boshlagan. Hozirga kelib "madaniyat" atamasining fan va amaliyotning turli sohalarida 500 dan ortiq variantda ishlatilishi ma'lum. Mualliflarning madaniyatga bergan ta'riflari umumlashtirilsa, madaniyatga butun tarixiy taraqqiyot jarayonida insoniyat tomononidan yaratilgan va yaratilayotgan barcha moddiy va ma'naviy boyliklar yig'indisi" deb ta'rif berish mumkin.
Shunga asosan madaniyatning ikki turi farqlanadi: 1) moddiy madaniyat; 2) ma'naviy madaniyat; Moddiy madaniyat inson faoliyati tufayli yaratilgan "ikkinchi tabiat", ya'ni ishlab chiqarilish vositalari, mehnat qurollari, mehnat ko'nikmalari, shuningdek, ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan hayot uc1 hizmat qiladigan barcha boyliklarni anglatadi. Ma'na
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va vechimlar
y
madaniyatning qamrovi behad keng bo'lib, u ijtimoiy ongning barcha shakllari, ya'ni falsafiy, ilmiy, huquqiy, axloqiy, estetik, diniy qarashlar, maorif, ta'lim-tarbiya, maktab, o'rta va oliy ta'lim, fan, madaniyat muassasalari, ommaviy axborot vositalari, san'at, xalq ma'naviy ijodiyotning barcha turlarini qamrab oladi.
Moddiy va ma'naviy madaniyat bir biri bilan uzviy bog'liq bo'lib, biri ikkinchisini to'ldiradi. Masalan, moddiy boylikning biror turini inson aql-zakovatisiz, tafakkurisiz, aqliy mehnatisiz yaratib va takomillashtirib bo'lmaydi. Demak, moddiy madaniyatni barpo etish zamirida ma'naviy madaniyat ham yotadi. Har qanday moddiy va ma'naviy madaniyat durdonalari inson aqliy va jismoniy mehnati sintezi asosida yuzaga keladi.
Ma'naviy ma'daniyat voqealikni badiiy aks ettirish va o'zlashtirish vositasidir. Moddiy madaniyat dunyo va insonlarning moddiy hayot sharoitlari bilan, ma'naviy madaniyat esa urf-odat, rasm-rusm, an'ana, marosim va milliy qadriyatlar bilan chambarchars bog'liqdir. Asosiy masala lingvokulturologiya tushunchalarni o'rganishdir. Kontseptsiya nafaqat kontseptsiya, balki turli xil talqinlarga mos keladigan umumiy va individual idrokning ma'nolari va ma'nolari majmui hisoblanadi. Ma'lumki, inson o'z tajribasidan, hayot jarayonida olingan yashash muhitidan kelib chiqib, ma'lum bir tushuncha yoki hodisani turli yo'llar bilan idrok etishi va talqin qilishi mumkin. Til ma'lumotni olish, idrok etish, o'zlashtirish va qayta ishlash vositasi sifatida ma'lum bilimlarni shakllantiradi, shuningdek, inson ongida tushunchalar deb ataladigan tushunchalarni shakllantiradi.
Kontseptsiya-bu dunyo haqidagi ma'lumotlarni o'z ichiga olgan, ammo faoliyat asosida va shaxsiy tajribaga ega bo'lish asosida individual idrok prizmasi orqali shakllanadigan aqliy tasvirlar hisoblanadi. Kontseptsiya ilmiy tadqiqotning turli tomonlaridan ko'rib chiqilgan, ko'plab tilshunoslar ushbu kontseptsiyani aniqlashga harakat qilishgan. Masalan, YU.Stepanovning so'zlariga ko'ra, kontseptsiya - bu inson ongi madaniyatining to'plami, unda madaniyat insonning aqliy dunyosiga kiradi va boshqa tomondan, kontseptsiya insonning o'zi madaniyatga kiradi va ba'zi hollarda unga ta'sir qiladi. "Kontseptsiya" tushunchasini o'rganishni boshlagan birinchi kishi S. A. Askoldov edi. Vitkovskaya G.V. ta'kidlaydi: biz hech qachon qanday narsalar borligini ayta olmaymiz, ularni qanday qabul qilishimiz va talqin qilishimiz haqida gaplashamiz". Shuning uchun" kontseptsiya " o'z — o'zidan tushuncha bo'lishi mumkin emas, chunki kontseptsiya bir narsaning keng tushunchasidir.
Tashkent Medical Academy Integration of Science, Education and Practice in Modern Psychology and Pedagogy: Problems and Solutions
Volume 4 | TMA Conference | 2023 Zamonaviy psixologiya, pedagogikada fan, ta'lim va amaliyot integratsiyasi: muammo va vechimlar
y
A P. Babushkin [kontseptsiya - bu diskret mazmunli birlik ona tilida so'zlashuvchining milliy xotirasida og 'zaki ravishda belgilangan shaklda saqlanadigan ong yoki ideal dunyo miqdori]. Rus tilshunosligida tilshunoslik bo'yicha ko'plab ishlar va tadqiqotlar olib borildi. Ko'plab mahalliy olimlar zamonaviy tilshunoslikda madaniy jihatni rivojlantirishga hissa qo'shdilar. Kognitiv tilshunoslik maktabining yorqin vakillaridan biri professor Sh.S.Safarov bo'lib, u kontseptsiya moddiy dunyoni idrok etish ekanligini, ma'lum bir idrok orqali ob'ekt yoki hodisa haqida ma'lum bir tushuncha tug'ilishini, keyinchalik u ma'lum bir aqliy tasvirni -kontseptsiyani, ya'ni ma'ruzachining ongida moddiy nomning qurilishini shakllantirishini ta'kidlaydi.
Kontseptsiya tushunchasi, shuningdek, kontseptsiya sohasi, dunyoning lingvistik manzarasi, kognitiv tilshunoslik tushunchasi bilan bog 'liq. Kontseptsiya katta hajmdagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi, unda milliy, tarixiy, ijtimoiy, diniy, psixologik xususiyatlar aks ettirilgan. Bundan tashqari, tilshunos olimlar kontseptsiyaning fanlararo xususiyatini ta'kidlashadi, chunki bu hodisa zamonaviy tilshunoslikda ikkita paradigmada ko'rib chiqiladi: lingvokognitiv (Kubryakova E. S., N. A. Boldirev, A. P. Babushkin, Sh. S. Safarov) va lingvokulturologik (V. I. Karasik, Vezbitskaya, A. S. Arutyunova, D. S. Lixachev, yu. S. Stepanov, A. M. Bushui va boshqalar hisoblanadi.
REFERENCES
1. A.P Babushkin (Zamonaviy konseptsiya lingvokulturologiyasi)140-166Moskva (2000)
2. 2 . D.S Lixachev (Zamonaviy tilshunoslik haqida)73-77 Rossiya (1969)
3. E.S Kubryanova (Lingvokognitivlik) 57-66 Moskva(1999)
4. 4.S.Stepanov (Zamonaviy ensiklopediya) 44-48 Rossiya (2001)
