Научная статья на тему 'ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕСТЕГІ МЕДИАЦИЯ ЖАНЖАЛДАРДЫ РЕТТЕУДІҢ ЕРЕКШЕ ТЕТІГІ РЕТІНДЕ'

ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕСТЕГІ МЕДИАЦИЯ ЖАНЖАЛДАРДЫ РЕТТЕУДІҢ ЕРЕКШЕ ТЕТІГІ РЕТІНДЕ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
32
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
медиация / татуласу процедуралары / қылмыстық процесс / азаматтық процесс / келісім шарттары / жанжал / медиаторларды ұйымдастыру / медиация / примирительные процедуры / уголовный процесс / гражданский процесс / условия соглашения / конфликт / организация медиаторов

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Марианна Ивановна Дячук, Айнұр Серікханқызы Рамазанова

Қазіргі Қазақстанда азаматтық және қылмыстық істер бойынша сот талқылауы конституциялық құқықтар мен бостандықтарды қорғаудың негізгі тәсілі болып табылады. Қақтығысушы тараптар өзара тиімді негізде туындайтын қарама-қайшылықтарды өздері пайдаланатын рәсім мен оның нәтіжесін бақылауды жүзеге асыру кезінде дербес реттеуге көбірек қызығушылық танытуда. Бүгінгі таңда татуластыру рәсімдерінің проблемаларына көп көңіл бөлінуде. Бірнеше жыл бойы құқықтық дауларды соттан тыс шешудің маңыздылығы Қазақстанның жоғары мемлекеттік билік органдарының басшыларының сөйлеген сөздерінде атап өтіледі. Сондай-ақ мемлекеттердің құқықтық жүйелеріне делдалдың (медиатордың) көмегімен татуласу рәсімдерін еңгізудің белгілі бір оң тәжірибесі бар. Көптеген дамыған елдерде медиация дауларды сот талқылауымен өзара байланыста реттеудің ерекше нысаны ретінде қолданылады. Алайда, қазақстандық заң тәжірибесінде жанжалдарды реттеудің озық тәсілдерін енгізу аз зерттелген. Қазіргі уақытта медиация дау-жанжалды шешуде кеңінен қолданылуда. Азаматтық, қылмыстық істер мен материалдар бойынша тараптардың арасындағы дауды медиативтік рәсімдер жүргізу арқылы шешу де жиі қолданылуда. Медиацияның негізгі мақсаттарының бірі қоғамдағы қақтығыстарды азайту, авторлардың пікірінше, бұған татуластыру рәсімдері арқылы қолжеткізуге болады. Медиация рәсімі негізінен қылмыстық процестің бәсекелестік және тараптардың теңдігі принципінен байқалады. Күдікті, айыпталушы, сотталушы өзінің кінәлі еместігін немесе кінәлі екендігін еркін айта алады, жәбірленушімен татуласа алады, процестік келісім жасасып, медиация тәртібімен татуласа алады.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕДИАЦИЯ В УГОЛОВНОМ ПРОЦЕССЕ КАК ОСОБЫЙ МЕХАНИЗМ УРЕГУЛИРОВАНИЯ КОНФЛИКТОВ

В современном Казахстане судебное разбирательство по гражданским, так и уголовным делам является основным способом защиты конституционных прав и свобод. Конфликтующие стороны все больше заинтересованы в самостоятельном урегулировании возникающих противоречий на взаимовыгодной основе при осуществлении ими контроля над используемой процедурой и ее результатом. Сегодня проблемам примирительных процедур уделяется значительное внимание. Важность внесудебного разрешения правовых споров на протяжении нескольких лет подчеркивается в выступлениях руководителей высших органов государственной власти Казахстана. Также имеет место определенный, положительный опыт внедрения процедур примирения при помощи посредника (медиатора) в правовые системы государств. Во многих развитых странах медиация существует и применяется как особая форма урегулирования споров во взаимосвязи с судебным разбирательством. Однако в казахстанской юридической практике внедрение передовых способов урегулирования конфликтов остается малоизученной. В настоящее время медиация становится все более широко известным и распространенным методом посредничества в конфликтах. Как по гражданским, так и по уголовным делам и материалам разрешение конфликта между сторонами путем проведения медиативных процедур, все больше находит свое применение. Одна из основных целей медиации снижение конфликтности в обществе, по мнению авторов, может быть достигнута через проведение примирительных процедур. Процедура медиации нашла свое отражение в основном принципе уголовного процесса – состязательности и равноправия сторон. Подозреваемый, обвиняемый, подсудимый могут свободно отрицать свою виновность или признавать себя виновными, примириться с потерпевшим, заключить процессуальное соглашение, соглашение о достижении примирения в порядке медиации.

Текст научной работы на тему «ҚЫЛМЫСТЫҚ ПРОЦЕСТЕГІ МЕДИАЦИЯ ЖАНЖАЛДАРДЫ РЕТТЕУДІҢ ЕРЕКШЕ ТЕТІГІ РЕТІНДЕ»

УДК.343.1(574)

ЦЫЛМЫСТЬЩ ПРОЦЕСТЕГ1 МЕДИАЦИЯ ЖАНЖАЛДАРДЫ РЕТТЕУДЩ ЕРЕКШЕ ТЕТ1Г1 РЕТ1НДЕ

Марианна Ивановна Дячук1

Зац гылымдарыныц кандидаты, С. Аманжолов атындагы Шыгыс К^азацстан университет1 «К^цыцтану» кафедрасыныц цауымдастырылган профессоры, К^азацстан Республикасы Оскемен цаласы, e-mail: marianna_turani@mail.ru

Айнур Сержханцызы Рамазанова

Зац гылымдарыныц кандидаты, С. Аманжолов атындагы Шыгыс К^азацстан университетi «К^цыцтану» кафедрасыныц цауымдастырылган профессоры, К^азацстан Республикасы Оскемен цаласы, e-mail: aynura_9999@mail.ru

Аннотация. K,азiргi К^азацстанда азаматтыц жэне цылмыстыц wтер бойынша сот талцылауы конституциялыц цуцыцтар мен бостандыцтарды цоргаудыц негiзгi тэсл бо-лып табылады. К^ацтыгысушы тараптар взара тиiмдi негiзде туындайтын царама-цай-шылыцтарды вздерi пайдаланатын рэам мен оныц нэтiжесiн бацылауды жYзеге асыру кезтде дербес реттеуге квбiрек цызыгушылыц танытуда.

БYгiнгi тацда татуластыру рэстдерШц проблемаларына квп квцш бвлтуде. Бiрнеше жыл бойы цуцыцтыц дауларды соттан тыс шешудщ мацыздылыгы К^азацстанныц жога-ры мемлекеттж билж органдарыныц басшыларыныц свйлеген свздертде атап втiледi. Сондай-ац мемлекеттердщ цуцыцтыц жYйелерiне делдалдыц (медиатордыц) квмегiмен татуласу рэЫмдерт ецгiзудiц белгл бiр оц тэжiрибесi бар. Квптеген дамыган елдер-де медиация дауларды сот талцылауымен взара байланыста реттеудщ ерекше нысаны £ реттде цолданылады. Алайда, цазацстандыц зац тэжiрибесiнде жанжалдарды реттеу-^ дщ озыц тэсшдерт енгiзу аз зерттелген.

^ K,азiргi уацытта медиация дау-жанжалды шешуде кецтен цолданылуда. Азаматтыц, цылмыстыц wтер мен материалдар бойынша тараптардыц арасындагы дауды медиа-тивтжрэЫмдер жYргiзу арцылы шешу де жт цолданылуда. Медиацияныц негiзгi мацсат-тарыныц бiрi цогамдагы цацтыгыстарды азайту, авторлардыц птртше, буган татуластыру рэсiмдерi арцылы цолжетюзуге болады. Медиация рэсiмi негiзiнен цылмыстыц процестщ бэсекелестж жэне тараптардыц тецдт принцитнен байцалады. ky-Ыктi, ай-ыпталушы, сотталушы взтщ кiнэлi еместтн немесе кiнэлi екендтн еркт айта алады, жэбiрленушiмен татуласа алады, процестж келiсiм жасасып, медиация тэртiбiмен та-туласа алады.

Tyüíh свздер: медиация, татуласу процедуралары, цылмыстыц процесс, азаматтыц процесс, келiсiм шарттары, жанжал, медиаторларды уйымдастыру.

<

ш н

о

<

О

О <

со <

s i н

о

ш ш

МЕДИАЦИЯ В УГОЛОВНОМ ПРОЦЕССЕ КАК ОСОБЫЙ МЕХАНИЗМ УРЕГУЛИРОВАНИЯ КОНФЛИКТОВ

Дячук Марианна Ивановна

Кандидат юридических наук, ассоциированный профессор кафедры «Юриспруденция» Восточно-Казахстанского университета им. С. Аманжолова,

г. Усть-Каменогорск, Республика Казахстан; e-mail: marianna_turani@mail.ru ^ Рамазанова Айнур Серикхановна

Кандидат юридических наук, ассоциированный профессор кафедры «Юриспруденция» Восточно-Казахстанского университета им. С. Аманжолова, г. Усть-Каменогорск, Республика Казахстан; e-mail: aynura_9999@mail.ru

1 Хат-хабарларга арналган автор 216

Аннотация. В современном Казахстане судебное разбирательство по гражданским, так и уголовным делам является основным способом защиты конституционных прав и свобод. Конфликтующие стороны все больше заинтересованы в самостоятельном урегулировании возникающих противоречий на взаимовыгодной основе при осуществлении ими контроля над используемой процедурой и ее результатом.

Сегодня проблемам примирительных процедур уделяется значительное внимание. Важность внесудебного разрешения правовых споров на протяжении нескольких лет подчеркивается в выступлениях руководителей высших органов государственной власти Казахстана. Также имеет место определенный, положительный опыт внедрения процедур примирения при помощи посредника (медиатора) в правовые системы государств. Во многих развитых странах медиация существует и применяется как особая форма урегулирования споров во взаимосвязи с судебным разбирательством. Однако в казахстанской юридической практике внедрение передовых способов урегулирования конфликтов остается малоизученной.

В настоящее время медиация становится все более широко известным и распространенным методом посредничества в конфликтах. Как по гражданским, так и по уголовным делам и материалам разрешение конфликта между сторонами путем проведения медиативных процедур, все больше находит свое применение. Одна из основных целей медиации -снижение конфликтности в обществе, по мнению авторов, может быть достигнута через проведение примирительных процедур. Процедура медиации нашла свое отражение в основном принципе уголовного процесса - состязательности и равноправия сторон. Подозреваемый, обвиняемый, подсудимый могут свободно отрицать свою виновность или признавать себя виновными, примириться с потерпевшим, заключить процессуальное соглашение, соглашение о достижении примирения в порядке медиации.

Ключевые слова: медиация, примирительные процедуры, уголовный процесс, гражданский процесс, условия соглашения, конфликт, организация медиаторов.

MEDIATION IN CRIMINAL PROCEEDINGS AS A SPECIAL MECHANISM FOR CONFLICT RESOLUTION

Marianna Ivanovna Diachuk

Candidate of Legal Sciences, Associate professor of the Department of Jurisprudence Amanzholov East Kazakhstan University, Ust-Kamenogorsk, Kazakhstan; e-mail: marianna_turani@mail.ru

ro m

0 H

1 s

И i

О

>

Ramazanova Ainur Serikhanovna K

Candidate of Legal Sciences, Associate professor of the Department °

of Jurisprudence Amanzholov East Kazakhstan University, Ust-Kamenogorsk, g

Kazakhstan; e-mail: aynura_9999@mail.ru °

m

Abstract. In modern Kazakhstan judicial proceedings of civil and criminal cases is the primary o

B A

mode ofprotecting constitutional rights and freedom. These days conflicting parties are becoming increasingly interested in settling disputes on a mutually advantageous basis on their own, while exercising control over the procedure and its result.

Today, considerable attention has been paid to the problems ofconciliation. The importance ofthe out-of-court settlement of legal disputes has been emphasizedfor several years by the leaders of the highest organs of State power in Kazakhstan. Also, there is some positive experience in introducing conciliation procedures through a mediator in the legal system of countries. In many developed | countries, mediation exists and is used as a specific form of dispute settlement in conjunction with o judicial proceedings. However, introducing the best practices of conflict settlement remains little a studied in Kazakh jurisprudence.

Currently, mediation is becoming an increasing well-know and widespread method of mediation o in conflicts. In both civil and criminal cases and material, the resolution of the conflict between K the parties through mediation procedures is increasingly finding its application. One of the main 4 goals of mediation is to reduce conflict in society, be achieved through consolation procedures. The 5 mediation procedure is reflected in the basic principle of the criminal process - the adversarial 22 nature and equality of the parties. The suspect, the accused, the defendant can freely deny their quilt 3

or plead guilty, reconcile with the victim, conclude a procedural agreement, an agreement to achieve reconciliation through mediation...

Keywords: mediation, conciliation procedure, criminal process, civil process, terms of the agreement, conflict, organization of mediators.

DOI: 10.52026/27885291 2023 75 4 216

CO CN О CN

0.

<

0.

0 ©

1

о

Ш

о

Ой £

IZ

<

Ш H

о -0

<

0

1

о <

CO <

I>

К1р1спе

Эз кукыктарын баска адамдар бузды деп есептейтш Казахстан азаматтарынын кeпшiлiгi, эдетте, коргау Yшiн кукык коргау органдары мен соттарга ЖYгiнедi. Алай-да, сон,гы жылдары жанжалды баска жол-мен шешу YPДiсi байкалуда: олар озбырлык жасайды, борышкерлердi коркыту Yшiн Yшiншi тулгаларды тартады, физикалык жэне психикалык KYш колданады жэне т.б. Эзшщ накты немесе болжамды кукыкта-рын коргаудын мундай эдiстерi кeбiнесе зан бузушылыктармен шектеседi жэне нэтиже-сшде олар занда белгiленген жауапкершЫк-ке экеп согады.

Медиация - дауды (жанжалды) кукык коргау органдарына немесе сотка ЖYгiнбей шешудiн балама эдютерше жататын дау-ларды заннамалык реттеу эдiсi. Казакстан Республикасындагы медиация саласындагы негiзгi нормативтiк кукыктык акт ол Ка-закстан Республикасында медиацияны уй-ымдастыру саласындагы когамдык катынас-тарды реттейтiн «Медиация туралы» 2011 жылгы 28 кантардагы № 401-IV КР Заны бо-лып табылады, сондай-ак онын кагидатта-ры мен тэртабш айкындайды, медиатордын кукыктык мэртебесiн белгшейдь

Казакстан Республикасы Президентiнiн 2021 жылгы 15 казандагы № 674 Жарлыгымен бекiтiлген Казакстан Республикасынын 2030 жылга арналган Кукыктык саясатынын тужырымдамасына сэйкес,2 iс ЖYргiзу занна-масына езгерютер мен толыктырулар енгiзу туралы жэне калпына келтiретiн сот тeрелi-п элементтерiнiн кукык колдану тэжiрибесi - медиация, кукык бузушылыктарды соттан тыс реттеу езеки болып кала бередь Бул ка-жеттiлiк ен алдымен елiмiздiн кылмыстык саясатын iзгiлендiрумен, сондай-ак бтмгер-шiлiк рэсiмдерiн онтайландыру кажеттЫп-нен туындап отыр.

Казiргi уакытта медиация жанжалдардагы

делдалдыктын барган сайын танымал жэне кен таралган эдюше айналуда. Азаматтык та, кылмыстык ютерде де, материалдарда да тараптар арасындагы жанжалды медиация тэртiбiмен шешу жш колданылуда.

Медиациянын негiзгi максаттарынын бiрi - когамдагы жанжалдарды азайту, ав-торлардын пiкiрiнше, татуластыру рэсiмдерi аркылы кол жеткiзуге болады.

Материалдар мен тэсшдер

Гылыми макаланын эдютемелш негiзiн жалпы гылыми (диалектикалык, сипат-тау, салыстыру, талдау жэне синтез, жал-пылау, жiктеу) жэне жеке гылыми (тари-хи-кукыктык, салыстырмалы-кукыктык, формальды-кукыктык, кукыктык модель-деу эдю^ кужаттык талдау) эдiстерi курай-ды. Сонымен катар, макалада эмпирикалык талдау, гылыми танымнын сандык, сапалык жэне арнайы эдiстерi колданылды, онын кемепмен кылмыстык процестегi медиация ерекшелштерш аныктау Yшiн, кылмыстык ютер бойынша медиация келiсiмiн жасау механизмше талдау жасалды. Жога-рыда аталган гылыми зерттеу эдiстерiнiн непзшде кылмыстык процестегi медиация саласындагы колданыстагы заннаманы одан эрi жетiлдiру бойынша усыныстар мен усы-нымдарды енпзе отырып, корытындылар берiледi.

Нег1зг1 ережелер

Медиация рэсiмi Казакстаннын кептеген заннамалык актшершде, сонын iшiнде кылмыстык заннамада кeрсетiлген. Сонымен, Казакстан Республикасынын Кылмыстык кодексiнде3 татуласуга байланысты кылмыстык жауаптылыктан босатуды кeздейтiн 68-бабы бар. Иэ, шынында да кылмыстык занда татуласуга байланысты татуласу жэне кылмыстык жауаптылыктан босату карасты-рылган. Бiрак бул жерде, эрине, сурак туын-

0

1

s ^

н

о

ш ш

2 Об утверждении Концепции правовой политики Республики Казахстан до 2030 года: Указ Президента Республики Казахстан от 15 октября 2021 года № 674 // URL https://adilet.zan.kz/rus/docs/U2100000674, 20.01.2022 года (дата обращения 15.08.2023)

3 Уголовный кодекс Республики Казахстан: Кодекс Республики Казахстан от 3 июля 2014 года № 226-VЗРК// URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/K1400000226 (дата обращения 20.08.2023 года)

дайды - бул жерде медиациянын кажеттшш бар ма?

Жауап карапайым, зан шыгарушы зандар-да непздер мен субъектiлерге кенiрек тYсiнiк бердi, немесе баскаша айтканда, ка-шан, кiм жэне кандай непзде кылмыстык жауаптылыктан босатуга сене алады деген суракка. Сонымен катар, осыган байланы-сты Казакстан Республикасынын Жогаргы Соты Казакстан Республикасы Кылмыстык кодексшщ 68-бабын колдану бойынша сот тэжiрибесiне нормативтiк тYсiндiрме бердi4.

Ягни, бул кылмыстык процесте медиация рэсiмiне юмдер тартылуы мYмкiн екенiн нактылайды. Булар жэбiрленушiмен, арыз берушiмен татуласкан жагдайда гана, онын iшiнде медиация тэртiбiмен татуласкан жэне келтiрiлген зиянды етеген жагдайда гана eлiмге экеп согумен байланысты емес кылмыстык кукык бузушылыкты немесе шагын немесе орташа ауырлыктагы кылмысты жа-саган адамдар. Зан шыгарушы ауыр кыл-мыстар Yшiн кылмыстык жауаптылыктан босатуды да карастырады, бiрак тек белгiлi бiр санаттагы тулгаларга катысты. Бул кэме-летке толмагандар, ЖYKтi эйелдер, жас бала-лары бар эйелдер, жас балаларды жалгыз тэрбиелеп отырган ерлер, елу сепз жастан аскан эйелдер, алпыс Yш жастан аскан жэне eлiмге экеп согумен байланысты емес, адам денсаулыгына ауыр зиян келпрмеген бiрiн-шi рет ауыр кылмыс жасаган ерлер. Мундай босату, егер олар жэбiрленушiмен, арыз бе-рушiмен, онын iшiнде медиация тэртiбiмен татуласса жэне келтiрiлген зиянды етесе мумкш болады. Кылмыстык жауаптылыктан босату кезшде кэмелетке толмаган адамга тэрбиелiк ыкпал етудiн мэжбYрлеу шарала-ры колданылады, ол медиациялык келiсiмге де енпз1^ мYмкiн.

Казакстан Республикасынын жана Кылмыстык процестiк кодексiнiн кабылда-нуымен5 кылмыстык процесте жана тулга - медиатор, кылмыстык процеске катысушы баска тулга ретiнде пайда болды. Бул кылмыстык процестщ прогрессивтi аспекпс деп есептеймiз. Медиация тэртiбi кылмыстык процестщ непзп кагидаты - тараптар-дын бэсекеге кабiлеттiлiгi мен тенд^шен де кeрiнiс табады. ^дшп, айыпталушы, сотталушы ез кiнэсiн мойындамауы мум-кiн немесе кiнэсiн мойындай тура, жэбiр-

ленушiмен татуласа алады, бул жерде про-цессуалдык кел^м, медиация тэртiбiмен татуласуга кол жетюзу туралы келiсiм аркылы ЖYзеге асыруга болады...

Кылмыстык процестiн орбитасы-на тYCкен адамнын KYдiктi, айыпталушы немесе жэбiрленушi болып табылатынына карамастан, онын непзп кукыктары мен мiндеттерiнiн катарына медиация тэртiбiмен кол жеткiзуге болатын татуласу кукыгы да енгiзiлген. Зан шыгарушы жэбiрленушiге, азаматтык талапкерге жэне жауапкерге де осындай кукыктарды камтамасыз еттi. Сон-дай-ак кылмыстык процесте ез eкiлеттiктерi шегiнде медиация ЖYргiзген медиаторлар-дын кукыктары да коргалады. Бул Казакстан Республикасы Кылмыстык процеслк ко-дексiнiн [2] 78-бабында керсетшген, онда медиатордан ез кызметiне байланысты бел-гiлi болган мэн-жайлар бойынша куэ ретш-де жауап алуга болмайды деп кeрсетiлген. Кылмыстык процесте медиатордын кылмыс-тык процеске катыса алатын баска тулга си-якты кылмыстык процестегi кукыктары мен мшдеттерше ерекше назар аударылады.

Медиация сотка дешнп тергеп-тексе-ру барысында да, сотта да болуы мYмкiн. Сондыктан кылмыстык iс бойынша медиа-цияны ЖYргiзуге негiз болган жагдайда, сот тараптарга дауды бейбiт жолмен - медиация тэртiбiмен шешу мYмкiндiгiн де бере алады. Сонымен бiрге, Казакстан Республикасы Бас прокуратурасынын Кукыктык статистика жэне арнайы есепке алу жeнiндегi коми-тетiнiн сощы 3 жылдагы есептерiн карап, медиатордын катысуымен дауларды (жан-жалдарды) шешу бойынша статистикалык деректердiн жоктыгы аныкталды. Бул ретте бiр гана баганды карастыратын статистикалык есеп беру - тараптардын татуласуы туралы ю бойынша iс ЖYргiзудi токтату (КР Кылмыстык процестiк кодексшщ 36-бабынын 1-бeлiгi бойынша), темен кeрсеткiштердi кeрсетедi. Осыган CYЙене отырып, тергеушi (аныктаушы) егер мундай статистикалык деректер жок болса жэне басшылыкка iстiн калай кыскартылганы кызыктырмаса, сотка дешнп ю ЖYргiзуге медиаторды тартудын кажетi жок деп санауы мYмкiн. Осы уакыт-та, соттар шагын жэне орташа ауырлыктагы кылмыстык кукык бузушылыктарды карау жэне шешумен айналысуда [1; с. 182-187].

го гп

0 н

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1

^

И I

О

>

З

А

^

0

1 О Д А

сг

О

ГО А

А

го о го

о

I ©

о

"О А

4 О судебной практике по применению статьи 68 Уголовного кодекса Республики Казахстан: Нормативное Постановление Верховного Суда Республики Казахстан от 21 июня 2001 года N 4 // иКЬ: (дата обращения 20.08.2023 года)

3 Уголовно-процессуальный кодекс Республики Казахстан: Кодекс Республики Казахстан от 4 июля 2014 года № 231-VЗРК// им,: https://adilet.zan.kz/rus/docs/K1400000231, (дата обращения 21.08.2023 года)

N3 О N3

СО

со

CN О CN

0_

<

0.

0 ©

1

о

ш

о

ш IZ

<

ш н

о

<

о

о <

СО <

н

>

Айта кету керек, заннама апелляциялык сатыда да татуласу туралы келiсiмге келуге мYмкiндiк бередь Зан шыгарушы мундай кукыкты ^азакстан Республикасы Кыл-мыстык процестiк кодексшщ 429-бабында камтамасыз еткен [2]. Осылайша, e3i жа-саган кылмыстык кукык бузушылык сал-дарынан кылмыстык процестщ орбитасына тYCкен адам, сотка дешнп жэне сот iс ЖYр-пзудщ кез келген сатысында делдал - медиа-тордын кeмегiмен жэбiрленушiмен татуласа алады деген корытынды жасауга болады.

Сол сиякты медиация рэсiмiн колданудын мундай кукыгы ^азакстан Республикасы К^ылмыстьщ кодексiнiн 68-бабында кездел-ген6, eлiмге экеп согумен байланысты емес, кылмыстык кукык бузушылык немесе ауыр-лыгы орташа немесе ауыр емес кылмыс жа-саган адамдарга катысты орын алады. Дауды немесе жанжалды реттеу туралы келiсiмге келгеннен кейiн кiнэлi адам кылмыстык жа-уаптылыктан босатылуга жатады. Бул жерде бул мэселе сурак тудырмайды жэне Шыгыс ^азакстан облысынын соттарымен колда-нылады.

Барлыгына мэлiм, кылмыстан зардап шек-кендердiн бузылган кукыктарын калпына келтiру, элеуметтiк эдшетилш пен келтрш-ген зиянды етеу азаматтардын конституци-ялык кукыктары мен бостандыктарын сот аркылы коргау максаттарынын бiрi болып табылады [3]. Мысалы, сотта шартты тYPде мерзiмiнен бурын босату немесе бас бостан-дыгынан айыру тYрiндегi жазаны жазанын негурлым женiл тYрiмен ауыстыру мэселе-сш караган кезде осы максатты ЖYзеге асы-ру кызыгушылык тудырады. Кеп жагдайда даудын мэнi жэбiрленушiнiн сотталганнын мерзiмiнен бурын босату туралы eтiнiшiмен келiспеуiнде, себебi сотталушыга талап кою арызы етелмеген, моральдык жаты жэне т.б.

Нэтижелер мен п1к1рталас

2018 жылы Шыгыс ^азакстан облысынын соттары ^азакстан Республикасында бiрiншi рет Yкiмдi орындауга байланысты мэселелер бойынша медиация механизмiн колданды, немесе сотталгандардын шартты тYPде мерзiмiнен бурын босату немесе бас бостандыгынан айыру тYрiндегi жазаны жа-

занын негурлым жещл тYрiмен ауыстыру туралы eтiнiштерiн карау кезiнде.

Занда сотталушынын занда кeзделген жаза мерзiмiнiн бiр бeлiгiн iс ЖYзiнде eтеуi шартты тYPде мерзiмiнен бурын босатуга немесе жазанын eтелмеген бeлiгiн жазанын негурлым женiл тYрiмен ауыстыруга сeзсiз непз бола алмайды деп кeрсетiлген. Бул мэселеш шешу кезiнде соттар жеке ^з^расты камтамасыз етiп, сотталган адамнын мiнез-кулкындаFы он eзгерiстердi багалауы керек7. Бул мэселеш шешуде медиация механизмш колдану сот-талган адамнын да, жэбiрленушi тараптын да конституциялык кукыктарын кортаудын бiр жолы болып табылады8. ^бшесе жэбiрле-нушiнiн келiспеушiлiгi, эаресе eмiрге жэне денсаулыкка карсы кылмыс жасаган кезде, моральдык жагымен де байланысты, оны сотталушы жэбiрленушiден кешiрiм сурай алады, колдан келген ^меки кeрсетуге мш-деттенедi, жэне ол жумыска орналаскан кезде мулдаик шагымды тeлеуге мiндеттенедi. Эйткенi, тYзеу мекемелерiндегi сотталгандар iс ЖYзiнде жумыска орналаспайды, не аз бол-са да табыс табатыны жасырын емес. Талап арызды eтеу, жэбiрленушi тарапты толган-дыратын eзге де мэселелердi шешу мерзiм-дерiн белгiлей отырып, медиация келiсiмiн жасасу кезiнде сотталган адам мерзiмiнен бурын босатылуы немесе бас бостандыгынан айыру тYрiндегi жаза негурлым женiл турiне ауыстырылуы мYмкiн. Мэселен, медиация келiсiмiн жасасканда жэне талап арызды болашакта eтеу шартымен жазаны бас бос-тандыгын шектеумен ауыстыру кезiнде, медиатор мен сот шешiмде шарттар орындал-маган жагдайда медиация келiсiмi бойынша пробация кызметi, жэбiрленушiнiн eтiнiшi бойынша бас бостандыгын шектеудi бас бос-тандыгынан айырумен ауыстыру жэне сот-талганды eзi шыккан тYзеу мекемесiне жiбе-ру усынымымен сотка ж^пуре мшдети. Бул шарт, бiздiн ойымызша, сотталушы медиация келюмшщ шарттарынан жалтарса, колони-яга кайта оралу «кауш» бойынша талап кою-ды реттеу 'ртш барлык шараларды колдануга мумкiндiк беретш негiзгi тетiктердiн бiрi болып табылады. Авторлардын пiкiрiнше, егер талап кою арызымен коса eтелмеген мате-риалдык немесе моральдык зиян болса, сот-

0

1

s ^

н

о

ш ш

6 Сборник Нормативных постановлений Верховного Суда Республики Казахстан c 2012-2021 годы // URL: https://sud.gov. kz/rus/kategoriya/normativnye-postanovleniya-po-godam (дата обращения 15.08.2023 года)

7 О судебной практике условно-досрочного освобождения от отбывания наказания, замены неотбытой части наказания более мягким видом наказания и сокращения срока назначенного наказания: Нормативное постановление Верховного суда Республики Казахстан от 2 октября 2015 года № 6 // URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/P150000006S (дата обращения 10.08.2023 года)

s О медиации: Закон Республики Казахстан от 28 января 2011 года № 401-IV // URL: https://adilet.zan.kz/rus/docs/ Z1100000401, 18.08.2023 года

талушынын eтiнiшi жазаны бас бостандыгын шектеумен ауыстыру туралы гана берiлуi мYмкiн. Эйткенi айыппул салынса, онда уэкiлеттi органнын сотталушынын талап кою арызын тeлеуi Yшiн ыкпал ету мумкш-дiгi болмайды. Бул жерде сот пен медиатор сотталган адамнын жагдайын гана ескерiп коймай, жэбiрленушiнiн кукыгын коргауды да умытпауы керек. Медиациялык келiсiмнiн талаптары жэбiрленушiнiн кукыктарына нуксан келтiре алмайды, онын кылмыспен келтiрiлген зиянды етеу кукыгын шектей алмайды.

Жазаны орындау кезiнде материалдар-ды карау аркылы медиация рэсiмiн колда-ну - жэбiрленушi мен сотталган арасындагы жанжалды азайтудын, сот тeрелiгiн калпына келтру кагидатын iске асырудын, сондай-ак тYрмедегiлер санын азайтудын тиiмдi тетж-тершщ бiрi болып табылады, сондай-ак нэти-жесiнде тYрме контингентiн устаута мемлекет шыгындарын кыскарту мэселесiн шешед^.

БYгiнгi KYнi мэселенi шешуде медиация кел^мш жасасуга, эдетте, сот Yкiмi бойынша талап кою арызынын болуы се-беп болып табылады. Ал бул жагдайларда медиатордын жумысы осы жанжалды ше-шуге, залалды етеу тэртiбi мен эдiсiн, оны етеу мерзiмiн шешуге келiп тiреледi, ал егер мэселенщ моральдык жагы болса, та-раптардын татуласуына кемектесу немесе, кем дегенде, кылмыс пен онын зардаптары-на байланысты сурактарды жою. Эйткеш, сотталушынын тезiрек шыгуы Yшiн колдан келгеннiн бэрiн жасайтыны жасырын емес. Алайда, бул ретте медиатор сотталганга медиация келiсiмiнiн талаптарын орындама-удын, медиация келiсiмiн орындаудан жал-тарудын салдарын тYсiндiредi. Сондай-ак, медиатор жэбiрленушi тараппен медиация келiсiмiн жасау туралы келюсездер ЖYр-гiзген кезде медиация кел^мш жасаскан жэбiрленушi медиация кел^мшщ непзш-де шыгарылган сот акламен «сактанды-рылган» екендiгiн де тYсiндiредi. Сотталган медиация келiсiмiн орындаудан жалтарса, жэбiрленушi жазаны бас бостандыгынан айыру жазасына ауыстыру туралы пробация кызмет аркылы сотка ЖYгiнуге кукылы. Бул жерде сотталган адам да, жэбiрленушi де медиациялык келiсiм жасалып, дауды неме-се жанжалды медиатор аркылы реттегеннен кейiн олар Yшiн туындайтын кукыктары мен

мiндеттерiн бшетш болады.

Мэселен, Шыгыс Казакстан облысынын аудандык соты сотталган М.-нын бас бос-тандыгынан айыру тYрiндегi жазаны жа-занын негурлым женiл тдамен, ягни бас бостандыгын шектеумен ауыстыру туралы етшшш карады10.

Сот, Yкiм бойынша eндiрiп алынган етел-меген талап кою арызынын бар екендЫн ескере отырып, онын арызын канагаттанды-рудан бас тартты. Аталган материалды апел-ляциялык сатыдагы сотта карау кезшде сот-талушы мен жэбiрленушi дауды шешу Yшiн олардын арасында медиациялык келiсiм жа-сасу туралы етшш бiлдiрдi. Келiсiм шартта-рына сэйкес, сотталган адам босатылып, жу-мыска орналасканнан кейiн бiр айдан кешн сот Yкiмi бойынша талап арызды жэбiрле-нушi тараппен келюшген мелшерде телеуге мiндеттендi, ал жэбiрленушi тарап eтеудiн бул эдiсiне карсылык бiлдiрмедi. Сот алка-сы тараптардын уэждерiмен келiсiп, жа-салган медиациялык келiсiмдi ескере отырып, бiрiншi сатыдагы сот шешiмiнiн KYшiн жойып, сотталган М.-нын арызын канагат-тандырган жана шешiм кабылдады. Бул медиациялык кел^мнщ негiзгi шарттарынын бiрi ай сайынгы тeлемдi телемеген немесе оны телеуден жалтарган жагдайда жэбiрле-нушi пробация кызметi аркылы сотка осы шешiмнiн KYшiн жою жэне сотталган адам-ды бас бостандыгынан айыру орындарына кайтару туралы етшшпен ЖYгiнуге кукылы болатыны болып табылады.

Баска мысал, бiрак керiсiнше. Шарт-ты тYPде мерзiмiнен бурын босату туралы материалды карау кезшде сотталганмен Казакстан Республикасы Кылмыстык ко-дексiнiн 190-бабынын 3-бeлiгiнiн 1-тар-магында кезделген алаяктык кылмыстык ю бойынша бiрнеше жэбiрленушiлермен жа-салган медиациялык келiсiм усынылды. Осы медиациялык кел^мнщ шарттарына сэйкес, сотталушы тараптардын эркайсысына ай сайын 50 000 тенгеден телеуге, сонымен катар тураксыздык айыбын (!) телеуге мш-деттендi, сонымен катар шарттардын бiрi орындалмаган жагдайда, жэбiрленушiлерге моральдык зиянды етеу телеуге мшдеттен-дi, ал жэбiрленушiлер тиiстi соманы eндiру туралы талаппен сотка ЖYгiнуге кукылы бо-латыны ескерiлген.

Бiрiншi сатыдагы сот, сондай-ак апел-

го гп

0 ч

1

^

И I

о

>

З А

^

0

1

о

Д А

сг

О

ГО А

А

го о го

о

I ©

о

"О А

л

9 Уголовно-исполнительный кодекс Республики Казахстан: Кодекс Республики Казахстан от 5 июля 2014 года № 234-У ЗРКШМ: https://adilet.zan.kz/rus/docs/K1400000234, 22.08.2023 года

10 Судебная практика судов Восточно-Казахстанской области База данных «Тврелт» за 2018-2022 годы // Официальный сайт https://vko.sud.kz/

ю о ю

со

со

CN О CN

0.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ляциялык сатыдагы сот бул кел^мге сыни кeзкараспен карап, оны жэбiрленушiлердiн кукыктарын бузу деп таныды, eйткенi iс бойынша 10 жэбiрленушi болса, ай сайын сотталушы 50 000 тенге тeлесе, табысы кемiнде 500 000 тенге болуы керек. Онын мундай жалакысы жок. Онын Yстiне занмен келтiрiлген залалды eндiру туралы сотка кайта ЖYгiнуге жол берiлмейдi. Тагы бiр ескеретш жайт - мYлiктiк талаптар бойынша моральдык шыгын eндiрiлмейдi. Осы-лайша, соттар сотталушынын шартты тYрде мерзiмiнен бурын босату туралы eтiнiшiн канагаттандырудан бас тартып, жэбiрле-нушшердщ кукыктарын бузуга жол бермедi.

Корытынды жэне усыныстар

Жалпы, медиация рэсiмiн кылмыстык, кылмыстык процестiк жэне кылмыстык-атка-ру зандарына енгiзу мемлекеттiн котамдагы жанжалдарды азайтуга багытталган прогрес-сиви кадамы болып табылады.

Кылмыстык процесте медиация инсти-тутынын он элеуетш толык пайдалану мак-сатында кейбiр заннамалык актiлерге то-лыктырулар енгiзудi усынамыз:

1. Казакстан Республикасы Кылмы-стык-процестiк кодексiнiн 58, 60, 63-бапта-рына тергеушiнiн, аныктаушынын KYдiктi-ге (айыпталушыга) жэбiрленушi тараппен медиация кел^мш жасасу кукытын тYсiн-дiру мшдет туралы eзгерiстер енгiзу кажет,

сондаи-ак прокурордын кадагалау органы ретiндегi мшдеттерше сэИкес, осы сурактар-ды бакылау туралы. Жасыратыны жок, та-раптардын сотка деИiнгi тергеп-тексеру сатысында татуласуы mymkíh болса да, кылмыстык кудалауды токтатуга болатын iстер сотка жiберiледi, содан кеИiн тана бул ютер сотта токтатылады.

2. Казакстан Республикасынын Кылмы-стык-аткару кодексiне, медиаторды келес сурактарды шешуге баИланысты крютруге, атап аИтканда, жазаны одан эрi етеуге, кел-тiрiлген зиянды етеуге баИланысты мэселе-лердi шешуге, себебi ол сурак аныкталмаса, сот Казакстан Республикасы Кылмыстык кодексшщ 72, 73-баптарына сэИкес сот-талгандардьщ етiнiшхатын канагаттанды-руга кукыгы жок. Сондыктан, медиация кел^мш жасасу Казакстан Республикасынын Кылмыстык-аткару кодексiнде мулдем кезделмегендiктен, дауларды баламалы ше-шудiн бiр тYрi ретiндегi тетiгiн осы аталган кодекске кажет ететш баптарына енгiзсе.

Бiздiн оИымызша, жогарыда аталган ко-декстерде сотка дешнп тергеп-тексеру органы мен тYзеу мекемесшщ жэбiрленушiмен татуласу мYмкiндiгiн камтамасыз ету женш-деп шаралары, мiндеттерi, медиацияны кактыгысты шешу механизмi ретiнде кылмыстык процеске енпзу YPДiсiнде кажетт1 жагдаИ жасаИды.

< э

о.

0 ©

1

о

ш

о

ш IZ

<

ш н

о .0

<

о

о <

СО <

н

>

0 s

s

1 н

о

ш ш

ЛИТЕРАТУРА

1. Саду Д.Г. Некоторые проблемы медиации в уголовном процессе / Уголовная политика Казахстана до 2030 года: новый взгляд и перспективы: Материалы международного круглого стола, г. Нур-Султан, 11 марта 2022 года / Университет КАЗГЮУ имени М.С. Нарикбаева. - Нур-Султан, 2022. - 192 с.

2. Когамов М.Ч. Комментарий к Уголовно-процессуальному кодексу Республики Казахстан (постатейный, к нормам УПК в редакции Законов РК от 31 октября и 24 ноября 2015 года). - Алматы: Жетг Жаргы, 2015. - 220 с.

3. Дячук М.И. Развитие института медиации в Республике Казахстан / журнал «Вестник института законодательства и правовой информации» - 2021 год, №1 (64), стр. 219, https://cyberleninka.rU/article/n/razvitie-instituta-mediatsii-v-respublike-kazahstan, 17.11. 2120.

REFERENCES

1. Sadu D.G. Nekotoryye problemy mediatsii v ugolovnom protsesse / Ugolovnaya politika Kazakhstana do 2030 goda: novyy vzglyad i perspektivy: Materialy mezhdunarodnogo kruglogo stola, g. Nur-Sultan, 11 marta 2022 goda / Universitet KAZGYUU imeni M.S. Narikbayeva. -Nur-Sultan, 2022. - 192 s.

2. Kogamov M.CH. Kommentariy k Ugolovno-protsessual'nomu kodeksu Respubliki Kazakhstan (postateynyy, k normam UPK v redaktsii Zakonov RK ot 31 oktyabrya i 24 noyabrya 2015 goda) /Almaty: Zhetí Zhargy, 2015. - 220 s

3. DjachukM.I., Razvitie instituta mediacii v Respublike Kazahstan/zhurnal «Vestnik instituta zakonodatel'stva i pravovoj informacii» - 2021 god, №1 (64), str. 219, https://cyberleninka.ru/ article/n/razvitie-instituta-mediatsii-v-respublike-kazahstan, 17.11. 2120.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.