Научная статья на тему 'Научно-теоретическая интерпретация причин, вызывающих стресс и стрессовые состояния'

Научно-теоретическая интерпретация причин, вызывающих стресс и стрессовые состояния Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
95
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
стрессоустойчивость / стресс / физиологический стресс / психоэмоциональный стресс / психическая устойчивость / социальная адаптация / профессиональный успех. / resistance to stress / stress / physiological stress / psychoemotional stress / mental stability / social adaptation / professional success.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Лола Усманбековна

В статье рассматриваются проблемы стрессоустойчивости как самые ценные ресурсы – это здоровье, благополучие, трудоспособность. Этой ценой современные руководители расплачиваются за свои ежедневные физические, эмоциональные и умственные нагрузки, и такая ситуация приводит к увеличению стрессовых ситуаций. В статье исследуются научные и теоретические аспекты стресса и стрессоустойчивости на профессиональную деятельность а также способы их преодоления.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Scientific and theoretical interpretation of the causes of stress

The article discusses the problems of stress resistance as the most valuable resources are health, well-being, and ability to work. This is the price today’s leaders pay for their daily physical, emotional and mental stress, and this situation leads to an increase in stressful situations. The article examines the scientific and theoretical aspects of stress and stress resistance in professional activities, as well as ways to overcome them.

Текст научной работы на тему «Научно-теоретическая интерпретация причин, вызывающих стресс и стрессовые состояния»

Жaмият вa иннoвaциялap -Общество и иннoвaции -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Scientific and theoretical interpretation of the causes of stress

Lola INAGAMOVA1

Academy of Public Administration under the President of the Republic of Uzbekistan

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received April 2021 Received in revised form 20 April 2021 Accepted 15 May 2021 Available online 15 June 2021

Keywords:

resistance to stress, stress,

physiological stress, psychoemotional stress, mental stability, social adaptation, professional success.

The article discusses the problems of stress resistance as the most valuable resources are health, well-being, and ability to work. This is the price today's leaders pay for their daily physical, emotional and mental stress, and this situation leads to an increase in stressful situations. The article examines the scientific and theoretical aspects of stress and stress resistance in professional activities, as well as ways to overcome them.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Cтpecc вa стресс xoлaтини вужудга кeлтиpyвчи caбaблapнинг илмий-нaзapий тял^ини

_ АННОТАЦИЯ_

Клит cyзлap:

С^есст бapдoшлилик, стресс,

физиологик стресс, псжоэмоциомл стресс, pyx^ бapк;apopлик, ижтимоий мocлaшyв, гасбий мyвaффa;ият.

MaK^a 6угунги дoлзapб MyaMMo булган согли;, узини яxши хис ;илиш, иш ;обилияти - бизнинг киммaтли pecypcлapимизгa бaFишлaнaди. Зaмoнaвий инcoнлap yзлapининг xap кунги жисмоний, эмoциoнaл, aк;лий зypик;ишлapигa ушбу бaдaл билaн xa; тyлaмoк;дa вa бу x,oлaт cтpecc xoлaтлapининг кyчaйишигa олиб келмокда. Maк;oлaдa cтpeccни вa cтpeccгa бapдoшлиликнинг paxбapлapдa cypyнкaли кечиши нaтижacидa кacбий фaoлият вa yнгa xoc булган xaвф-xaтap oмиллapини вyжyдгa кeлтиpyвчи илмий-нaзapий тaъcиpлap кypиб чи;илиб, yлapни бapтapaф этиш йyллapигa тyxтaб утил^н.

1 Associate professor, Department of "Management Skills", Academy of Public Administration under the President of the Republic of Uzbekistan. Tashkent, Uzbekistan

Science

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations Issue - 2 № 3 (2021) / ISSN 2181-1415

Научно-теоретическая интерпретация причин, вызывающих стресс и стрессовые состояния

_ АННОТАЦИЯ_

Х,озирги вацтда нафацат давлат секторидаги, балки тижорат сох,асида хам ташкилот, корхона, муассасаларнинг ишлаш самарадорлиги куп холларда рахбарларнинг бошцарув царорларини нечогли муваффациятли эканлиги билан белгиланади. Рахбар бошцарув царорларини цабул цилиш ва уларни бажаришни турли-туман ресурслар (молиявий, моддий, инсоний ва бошцалар) дан фойдаланиш имконияти билан амалга ошириш ваколати билан ажралиб туради. Бироц, шу билан биргаликда, рахбарларда у томонидан цабул цилинган бошцарув ва ташкилий царорлар натижавийлиги учун шахсий масъулият ортади. Шу билан бирга, бугунги замонавий рахбар узининг касбий фаолиятида стрессли вазиятлар таъсирига жавоб сифатида юзага чицувчи юцори зурицишни хис цилади.

Келинг, шу уринда стресс атамасининг келиб чицишига тухталиб утамиз. "Стресс" атамаси шоир Роберт Маннингнинг 1303 йилдаги "Handlying Synne" шеърида илк бор тилга олинган (Апчел В.Я., 1999). Ю.Г. Чиркованинг тахминига кура эса (Чирков Ю.Г., 1988), "стресс" сузи анча узоц тарихга эга ва купчилик тахмин цилганидай инглиз тилидан эмас, балки лотин тилидаги stringere - чулгаб олиш сузидан келиб чиццан.

Г. Сельенинг классик таърифига мувофиц, стресс - бу организмнинг унга цуйилган %ар цандай талабига номахсус жавобидир. Бу жавоб юзага келувчи цийинчиликларни бартараф цилишга ва усаётган талабларга мослашишга йуналтирилган организмнинг зурицишиниузида акс эттиради ^е1уе Н., 1938). Бу таърифда "номахсус" атамаси организмнинг хар цандай ташци таъсирга мослашиш мацсадида турли цузгатувчиларга умумий мослашувчан реакциясини англатади. Шу билан стресс Г. Селье тушунчасида стресс организмнинг мухитнинг турли-туман салбий омиллари таъсирига биологик ва физиологик реакцияни узида акс эттиради.

Бундан ташцари, психологик адабиётларда "стресс" тушунчасининг цуйидаги замонавий таърифлари учрайди (Кузнецова Е.В., 2012):

- Стресс - бу психика, организмнинг, умуман олганда, цандайдир экстремал таъсирларни бартараф цилиш учун функционал захираларни кенг сафарбар цилиш билан белгиланадиган узига хос холати.

- Стресс - организмнинг бартараф цилиш ёки камайтиришга интиладиган хавотирли холати.

Ключевые слова:

стрессоустойчивость, стресс,

физиологический стресс,

психоэмоциональный

стресс,

психическая устойчивость, социальная адаптация, профессиональный успех.

В статье рассматриваются проблемы стрессоустойчивости как самые ценные ресурсы - это здоровье, благополучие, трудоспособность. Этой ценой современные руководители расплачиваются за свои ежедневные физические, эмоциональные и умственные нагрузки, и такая ситуация приводит к увеличению стрессовых ситуаций. В статье исследуются научные и теоретические аспекты стресса и стрессоустойчивости на профессиональную деятельность а также способы их преодоления.

Жaмият вa иннoвaциялap - Общество и иннoвaции - Society and innovations Issue - 2 № 3 (2021) / ISSN 2181-1415

- Cтpecc - бу ички xaвoтиp ёки уни бocтиpиш xoлaтини aKc эттиpyвчи пcиxoлoгик вa axлoкий peaкциялap.

- Cтpecc- бу тaxдид солувчи шapoитлapни бapтapaф ;илиш ёки cycaйтиpиш тyFpиcидaги ;apop кaбyл ;илиш, ;очиш ёки тaжoвyзкopлик бyйичa чopaлapни Kyллaшгa олиб кeлaдигaн жисмоний ёки ижтимоий мухит xoдиcacи ёки шapoити.

В.А. Бoдpoвнинг фикpичa, cтpecc тypлapи кyзFaтyвчилapнинг узига xocлигигa богли; paвишдa aжpaтилaди:

- физиологик cтpecc - тaшки мухит пapaмeтpлapининг тeбpaнишидaн юзaгa кeлaди: мexaник (яpaлap, тиpнaлгaн жой, yкoллap вa бoшкaлap), жисмоний (мyшaклapнинг толи;иши, xapopaтнинг yзгapиши вa х.к.), кимёвий (мeдикaмeнтлap, зaxapлap, киcлopoднинг ниxoятдa opтиклиги ёки eтишмacлиги вa х.к.);

- пcиxGэмGциGнaл cтpecc - eтapличa кучли эмoциялap кeчинмaлapи (paнж, к^кув, aйбдopлик, уят, xaвoтиp вa х.к.) билaн чopлaнaди, cтpeccнинг бу тypигa гасбий, эмoциoнaл, пcиxoлoгик, axбopoтгa оид, коммунигатив cтpecc тypлapини киpитиш мумкин (1^см).

1-pacм. Cтpecc тypлapи.

Бугунги кyндa пcиxoлoгик aдaбиётлapдa cтpecc xoлaтини чopлoвчи бapчa oмиллapни объектив вa субъективra aжpaтиш кaбyл килингaн.

Cтpecc aйcбepг чуккиси кaби инcoндa мaвжyд булган чyкyp пcиxoлoгик мyaммoлapнинг мaвжyдлигини кypcaтaди вa cтpecc тepaпияcини унинг cимптoмлapини бapтapaф килишгa олиб кeлaди, xoлoc. Шунинг учун пcиxoлoг cтpecc cимптoмлapини диккaт билaн ypгaниши вa тaxлил килиши лозим, бу унт инсон, унинг тaмoйиллapи вa ycтaнoвкaлapи, унинг aтpoфдaгилap билaн мyнocaбaтлapи, унинг утмиши вa xaттo кeлaжaги тyFpиcидa купгита мухим мaълyмoтлapни бepaди.

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations Issue - 2 № 3 (2021) / ISSN 2181-1415

2-расм. Стресснинг юзага келишидаги объектив сабаблар.

3-расм. Стресс юзага келишидаги субъектив сабаблар.

nilSfipnfp

Uli "v.^ Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations

Issue - 2 № 3 (2021) / ISSN 2181-1415

Д. Фонтана (Фонтана Д., 2005) фикрига кура, рахбарларда касбий стресснинг юзага келиш сабаблари орасида икки тоифадаги стрессорларни куриб чи;иш зарур:

4-расм. Бош;арув фаолиятида стрессорлар гурухининг таснифи.

Адабиётлар тахлили асосида айтиш мумкинки, стрессни нейтраллаш учун психологик ёндашув алохида ахамият касб этади. Шу ну;таи назардан ;уйидаги таснифни келтириш уринли, деб хисоблаймиз:

5-расм. Стрессни нейтраллаштириш усуллари таснифи.

Хулоса урнида айтиш мумкинки, стрессни профилактика ;илиш:

- бу муаммонинг назарий ва амалий аспектларининг долзарблигини;

- бунинг учун стрессга бар;арор ахло; ва стрессни уддалашнинг копинг-стратегиясини шакллантириш;

- бу борадаги илмий-услубий тад;и;отлар олиб бориш заруратини белгилайди.

iMlSf 1РПГР

Ull lv"'" Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations

Issue - 2 № 3 (2021) / ISSN 2181-1415

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Апчел В.Я., Цыган В.Н. Стресс и стрессоустойчивость человека. - СПб.: BMA, 1999. - Б. 86.

2. Кузнецова Е.В., Петровская В.Г., Рязанцева С.А. Психология стресса и эмоционального выгорания: учеб. пособ. для студ. факультета психологии. -Куйбышев, 2012. - Б. 96.

3. Selye H. Experimental evidence supporting the conception of «adaptation energy», - Am. j. physiol.,1938. № 123. - Б. 758-765.

4. Чирков Ю.Г. Стресс без стресса. - М.: ФиС, 1988. - Б. 176.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.