CC BY
9
НАУЧНЫЙ ВЕСТНИК КРЫМА, № 3 (38) 2022
УДК 821.512.162
Яшар Гасымбейли, доктор филологических наук, главный научный сотрудник, профессор НАН Азербайджана (Баку, Азербайджан) e-mail: [email protected]
ZAHIR0DDIN M0H0MM0D BABUR V0 AZ0RBÄYCAN KLASSIK
POEZIYASI
(З.М. БАБУР И АЗЕРБАЙДЖАНСКАЯ КЛАССИЧЕСКАЯ ПОЭЗИЯ)
Аннотация. В статье рассматриваются творческие связи великого узбекского поэта З.М. Бабура с азербайджанской классической поэзией. На сравнительно-типологическом уровне рассматриваются художественные процессы, происходившие в турецкой поэзии периода после великого узбекского поэта А. Навои. Обсуждается близость З.М. Бабур к поэтическому миру азербайджанской классической поэзии XVI века Шах Исмаил Хатаи и М. Физули. Обращается внимание на художественное сходство и тематические параллели в известных газелях Хатаи и Бабура. Впервые в литературоведении Азербайджана и Узбекистана в средневековой поэзии рассматривается соотношение классического романтизма и классического реализма, а также проводится сравнительный научно-теоретический анализ художественного наследия этих великих художников.
Ключевые слова: классический поэтический стиль, классический романтизм, реалистический стиль описания, А. Наваи, З.М. Бабур, Шах Исмаил Хатаи, М. Физули, М.П. Вагиф.
Yashar Gasymbeyli, Doctor of Philology, Chief Researcher, Professor of the National Academy of Sciences of Azerbaijan (Baku, Azerbaijan) е-mail: [email protected]
НАУЧНЫЙ ВЕСТНИК КРЫМА, № 3 (38) 2022 "Z.M. BABUR AND AZERBAIJANI CLASSICAL POETRY"
Summary. The article deals with the creative connections of the great Uzbek poet Z.M. Babur with Azerbaijani classical poetry. At the comparative-typological level, the artistic processes that took place in Turkish poetry of the period after the great Uzbek poet A. Navai are considered. The closeness of Z.M. Babur to the poetic world of Azerbaijani classical poetry of the 16th century Shah Ismail Khatai and M. Fizuli is discussed. Attention is drawn to the artistic similarity and thematic parallels in the famous ghazals of Khatai and Babur. For the first time in literary criticism of Azerbaijan and Uzbekistan in medieval poetry, the correlation of classical romanticism and classical realism is considered, and a comparative scientific and theoretical analysis of the artistic heritage of these great artists is also carried out.
Key words: classical poetic style, classical romanticism, realistic style of description, A. Navai, Z.M. Babur, Shah Ismail Khatai, M. Fizuli, M.P. Vagif.
Zahirsddin Mshsmmsd Babur turk xalqlarmm poeziyasi tarixinds ozunsmsxsus movqe qazanmi§ qudrstli ssnstkarlardan biridir. 9li§ir Nsvaidsn sonraki dovr turk poeziyasi tarixins nszsr salsaq, u? boyuk sdsbi §sxsiyystin poetik yaradiciligi nszsr-diqqstimizi cslb etdiyini mu§ahids edirik; §ah ismayil Xstayi, Zahirsddin Mshsmmsd Babur vs Mshsmmsd Fuzuli. Maraqlidir ki, Э. Nsvaidsn oncski dovr turkdilli poeziya hansi muhum vs bsnzsr sdsbi vszifslsri yerins yetirmi§diss, Э. Nsvaidsn sonraki dovr turk xalqlari poeziyasi da eynsn o cur mu§tsrsk missiya vs funksiyani realla§dirmali olmu§dur. Bu baximdan yuxarida qeyd etdiyimiz hsr u? ssnstkarin yaradiciliq yollari vs poetik uslublari arasinda paralellsr nszsrs ?arpmaqdadir.
9gsr 9li§ir Nsvainin qar§isinda islam-sruz poetikasi mustsvisinds yeni bir turk §eir msdsniyystini yaratmaq kimi mohts§sm vszifs dururdusa, ondan sonraki dovr sdsbiyyatinin numaysndslsri iss yeni turk §eiriyysti sarayini daha da rovnsqlsndirmsk vs nsq§lsndirmsk i§lsri ils ms§gul idilsr. Э. Nsvai turk dilinds klassik sruz poetikasinin yukssk tslsblsrins cavab vermsys qadir olan boyuk vs zsngin bir sdsbi miras bunyad etmi§di; bu nshsng irs u? mins yaxin qszsli, turk dilindski ilk poetik
НАУЧНЫЙ ВЕСТНИК КРЫМА, № 3 (38) 2022 epopeyani - "Xsmss"ni, onlarla elmi-nssri vs tarixi sssrlsri, tszkirslsri özünds ehtiva edirdi. Z.M. Babur, §ah ísmayil Xstayi vs Mshsmmsd Füzuli Yaxin §srqin bir sira böyük klassiklsri ils yana§i vs daha fox mshz bu poetik miras üzsrinds boy atmi§ vs yüksslmi§ ssnstkarlar idi. Ysni onlari bir-birins yaxinla§diran qar§ilarindaki poetik msqssd vs vszifslsrin uygunlugu ils yana§i, hsm ds bu ssnstkarlarin msn§s vs genezisindski yaxinliqlar, bsnzsrliklsr idi. Onlarin hsr üfü bilavasits Э. Nsvaidsn ns§st etmi§dilsr. Amma ba§qa amillsri ds nszsrs almaq lazimdir. Z.M. Babur da, Xstayi vs Füzuli kimi, Nizami Gsncsvini özünün ulu ustadi sayirdi, eyni zamanda, Э. Nsvaidsn öncski Azsrbaycanin türkdilli klasssiklsri Seyid ímadsddin Nssimi, Qazi Bürhansddin vs ba§qalarindan da ssnst dsrsini almi§di. Aydin olur ki, Э. Nsvaidsn sonraki dövr poeziyasinin hsr üf möhts§sm klassiki hsm sdsbi-msnsvi msn§slsrins, hsm ds taleyin onlara nssib etdiyi poetik missiyalarina görs bir-birlsrins son dsrscs yaxin vs dogma §eiriyyst simalari idi.
Э. Nsvaidsn sonraki dövr poeziyasinda mü§ahids olunan ssas sdsbi tsmayüllsrdsn biri §eiriyystds bilavasits hsyatin nsfssinin duyulmasi, müstsqim inikas tsrzinin meydana fixmasi vs poetik müsyysnliyin, konkretliyin nszsrs farpmasi idi. Ysni, klassik romantizm hüdudlarindan ksnara fixmaga cshd Z.M. Babur, §ah ísmayil vs M. Füzulinin sssrlsrinds bariz §skilds sks etmi§dir. Ba§qa sözls, hsls XVI ssrin poetik örnsklsrinds ds klassik romantizmls yana§i, sgsr bels demsk mümkünss, "klassik realizm"in tszhürlsri ds nszsrs farpmaqdadir. Bu mssslslsrs müxtslif aspektlsrdsn elmi-nszsri yana§mani prof. M. Quluzads [1] vs M.P. Vaqif yaradiciliginin mötsbsr tsdqiqatfisi A. Dada§zadsnin [2] tsdqiqatlarinda mü§ahids etmsk mümkündür.
Zahirsddin Mshsmmsd Baburun lirikasinda klassik poetikanin skssr janrlarina rast gslirik; §airin zsmansmizs qsdsr gslib fatmi§ divanlarinda qszsllsr, rübailsr, tuyuqlar, qitslsr, fsrdlsr, mssnsvilsr yer almi§dir. O, bu janrlarin hsr birinds kifayst qsdsr gözsl nümunslsr yaratmi§ vs bszsn iss hef zaman fsth olunmayacaq zirvslsri fsth etmi§dir. Z.M. Baburun poeziyasinin özslliyi vs gözslliyi yens bundadir ki, biz bu §eirlsrds hsm ds yeni estetik mszmun vs ovqatla qar§ila§iriq.
НАУЧНЫЙ ВЕСТНИК КРЫМА, № 3 (38) 2022 Z.M. Baburun lirikasi formaca vs çskilcs müxtslif oldugu kimi, estetik mündsricssins vs mszmununa, poetik hsdsf vs mövzularina görs ds rsngbsrsngdir. §airin lirikasini bu nöqteyi-nszsrsdsn açagdiki kimi tssnif etmsk msqssds müvafiqdir; 1. Sevgi lirikasi. 2. Avtobioqrafik mszmunlu lirika. 3. Fslssfi mszmunlu vs ümuminsani duygular lirikasi. 4. Tsbist vs dünya gözslliklsrinin tsrsnnümü. 5. §ahans duygular çeiriyysti. Baburun qeyd etdiyimiz vs etmsdimiyiz tematik bölgülsrs vs tssnifata daxil olan çeirlsrinin spesifik xüsusiyystlsrindsn biri iss §airin qslsm tscrübslsrinds realist mündsricsnin vs sirf fsrdi, hsyati, ünvanli yaçantilarin özüns yer almasidir. Ysni Э. Nsvai poeziyasindan fsrqli olaraq, Z.M. Baburun vs qeyd etdiyimiz çairlsrin sssrlsrinds dünysvilik vs hsyat faktlarinin, hadisslsrinin vs insan duygularinin inikasinda yeni poetik manera açiq-a§kar diqqsti cslb etmskdsdir.
Babur hsyatin vs taleyin zsrbslsrins müqavimst göstsrmsk, yaçamaq vs qalib gslmsk ^ün sanki bütün varligini ssfsrbsr etmiçdir. Msglubiyystlsrs vs ölümlsrs sins gsrsrsk, son dsrscs hsyatsevsrlik nümayi§ etdirsn bsnzsrsiz çairin yaçantilari gslscsk nssillsr ^ün ds misilsiz örnsklsrdir:
Özünü, könül, ey§ ils tutmaq gsrsk, Bizi unudani unutmaq gsrsk.
Ey§ü-tsrsb gülbünins su verib, Qüsss nihalini qurutmaq gsrsk.
Hsr §eys qsm yems, qsm çox durur, Ey§ ils özünü ovutmaq gsrsk [3, s. 73].
§ah îsmayil Xstayinin bahar nsfssli vs yazin tsrsnnümüns hssr olunmuç bir sira çeirlsrini Z.M. Baburun açagidaki misralari ils müqayiss etmsk olar. Bu bsdii nümunslsr, ümumsn, türk poeziya alsminds formalaçmaga baçlayan yeni poetik eranin baçlangici, yeni estetik mszmunun ugurlu niçanslsri idi. Böyük dsrd vs iztirablarin vstsni olan Baburun qslbi tskcs bu cshstlsrins görs yox, hsm ds hsyatsevsrlik eçqins, yazib-yaratmaq, hsyatdan sevinc duymaq vs hstta çsnlsns bilmsk duygularini özünds birlsçdirdiyins görs bugün ds heyrst oyadir:
НАУЧНЫЙ ВЕСТНИК КРЫША, № 3 (38) 2022 Yaz fssli, yar vssli, dostlarin söhbsti, §eir bshsi, e§q dsrdi, badsnin keyfiyysti,
Yaz fsslinds çaxir içmsyin özgs hall var, Kims bu ns§s müyssssr olsa, vardir dövlsti.
E§q dsrdini çskib, hsr kim ki, tapsa vssli yar, Ol zaman bolgay unut yüzilki hieran çiddsti.
Dostlarin söhbstinds ns xo§ olar bshsi-§eir, Ta bilinsr hsr kimin tsbi-birls halsti.
Gsr bu ûç i§i müvafiq tapsan ol ûç vaxt ils, Bundan artiq olammaz, Babur, cahanin içrsti [Э, s. 67].
§ah ísmayil Xstayinin çahans sevgi duygulari ils yanaçi tsbist mövzusunda yaratdigi gözsl ssnst sssrlsri ils Baburun çeirlsri arasindaki ovqat yaxinligi, lirik "msn"lsrin shvali-ruhiyyssindski mü§tsrsklik kifayst qsdsr qabariqdir. Klassik poetikanin realist üsluba vs ümumsn, realizms münasibstini obyektiv çskilds dsysrlsndirmsk ûçûn bu cür §eir nümunslsri olduqca gsrskli vs qiymstlidir. Açagidaki bahar shvali-ruhiyyssi vs yenilsnsn dünya, hsyat e§qi ils süslsnmi§ misralar Xstayinin sanki mürskksb dini-mifoloji sfsanslsr, rsvaystlsr vs hekaystlsrdski obrazlardan, rsmzlsr vs fslssfi içarslsrdsn yorulmuç lirik qshrsmanin hsyatin tsbiidsn tsbii vs mssum gözslliklsri ils rastlaçarksn qslbindsn keçirdiyi heyrstamiz hsyscanlarin, msnsvi aram vs lszzstlsrin ifadssi idi. Baçqa sözls, Xstayinin lirik qshrsmani da, Baburun hsyatsevsr lirik "msn"i kimi, sanki real hsyat gözslliklsrinin vs insan nsçssinin vssfindsn vscds gslir: Qi§ getdi, yens bahar gsldi, Gül bitdivü lalszar gsldi. Quçlar qamusu fsgans dü§dü, E§q оdu yens bu cans dü§dü.
НАУЧНЫЙ ВЕСТНИК КРЫМА, № 3 (38) 2022 Yer geydi qsbayi-xizrpuçan, Cümls dils gsldi lsbxsmuçan. Ssrvin yens dutdu damsnin su, Su üsts oxudu faxts gu-gu. Gö^s dshsni çsmsnds xsndan, Gülmaxdan snar açildi dsndan [5, s. 245].
Böyük vs hsssas §air baharin insani vs dünyani yenilsndirsn, yerlsri-göylsri tszslsysn yaradici qüdrstini, onun nsfis vs heyrstamiz rsnglsrini bir rsssam istedadi ils tssvir edir. Yaz vs yaradiliç fsslinin hsyat nsfssli hsnirini, bir-birindsn gözsl vs füsunkar ssslsrini iss bir nsgmskar, daha dogrusu, ilahi duygularla köklsnmi§ bir bsstskar kimi duyaraq, sözün, yazinin sbsdiyystins msharstls çevirs bilmiçdir. 9li§ir Nsvai lirikasi ils müqayissds Xstayi vs Babur çeiriyystinds "Batin" vs "Zahir" poeziyasinin arasindaki nisbstlsr, irfani çeirlsrls yanaçi real insani duygularin tsrsnnümüns hssr olunmuç poetik nümunslsrin ksmiyyst vs keyfiyystindski fsrqlsr göz qabagindadir:
Bülbül oxudu sifati-hicran, Dsryads dür oldu sbri-neysan. Durna uçuban hsvays dü§dü, Laçin aluban ovays dü§dü. Alma agaci dibinds says Ts'n eylsr did bulutda ays Yaçin yers tökdü sbri-neysan, Bülbüllsr oxudu ssd hezaran. Mey bsslsdi jals hsr vsrsqds, Türrac kitab oxur tsbsqds... [5, s. 246].
Xstayinin sevgi nsçsli vs vüsal ümidli çeirlsrins hsmahsng olan, real insani e§q atsçinds isinmiç nazli vs qsmzsli qszsllsrs Babur lirikasinda da rast gslirik. Baburun sevgi çeirlsrinds vs intim lirikasinda els nümunslsr vardir ki, cahan poeziyasinin sn gözsl vs sn msçhur nümunslsri ils müqayiss olunmaga, onlarla yanaçi durmaga
НАУЧНЫЙ ВЕСТНИК ^ЬША, № 3 (38) 2022 layiqdir. Z.M. Babur çeiriyystinin dünysvi tsravstini, gözslliyini vs nsfisliyini duymaq ^ün onun "Yens" rsdifli qszslini oxumaq kifaystdir: Saçinin sövdasi dü§dü baçima baçdan yens, Tiyrs oldu ruzigarim ol qara qaçdan yens.
Yüz yamanliq görüb ondan telbs oldun, ey könül, Yaxçiligi gözlsysrssn, ol psrivsçdsn yens.
Da§ vurar stfal msns, evinds fariq ol psri, Telbslsr tsk qi§qiriram, hsr zaman daçdan yens.
Ayagim yetsncs Babur tsk gedsr idim, neynim, Saçinin sövdasi dü§dü baçima baçdan yens [Э, s. 37].
Z.M. Babur lirikasinin özsl xüsusiyystlsri, tskrarsiz estetik keyfiyysti, xüsussn, ondaki dünysvi §eir tsmayülü ils hsmahsnglik, Qazi Bürhansddin, Mövlana Lütfi, Xstayi, Füzuli çeiriyystindski real yaçantilann, hsyati duygularin tsrsnnümüns üstünlük verilmssi vs daha da inkiçaf etdirilmssi, ümumsn, bizim klassik poetikaya münasibstimizin dsyiçmssins ds tskan verir. Ysni, tskcs Э. Nsvai vs M. Füzuli çeiriyystini deyil, ümumsn, bütün klassik türk poeziyasini tsssvvüf libasinda tsssvvür etmsyi vs klassik "msçuqsni" yalniz vs yalniz göylsrls bagli dsrk edib, dsysrlsndirmsk tscrübssini Z.M. Baburun sevgi lirikasi Molla Psnah Vaqifdsn çox-çox svvsl inkar edib:
Qara zülfün fsraginda psriçan ruzigarim var, Üzünün içtiyaqinda ns ssbrü, ns qsrarim var.
Lsbin bagrimi qan etdi, gözümdsn qan rsvan etdi, Niys halim yaman etdi, msn ondan bir sorarim var.
Cahandan msns qsm olsa, ulusdan gsr slsm olsa, Ns qsm yüz munca hsm olsa, ssnin tsk qsmgüsarim var.
НАУЧНЫЙ ВЕСТНИК КРЫМА, № 3 (38) 2022
0gsr müslihsm, sr müfsid vs gsr açiqsm, sr abid, Ns i§in var ssnin, zahid, msnim ki, ixtiyarim var.
Fsganim a§di bülbüldsn, qsmi yox zsrrs bu quldan, Bss e Babur, o§sl güldsn könülds xarxarim var [3, s. 111]. Xstayinin vs Baburun bir sira çeirlsri arasindaki yalniz poetik mszmun vs ovqat yaxinligi deyil, bszsn bu obrazlarin vs bsdii bsnzstmslsrin bir-birins hsdsiz oxçarligi da oxucunu heyrstlsndirs bilsr. Bu da hsr iki qslsm sahibinin dsst-xsttinindski, hsm ds estetik dünyagörü§ündski vs hsyat tscrübssindski uygunluqlardan xsbsr verir: Açilib iki saçi üzüns yayilmiçlar, Yarug cahani gözüms qarangu qilmiçlar.
Çaxir bagir qanidir barçai e§q shlins O da mslum ki, bu meydsn dsme ayilmiçlar.
Neynsssm eylsms, ey yar, eyb ki, msnds Cünuni-e§qü igidlik daim qatilmiçlar.
Sslaha xirsd shli msni yaxin deyirlsr, Görün ki, bax bu sözbazlar necs yanilmiçlar.
Neçto eçqini eldsn gizlstmsk, ey Babur, Çto halstini bütün alsm shli bilmiçlsr [3, s.110].
Bu tendensiyalar §ah îsmayil Xstayinin çeiriyystinds ds hiss olunacaq dsrscsds görümlüdür. Böyük çairin yaradiciliginin müxtslif dönsmlsrinds qslsms alinmiç sssrlsrinds qeyd etdiyimiz üslubi yenilsnmsni mü§ahids etmsk olar. XVI yüzilin dini-fslssfi vs sufiyans ruh, motivlsrls yogrulmuç poetik nümunslsri ils müqayissds bu real
1 Barça - bütün, hami
HÄYHHLIH BECTHHK KPLIMÄ, № 3 (38) 2022 sevgi ya§antilarinin son dsrscs emosional vs ssmimi ifadssi, duygusal misralarin yazilmasi vs sevilmssi, §übhssiz ki, bir yenilsnms ab-havasini meydana gstirirdi: Qizil gül, bagü bustanim, ns derssn? Fsda olsun ssns canim, ns derssn?
Qsrarü ssbrü aramim tüksndi, Kssildi külli-fsrmanim, ns derssn?
Oridi iliyim, qaldi sümüyüm, Bu tsni tsrk edsr canim, ns derssn?
...Ogsr yatsam min il topraq ifinds Dürüstdür shdü peymanim, ns derssn?
Xstayi can ils fün ssni sevdi,
Sevsn ölsünmü, sultanim, ns derssn? [5, s. 25].
Xstayinin "Gslmsdi" rsdifli qszslinds a§iqin ssmimi duygulari son dsrscs tsbiiliyi vs hsyatiliyi ils ruhumuzu ovsunlayir. Biz sanki bizdsn 500 il svvsl ya§ami§ bir klassikin deyil, fagda§ bir qslsm sahibinin hiss-hsyscanlari ils fugla§ir vs onun duygulari ils ya§ayiriq:
Dsmbsdsm yol gözlsrsm, ol sevgi yarim gslmsdi, Qalmi§am qi§ möhnstinds, novbaharim gslmsdi.
Xeyli müddstdir ki, msn ta ayru dü§düm yardsn, Görmsk ifün hsddsn ötdü intizarim, gslmsdi.
Ta ki, gördüm uyxuda msn ol psri§an zülfini, Yerins andan bsri ssbrü qsrarim gslmsdi.
ixtiyarim getdi sldsn, canü dildsn sl yudum,
НАУЧНЫЙ ВЕСТНИК КРЫМА, № 3 (38) 2022 Ol msnim canü könüldsn ixtiyarim gslmsdi.
Xsstsdir miskin Xstayi bir misali-sndslib,
Hüsn baginda csmali gül'üzarim gslmsdi [5, s. 194].
Sonralar M. Füzuli poeziyasinda daha da dsrinlsçsn vs öz zirvssins çatan emosional vs cazibsdar lirik yaçantilar sslinds ilk öncs Xstayi vs Babur çeirlsrinds boy göstsrmsys ba§lami§dir. Э. Nsvainin dsrin fslssfi vs intellektual yönlü, mürskksb dini-mifoloji obrazlarla zsngin çeiriyystins nisbstsn bu yeni poetik üslublu qslsm tscrübslsrinds daha çox qsdim türk §eir yoluna uygun olaraq, bilavasits hsyatin vs insanin real tssvirins meyl güclü idi:
Getms ssn, e§qin ki, bir gsnci-nihan sldsn gedsr, Bil ki, ssn getssn yanimdan, tsnds can sldsn gedsr.
Qayib oldu gül yüzün çeçmimdsn, ey ruhi-rsvan, Qorxaram ki, sünbüli-snbsrfs§an sldsn gedsr.
Candan oldum, ey psrivsç, möhnstindsn tanriçün, Qil tsrshhüm ki, bu cismi-natsvan sldsn gedsr.
...Basmadan hsr yers kim, bir dsm qsdsm tutmaz qsrar, Mssksn eyls çün mü§srrsfdir, mskan sldsn gedsr.
Bu Xstayi, ey ssnsm, bir dsm camalin görmsss, Taqst etmsz ds kim, ol ruhi-rsvan sldsn gedsr [5, s. 84]. Xstayinin cazibsdar vs §ahans mshsbbst dünyasi ils, açagida görscsyimiz kimi, Baburun sevgi ssltsnsti arasinda özünsmsxsusluqlarla bsrabsr, hsm ds qsribs bir bsnzsrlik mövcuddur. Tarixsn zamandaç olan, bir-birini yax§i taniyan, hsr ikisi §ah vs §air olan, türk bsdii tsfskkür tarixins misilsiz yeniliklsr bsx§ edsn bu qüdrstli sdsbi çsxsiyystlsr hsyatda oldugu kimi, ssnstds ds öz yollari ils vs özünsmsxsus §ücastls yüksslmi§lsr. Açagidaki misralardaki yalniz böyük ürsyi vs istedadi olan qslsm
НАУЧНЫЙ ВЕСТНИК КРЫМА, № 3 (38) 2022 sahiblarinin qalbinda yaçada bilacayi hiss-hayacanlar va takrarsiz yaçantilar Xatayinin va Baburun lirik alami ûçûn son daraca saciyyavidir:
Qara zülfin boynuna hindi dü§di,
Sanin sevgin konüb indi dü§di.
0z9ldsn sevgini, var idi canda,
San eyls sanmagil kim indi dü§di.
Tuti yarim durub bagçaya gszsr,
Utandi ssrv agaci endi, dü§di.
...Na qaygim var raqibin fitnssindsn?
Eçitdim quyu qazan kandi dü§di.
Xatayi, san güvanma mala, ganca,
Neçslsr mala, ganca mindi, dü§di [5, s. 210].
Zahiraddin Mahammad Baburun facia va ayriliqlarla dolu hayat yolunu, onun boyük kadarini va hasratlarini, bazan da insan qalbinin va dozümünün fovqünda duran iztirablarini müayyan daracada dark etmak va dayarlandirmak mümkündür. Amma onun hayat sevgisini, dünyaya baxiçini va xüsusan, intim duygularini adi tasavvür va tafakkür tarazisinda çakmak, qiymatlandirmak mümkün deyil.
Ümuman, türk xalqlari poeziyasi tarixinda, gorkamli tadqiqatçilarin vurguladigi kimi, iki asr xüsusila alamatdardir; XV yüzil 9li§ir Navai hazratbrini, XVI asr isa Zahiraddin Mahammad Babur, §ah ísmayil Xatayi va Mahammad Füzulini soz sanati alamina bax§ etdiyina gora poetik tariximzin qizil sahifalaridir. Onlarin yaradiciliginda dini-falsafi üslubun va tasavvüf motivlarinin mühüm yer tutmasi ila yanaçi ham da dünyavi adabiyyatin va adabi tamayüllarin üstünlük taçkil etmasi, baçqa sozla, "zahir çeiriyyati" эшшЬп ila qirilmaz suratda bagliliq da ümumtürk poeziyasi tarixinda bu sanatkarlarin ózünamaxsus çarafli yer tutmasini çartbndirmiçdir.
НАУЧНЫЙ ВЕСТНИК КРЫМА, № 3 (38) 2022 ÎSTÎFAD0 EDÎLMÎÇ 0D0BÎYYAT
1. Quluzads M. Füzulinin lirikasi. - Baki: "Elm", 1965.
2. Dadaçzads A. XVIII ssr Azsrbaycan lirikasi. - Baki: "Elm", 1981.
3. Zahiriddin Muhammad Babur. Asarlar. Uch cildlik. I cild. Devon. - Toshkent: Badii adabiyot nashriyoti, 1965.
4. Zahiriddin Muhammad Babur. Asarlar. Uch cildlik. II cild. Bobirnoma. - Toshkent: Badii adabiyot nashriyoti, 1965.
5. §ah îsmayil Xstayi. 0ssrlsri. - Baki: "§srq-Qsrb", 2005. - 384 ssh.
