CC BY
6INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Original paper
© Sh.F.Mustafayeva1H_
1Farg'ona Temurbeklar maktabi harbiy akademik litsey, Farg'ona, O'zbekiston
Annotatsiya
Kirish: kirish qismida, harbiy vatanparvarlikning mohiyati va uning yoshlarning shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishidagi roli ta'kidlanadi. Shuningdek, mavzuning dolzarbligi va psixologik omillarning nazariy asoslari taqdim etiladi.
MAQSAD: maqolaning asosiy maqsadi yoshlarda harbiy vatanparvarlik ruhini shakllantirishda psixologik omillar ta'sirini tahlil qilish va ushbu omillarni oshirishning potentsial usullarini aniqlashdir.
MATERIALLAR VA METODLAR: tadqiqotda ishlatilgan usullar, psixologik testlar, so'rovnomalar va muloqotlar haqida ma'lumot beriladi. tadqiqot jarayoni va ishtirokchilar tavsifi kiritiladi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: tadqiqot natijalari asosida, yoshlarning harbiy vatanparvarlik ruhini qanday qilib yaxshiroq shakllantirish mumkinligi va psixologik omillarning bu jarayondagi roli muhokama qilinadi.
XULOSA: maqola yakunida, psixologik omillarning yoshlarda harbiy vatanparvarlik ruhini shakllantirishdagi ahamiyati haqida xulosalar keltiriladi va kelajakdagi tadqiqotlar uchun tavsiyalar beriladi.
Kalit so'zlar: harbiy vatanparvarlik, psixologik omillar, yoshlar, shaxsiy rivojlanish, ijtimoiy rivojlanish, milliy g'urur.
ЗНАЧЕНИЕ ПСИХОЛОГИЧЕСКИХ ФАКТОРОВ В ФОРМИРОВАНИИ ВОЕННО -ПАТРИОТИЧЕСКОГО ДУХА У МОЛОДЕЖИ_
© Ш.Ф Мустафаева1И
1Ферганский военный академический лицей, Фергана, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: во введении подчеркивается сущность военного патриотизма и его роль в личностном и социальном развитии молодежи. Также представлена актуальность темы и теоретическая основа психологических факторов.
Iqtibos uchun: Mustafayeva Sh.F. Yoshlarda harbiy vatanparvarlik ruhini shakllantirishda psixologik omillar ahamiyati. // Inter education & global study. 2024. №7. B. 523-529.
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №5
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
ЦЕЛЬ: основная цель статьи - проанализировать влияние психологических факторов на формирование военного патриотизма у молодежи и выявить потенциальные пути повышения этих факторов.
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: приведена информация о методах, психологических тестах, анкетах и интервью, использованных в исследовании. Будет включено описание исследовательского процесса и участников.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: на основе результатов исследования обсуждаются способы лучшего формирования военного патриотизма молодежи и роль психологических факторов в этом процессе.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: в конце статьи сделаны выводы о значении психологических факторов в формировании военного патриотизма у молодежи и даны рекомендации для дальнейших исследований.
Ключевые слова: военный патриотизм, психологические факторы, молодежь, личностное развитие, социальное развитие, национальная гордость.
Для цитирования: Мустафаева Ш.Ф. Значение психологических факторов в формировании военного патриотизма у молодежи.. // Inter education & global study. 2024. №7. С. 523-529.
IMPORTANCE OF PSYCHOLOGICAL FACTORS IN THE FORMATION OF MILITARY PATRIOTISM IN YOUTH
© Shirinoy F. Mustafayeva1®
1Fergana Military Academic Lyceum, Fergana, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: in the introduction, the essence of military patriotism and its role in the personal and social development of young people is emphasized. Also, the relevance of the topic and the theoretical basis of psychological factors are presented.
AIM: the main purpose of the article is to analyze the influence of psychological factors on the formation of military patriotism in young people and to identify potential ways to increase these factors.
MATERIALS AND METHODS: information about the methods, psychological tests, questionnaires and interviews used in the research is provided. a description of the research process and participants will be included.
DISCUSSION AND RESULTS: based on the results of the research, how to better form the military patriotism of young people and the role of psychological factors in this process are discussed.
CONCLUSION: At the end of the article, conclusions are drawn about the importance of psychological factors in the formation of military patriotism in young people, and recommendations for future research are given.
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 5
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal ISSN 2992-9024 (online)
Научно-теоретический и методический журнал 2024, №5
Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Key words: Military patriotism, psychological factors, youth, personal development, social development, national pride.
For citation Shirinoy F. Mustafayeva 'Importance of psychological factors in the formation of military patriotism in youth', Inter education & global study, (7), pp. 523-529. (In Uzbek).
Hozirgi kunda ko'plab tadqiqotchilar ta'kidlaganidek, vatanparvarlik tarbiyasi ta'lim tashkilotlari tarbiyaviy ishining ustuvor yo'nalishlaridan biriga aylanib bormoqda. Vatanparvarlik tuyg usi axloqiy tuyg'ular guruhiga kiradi. Axloqiy tuyg'ular insonning boshqa odamlarga, Vatanga, oilaga, o'ziga bo'lgan munosabatini ifodalaydi. Tuyg'u "insonning voqelik ob'ektlari va hodisalariga hissiy munosabatining eng yuqori shakli bo'lib, nisbiy barqarorlik, umumiylik, uning shaxsiy rivojlanishida shakllangan ehtiyojlar va qadriyatlarga muvofiqligi bilan tavsiflanadi"[2]. Tuyg'ular doimiy motivatsion ahamiyatga ega bo'lgan va faoliyatning umumiy yo'nalishi uchun javobgar bo'lgan hodisalarga qaratilgan. M. Mo'minov [3] tuyg'ularning psixologik tuzilishiga his-tuyg'ular va tushunchalar kiradi, deb qayd etadi. Demak, yoshlarda harbiy vatanparvarlik ruhini shakllantirish uchun ona Vatan tushunchasi yaqin bo'lishi kerak, masalan, sog'inch hissi. Tuyg'ularning kontseptual komponenti ularning tarkibidagi his-tuyg'ularni xatti-harakatlarda namoyon bo'ladigan munosabatlarga aylantiradi psixologik omillar aspektida. Vatanparvarlik tuyg'usining tuzilishida axloqiy tuyg'ularning eng muhimi sifatida uchta tarkibiy qismni ajratib ko'rsatish mumkin.
Kognitiv komponent
m-
•Shaxsning Vatan, o'z xalqi, madaniyati, fuqarolik burchi, Vatanning fuqarolar uchun ahamiyati haqidagi tasawurlari mavjud
Hissiy komponent
•Insonning Vatanga, uning madaniyatiga, tiliga, tabiatiga, tarixiga
muhabbat hissini aks ettiruvchi kechinmalar majmuasini birlashtiradi
Xulq-atvor komponenti
•Tajribalarning inson xatti-harakati va faoliyatida namoyon bo'lishini, ularning xatti-harakatlariga tartibga soluvchi ta'sirini ifodalaydi
Vatanparvarlik - bu yoshlarda dunyoga bo'lgan qadriyatli munosabatining zaruriy tarkibiy qismi bo'lib, u Vatanning shaxsiy ma'nosini belgilaydi. M. Sharipov [5] ta'kidlaganidek: "Yoshlarda harbiy vatanparvarlik ruhini shakllantirish deganda voqelik ob'ektlari va hodisalarining ikki shaklda namoyon bo'ladigan sub'ektiv ahamiyati" deb hisoblaydi va quyidagi psixologik omillar ta'sirini keltirib o'tadi: ushbu ob'ektlar va hodisalarning idrok va g'oyalari tasvirlarini hissiy rang berishda; sub'ektning o'z hayotidagi roli va o'rnini tushunishda - muayyan ehtiyojlarni qondirish, motivlar va qadriyatlarni amalga oshirishda. Ma'nolar yoshlar ongining tarkibiy elementlari bo'lib, uning tarafkashligini va atrofdagi dunyo ob'ektlari va hodisalarining ijtimoiy rivojlangan ma'nolarining individual o'zgarishini yaratadi.
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 5
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Mustaqillikdan so'ng o'zbek jamiyatidagi salbiy hodisalar, yoshlarning yoshiga bog'liq maksimalizmi tufayli ko'pincha keskin norozilik reaktsiyasini keltirib chiqaradi. Hatto yoshlardagi vatanparvarlik tuyg'usining aniq ifodalangan hissiy tarkibiy qismi ham ko'pincha aniq ish va harakatlarda amalga oshirilmaydi. Shunday qilib, saylov uchastkalarida saylovchilarning ishtirok etishi uchun chegarani olib tashlash va "barcha nomzodlarga qarshi" ruknini olib tashlash, yoshlar va boshqa yoshdagi saylovchilar fikriga ko'ra saylovoldi tashviqoti natijalarini oldindan belgilash, qachon: asosiy nomzod bilan bir qatorda siyosiy jihatdan zaif nomzodlarning ko'rsatilishi ko'pincha yoshlarning ovoz bermasligiga olib keladi. Ko'pgina yoshlar davlat manfaatlarini himoya qilishni istamasligini e'lon qiladi, ularning fikricha, bu fuqarolarning xavfsizlik, uy-joy, bandlik va qoniqarli iqtisodiy turmush darajasi kabi asosiy ehtiyojlarini qondirishni ta'minlay olmaydi [1]. Yoshlarning katta qismi harbiy xizmatni kechiktirish yoki umuman harbiy xizmatdan qochish uchun oliy o'quv yurtlariga o'qishga kiradi. Ko'pincha yoshlarni ishga joylashtirishda yuzaga keladigan protektsionizm, ishga joylashish jarayonida haqiqiy qobiliyat raqobatining yo'qligi, potentsial ish beruvchilardan yoshlar yetarli bo'lmagan kasb bo'yicha ish tajribasini talab qilish, ish haqining pastligi ishsizlikka olib keladi, shu tariqa yoshlarning salmoqli qismini o'z mutaxassisligi bo'yicha ishlashga majbur qilish va hokazolar. Vatanga, uning tabiatiga, tarixiga, madaniyatiga mehr-muhabbat haqida gapiradigan bo'lsak, yoshlar ko'p hollarda bu tuyg'uni haqiqiy ijtimoiy faoliyatda anglay olmaydilar shu tariqa yoshlarda harbiy vatanparvarlik ruhini shakllantirishda psixologik omillar ahamiyati kattadir.
Tadqiqotchilar qayt etishlaricha psixologik omillar yana biri bu - "to'rtinchi hokimiyat" ya'ni ommaviy axborot vositalari ta'sirining zamonaviy sharoitida yoshlarning ommaviy ongini g'arbiylashtirish tendentsiyasini qayd etdilar. Mahalliy ommaviy axborot vositalarining vatanparvarlik pozitsiyasi g'arb erkinlik va demokratiya modeliga ko'ra tendentsiya bilan tushuniladigan "insonparvarlik qadriyatlarini" mustahkamlash nuqtai nazaridan "yangicha fikrlash"ga qaratilgan. Bu o'zbek jamiyatining parchalanishiga hissa qo'shadi, yoshlarda mahalliy narsalarga nisbatan nafratni uyg'otadi va vatanparvarlik tuyg'usini rivojlantirishni qiyinl ashti rad i [4].
M. Sharipov [5] O'zbekiston jamiyatida, xususan, yoshlarda namoyon bo'ladigan iqtisodiy ongning psixologik deformatsiyalarini tahlil qiladi: moliyaviy o 'yinlarga, tasodifga, moliyaviy omad va bir zumda boyitishga gipertrofiyalangan ishonch; haddan tashqari iste'molchi faolligi va moliyaviy o'zini o'zi boshqarishning pasayishi. Yoshlik argotida bu deformatsiyalar pulning, ayniqsa o'zbek so'mining kamsituvchi belgilanishida aks etadi: o'Ija, qog'oz, mani, lava va boshqalar.
Yoshlarda harbiy atanparvarlik tuyg'usining hissiy tarkibiy qismiga kelsak, ayniqsa o'g'il bolalar qizlarga qaraganda ko'proq mamlakatning dolzarb muammolariga nisbatan salbiy his-tuyg'ularni bildirib kelmoqda, ular ko'proq mo'tadil his-tuyg'ular, rad etish, nafrat va tashqi kuzatuvchi pozitsiyasini aspektida o'z dunyoqarashini namoyon etmoqda, misol tariqasida shuni keltirish mumkinki, zamonaviy jamiyatda o'g'il bolalalar qizlardek o'zini
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
tutishi (kiyinib yurishi,pardoz bo'yoqlarini ishlatishi va oylaliklar esa oilada farzand parvarishlab o'tirishni ustun korishmoqda); va aksincha ko'plab yosh qizlar harbiy atanparvarlik tuyg'usi yuqori darajada shakillanib bormoqda (jamiyatimizda bo'layotgan o'zgarishlar ya'ni harbiy qismlarda, harbiy o'qub bilim yurtlarida bunga misol bo'la oladi). Biroq, bu haqiqatni O'zbekistondagi mavjud iqtisodiy va siyosiy vaziyatga g'amxo'rlik (salbiy bo'lsa ham) munosabati va yuzaga kelgan muammolarni hal qilishda ojizlik hissi bilan izohlash mumkin. Ehtimol, yoshi kattalarda bu pozitsiyasi befarqlik bilan emas, balki majburiydir va yoshlarda bu ko'pincha erkin tanlov natijasidir.
Yoshlarda, ko'pchilikning fikriga ko'ra, qullik psixologiyasi, dangasalik, ichkilikbozlik, passivlik va qaramlik, o'zini tuta olmaslik, bir tekis hazil, beparvolik, xulq -atvori yomonligi bilan ajralib turadigan tipik 90-yillardagi o'zbek obrazi asosan salbiy shakllangan. Ushbu g'oya vatanparvarlik tuyg'usini rivojlantirishning kognitiv jihatiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi psixologik omillar aspektida, uning shakllanishiga qarshi turadi. O'zbeklarning tabiiy kimgadir qaramligi, passivligi va o'zining mafkurasiga ega emasligi haqidagi g'oyalarni tanqidsiz qabul qilish va mifologiklashtirish, yoshlarning fuqarolik va kasbiy ongini shakllantirish uchun muhimdir va tuzatishni talab qiladi [3]. Hissiy jihatdan ko'pchilik yoshlar mamlakatning dolzarb muammolariga faol qiziqish pozitsiyasini egallaydi, ijobiy istiqbollarga ishonadi va jamiyatga foyda keltirishni xohlaydi. Biroq, bu munosabat xulq-atvor nuqtai nazaridan to'liq amalga oshirilmagan, bundan tashqari, yoshlarning katta qismi (uchdan bir qismidan ko'prog'i, bu tanqidiy massani tashkil etadi) mamlakatda sodir bo'layotgan voqealarga salbiy hissiy munosabatda bo'lib, nafrat, rad etish yoki boshdan kechiradi; apatiya, ajralish, befarqlik, tashqi kuzatuvchi pozitsiyasini egallashadi.
Yoshlarda vatanparvarlik tuyg'usi namoyon bo'lishining xulq-atvor komponentini tahlil qilganda, ular G'arb modasi va ta'siriga (G'arb filmlari, musiqasi, oshxonasi, dam olishni tashkil etish usullari) yashashni tanlash, ta'lim, chet elda davolanish va hokazo afzal ko'rishdi. Ko'pchilik yigitlar harbiy xizmatdan qochishga, jamiyat manfaati uchun kamroq mehnat qilishga, ko'proq dam olishga intiladi. Shuningdek, ko'plab yoshlar o'z ona yurtining tabiati va madaniy yodgorliklari, tarixiy maskanlariga qiziqishsizlik, hudud muammolarini hal etishda yetarlicha qayg'urmaslik, uni obodonlashtirishda shaxsan ishtirok etish yoki yashash joyida ishlashni istamasliklarini ko'rsatib kelishmoqda. Oilaga kichik Vatan sifatida munosabat ham so'ralgan yoshlarning yarmidan ko'pida shakllanmagan, bu munosabat kam darajada g'amxo'rlik, ehtiyotkor munosabat, yordam berishga intilish va ko'proq iste'molchi munosabati, unga yo'naltirilganligi bilan tavsiflanadi; dam olish va shaxsiy muammolarni hal qilish asosida. O'z intilish va xohish -istaklarida, ijtimoiy hayotda, butun Vatanga, ona zaminga, oilaga, yoshlarga har doim ham vijdon, yuksak ma'naviyat tamoyillari, vatanparvarlik qadriyatlarini chinakam anglab yetib boravermaydi [4]. Suningdek, o'quv yurtida harbiy vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning ko'pgina shakl va uslublardan keng foydalaniladi:
1. O'zbekiston xalqi jangovar va mehnat shon-shuxrati joylari bo'ylab poxodlar;
2. Harbiy vatanparvarlik mavzusida nazariy konferentsiyalar o'tkazish;
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal ISSN 2992-9024 (online)
Научно-теоретический и методический журнал 2024, №5
Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
3. Urush va mehnat faxriylari bilan kechalar va uchrashuvlar o'tkazish;
4. Harbiy vatanparvarlik mavzusidagi ma'ruza, axborot, suhbatlar tashkil etish.
Bundan tashqari o'quvchilarni harbiy vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda badiiy
adabiyot, kino, teatr, tasviriy san'at rollarini ko'rib chiqdik. Deyarli hamma o'quv yurtlarida jangovar va mehnat shon-shuhrati muzeylari tashkil etilgan, bu erlarda urush faxriylari, jangovar va ijtimoiy-siyosiy tayyorgarlik a'lochilari bo'lgan jangchilari bilan o'quvchilar uchrashuvlari o'tkazilib turibdi.
O'quv muassasalarimiz muzeylari o'z yunalishlari buyicha tarixiy, xotira, o'lkashunoslik, san'at, tabiiy-tarixiy bo'lishi va turli yo'nalishda ish olib boruvchi bo'lishi mumkin. O'zbekiston jangovar va mehnat shon-shuhrati muzeylari keng tarqaldi.
Muzeylar qanday qilib paydo bo'ladi? Odatda izquvarlar otryadi faoliyati yoki solnoma yozish bo'yicha sermaxsul yaxshi tashkil etilgan ishlar natijasida yuzaga keladi. Bu holda muzey tashkil etish, klassik usulda olib boriladi: qidiruvlar mavzusi, qidiruv eksponatlar saqlash va namoyish etish uchun muzey tashkil etish. Muzey tashkilotchilari materiallarni saqlash, joylashtirish masalalarini xal etishlari kerak. O'quv yurti direktori bilan xona va jihozlar ajratish haqida kelishib olishlari lozim [2].
Ushbu maqoladagi tadqiqot natijalaridan maktab va oliy o'quv yurtlarining yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashdagi vazifalari va ish yo'llarini belgilashda foydalanish mumkin. Ta'lim muassasalarining vatanparvarlik tarbiyasi sohasidagi faoliyatini takomillashtirish bo'yicha maktab o'qituvchilari va murabbiylariga, oliy o'quv yurtlaridagi o'quv guruhlari kuratorlariga psixologik omillar e'tiborga olgan holda quyidagi amaliy tavsiyalar berilishi mumkin:
- vatanparvarlik muammolari, uning yoshlar o'rtasida namoyon bo'lish mezonlari va ko'rsatkichlari, G'arb madaniyati qadriyatlariga munosabat va ularning O'zbekistonda kengayishi, ommaviy axborot vositalari orqali olingan ma'lumotlar yuzasidan yoshlar bilan suhbat va bahslar o'tkazish maqsadga muvofiq;
- Yoshlarda harbiy vatanparvarlik tuyg'usini affektivshakllantirish, shuningdek vatanparvarlik, kontr-vatanparvarlik, psevdovatanparvarlik kabi hodisalarni bir-biridan farqlash muhimligini tushuntirish;
- Yoshlarda bilan harbiy vatanparvarlik ruhini shakllantirishda psixologik omillar ahamiyati haqida muhokama qilishda ba'zi mulohazalarni, mamlakat muammolariga hissiy munosabatning tarkibiy qismlarini, ularning yoshlarning harakatlarida namoyon bo'lishini qayt etib, birgalikda ko'rib chiqish va tahlil qilish kerak;
- Yoshlarning harbiy vatanparvarlik va fuqarolik pozitsiyasini shakllantirishga I. P. Skvortsov va S. A. Glotovlarga ko'ra, xulq-atvor motivlarida namoyon bo'ladigan axloqiy ong darajasini psixologik omillar aspektida tahlil qilish yordam berishi mumkin.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
© intereduglobalstudy.com 2024, ISSUE 5
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
1. Каримова Т. I (2024). Факторы, влияющие на формирование патриотизма молодежи: социологический и эмпирический анализ. Вестник Московского государственного лингвистического университета. Общественные науки, №3, 87-91.
2. Mirzaxmedov Sh. M. (2022). Talabalarni harbiy-vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning ustuvоr shakllari. Central Asian Academic Journal of Scientific Research, 2 (6), 467-477.
3. Mo'minov M. (2022). Yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyal ash masalalari. Oriental Art and Culture, 3 (2), 734-740.
4. Скворцов И. П., & Глотов С. А. (2023). Формирование патриотизма у молодёжи в современных социокультурных условиях: теоретические и практические аспекты. Московский педагогический журнал, (2), 6-20.
5. Sharipov M. (2024). Yoshlarni harbiy vatanparvarlik ruhida tarbiylashda sinfdan toshqari ishlar. Ilmiy taraqqiyot, №2, 169-179.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
и Mustafaeva Shirinoy Farxodjonovna psixolog, PhD, [Мустафаева Шириной Фарходжоновна психолог], [Mustafaeva Shirinoy Farkhodjonovna, psychologist; manzil: O'zbekiston, Farg'ona viloyati, Guliston ko'chasi, 7-uy [адрес: Узбекистан, ул. Гулистан, 7, Джиззах], [address: Uzbekistan, 7, Gulistan st., Jizzakh]
