Научная статья на тему 'ЁШЛАР ТАРБИЯСИГА ОИЛАДАГИ ИЖТИМОИЙ-МАЪНАВИЙ МУҲИТНИНГ ТАЪСИРИ'

ЁШЛАР ТАРБИЯСИГА ОИЛАДАГИ ИЖТИМОИЙ-МАЪНАВИЙ МУҲИТНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

31
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШЛАР ТАРБИЯСИГА ОИЛАДАГИ ИЖТИМОИЙ-МАЪНАВИЙ МУҲИТНИНГ ТАЪСИРИ»

Em^AP TAPEHflCHrA OHtfA^A™ H^THMOHH-MAEHABHH

MY^HTHHHr TAECHPH r. ro.A3HMOBa

Y3ÖeKHCTOH xanKapo hchom aKageMHacu TtroTopH

Emnap TapöuacH xap 6up gaBp Ba 3aMoHga энг MyxuM Ba gon3ap6 MacananapgaH öynuö KenraH. AfiHHKca, öyryHru KyHga emnapHMH3HHHr axmu TatnHM-TapöuanH HHCOHnap khhhö TapÖHanam gaBnar MHKecugaru gon3ap6 Macana экaнннн xap 6hphmh3 axmH TymHHHÖ TypuÖMH3. npe3HgeHTHMH3 fflaBKaT Mup3HeeBHHHr "MatnyMKH, em aBnog TapöuacH xaMMa 3aMOHnapga xaM MyxuM Ba gon3ap6 axaMH^Tra эгa öynuö KenraH. Ammo 6h3 amaeTraH XXI acpga 6y Macana xaKHKaTgaH x,aM xaeT-MaMoT Macanacura afinaHHÖ öopMoKga. "Tapöua KaHna MyKaMMan öynca, xans; myHna öaxrau amafigH", - gefigu goHHmMaHgnap. Tapöua MyKaMMan öynumH ynyH эca 6y Macanaga öymnHK nafigo öynHmura MyraaKp öyn KyfiHÖ öynMaögH"1 geraH TatKHgu gaBnarnMH3 paxöapu TOMOHHgaH Kena^aK aBnog TapÖHacHra aroxuga эtтн6op KaparanaeTraHHHHHr garonarngHp. fflyHHHrgeK, npe3HgeHTHMH3 ffl.M.Mup3HeeB Aögypay^ OuTpaT 6o6oMH3HHHr em aBnog TapöuacH xaKHgaru Kyfiugaru ^HKpnapuHH rooxnaögu: "XanKHHHr aHHK MaKcag capH xapaKaT KunumH, gaBnamaHg 6ynHmH,6axraH öynuö H33aT xypMaT TonHmH, ^axoHrup öynumH eKH 3au$ öynuö xopnHKKa TymHmH, öaxTcronHK mkhhh TopTHmH, эtтн6opgaн kohhö, y3ranapra Toöe Ba Ky^, acHp öynumH ynapHHHr y3 OTa-OHanapHgaH öonanHKga onraH TapÖHflnapura öofhhk"2

Ouna HHcoHHHr 6axT-caogaTHHH TatMHHnoBHH myHgafi 6up KypFoHKH, yHHHr x,aM hhoxhh x,aM hhcohhh xhmoach 6op. Ouna hhcoh 30th aparnnraHgaH öomnaö gaBOM этн6, hhcohhot TapHxHHHHr xaMMa gaBpnapuga xap KaHgafi Ty3yM Ba mapoHTga xaM KHmunapHHHr acocufi Ba MyxuM, xaMga mapa^nu KagpuaraapugaH xucoönaHraH.

Ouna gyHecu 6up KaTop MatHaBHH, axroKHÖ, pyxufi, h^thmohh, HKTHcogHfi, cuecHH MyHocaöaraap My^accaMnamraH öegaxn MaKOH öynuö, axnHT onraHga, yHga öyTyH öomnu Tapux, MunnaT, gaBnaT y3 H^ogacuHH Tonagu. Ouna ^apoBoHnuru - mhmhh ^apoBoHHHK acocugup. XanKHMH3 Tapuxura Ha3ap TamnafiguraH öyncaK, xaronnHK, pocTryfinHK, op-HoMyc, mapMy-xae, Mexp-oKuöaT, MexHaTceBapnHK Kaöu öapna hhcohhh $a3Hnaraap ounaga maKnnaHraH.

1 Y36eKHcTOH Pecnyö^HKacH npe3HgeHTH fflaBKaT MHp3HeeBHHHr "KaMo^oT" em^ap h^THMOHH xa KypyflTOHHgarH HyTKH.lHM^b, 2017 fi.

2 Mup3HeeB ffl.M.ByMK Ke^a®arHMH3HH Mapg Ba o^hmhoö xa^KHMH3 öu^aH öupra KypaMH3.-TomKeHT.;y36eKHcToi

2017, -295 6.

May 211 ©

©

141

OuHa ®&MHaTHHHr acocuH Heru3u. OuHanapuMroga cofhom h^thmohh-MatHaBHH MyxuTHu aparum, OHa Ba SoHa canoMarauruHH Myxo$a3a KUHum, cofhom aBHogHH maKHHamupum cofhom Kena^aK geMaKgup.

Mexp-OKuSar Ba xaM^uxarauK OTa-OHanapgaH $ap3aHgHapra xaM koh-KapHHgomHHK, xaM KyHganuK MatHaBUH MyHOcaSaraap ^apaeHuga yTyBHu xhc-TyHFyHapgup. OTa Ba OHaHUHr Sup-Supura KypcarraH xypMar^xTupoMu, Mexp-MyxaSSaru uSpar HaMyHacu cu^aruga $ap3aHgHapra HUHHap gaBOMuga cuHruS Sopagu. EuHoSapuH, $ap3aHgHap Mexp-OKuSarHu, энг aBBano, OHHa TapSuacugaH y3HamTupagu. OHaMra KeHraH naKanoK hhk Sop TeBaparuHu ypaS TypraH BOKeHHK SuHaH OHHacuga TaHumagu. Oap3aHg ynyH gyHegaru энг eTyK, komhh, yHyF MapTaSaHu hhcoh OTa-OHacu xucoSHaHagu. TaSuuHKu, энг ry3an, epyF, Saxrau xoHagoH xaM y3 yfiu SyHuS TywHagu. Oap3aHg OHHa TapSuacugaH ^aMoa xaeTu capu acTa-ceKUHHUK SuHaH KupuS KeHa SomHaögu, geMaK, yHUHr KaTTa xaeT capu oguMHapu OTa-OHacu xoMUHHuruga aManra omupuHagu.

EyryHru KyHga xaM aHa my aHtaHanapHH gaBOM эттнpнS, y3SeK ouHanapu OHHaHUHr cofhom hkhhmh, OTa-OHaHUHr Sup-Supura Mexpu Ba xypMaru mapouTuga, OHHa SaFpuga $ap3aHgHapuHu эн-ropтннннr MyHOCuS yFHH-KH3Hapu, BaraHUHUHr xaKUKHH coguK ^yKapocu SyHuS Boara eTumHapuga ®oh KyfigupMOKganap. fflyHUHr ynyH xaM y3SeK xaHKuga "Kym y3 yacuga KypraHHHH KUHagu" geS, Se^H3ra aHTUHMaraH, SyHga nysyp MatHO-Ma3MyH Sop. MyKaggac guHHMH3 ucHOMga OHHara KaTTa эtтнSоp SepuHuS, yHH KaHgafi TamKHH KUHum, OHHa at3OHapuHHHr xyKyKHapu, $ap3aHgHap TapSuacu, OHHaga nuKaguraH KeHumMOBHHHHKHapHu MyoHa^a KUHum, yMyMaH OHHaBHH xaeTHUHr Sapna Macananapura ^bboS Tonum MyMKHH. Ahhox Ta0H0 KyptOHH KapuMga MapxaMar KUHaguKu: "YHUHr anoMaraapugaH (aHa Supu) - CH3Hap (Ha^CHu KOHgupum ^HxaTugaH) TacKHH TonumuHrro ynyH y3HapuHru3gaH ^y^THap aparraHu Ba ypTaHru3ga hhokhhk Ba MexpuSoHHUK nafigo KUHraHugup. AHSaTTa, SyHga Ta^aKKyp KUHaguraH KumuHap ynyH anoMaraap Sopgup". OuHanu SyHum uHCOHuaT HacHUHUHr KynaHumu Ba KueMar KyHurana Sokhh SyHumu ynyH ho3hm SyHraH xaKUKUH HyHgup. Hchom guHuga hhkox - Sy AHHOXHUHr aMpu, naHFaMSap (c.a.B.)HUHr cyHHaTHapu SuHaH, MyMUH-MycyHMOHHapHUHr ryBOXHuruga SoFHaHaguraH MyKaggac aHOKa BOCUTacugup. YMp HyHgomuHu TaHHamga xap hkkh tomoh xaM TeHr xyKyKKa эragнp. HacH KOHgupum Ba3u^acu xaM y3UHUHr aHgo3a Ba KOuganapu acocuga aManra omupuHumu KepaK. EyHga ^y^THapHUHr xap Supu y3uga xoTHp®;aMHHK, cokhhhhk, Ha^coHufi poxaT xochh KUHumu SuHaH Supra, hkkhhhh TOMOHra

May 21

142

нисбатан уз зиммасидаги бурч ва вазифаларини хам идрок этиши лозим. Айникса, иккисидан дунёга келадиган наслнинг истикболи тугрисида купрок кайгуришлари талаб этилади. Оила, хаётнинг абадийлигини, авлодлар давомийлигини таъминлайдиган, мукаддас урф-одатларимизни саклайдиган, шу билан бирга, келажак насллар етишишига бевосита таъсир курсатадиган тарбия учогидир.

Жамият хаётининг фаровонлиги куп холларда оилаларнинг хаётга кандай таёргарлигида намоён булади. Шунинг учун жамиятнинг ахволи билан оиланинг холи бир-бирига чамбар-чарс богликдир. Шунга кура жамиятдаги норасоликлар тугридан-тугри оилага ёки оиладаги иллатлар тугридан-тугри жамиятга уз таъсирини утказади. Х,ар бир бузилган оила, хар бир етим колган бола, хар бир ёлгиз эркак, хар бир куз ёшли аёл жамиятнинг дардидир, деб бежиз айтилмаган. Агар оила тинч, соглом булса, жамият мустахкам ва баркарор ривожланади. Узбек оиласининг дунёдаги бошка оилаларга ухшаш томонлари куп. Шу билан бирга унинг узига хос жихатлари хам йук эмас. Азалий тушунчалар буйича, никох-илохий ахд, оила - мукаддасдир. Маълумки, Хддиси шарифларнинг муайян кисмида ахлок-одоб, Исмлом дини хам неча асрдирки инсонни тарбиялаш, айникса, болаларга одоб ва ахлокдан пухта тарбия беришни энг мухим вазифа урнида курган. Чунки, жамият аъзоларининг яхши хулкли, халол ва пок булишини орзу килсангу, аммо уша жамиятнинг келажаги булмиш болалар тарбияси хакида кайгурмасак, ниятларимиз сароблигича колаверади.

Бугунги кунда айрим оилаларда маънавий мухитни бузилиши, мехр-окибат, хамжихатликни йуколиб бориши, узаро муносабатларда салбий тенденцияларнинг кучайиб бориши сабабларини урганиш жараёнида куйидаги холатларни аникладик:

биринчидан, оила аъзолари аввало, инсон боласи тугилган кунидан она сутига, ок ураб, ок тарашига, отасининг таъминотига ва бошка хаёт талабларига эхтиёжли эканлигини унутмокдалар ёки мазкур масалага бефарк булиб боришмокда;

иккинчидан, эр ва хотин никохланиб оилали булгандан кейин уларнинг хар бири иккинчиси олдида бир канча вазифани зиммасига олиши масъулиятини англамаётгани ёки суистеъмол килаётгани ва баъзи оилаларда: - оилада эркак кишининг масъулияти, уз ахли аёли олдидаги хам ижтимоий, хам жисмоний, хам молиявий бурчига, фарзандлар тарбиясидаги улуши ва таъсири, оила

May 21

143

MyxHTHHHHr öapKapopnamyBHgaru uöpaT Ba HaMyHaHHHr xonara, ounaga эpкaкнннr MaBKeu nacafiuö öopaeTraHH;

- aen KHmHHHHr ounagaru ypHH, MaKeu, HToaTH Ba ry3an xy^KH, Ha^ocarn py3Fop öomKapyBHgaru gugu, ^apocara, $ap3aHgnap TapöuacugarH MatcynuaTH Ba caroxuaTH, oKHnanuru eTHmMaeTraHu;

yHHHHHgaH, xap 6up maxc aBBaro, ounara эtтн6opннн ohehh paBHmga TyögaH y3rapTHpum KepaK. ^yHKH, ouna at3onapHHH aBBaro h^thmohh ^uxaTgaH XHMoanam, эtзoзпam, Kynnaö-KyBBaraam - 6y maxcaH yHHHr y3HHH эpтaнrн KyHH Ba hcthköohh ynyH MyxHM Ba gon3ap6 экaнпнrннн TymyHHmu Ba aHraamu KepaKnuru;

TypTHHHHgaH, afipuM ounanapga $ap3aHgnap Tapöuacu $aKaT oHanap 3HMMacura WKnaHraH, ouna эpкaкпapн ^yMnagaH, oTanap эca $ap3aHg Tapöuacura 6eэtтн6op öynuö öopaeTraHH.

Catug höh Occ po3uannoxy aHxygaH puBoaT KunuHagu: "Pacynynnox connanoxy anafixu BacarnaM: "X,en 6up oTa y3 $ap3aHgura axmu ogoö ypraramgaH opTHK xaga Kuna onMafigu", gegunap.3

Ounaga эpкaк KHmuHHHr MactynuaTH aroxuga Kafig этнпraн. 3pHHHr y3 xothhh onguga xaM H^THMoufi xaM ^ucMoHHfi, xaM MonuaBHfi öypnu MaB^yg. Annox Taono MapxaMaT KHnagHKH: "...Ynap öunaH ToTyB TypMym KenupuHrro..." ^apxaKHKaT, Hchom gHHH y3 axny aenura HucöaraH axmu MyHocaöaTga öynraH эpкaкпapнн HHcoHnapHHHr энr axmunapu Karopura Kymagu. By xaKga Pacynynnox (c.a.B.) myHgafi ge6 MapxaMaT KunagunapKH: "CronapHHHr HHHHrrogaru axmu эpкaк y3 axnu aenura HucöaTaH axmu MyHocaöaTga öynraHHgup. MeH эca y3 ax^HMra cronapgaH Kypa axmupoK MyHocaöaTgaMaH".

Ounaga oTaHHHr ouna paxöapu cu^araga MatcynuaTH aroxuga axaMHaTra эra. Annox Taono эpкaк KHmuHH ^ucMoHHfi Ba pyxufi ^uxaraapu öunaH ouna paxöapu öynumra moc khhhö apaTraH. Annox Taono эpкaк KHmura ounageK MyKaggac gaproxra paxöap öynum Ba3H$acuHH WKnaö, KyptoHH KapHMga myHgafi MapxaMaT KunraH: "3pKaKnap xoTHHnap ycTHgaH(ouna öomnHFH cu^arnga gouMHfi) kohm TypyBHHnapgup. Caöaö-Annox ynapHHHr afipuMnapu ^pKaKnap)HH afipuMnapu (aennap)gaH (öat3H xycycuaraapga) opTHK KH^raHH Ba ^pKaKnap y3 ounacura) y3 moh MynKHgaH cap$ khhhö TypHmnapHgHp."4(Huco cypacu, 34-oaT) 3pKaKnap y3 aeHnapHHHHr afiönapHHH öepKHTuö, ounaHHHr öapgaBoM öy^umnuruHH Ky3ga TyTraH xonga ynapra naHg-HacuxaT khhhö

3 ^awx Myx,aMMa,q Cogw^ My^aMMag Wcy^. BaxTMep ow^a.T., "Hilol-Nashir", 2019. 360-6eT.

4 Kyp"bOHM KapuM. A.MaHcyp. T.:Hy^noH, 1992.

|_May 21

Republican Scientific and Practical Conference

TypumHHK Syropunagu. naHFaMSapMH3 (c.a.B.) MapxaMaT Kunagunap: "X,en Sup MyMUH y3 MyMUHa aenuHH eMOH KypMacuH. Arap yHHHr xynK arBopugaH SupuHH eKTupMaca, SomKa xynKUHH eKTupumu MyMKHH" 3pKaK KumuHHHr энr KaTTa Sypnu y3 KapaMOFugaruHapHu y3ranapra KapaM SynuS Konumura Hyn KyHMacHHKgup. ^apxaKHKar, эpкaкнapнннr 3HMMacura Ha^aKar axnu aen $ap3gup. naHFaMSapuMH3 (c.a.B.) xagucnapuga^Kumu y3 KapaMOFugarunapuHH Ha$a^acu3 TamHaS KyHumu yHHHr KarraK ryHoxKopnurura KH^oa Kunagu", - geS MapxaMaT KHHraHHap. KyptOHH KapuMga: "...YnapHH (oHanapHu) Metepuga O3HKnaHTHpum Ba KHHHHTHpum OTaHHHr (эpнннr) 3HMMacugagup...", - geS aHTunraH. X,agucga, ASy Mactyg an-AHCopuHgaH HaKH KunuHumuna, Pacynynnox (c.a.B.) "KumuHHHr TonraH mohhhh y3 ounacura cap^namu xaM cagaKa Ba эxсонgнp", - geraHHap.

Ouna MyKaggacnuruHH TatMUHHOBHH SupuHHH omhh - OHa, axnu aenHHHr noKH3anurH, OKunanuru, Mexpy MypyBBaru, cagoKaru Ba Ba^ogopnurugup. Aen Kumu ounaHHHr Sup SyFHHH xucoSnaHagu. Aen эpннннг HToaruga Synumu Ty^afinu napBapguropHHHr po3HHHrura эpнmagн. Y3hhh, эpннн Ba $ap3aHgnapuHH xaM SaxTnu Kunagu. Yhhhh эсa TynHKHurHHa MyxaSSaT, cofhom TypMym, poxar-^apoFar, omohhhk Ba SapKapopnuK SunaH TatMHHnafigu. YMMy CynaHM (p3.)gaH puBoaT KunuHagu, naHFaMSapuMH3 (c.a.B.) MapxaMaT KunagunapKH: "^aficu aen эpн yHgaH po3H SynraH xonga ynca, ^aHHarra Kupagu" (HSh Mo^a puBoaTu). Aen эpннннг Mon-MynKH Ba oSpycuHH caKnamu Ba yfiura Supop KumuHH эpннннr pyxcaracu3 KupuTMacnuru KepaK. HaSuH (c.a.B.) aHTraHnap: "Cu3napra эpкaк Kumuga SynaguraH axmunuK xaKuga xaSap SepaHMH? Y conuxa aengupKH, arap эpн yHra Kapaca xypcaHg Synagu, Syropca HToar Kunagu Ba Supop ^oöra HHKca, yHHHr Mon-MynKHHu Myxo$a3a Kunagu" (ASy-^OByg). Ouna, xaeTHHHr aSaguHnuruHH, aBnognap gaBOMUHnuruHu TatMHHHafigHraH, MyKaggac yp$-ogaraapuMH3HH caKnafiguraH, my SunaH Supra, Kena^aK Hacnnap eTumumura SeBOCHTa Tatcup KypcaraguraH TapSua ynoFugup.

Ounaga OTa-OHa $ap3aHg TapSuacu ^apaeHHHH y3 xonura TamnaS KyHMacnuru KepaK. Oap3aHguHH rygaKnurugaH napBapum khhhS, yHH ok mbhS, ok TapaS Boara eTKa3uS, yHHHr KaMOHOTH Hynuga ®oh KyfigupuS, KacS-Kopnu, yfinu-^ohhh KHHumrana Som-Kom Synumu OTa-OHaHHHr MexpuHH y3ura xoc KypuHumugup.

Eona OTa-OHacu xy3ypuga OMOHargup, yHHHr KanSu noKH3a raBxapgup. Arap yHra axmunuK yprarunca, ymaHgafi ynFaagu. YHHHr caBoSura OTa-OHacu Ba MypaSSuHCH mepuK Synagu. Arap eMOHHHKKa yprarunca, yHHHr ryHoxura OTa-OHacu Ba MypaSSuHCH mepuK

May 21

145

öynagu. fflyHgafi экaн, öonaHH eMoHHHKgaH caKgam, yHra TatnHM-Tapöua öepum, axmu axnoKHH ypraTHm, yTKHHHH na33aTnapra KH3HKumHra ogaTnaffrapMacnHK, Moggufi öofinHKKa py^y Kyfiumura fiyn KyfiMacnHK 3apyp. Tokh $ap3aHg ynFafiuö öofinHK opTHgaH rorypuö yMpHHH 3oe KeTKa3MacHH.

Kena^aK aBnog Tapöuacu öy myHnaKH Tä^puöa, oggufi KypcaTMa Ba öunHMnap ^aMnaHMacu эмac, öanKH y3uga guHHfi-axnoKufi, THööueT, этнкa, ncuxonorua, negarorHKa Kaöu coxanapura oug öunuMnapHH KaMpaö onaguraH MypaKKaö Ba my öunaH öupra MatcynuaTnu ^apaeH экaнпнrннн yHyTMacnurHMro gapKop.

REFERENCES

1. Y3öeKHcTOH PecnyönHKacu npe3ugeHTH fflaBKaT Mup3HeeBHHHr "KaMonoT" emnap H^THMoufi xapaKaTHHHHr IV KypyHTofiugaru HyTKH.lHwnb, 2017 fi.

2. Mup3ueeB ffl.M.BywK Kena^;arHMH3HH Mapg Ba onu^aHoö xanKHMH3 öunaH öupra KypaMH3.-TomKeHT.:y3öeKHcToH, 2017.

3. KyptoHH KapHM. A.MaHcyp h3oxhh Tap^HMacu, Hhco cypacu, 34-oaT.

4. Aögypay^ OmpaT. Ouna eKH ouna öomKapum TapTHönapu. T.:"MatHaBHaT",1998.

5. Aögyrna ABnoHHfi.TaHnaHraH acapnap.T.: "Ma'naviyat" 2009

6. Cofhom aBnog - öu3HHHr Kena^arHMH3. TomKeHT.:Aöy Ahh höh Chho.,2000.

7. fflafix MyxaMMag CogHK MyxaMMag Mcy^.CoFnoM öona. T., "Hilol-Nashir",

8. fflafix MyxaMMag CogHK MyxaMMag Mcy$. BaxTuep ouna.T., "Hilol-Nashir",

9. "Oap3aHg Tapöuacuga oTaHHHr MatcynuaTH, Ba3H$acu Ba Ma^öypuaTH: MyaMMo Ba enHM" PecnyönHKa H^Mufi-aManufi aH^yMaHH MaKonanapu TynnaMH TomKHT.2018.

10. Akhbhc ^.C. O^oBcKaa hwöobb. M.:npo$H3gaT,1989.

2019.

2019.

|_May 21

Republican Scientific and Practical Conference

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.