Научная статья на тему 'Юқори маркали боғловчиларнинг хусусиятлари'

Юқори маркали боғловчиларнинг хусусиятлари Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
43
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and Education
Область наук
Ключевые слова
чиқиндилар / қайта ишлаш / боғловчи / нейтраллаш / унсурлар / услуб

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Гафур Умуреулович Каримов, Фазлидин Зайниевич Исматуллоев, Муроджон Обид Ўғли Турдиев

Мақолада энергия тежамкорлик мавзуси долзарб бўлиб турган замонамизда, нанотехнологиялар ва иновацион ишланмалар асосида, маҳаллий шарт-шароитдан келиб чиқиб, юқори самарали боғловчи моддалар тизимини ишлаб чиқиш борасидаги ғоя ва экспериментал ишланмалар натижалари, технологик регламент амаллари таклиф қилинади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Гафур Умуреулович Каримов, Фазлидин Зайниевич Исматуллоев, Муроджон Обид Ўғли Турдиев

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Юқори маркали боғловчиларнинг хусусиятлари»

Юкори маркали боFловчиларнинг хусусиятлари

Гафур Умуреулович Каримов Фазлидин Зайниевич Исматуллоев Муроджон Обид угли Турдиев Мирзо Улугбек номидаги Самарканд давлат архитектура-курилиш

университети

Аннотация: Маколада энергия тежамкорлик мавзуси долзарб булиб турган замонамизда, нанотехнологиялар ва иновацион ишланмалар асосида, мах,аллий шарт-шароитдан келиб чикиб, юкори самарали богловчи моддалар тизимини ишлаб чикиш борасидаги гоя ва экспериментам ишланмалар натижалари, технологик регламент амаллари таклиф килинади.

Калит сузлар: чикиндилар, кайта ишлаш, богловчи, нейтраллаш, унсурлар, услуб.

The features of high-grade binders

Gafur Umureulovich Karimov Fazlidin Zaynievich Ismatulloev Murodjon Obid ugli Turdiev Samarkand State University of Architecture and Civil Engineering named after

Mirzo Ulugbek

Abstract: An analysis of the world economic trends in capital construction, in particular in the production of binding materials and cement, shows that the use of resources and energy-saving, innovative technologies is a requirement of the present and future. The article presents ideas and experimental developments of energy-saving nanotechnologies, innovative methods for obtaining astringent low water requirements.

Keywords: the waste, processing, knitting, eutralization, impurity, the technique.

Охирги йилларда катор илмий изланувчи ва мутахассислар фаол минерал кушимчалар асосида богловчи моддалар ишлаб чикаришни назарий ва амалий жихатдан асослаб амалга тавсия этганлар. Шунга карамасдан цемент танкислиги, сифати ва унинг таннархи муаммо булиб келмокда. Юкори маркали богловчи - бу юкори фаолли гидравлик богловчи булиб, цемент ёки

клинкер, фаол минерал кушимчалар, гипс тоши ёки сув микдорини камайтирувчи кукун шаклидаги суперпластификаторларни биргаликда майин майдалаб олинган махсулот. Юкори маркали богловчини сув талабчанлиги оддий цементга нисбатан 10- 15 % га фаркланади. Махаллий хом ашёлардан, саноат чикиндиларидан окилона фойдаланиб, юкори маркали богловчилар олиниб, улар асосида курилиш буюмлари ва конструкциялари ишлаб чикаришда сарф буладиган цемент микдорини сезиларли даражада камайтириш мумкин. Цемент клинкери- 30% дан 95%гача, фаол минерал кушимчалар- 30-40 % гача ва пластификацияловчи кушимча ЖК-08 цемент клинкери огирлигидан 3% гача, ушбу компонентларни биргаликда майин майдалаб олинган богловчиларга юкори маркали богловчи модда деб ном олган. Юкори маркали богловчи моддаларни таркибида фаол минерал кушимчалар сифатида майин кум, кул каби фаол минераллардан 30-45% гача кушиш мумкин. Цемент клинкерини майдалаб, юкори микдорли фаол минерал кушимчалар ва суперпластификаторлар ёки комплекс модификаторлар асосида олинган богловчилар юкори маркали богловчилар деб ном олган. Юкори маркали богловчиларга суперпластификаторлар майдалаш жараёнида кукун кушилади. Юкори маркали богловчи моддалар суперпластификаторни узида ушлаш кобилиятига эга булиб, майинлик даражаси юкори, яьни 5000-5500 кг/м3 булган богловчилар асосидаги хамирни пластик хусусиятини фаоллаштиради, хамда нормал куюклигини камайтиради, натижада юкори маркали богловчи модда олишга имкон беради.

^исман эриб ковушиб колгунча куйдирилган клинкерни гипс, баъзи холларда эса махсус кушимчалар билан бирга туйишдан хосил булган гидравлик богловчи модда портландцемент деб аталади. Цемент клинкери -тегишли таркибидаги хом ашёни аралашмани кисман эриб ковушиб колгунча куйдириш натижасида олинадиган ва асосан юкори асосли силикатлар ва юкори ёки паст асосли алюминатларни уз ичига олган, кисман эриш натижасида ковушиб, котиб колган майда-йирик тош булакларидир. Юкори маркали богловчиларни олиш билан боглик илмий тадкикотларда «^изилкумцемент АЖ» нинг портландцемент клинкери ва портландцементларидан фойдаланилди. Фойдаланилган портландцемент клинкерлари O'zDSt 2801:2013 талабларига тулик жавоб беради. Уларнинг кимёвий ва минерологик таркиби хоссалари келтирилган. Олиб борилган тадкикотлар ишларда юкори маркали богловчи модданинг котиш вактини бошкариш максадида «Бухорогипс» АЖ ХКнинг гипс тошидан фойдаланилди. Фойдаланилган гипс тоши асосан CaSO4-2H2O дан ташкил топган булиб, ДАСТ 760-96 талабларига жавоб беради. Ушбу моддаларни олишда богловчи таркибидаги клинкерни тежаш максадида бархан кумидан фойдаланилди.

Урта Осиё минтакаси, жумладан Узбекистон Республикасининг жанубий-гарбий сархадлари, яъни Амударё узанларида Устюрт, Коракалпогистон, Хоразм, Навоий, Бухоро, Сурхондарё, Кашкадарё, Жиззах вилоятларининг чул худудларида майда жинсли бархан кумлари кенг таркалган. Узбекистон Республикасида жойлашган баъзи конлар бархан кумларининг кимёвий ва минералогик таркиблари келтирилган. Узбекистан худудидаги бархан кумларининг зичликлари р=2,35 ^ 2,63г/см3, уйма зичлиги руй= 1,25 ^ 1,38г/см3, говакликлари 42^-47%, солиштирма сирт юзаси Sc= 2,6 ^ 2,72г/см3, йириклик модули Мк=0,41-0,49. 3 - жадвалда келтирилган маълумотлар тахлилга асосан Узбекистон Республикаси худудидаги бархан кумларининг кимёвий таркиблари таккосланганда таркиб жихатдан узаро якинлиги аникланди. Юкори маркали богловчи модда олишда Бухоро вилоятидаги Варахша кони бархан кумидан фойдаланилди. Бархан кумларининг минерал таркибидан куриниб турибдики, таркибни ташкил килувчи асосий минералларга кварц, дала шпати ва карбонатлар киради. Гипс ва бошка лойли, чангли жинслар жуда камдир. Таркибидаги кварц зарралари призмасимон шаклга эга булиб, микдори 40-50% ни ташкил этади ва зарраларининг улчамлари 0,2-0,3 мм. таркибдаги дала шпати микдори эса калийли ва натрийли бирикмалардан ташкил топган. Дала шпати ва бошка минераллар призмасимон, бурчаксимон ва учли шлакларга эга булиб, уларнинг улчамлари 0,05-0,1 мм атрофидадир. Кварц ва дала шпати асосий кисмини ташкил килганлиги учун бундай кумлар «Кварцли дала шпати» тоифасига киради. Кимёвий таркибига кура эса кремний оксиди энг куп микдорга эга. Бошка металл оксидлари микдори эса 25- 30% ни ташкил килади, шу сабабли унинг таркиби «кристалл-аморф» фазага эгадир. Гранулометрик таркибига кура ушбу кумлар майда жинсли кумлар тоифасига киради, яъни 0,54- 0,01мм донолар микдори 80 % гача ташкил этади.

Узбекистон Республикасининг катор вилоятлари Коракалпок, Жиззах, Урганч ва Бухоро чулларидаги бархан кумларининг кимёвий таркиблари жадвалда келтирилган булиб, уларнинг кимёвий таркиблари тахлил килинганда таркиб жихатдан узаро якинлиги аникланди. Узбекистон чулларидаги бархан кумларининг барча кисмларида SiO2 микдори 60% дан 70% гача ва А12О3 микдори 8% дан 13% гача узгариши аникланди. 3 соат 50 минутни ташкил этди. Мустахкамлигини аниклаш учун тайёрланган намуналарга нам иссиклик ишлови бериб котириб ва намуналарнинг 1 -суткадан кейин мустахкамлиги 36,3 МПани ташкил этди (1-жадвал). Худди шу намуналар лаборатория Солиштирма сирт юзаси 4000 см2/г га тенг майдалаб тайёрланган портландцементнинг нормал куюкликдаги хамирини олиш учун цемент массасига нисбатан 17,6% сув сарфланган. Унинг котиш вактининг бошланиши ва охири мос равишда 1соат 32 минут ва шароитида 28 сутка сакланиб

синалгандан сунг уларнинг сикилишдаги мустахкамлиги 60,5 МПага тенг булди. Суперпластификаторнинг цемент нормал куюклиги ва котиш вактига таъсири 1- жадвал келтирилган.

1-жадвал

T/p Клин- Бархан Гипс Супер- Солиш-тирма 28 суткада Котиш муддати, Соат-минут

кер кум, % тош, пласти- юза, см2/г мустах-камлик,

мик- % фикатор ЖК- МПа

дори % 08, % Бошланиши Охири

1 95 0 5 0 3500 52.0 02:00 04-05

2 75 15 4.4 0,6 4800 50.2 01-50 03-00

3 70 20 4.2 0,8 5900 55.7 01-40 3-40

4 65 25 4.4 0.6 6000 62.0 01-35 3-30

Тажриба тадкикот ишларни тахлили шуни курсатадики, механик-кимёвий принципларни кулланилиши ва кимёвий кушимчаларни юкори самарали таъсири натижасида биринчи навбатда майин майдаланган фаол минерал кушимчалар таьсирида цементнинг маркаси ошяпти. Дастлаб клинкернинг 95%и ва 5% гипстош биргаликда солиштирма юзаси 5200 см2/г эга булганда, 28 суткада мустахкамлиги 52 МПа булди. Клинкер микдорини 75% гача камайтириб 15% бархан куми ва 0.6% суперпластификатор кушилганда хам олинган мустахкамлик сакланиб колди, аксинча мустахкамлиги ошиб 50.2 МПани ташкил этди. Худди шундай тажриба утказиб, клинкернинг микдорини 70% га камайтирдим ва 20% бархан кум, 0.8% суперпластификатор кушганимда майинлик даражасини 5900 см2/г гача майдаланганда мустахкамлик 55.7 МПани ташкил этди. Клинкер микдорини 65 % га камайтирилганда ва 25% бархан кум, 0.6% суперпластификатор кушганимда майинлик даражасини 6000 см2/г гача майдаланганда мустахкамлик 62 МПани ташкил килиб, 2 МПа га усди ва юкоридаги тажриба-синов ишларида энг юкори натижани курсатди. Бунда хар бир тажрибадаги цементнинг таркибига мос равишда 4.4%, 4.2%, 4.4% микдорида гипстоши кушилди. Куриниб турибдики, богловчини ташкил этувчи минералларни майинлик даражасининг усиши богловчи маркасига пропорционалдир, яьни майинлик ошгани сари богловчининг маркаси хам ошиб боради.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Кузнецова Т.В., Энтин З.Б., Альбан Б.С. и др. Активные добавки и их применение. Цемент. №10, 2001 г., с 6-8.

2. Малина Л.А. Проблемы производства и использования танкомотых многокомпонентных цементов. Бетон и железобетон, 2000 г., №2, с. 3-5.

3. Еленова А.А. «Разработка комплексной добавки для ускоренного твердения цементного камня», Москва, 2017 г.

4. Karimov G.U. et al. Modern Problems of Obtaining Low Water Demand Fasteners //Eurasian Research Bulletin. 2022, T. 7, c. 12-17.

5. Karimov G.U. et al. Energy efficient binder of low water demand with modified mineral additives based on local available components // Euro-Asia Conferences. - 2021. T. 4., №. 1., c.106-109.

6. Negmatov Z.Y. et al. Investigation of linear deformations of special slag-alkali cements //Academicia Globe: Inderscience Research. 2022. T. 3., №5. c. 18-21.

7. Bakhriev N. F. et al. Bio Filler, Breathable Conglomerate, Thermo Physical Modeling, Bioresearches, Fractions, Shavings, Fibers, Gypsum, Dry Building Mixtures, Adhesion, Cohesion, Durability //JournalNX. - c. 393-401.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.