Научная статья на тему 'ЁШ РАҲБАРЛАРДА СТРЕССГА БАРДОШЛИЛИКНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ ВА ТЕХНИКАЛАРИ'

ЁШ РАҲБАРЛАРДА СТРЕССГА БАРДОШЛИЛИКНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ ВА ТЕХНИКАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Психологические науки»

349
106
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
стресс даражасини оптималлаштириш / психо-эмоционал стресс коррекцияси / стрессни олдини олиш / стрессга қарши усуллар / стрессни бошқариш / жисмоний стрессни камайтириш усуллари / стрессни биокимѐвий камайтириш усуллари / стрессни камайтиришнинг физиологик усуллари / психологик стрессни камайтириш усуллари

Аннотация научной статьи по психологическим наукам, автор научной работы — Лола Усманбековна Инагамова

Мақолада бошқарувда стресс ва уларнинг оқибатларини бартараф этишга қаратилган усуллар моҳияти очиб берилган. Аутоген машқларни олиб бориш ва стрессга бардошлилик компетенциясини шакллантиришга қаратилган технологиялар асослаб берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЁШ РАҲБАРЛАРДА СТРЕССГА БАРДОШЛИЛИКНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ ВА ТЕХНИКАЛАРИ»

^^pecialists^n^heFieldoimeSmePmem

ЕШ РАХ,БАРЛАРДА СТРЕССГА БАРДОШЛИЛИКНИ ОПТИМАЛЛАШТИРИШ УСУЛЛАРИ ВА ТЕХНИКАЛАРИ

Лола Усманбековна Инагамова

Ёшлар муаммоларини урганиш ва истиккболли кадрларни тайёрлаш институти

таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Маколада бошкарувда стресс ва уларнинг окибатларини бартараф этишга каратилган усуллар мохияти очиб берилган. Аутоген машкларни олиб бориш ва стрессга бардошлилик компетенциясини шакллантиришга каратилган технологиялар асослаб берилган.

Таянч сузлар: стресс даражасини оптималлаштириш, психо-эмоционал стресс коррекцияси, стрессни олдини олиш, стрессга карши усуллар, стрессни бошкариш, жисмоний стрессни камайтириш усуллари, стрессни биокимёвий камайтириш усуллари, стрессни камайтиришнинг физиологик усуллари, психологик стрессни камайтириш усуллари.

ХХ аср бошларида, америкалик физиолог У. Б. Кеннон ташки таъсирларга жавобан тананинг физиологик доимийлигини саклаб колиш кобилияти сифатида таърифланадиган "гомеостазис" тушунчасини терминологияга киритди. Шу билан бирга совет физиологи И. П. Павлов организмнинг мухитга мослашувининг яхлитлиги ва узлуксизлиги хакида фикр билдирди, тез орада унинг гипотезаси экспериментал йул билан тасдикланди

[9].

1936 йилда физиологларнинг олдинги тадкикотлари асосида умумий мослашув синдроми концепциясини биринчи булиб канадалик физиолог Г. Селье ишлаб чикиб, машхурликка эришади, тез орада "умумий мослашув синдроми" атамаси "стресс" билан алмаштирилади [16].Илмий адабиётларнинг тахлили шуни курсатдики, рахбарларнинг касбий фаолиятида стрессга бардошлиликни урганиш буйича куп тадкикотлар тупланган [5]. Лекин шу билан бирга куп муаллифлар ушбу психологик ходисани урганишда концептуал ва методологик асосларнинг мураккаблиги, номувофиклиги ва камлигини кайд этадилар.

Р.Лазарус назариясига кура, стресс физиологик ва психологик булиши мумкин, бунда физиологик стресс

April 21-22

530

^^pecialists^n^heFieldoimeSmePmem

тананинг гомеостатик жараёнларида, психологик стресс эса шахснинг атроф-мухит билан узаро муносабатларида ифодаланади. Кейинчалик Р.Лазаруснинг гоялари асосида стресс турларини тушунишга замонавий ёндашувлар ишлаб чикилди (В.В.Бодров, Ю.В.Щербатых, Д.Н.Исаев), бу ёндашувларда психологик стресс куйидагиларга булинади [14]: миссий (эмоционал) стресс, ахборот стресси, ташкилий стресс.

Диккатимиз стресснинг сунги тури - ташкилий стрессга купрок каратилган. Шундай килиб, Миллий шимоли-гарбий сугурта компанияси томонидан ходимлар уртасида утказилган суров натижаларига кура, уларнинг туртдан бир кисми хаётларида стресснинг асосий манбаи деб ишни хисоблашлари курсатилган, туртдан уч кисми эса ишдаги стресс таъсирининг интенсивлиги йил сайин ортиб боришини таъкидлаган [15].

Х,олат назоратининг энг самарали воситаси - бу рухий холатни оптималлаштиришнинг турли усуллари ва техникаларидир.

Хрзирги вактда психоэмоционал стрессни коррекциялашнинг куплаб усуллари ва техникалари мавжуд булиб, асосий масала бир томондан, ёш рахбарларнинг индивидуал хусусиятларига, бошка томондан, маълум бир шароитда мавжуд булган шу ерда ва шу дамдаги реал шароитларга мос келадиганларни усул ва техникаларини танлашдадир.

Купгина ёш рахбарлар стрессни камайтириш техникаси хакида билимларга эга булишларига карамасдан, уз хаётларида стрессни бошдан кечиришади. Билимлар паст самарадорлик билан тартибсиз кулланилади, харакатнинг механизмлари ва тамойиллари тизимли ва чукур тарзда англанилмайди.

Касбий стрессга алохида эътибор (ингл. - "occupational stress") бир катор сабабларга эга, бу биринчи навбатда, ахолининг фаол кисми орасида ногиронликка олиб келадиган касалликлар ва стресс этиологияси бузилиши сонининг ортишидир [4], бундан ташкари, "инсон-инсон" тизими касблари [15], хусусан рахбарлар учун хос булган касбий зурикиш пайдо булади.

Психологияда касбий стресснинг таърифларидан бирига кура, бу -инсоннинг мехнат фаолиятидаги турли хил стрессли вазиятларга рухий ва жисмоний реакция шаклида ифодаланган турли хил феномендир [30].

Замонавий психологияда куплаб концепциялар ва касбий стресснинг мос моделлари мавжуд. Касбий стресснинг купгина концепцияларининг ишланганлик даражаси стресс реакцияларининг ривожланишида иштирок этадиган

April 21-22

531

воситачилик омилларини ёки шахсий фазилатларни урганиш зарурияти билан боглик. Асосий моделлар орасида Ж.Р. Олдхэм ва Ж. Хакманнинг мехнатнинг субъектив таркибий кисмларининг аддиктив модели, К. Паркеснинг шахсий модераторлар модели, Р. А. Карасекнинг масъулият ва назоратнинг икки омилли модели, Й. Зигристнинг харакатлар ва кучларнинг номутаносиблик модели ва бошкаларни ажратиб курсатиш мумкин [1].

Шубхасиз, бу феноменнинг куплаб концепциялари ва таърифлари ноаниклик таассуротини ва хатто "стресс" тушунчасининг мазмунан хиралашишини келтириб чикаради. Шундай килиб, касбий стресс мехнат фаолиятидаги кийин вазиятларда инсон хаётидаги узгаришлар билан боглик фактлар ва кузатишларни ифодалаш учун "ёрлик" вазифасини утовчи психологияда кенг кулланиладиган атама сифатида пайдо булади [9].

Аммо "стресс" тушунчасини ва куплаб психологик концепцияларни аниклашнинг мураккаблигига карамасдан, бизнинг фикримизча, етарлича концептуал ва эмпирик жихатдан асосланган касбий стресснинг маълум моделларини тахлил килиш мухим урин тутади.

Касбий стрессни юзага келтирувчи турли омилларни урганишга мурожаат киладиган булсак, бизнинг фикримизча, таркибий ва концептуал томондан энг мукаммал омиллар таснифини Ю.В. Щербатых таклиф этган. У барча омилларни объектив (ходимнинг шахсий фазилатларига кам боглик) ва субъективга (уларнинг ривожланиши ходимнинг шахсига боглик) ажратишни таклиф килади. Объектив омилларга ишлаб чикариш мухитининг зарарли хусусиятлари, огир мехнат шароитлари ва хавфли холатлар (фавкулодда вазиятлар) киради.

Уз навбатида, субъектив омиллар икки гурухга булинади: шахслараро ва шахснинг ички стресслари. Биринчи гурух хамкасблар, кулостидагилар ва рахбарият уртасидаги мулокот билан ифодаланади, шунинг учун, масалан, рахбар учун кулостидагиларнинг пассивлиги, лаёкатсизлиги, масъулиятсизлиги ва хоказолар стресснинг манбаига айланади.

Шахснинг ички стресслари касбий, шахсий характердаги ва ходимларнинг соматик касалликлари билан бозлиц булган стрессларга булинади. Стресснинг касбий сабаблари билим, куникма ва кобилиятлар етишмаганда (купинча янги ишчининг стресси деб аталади), шунингдек, ходим томонидан амалга оширилган саъй-харакатлар учун мукофотлашда адолатсизлик хисси пайдо булади. Шахсий характер сабаблари узига паст бахо бериш, ишончсизлик,

April 21-22

532

ноаникдикка чидаб тура олмаслик ва бошкалар, яъни индивидуал ва шахсий сифатлари билан боглик. Соматик согликнинг ёмонлашуви билан боглик сабабларга келсак, бунга мехнат фаолияти самарадорлигини пасайтирувчи сурункали ва уткир касалликларни киритиш мумкин, бу эса ишни йукотиш ва иш хакининг пасайиши хавфини тугдиради [18].

Шундай килиб, долзарблик нафакат стрессни урганишда ифода этилган, балки у билан курашиш механизмларига хам эътибор каратиш лозим, бу инсоннинг физиологик ва психологик холатига стресснинг салбий таъсирини бартараф этишга имкон беради.

А. Б. Леонова томонидан утказилган тадкикотлар [18] шуни курсатадики, касбий зурикиши бор рахбарларда стрессни бошдан утказиш буйича асабийлашиш, депрессив хислар, уйку бузилишлари куринишида юкори курсаткичлар кузатилган.

Бундан ташкари, рахбарларда энг куп учрайдиган касалликлар - невротик бузилишлар, невроз ва неврастения булиб, уларда стрессни енгишнинг чекиш ва спиртли ичимликларни истеъмол килиш каби ноадекват формалари кузатилган [1].

Илмий адабиётларда рахбарларда стрессни келтириб чикарувчи 40 га якин омиллар мавжуд булиб, уларнинг айримлари нафакат касбий фаолият (оиладаги муаммолар, ёшга боглик инкирозлар, ички низолар ва бошкалар) билан боглик [19].

Шу муносабат билан, рахбарларда стрессни олдини олиш ва уни енгишнинг мухимлиги долзарб масаладир, уни хал килиш нафакат стрессли вазиятларда эмоционал хаяжонни пасайтиришга, балки улар орасида психоневрологик ва физиологик касалликларнинг пайдо булиш хавфини камайтиришга имкон беради.

Психологик адабиётларда стрессга карши таъсирнинг куйидаги кенг таркалган таснифини учратишингиз мумкин (1-расм).

Стрессни камайтиришнинг жисмоний усулларини куриб чикадиган булсак, хаммом ва сув муолажалари - бу стрессга карши курашишнинг ажойиб усулларидандир. Зарурий дозаларда куёш ваннаси хам асаб тизимига, рухий ва жисмоний согликка фойдали таъсир курсатади.

Стрессни енгиллаштирадиган биокимёвий усулларга фармакологик препаратларни, доривор усимликларни, ароматерапияни кулланилишини киритиш мумкин. Валериана, лаванда, лимон бальзами, тинчлантирувчи хусусиятга эга хидлар энг машхур

April 21-22

533

текширилган воситалардандир. Ароматерапиядан фойдаланганда, хддларга нисбатан индивидуал токатсизликни хдсобга олиш керак.

1-расм. Стрессни нейтраллаштириш услублари таснифи

Стрессни бошкаришнинг физиологик усуллари юрак-кон томир тизимига, нафас олиш ва мушак тизимларига таъсир килади. Буларга массаж, акупунктура, жисмоний машклар, мушакларни бушаштириш, нафас олиш техникалари киради. Мунтазам жисмоний тарбия билан шугулланиш ёшга, жинсий хусусиятларга, темпераментга, мавсумга мос келиши керак. Ёзда бу кайфиятни яхшилайдиган очик сувда сузиш, куёш ваннаси, велосипедда учиш, пляжда волейбол уйнаш, табиатда сайр килиш, яъни гиподинамия (организмнинг мушаклар фаолиятидаги заифлашуви) ни пасайтириш. Жисмоний тарбия ва спорт психологик стрессни олдини олиш ва коррекциялашда мухдм омил хдсобланади. Стрессли жараёнлардаги жисмоний фаоллик стрессга жавоб (кочиш ёки курашиш стратегияси) реакцияси булиб, у генетик жихдтдан шартлангандир. Жисмоний тарбия машклари янги стимулларга эътиборни каратади ва муаммонинг долзарблигини пасайтиради. Спорт юрак-кон томир тизими, асаб тизимини фаоллаштиради хдмда иммун тизимининг фаоллигини оширади. Тананинг фаоллиги ижобий хдс-туйгуларни, яхши кайфиятни келтириб чикаради. Нокулай шароитларнинг пайдо булишига каршилик курсатишга умумий жисмоний тайёргарлик даражасининг таъсири хдкдкати махсус далилларни талаб килмайди. Спорт билан шугулланиш, турли чиниктирувчи техникалар стрессга карши яхши самара беради.

April 21-22

534

Стресс, айсбергнинг учи сингари, факат одамнинг чукур психологик муаммолари мавжудлигини курсатади ва стресс терапиясини факат муаммонинг аломатларини йук килишдан иборат деб тушуниш, яна сузиб чикадиган муз блокининг тепасини кесишга уринишга ухшайди. Шу билан бирга, стресс аломатларини пухта тахлил килиш ва синчковлик билан урганиш психологга инсон, унинг тамойиллари ва установкалари, бошкалар билан муносабатлари, утмиши ва хатто келажаги хакида жуда куп мухим маълумотларни бериши мумкин.

Стрессга бардошлилик ёш рахбарга мавжуд холатларнинг салбий таъсиридан келиб чиккан ички стрессни енгиш имконини беради.Бу эса охирги пайтлардаги стрессга бардошли хулк-атворни шакллантириш ва копинг стратегиялари ёрдамида унга карши курашиш оркали стрессни олдини олишнинг назарий ва амалий жихатлари долзарблигини келтириб чикарди.

Стресснинг бошкарув фаолиятига кучли ва одатда, салбий таъсири билан курашиш ва унинг олдини олиш учун барча чоралар куришни талаб килмокда. Америка, Гарбий Европа ва Япония компаниялари стресс билан курашиш учун бюджетларидан маблаг ажратмокда, улар уз махсус курслар ташкил этиб, ходимларига жамоавий консультациядан тортиб гипнозгача, медитация, йога, спорт, уз-узини ишонтириш каби усуллар ёрдамида стресга карши курашишни ургатмокда.

Исроиллик олим Мули Лаад инсонлар стресс холати билан курашиши мумкин булган олтита канални ажратиб курсатган: Х,иссиёт (эмоционал канал) - инсон уз хиссиётларини мухокама килиб, йиги, хиссиётларни тавсифлаш оркали асабийлашишдан чикиб кетиши мумикн; 2. Акл (когнитив канал) -инсон ахборот олишга харакат килади, режа тузади, вазиятни тахлил килиб, тушунишга харакат килади ва уз эхтиёжларининг тартибини урнатади; 3. Эътикод - инсон динга мурожаат килади; 4. Ижтимоий мухит - инсон уз якинлари ва дустларининг мададига таянади, ижтимоий вазифаларни зиммасига олади; 5. Тана - инсон жисмоний фаолликк, биргаликда харакатга интилади; 6. Тасаввур - тасаввур, кулгу, ижод оркали стрессга карши курашиш. Стрессга карши курашишда инсонда ушбу каналлардан кайси бири устунлик килишини аниклаш лозим.

Ташкилотларда стрессни бошкариш учун куйидаги чораларни куриш тавсия этилади: мониторинг ва кулай ижтимоий - психологик мухит шакллантириш; муайян ходимларнинг кобилиятлари ва имкониятларини хисобга олган холда ташкилий тузилмани

April 21-22

535

оптималлаштириш; карьера (мартаба) ни режалаштириш ва ходимларга уларнинг истикболини изохлаш; ходимларни ташкилотни бошкариш жараёнига жалб килиш, жамоанинг ташкилотдаги барча узгаришлар хакида иложи борича максимал ва шаффоф ахборот олишини таъминлаш ва тескари алока тизимини йулга куйиш; мехнаатни бойитиш; санитария-гигиена меъёрларига риоя этиш; олий ва урта бугиндаги бошкарувчиларги низоларни бошкариш буйича укитиш.

Стресснинг профилактикаси учун тавсия этиладиган воситалардан куйидагиларни санаб утиш мумкин:

1) Уз иш кунини рационаллаштириш;

2) Ишни имкон борича режалаштириш;

3) Ишни бажариш тактикасини алмаштириб туриш;

4) Ваколатларни узатиш оркали ишни енгиллатиш;

5) Ишни уйга олиб бормаслик;

6) Иш вактини узи учун хам, бошкалар учун хам узайтирмаслик;

7) Спорт ва жисмоний тарбияга етарлича ахмият каратиш;

8) Янги кизикишларни топиш;

9) Уз кабинетини тез-тез тарк этиб туриш;

10) Ишда таффуслар килиш;

11) Дам олиш кунлари фаол хордик чикариш.

Бу профилактик тадбирлар инсонларнинг стрессга бардошлилигини оширади, аммо муайян вазиятларда стрессдан муваффакиятли чикишни кафолатламайди.

Стрессни бошкаришнинг уч хил йули мавжуд: тана оркали, психика оркали ва хаёт оркали.

Тана оркали стрессни бошкариш жисмоний фаолликни назарда тутади. Стрессни бошкаришда энг яхши жисмоний амалиёт йоганинг турли йуналишлари саналади. Чунки у тана ва психикага "юмшок" таъсир курсатади. Гап шундаки, стресс - организмнинг турли тизимларидаги зурикиш. Стрессда гормонлар - адреналин, кортизол ва бошкалар даражаси кутарилади, кон босими ошади ва катта жисмоний нагрузка аксинча зарар етказиб куйиши мумкин. Бундан ташкари йога билан шугулланиш турли органлар ва тизимлар фаолиятини яхшилайди, тана ва рухий холатнинг уйгунлигини таъминлайди, шу сабабдан у хис-туйгуларни бошкаришда жуда кучли восита саналади.

Шуни алохида таъкидлаб утиш керакки, стресс билан тана оркали курашишда хамма учун универсал восита

April 21-22

536

мавжуд эмас. Х,ар бир шахс ва унинг организми узига хос булиб, бунда индивидуал ёндашув талаб килинади.

Стрессни камайтириш стратегиялари:

Кучли эмоционал реакциялар (масалан, газабланиш) стресс туфайли келиб чикадиган безовталикни юмшатиш кобилиятига эга. Аммо булардан ташкари, стрессни енгиллаштирадиган зарарли ва безарар куплаб усуллар мавжуд. Стрессни енгувчи соглом усуллар каторига куйидагилар киради:

1) йиглаш огрикни енгишга каратилган уринишнинг биринчи боскичидир. Йиглаш тарангликни йукотишга ва психологик нокулайликдан халос булишга ёрдам беради, таранглашган мушакларни бушаштиради, одамнинг эхтиёжларини хис килишга имкон беради. Шу муносабат билан, стрессни енгиллаштиришнинг ушбу усулига оид баъзи бир гапларни мухокама килиш уринли: аксар холларда "Кузёшлар кайгуга ёрдам бермайди!", "Йиглама, эркаклар йигламайдилар!" тарикасидаги эътикодлар стрессни енгишга халакит беради ва соглик билан боглик муаммоларини келтириб чикаради;

2) жисмоний фаолият. Юриш, раксга тушиш, теннис, сузиш - хар кандай жисмоний машклар хам стрессни енгиллаштиради;

3) интенсив мехнат фаолияти. Мунтазам уй ишлари - идишларни ювиш, кийимларни ювиш, девор ва эшикларни буяш, турли хил хунармандчилик ишлари - муайян вазифани бажаришга энергия сарфлаш оркали стрессни енгиллаштиради;

4) кечинмаларни огзаки баён килиш. Бирор киши узини безовта килаётган нарсани баланд овоз билан айтганда, огзаки сузларнинг узи кескинликнинг йуколишига олиб келади. Машинада ёки квартирада, кимсасиз пляжда, урмонда ёлгиз утириб, уз азоб-укубатларни баланд овозда айтиш тинчлантириши ва хатто шифобахш таъсирга хам эга булиши мумкин;

5) муаммони хал килиш учун бошкалар билан хамкорлик килиш. Бирор киши бошкаларга уз муаммолари, хиссиётлари ва кийинчиликлари тугрисида хабар берганда, уларнинг иштирокининг узи стрессни енгиллаштиради;

6) хазил-мутойиба. Вазиятга бошка томондан караб, унинг узи учун бемаънилигини таъкидлаш керак. Бундай пайтда вазият устидан кулинг. ^ийин вазиятни унчалик жиддий булмаган, хатто ахмокона шароитда тасаввур килинг;

7) хобби. Енгил адабиётларни укиш, телевизор куриш, уйин уйнаш ва севимли машгулотлар психологик хордик чикариш

вазифасини бажаради;

April 21-22

537

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022

Google Scholar indexed Prospects for Training International

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-258-267 Specialists in the Field of Transport

8) адабиёт. Шеърият, наср ва журналларни укиш - стрессни самарали равишда енгиллаштиради;

9) мусика. ^изикдшларингиз кандай булишига карамай, севимли мусикангизни тинглаш салбий хис-туйгуларни бартараф этишга ёрдам беради;

10) дам олиш. Баъзан бир муддат умуман хеч нарса килмаслик фойдали булади. Хдтто ичингизда хисоблаш каби киска танаффуслар, бирон бир харакат килишдан олдин чукур нафас олиш уз хиссиётларингизни енгишга ёрдам беради;

11) релаксация. Олимларнинг таъкидлашича, энг самарали бушашиш усуллари медитация, мушаклар бушашиши, аутоген машгулотлар ва уз-узини гипноз килишдир;

12) муаммоларни хал килиш. Инсон томонидан энергия муаммони тахлил килишга йуналтирилса, стресс камаяди, чунки кийин хаётий вазиятнинг сабаблари хакида тафаккур килинади. Инсон узи учун муаммони хал килишнинг турли усулларини куради, натижада у узини ожиз хис килмайди.

Одамлар томонидан ишлатиладиган стрессни енгиллаштирадиган уз-узига зарар етказишга хизмат килувчи усуллар хам мавжуд (чекиш, спиртли ичимликлар ичиш, гиёхванд моддаларни ва кучли дориларни кабул килиш, хавфли саргузаштларни кидириш, бепарволик) [20,21].

REFERENCES

1. Большаков В.Ю. Психотренинг: социодинамика, игры, упражнения. - СПб.: Социально-психологический центр, 1996.

2. Вассерман Л.И., Ерышев О.Ф., Клубова Е.Б. Психологическая диагностика индекса жизненного стиля. - СПб.: СПбНИПНИ им. В.М.Бехтерева, 2005. С. 50.

3. Водопьянова Н. Е., Старченкова Е. С. Синдром выгорания. Диагностика и профилактика: практическое пособие. - М.: Юрайт изд. 3-е, исправ. и доп., 2017. 343 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Зайцева Т. Теория психологического тренинга. - М.: Речь, 2002.

5. Зильберман П.Б. Эмоциональная устойчивость оператора // Очерки психологии труда оператора. — М., 1974.

6. Карелин А. Большая энциклопедия психологических тестов. - М.: Эксмо, 2007. 416 с.

7. Киричук Н.А. Тренерский сундучок. - Новосибирск: Ин-кварто, 2001.

8. Крюкова Т.Л., Куфтяк Е.В. Опросник способов совладания (адаптация методики WCK)// Журнал практического психолога. - М., 2007.№3. С. 93-112.

April 21-22

538

Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 1 | 2022

Google Scholar indexed Prospects for Training International

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-258-267 Specialists in the Field of Transport

9. Кузнецова Е.В., Петровская В.Г., Рязанцева С.А. Психология стресса и эмоционального выгорания : учеб. пособ. для студ. факультета психологии. / Е,В. Кузнецова, В.Г. Петровская, С.А. Рязанцева. - Куйбышев, 2012. - 96 с.

10. Макшанов С.И., Хрящева Н.Ю. Психогимнастика в тренинге. - СПб., 1993.

11. Марасанов Г.И. Социально-психологический тренинг. - М.: Совершенство, 1998.

12. Михеева А. В. Стрессоустойчивость: к проблеме пределения// Полилингвиальность и транскультурные практики. 2010. №2.

13. Осин Е.В., Леонтьев Д.А. Диагностика переживаний в профессиональной деятельности: валидизация методики// Организационная психология.2017.Т.7., №2. С. 30-51.

14. Прутченков А.С. Социально-психологический тренинг межличностного общения. - М.: Эксмо-Пресс, 2001.

15. Рассказова Е.И., Гордеева Т.О., Осин Е.Н. Копинг-стратегии в структуре деятельности и саморегуляции: психометрические характеристики и возможности применения методики СОПЕ// Психология. Журнал Высшей школы экономики. 2013.№1. С. 82-118.

16. Селье, Г. Стресс без дистресса / Г. Селье ; общ. ред. Е. М. Крепса ; предисл. Ю. М. Саарма; пер. с англ. А. Н. Лука, И. С. Хорола. - Москва : Прогресс, 1982. - 126 с.

17. Щербатых Ю.В. Психология стресса и методы коррекции. - СПб,: Питер, 2008. 256 с

18. Леонова А.Б., Капица М.С. Методы субъективной оценки функциональных состояний человека // Практикум по инженерной психологии и эргономике/ под ред. Ю.К. Стрелкова. - М., 2003. - С.136-166.

19. Northwestern National Life Insurance Company (U.S.). Employee burnout : America's newest epidemic. Minneapolis, MN : Northwestern National Life Insurance Co., ©1991.

20. Уразбаева Д., Мадаминова Д. Психика ва саломатлик. Материалы Х Международной научно-практической интернет-конференции «Тенденции и перспективы развития науки и образования в условиях глобализации»: Сб. науч. трудов. - Переяслав-Хмельницкий, 2016. - Вып. №10. -С. 328-329

21. Уразбаева Д., Эшимметова Ш.Стресс-психологик муаммо сифатида. "Бошлангич таълимнинг долзарб муаммолари" (Республика илмий амалий конференция дастури). - Урганч: УрДУ, 2011. - Б. 127- 129.

April 21-22

539

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.