Научная статья на тему 'ЁШЛАРНИ ОИЛАВИЙ ҲАЁТГА ПСИХОЛОГИК ТАЙЁРЛАШНИНГ ИННОВАЦИОН МОДЕЛИ'

ЁШЛАРНИ ОИЛАВИЙ ҲАЁТГА ПСИХОЛОГИК ТАЙЁРЛАШНИНГ ИННОВАЦИОН МОДЕЛИ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

41
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
никоҳ / оила / ижтимоий муносабатлар / ижтимоий тарбия / оилавий муҳит / ёшлар / marriage / family / social relations / social education / family environment / young people

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Юсуповна Хуршида Рустамова

Никохга етуклик тушунчаси ўта мураккаб ва нисбий тушунчадир. Чунки одам ривожланиб, такомиллашиб борувчи, уз маънавий, ахлокий ривожида мунтазам равишда янгиликларни узига сингдирувчи мавжудотдир. Кишининг етуклиги, айникса, оилавий ҳаётга етуклиги масаласида фикр юритилганда, бу тушунчадан бир шартли ўлчов сифатидагина фойдаланилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Понятие брачной зрелости очень сложное и относительное понятие. Потому что человек есть существо, которое развивается и совершенствуется, регулярно впитывает в себя новое в своем духовно-нравственном развитии. При размышлении о зрелости человека, особенно зрелости для семейной жизни, это понятие употребляется лишь как условная мера

Текст научной работы на тему «ЁШЛАРНИ ОИЛАВИЙ ҲАЁТГА ПСИХОЛОГИК ТАЙЁРЛАШНИНГ ИННОВАЦИОН МОДЕЛИ»

ЁШЛАРНИ ОИЛАВИЙ ХДЁТГА ПСИХОЛОГИК ТАЙЁРЛАШНИНГ

ИННОВАЦИОН МОДЕЛИ

Юсуповна Хуршида Рустамова

ГулДУ Ижтимоий психология йуналиши магистранти

АННОТАЦИЯ

Никохга етуклик тушунчаси ута мураккаб ва нисбий тушунчадир. Чунки одам ривожланиб, такомиллашиб борувчи, уз маънавий, ахлокий ривожида мунтазам равишда янгиликларни узига сингдирувчи мавжудотдир. Кишининг етуклиги, айникса, оилавий хаётга етуклиги масаласида фикр юритилганда, бу тушунчадан бир шартли улчов сифатидагина фойдаланилади.

Калит сузлар: никох, оила, ижтимоий муносабатлар, ижтимоий тарбия, оилавий мухит, ёшлар

АННОТАЦИЯ

Понятие брачной зрелости очень сложное и относительное понятие. Потому что человек есть существо, которое развивается и совершенствуется, регулярно впитывает в себя новое в своем духовно-нравственном развитии. При размышлении о зрелости человека, особенно зрелости для семейной жизни, это понятие употребляется лишь как условная мера

Ключевые слова: брак, семья, социальные отношения, социальное воспитание, семейная среда, молодежь

ABSTRACT

The concept of marriage maturity is a very complex and relative concept. Because a person is a being who develops and improves, regularly absorbs new things in his spiritual and moral development. When thinking about the maturity of a person, especially maturity for family life, this concept is used only as a conditional measure.

Keywords: marriage, family, social relations, social education, family environment, young people

Статистик маълумотлар Узбекистонда йил сайин никохлар сони ошаётганлигини курсатмокда. Масалан, 2007 йилда никохлар сони 254,2 мингта булган, 2014 йилда эса

May 6, 2023

294

296,1 мингта, яъни 16,5 фоизга ошган. Бунга сабаб, бир томондан, ахоли, биринчи навбатда ёшларнинг сони ошганлиги, уларда расман курилган оила институтига нисбатан муносабатнинг ижобий томонга узгарганлиги булса, иккинчи томондан, жамоатчилик, махалла фаоллари, хокимликларнинг оталикни белгилаш холатларини камайтиришга каратилган самарали саъй-харакатлари окибатидир, дейиш мумкин.

Никох ажримларининг сабаблари урганилганда, аксарият холатларда бунга, биринчи навбатда, келин-куёвларнинг оилавий хаётга тайёр эмаслиги, эр-хотинларнинг узаро келишмовчиликлари, феъл-атворнинг бир-бирига мос келмаслиги, рашк, келин билан кайнона ва бошка якин кариндошларнинг чикишмасликлари, эркакнинг зарарли одатларга берилиб кетиши (ичкилик, гиёхванд моддалар истеъмол килиш ва шу каби), моддий кийинчиликлар (асосан эрнинг ишламаслиги, оилани мустакил бошкара олмаслиги), кудаларнинг туйдан кейин узаро келишмай колишлари сабаб булган. Бу муаммоларга эрнинг бошка шахарларга иш кидириб кетиб, кайтиб келмаганлиги, бошка бир аёл билан янги турмуш бошлагани хам кушилди.

Ёшларни оилавий хдётга ижтимоий-психологик жихатдан тайёрлашнинг устувор йуналишлари хориж олимларидан Е.Алешина, Н.Х.Сафина, Т.Ю.Сорокина, узбек психолог олимларидан М.Г.Давлетшин, F.Б.Шоумаров, Э^^озиев, В.М.Каримова, Н.А.Согинов, Б.М.Умаров, Н.Х.Лутфуллаева, М.Умарова,Ф.Саифназарова, М.Х.Файзиева ва бошкалар томонидан тадкик килинган.

Мазкур тадкикот ишида ёшларни оилавий хаётга тайёрлашнинг психологик хусусиятларини урганиш максад килинган. Бунинг учун Гулистон давлат университетида тахсил олаётган ёшларнинг 60 нафарида оилавий хаётга оид турли тасаввурлар, фикрлар, муносабатлар урганилди. Тадкикот 2022 йили педагогика факультетида тахсил олаётган 30 нафар талаба-кизлар ва тарих факультетида тахсил олаётган 30 нафар талаба-йигитларда утказилган булиб, тадкикотдан кузланган максад ёшларни оилавий хаётга тайёрлашнинг асосий омилларидан булган никох куриш ёши, оилавий хаётга маънавий етуклик даражалари, оилавий хаёт хакидаги тасаввурларнинг психологик хусусиятларини аниклаб, ёшларга зарур тавсияларни ишлаб чикишдан иборат булди. Оила психологиясида никох курувчиларнинг никох куриш омиллари ва шартлари масаласи мухим булиб, никох куриш омилларига куйидагиларни киритиш мумкин:

1. Оилавий хаётга етуклик

May 6, 2023

Uzbekistan'sdveomem^^^^^^^m

2. Оила куриш ёши

3. Оила куриш мотивлари

4. Оила курилгунгача таниш муддати

5. Оила куриш шартлари ва шароитлари

6. Ёшларнинг оилавий хаёт хакидаги тасаввурлари

Никохга етуклик омиллари каторига ёшларнинг оилавий хаётга маънавий етуклиги, уларнинг оила куриш мотивлари, никох куриш ёшига оид фикрлари ва булгуси оилавий хаётлари хакидаги тасаввурларини киритар эканмиз, бу жихатларнинг хар бири кандай хусусиятга эга эканлигини куриб чикамиз.

Никохга етуклик тушунчаси ута мураккаб ва нисбий тушунчадир. Чунки одам ривожланиб, такомиллашиб борувчи, уз маънавий, ахлокий ривожида мунтазам равишда янгиликларни узига сингдирувчи мавжудотдир. Кишининг етуклиги, айникса, оилавий хаётга етуклиги масаласида фикр юритилганда, бу тушунчадан бир шартли улчов сифатидагина фойдаланилади. Никохга етуклик дейилганда, оила курувчи ёшларнинг жисмоний (физиологик), жинсий, хукукий, иктисодий, маънавий-ахлокий, психологик каби етуклик жихатларини фарклаш мумкин.

Буларнинг орасида эса жинсий, хукукий етуклик курсаткичлари аник аломатларга эга булса, иктисодий, психологик, маънавий-ахлокий жихатлар катъий бир курсаткич билан белгиланмайди. Шахснинг жинсий етуклиги унда балогатга утиш аломатларининг кузатилиши, иккиламчи жинсий белгиларнинг кескин даражада намоён булиши билан, ички секреция безларининг фаоллашуви билан характерланади. Шахснинг психологик етуклиги деб эса, унинг турли хаётий вазиятлар ва шароитларни хушёр бахолай олишида намоён булади. Ёшларда кузатиладиган психологик етуклик шахснинг бошкаларга нисбатан булган ижобий муносабатлари: хамдардлик, хамфикрлилик, узаро ёрдам кабилар тарзида намоён була оладиган маънавий сифатларини хам билдиради. Ёшлар оила кураётганларида бу хусусиятлар хал килувчи булиб хисобланади.

Никох олди омилларидан бири - бу никох куриш учун асос булган никох мотивлари хисобланади. Оила курилишида бир неча унлаб никох мотивлари мавжуд. Лекин уларни умумлаштирилган равишда учта тоифага ажратиш мумкин:

1. Севги туфайли оила куриш.

2. Моддий ёки узга манфаатдорлик асосида оила куриш.

3. Стереотип буйича оила куриш.

May 6, 2023

296

Оиланинг мустахкам булишида оила куриш ёши мухим хисобланади. Кузатувлардан куринадики, нихоятда эрта (16, 17 ёшда) ва кеч (28, 30 ёшдан кейин) оила куриш максадга мувофик эмас. Эрта оила куриш йигитнинг оила бошлиги сифатида шаклланишига салбий таъсир килиши мумкин. ^из боланинг оила юмушларига эрта жалб этилиши натижасида у бекалик, физиологик жихатдан эса оналик вазифаларига етилган булиши мумкин. Лекин оилада эркакнинг ёши келиннинг ёши билан баравар булиши, йигитнинг ёши курсаткичи оила мустахкамлигига таъсир этади. Чунки келин томонидан у бола сифатида тасаввур этилади ва куёвни етарли даражада хурмат килмаслигига олиб келиши мумкин.

уларнинг канчалик реалликка якин булиши оиланинг мустахкамлигига хизмат килади. Афсуски, ёшларнинг хамма вакт хам оилавий хаёт хакидаги тасаввурлари реалликкка мос келавермайди, балки аксарият холда хакикий хаётдан тубдан фар; килади. Шунинг учун ёшларни оилавий хаётга тайёрлашда уларни имкон кадар хаётда кузатиладиган паст ва баланд, ширин ва аччик, рохат ва ташвиш, коронгу ва ёруг томонлари булиши мукаррарлигига ургатиб боришимиз ва бу томонлар хакида адекват (тугри) тасаввурларни шакллантира олишимиз керак булади.

Психологик ва хаётий кузатувлардан куринадики, никохга кирувчиларнинг 20 ёшдан кичикрок булиши уларда хаётий тажриба 20-24 ёшдагиларга караганда камлиги, ижтимоий-иктисодий етуклик даражаларининг етарли эмаслиги туфайли оилаларда ажралиш ёки тушунмаслик, оилада турли даражада низоларга олиб келиши мумкин экан.

Эътибор киладиган булсак, кизлар учун 25 ёшдан кейин оила куришни хеч кайси респондент танламаган. Бу уз навбатида оила куришга нисбатан установкалар, узбек миллатига хос булган ёндашув шаклланганлигини билдиради. Олинган натижаларни (1-жадвал) тахлил этадиган булсак, шу нарса куринадики, оила курмаган йигитлар киз боланинг турмуш куриш ёши 16-17 ёш булишини маъкул деб, бу жавобни 14,5 % йигитлар белгилаган.

Иккинчи ёш курсаткичи 18-19 ёшлар булиб, олинган натижаларнинг характерли томони шундаки, бу ёшни оила куриш учун маъкул ёш сифатида аксарият йигит-кизлар танлашган (70,5% йигитлар ва 65,5% кизлар). Улар бу ёшда синфдошлари, танишлари, кушнилари шу ёшда, айникса оила кураётганликларини кузатадилар ва натижада

Ёшларнинг уз оилавий хаётларига оид тасаввурлари мухим булиб,

May 6, 2023

p

6y em hukox Kypum ynyH энг MaKöyn em geraH ^uKpra Kenagunap.

^eMaK, onnaBHH xaeT Kypum ynyH 20-21 emHu TaHnam acocuga öup Karop caöaönap öynumu MyMKuH: önpHHHHgaH, ouna KypraHnap ounaga öa^apunaguraH Typnn Ba3H^anapHH axmu aHraafigunap: öy Ba3u$anapra TapönaBHH, uKTucogufi, KOMMyHHKaTHB, ^hhchh, ncuxonoruK, penpogyKTuB Ba öom^anap Kupagu. Xap öup ^yH^HAHHHr ouna mapouTuga öa^apunumuga MatnyM öup mapT KepaK. MacanaH, HKTHCogHH Ba3H$a Tyrpu öa^apunumu ynyH ouna KypraH Kumu MatnyM öup coxaHH эгaмaгaн, MexHaT Kunuö ounaHu nyn öunaH TatMuHnafiguraH gapa^ara эpнmгaн öynumu KepaK. KoMMyHHKaTHB Ba3H^a Tyrpu öa^apunumu ynyH ounagarunap öup-öupnapu öunaH MyoMana ypHara onum ManaKanapura эгa öynMoKnapu Tanaö этнпagн. PenpogyKTHB Ba3H^a öa^apunumuga emnapHHHr canoMaTHHK KypcaTKunnapu Metepga puBo^naHraH öynumu no3HM. Ey ^uxaraap KH3 öonaHuHr ouna Kypumu ynyH энг omuMan em cu^arnga 20-21 emHu TaHnam MatKynnuruHu öu^gu-pagu.

^agBangaru axaMu^Tnu ^uxar myHgaKu, ku3 öonaHuHr ouna Kypum emu ynyH 24 -25 emgaH KefiuHru KypcaTKunnap MatKyn эмacпн-гн öynuö, öyHga emnapHuHr aKKa ^uKpnunuru KypuHagu. Ammo öunaMroKu, em KarranamraH capu KronapHuHr ouna Kypum uMraH^T-TOpu nacafiuö öopagu, TaHnam gapa^anapu KaMaagu, MyaMMonap opTagu.

EmnapHu ounaBufi xaeTra Tafiepnam umuHu MyxuM geö Kapaö, ounara goup cyxöaraap yromrapum; xaeTufi Muconnap BocuTacuga hukox, Kypum oMunnapuHuHr hukox öapKapopnurura TatcupuHuHr uöparau ^uxaraapuHu Kypcaram op^anu öy MyaMMora goup u^oöufi TacaBByp maKmarnupa onumra axaMuaT Kaparnm 3apyp. ^eMaK, TatnuM Myaccacanapuga TatnuM-Tapftufl caMapagopnuruHu omupumga Ha^a^aT MyTaxaccucnuK ^aHnapura, öanKu maxcHuHr yз-yзннн axmu xuc этнmн, aTpo^garu ogaMnap öunaH öynaguraH maxcnapapo MyHocaöaraapga 3ypuKMafi, y3uHu эpкнн xuc ^unumura epgaM öepaguraH ncuxonoruK öu^uMnapHu öepum, KpnaBepca, fiнгнт-кнзпapгa "TaöuaTHuHr mox acapu öynMum - ouna"HuHr y3ura xoc KoHyH-^ouga, cup-cuHoaraapuHu ypraTum 3apyp.

REFERENCES:

1. K. A. AögypaxuMoB (2023). H^THMOHH TAPEHtf BA COF^OM OHKP^AmHH mAK^^AHTHPHrn hotykhchhk XHCCHHH EAPTAPAO 3THm OMH^H CHOATH^A.

May 6, 2023

p

Academic research in educational sciences, 5 (NUU Conference 2), 146-155.

2. Abdullajonovna, A. G. (2021). Spiritual and moral criteria of student education. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(9), 38-42.

3. Мардиева, Г. (2023). ОИЛА - ШАХСНИНГ ИЖТИМОИЙЛАШУВ МАСКАНИ СИФАТИДА. Results of National Scientific Research International Journal, 2(1), 239-246.

4. Шоира Джумабековна Усманова (2023). ЁШЛАРДА ИЖТИМОИЙ ФАОЛЛИК ВА ИНТЕЛЛЕКТ ДИНАМИКАСИ: МУАММО ВА ЕЧИМЛАР. Academic research in educational sciences, 5 (NUU Conference 2), 781-786.

5. Хамрокулова, Ш., & Тулишов , Г. (2023). ОИЛА - ИЖТИМОИЙ ЭКОЛОГИК ТАРБИЯ СУБЪЕКТИ. Results of National Scientific Research International Journal, 2(1), 291-296.

May 6, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.