CC BY
2UDK. 621.893.677
YEYILISHBARDOSH KOMPOZITSION POLIMER MATERIALLARDAN ME'MORIY-BADIIY TEMIR-BETON BUYUMLARI QOLIPLARI UCHUN QOPLAMALAR OLISH TEXNOLOGIYASI
Muxitdinov |Muzaffar Baxtiyorivich Namangan muhandislik qurilish instituti «Qurilish muhandisligi» kafedrasi t.f.f.d (PhD),dotsent [email protected].
Qodirova Feruza Muxammadjonovna Namangan muhandislik qurilish instituti «Qurilish muhandisligi» kafedrasi t.f.f.d (PhD),katta o'qituvchi [email protected].
Annotatsiya. Ushbu maqolada yeyilishbardosh kompozitsion polimer materiallarning uzoq muddatga chidamliligini oshirish va ulardan me'moriy-badiiy temir-beton buyumlari qoliplari uchun qoplamalar olish texnologiyasini ishlab chiqish usullari keltirilgan.
Аннотация. В данной статье представлены методы повышения долговечности износостойких композиционных полимерных материалов и разработка технологии получения из них покрытий для оснастки архитектурно-художественных железобетонных изделий.
Annotation. This article presents methods for increasing the durability of wear-resistant composite polymer materials and the development of technology for producing coatings from them for equipping architectural and artistic reinforced concrete products
Kalit so'zlar: Metall qolip, yeyilishbardoshlilik, adgezion mustaxkamlik, fizik-mexanik xossalar, kompozitsiya, termoreaktiv polimer, epoksid smolasi, qoplama, temir-beton buyumlari.
Ключевые слова: Металлическая оснастка, износостойкость, адгезионная прочность, физико-механические свойства, покрытия, термореактивный полимер, эпоксидная смола, покрытие, железобетонные изделия
Key words: Metal equipment, wear resistance, adhesive strength, physical and mechanical properties, coatings, thermosetting polymer, epoxy resin, coating, reinforced concrete products
Kirish. Dunyoda bino va inshootlarni qurishda, ularni estetik jihatdan bezashda me'moriy-badiiy, beton va temir-beton buyumlariga bo'lgan talab yildan-yilga ortib bormoqda. Bu borada, me'moriy-badiiy va yig'ma temir-beton buyumlar sifatini sezilarli darajada oshirish, qurilish konstruktsiyalarining tannarxini pasaytirish hamda ularga shakl beruvchi metall qoliplarning sifatini yaxshilash maqsadida ishchi yuzalarida polimer materiallardan foydalanish, mehnat va
energiya sarfini kamaytiradigan samarali texnologiyasini ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega[1].
Kompozitsion polimer materiallar va qoplamalarni ishlab chiqish va ularni sanoatning turli sohalarida qo'llashga katta hissa qo'shgan, qurilish konstruktsiyalarini ishlab chiqarishda polimer materiallardan foydalanish va materiallarning fizik-kimyoviy, texnologik xossalarini o'rganishda quyidagi olimlar o'zlarining ma'lum xissalarini qo'shganlar: N.S. Enikolopov, S.N. Jurkov, V.V. Korshak, A.N. Pravednikov, V.A. Beliy, Yu.S. Lipatov, M.A. Asqarov, S.S. Negmatov, S.Sh. Rashidova, A.T. Djalilov, T.R. Abdurashidov, M.S. Akutin, G.M. Bartenev, A.A. Berlin, V.E. Gul, I.M. Gunyaev, B.V. Perov, T.S. Sirlibaev, R.S. Tillaev, A.D. Yakovlev va boshqalar. Qurilish konstruktsiyalarini ishlab chiqarishda polimer materiallari va mahsulotlarini ishlab chiqarish sohasida Yu.M. Bajenov, V.A. Voroboev, V.A. Voskresenskiy, S.S. Davidov, A.G. Komar, V.V. Laturaev, Yu.A. Sokolova, V.I. Xrulev, V.G. Dodin, B.A. Shipilevskiy va boshqa ko'plab olimlar ilmiy izlanishlar olib borganlar[2,3].
Tadqiqot ob'yektlari va usullari. Tadqiqotimiz maqsadi yeyilish jarayonining asosiy qonunlarini aniqlash va fizik modifikatsiyalangan organomineral to'ldirgichlarni polimer tarkibiga kiritish orqali kompozit materiallarning adgezion va boshqa xossalarini yaxshilash, hamda ularga asoslanib texnologiyasini ishlab chiqish.
Tadqiqot ob'yekti sifatida polimer bog'lovchilarni ishlab chiqarish uchun epoksid smolasi ED-16 va ED-20, polietilenpoliamin-PEPA, dibutil ftalat-DBF, texnik piperidin, shuningdek polimer bog'lovchining asosiy tarkibi AT-1, shu jumladan 100 massa qism epoksid smolasi ED-16, 12 massa qism polietilen poliamin qotirgich, 20 massa qism dibutilftalat tanlab olindi. AT-2, shu jumladan 100 massa qism epoksid smolasi ED-16, 7 massa qism qotirgich piperedin va 20 massa qism alifatik quyi molekulyar epoksid smolasi-TEG-1, hamda betondan foydalanilgan.
To'ldirgichlar sifatida grafit S-1, tangasimon grafit, saja DG-100, temir kukuni, sement, talk A, kaolin, shisha tola TJO-6, uglerodli tola TN, ftoroplast M-4, yuqori zichlikdagi polietilen tanlangan[4,5,6].
Natijalar va muhokamalar. Shuni ta'kidlash kerakki, kompozit polimer qoplamalarining uzoq muddatga chidamliligini belgilovchi xususiyatlardan biri bu uning shakll beruvchi metall qoliplarning ishchi yuzasiga adgezion mustahkamligidir[7,8]. Ashyolarning boshqa ashyolarga yopishishini ifodalovchi ko'rsatkich adgezion mustahkamlik deb yuritiladi. Ikkita har xil ashyoning adgeziyasi ularning tabiati, shakli va tegib turgan yuzalari holatiga bog'liq. Adgeziya ko'rsatkichlari asosan kompozitsion ashyolar va buyumlar olishda katta ahamiyatga ega. Shu munosabat bilan kompozitsion epoksid qoplamalarining adgezion mustahkamligi o'rganildi[10,11,12].
Kompozitsion polimer materiallari va ulardan tayyorlangan qoplamalarning eyilishbardoshliligini aniqlash uchun kontur-jism sifatida beton ishlatildi. Qoplamalar va kompozitsiyalarning fizik-mexanik va adgezion xossalari MDH mamlakatlarida ruxsat etilgan standart usullar bilan ani qlandi[13,14,15,16].
1-rasmda organomineral to'ldirgichlar bilan to'ldirilgan kompozit epoksid qoplamalarining adgezion mustahkamlik qiymatlari ko'rsatilgan.
1 - rasm. AT-№1(rangli) va AT - №2 asosidagi epoksid kompozitsiyalarining to'ldiruvchilar turiga bog'liq holda po'lat (a) va beton (b) ga adgezion mustahkamligining o'zgarishi: 1-AT; 2-donador grafit; 3-kukunsimon grafit; 4-qurum; 5-temir kukuni; 6-tsement; 7-talk; 8-kaolin; 9 - shisha tola; 10-uglerodli tola; 11-polietilen; 12-ftoroplast. Ftoroplast va polietilen to'ldiruvchilarini epoksid kompozitsiyaning tarkibiga kiritilishi, kutilganidek, beton va po'lat bilan kompozitsiyalarning adgezion kuchini sezilarli darajada pasaytiradi (1-rasm). Shuni ta'kidlash kerakki, adgeziyaning eng katta pasayishi AT-1 bog'lovchi
asosida ftoroplast bilan to'ldirilgan kompozitsiyalarda kuzatiladi. Kompozitsiyalarning zarbaviy mustahkamligi AT-1 va AT-2 asosidagi to'ldirilgan epoksid kompozitsiyalarga nisbatan 1,5-2 marta ortdi. Shu bilan birga, po'lat va beton yuzasiga adgeziya kuchning sezilarli pasayishi polimerning makromolekulyar zanjiri bo'ylab nol qutblanishni ta'minlaydigan nosimmetrik tarzda joylashtirilgan etilen guruhlari tufayli boshqa jismlar bilan o'zaro ta'sirlashganda polietilenning inertsiyasi bilan izohlanishi mumkin
Biz temir-beton buyumlari qoliplarida foydalanish uchun yeyilishga chidamli kompozit epoksid polimer materiallar va ularga asoslangan qoplamalarni olish texnologiyasini ishlab chiqishni ko'rib chiqamiz.
Ko'plab adabiyotlarni va dastlabki tadqiqotlarimiz natijalarini tahlil qilish asosida yeyilishbardoshli kompozitsion epoksid polimer materiallar va ular asosidagi qoplamalarni ishlab chiqarishning ilmiy - uslubiy va texnologik tamoyillari va olish texnologiyasini ishlab chiqish, ularni ishlab chiqarishning texnologik jarayonlari bosqichlari, shuningdek, yeyilishbardoshli kompozitsion epoksid polimer materiallar va ular asosidagi qoplamalarni tayyorlash uchun modulli texnologik liniyani ishlab chiqildi va u quyidagi 2-rasmda ilmiy-uslubiy printsiplar asosida ishlab chiqilgan eyilishbardoshli kompozitsion epoksid polimer materiallar va ular asosidagi qoplamalarni olish uchun takomillashgan texnologiya sxemasi ko'rsatilgan.
\ » / .
\ /
1,2,3,4,5-grafit kukuni, kaolin, temir kukuni, sement, shisha tola uchun bunkerlar; 6-dozatorlar; 7-vibroelak; 8-termoreaktiv oligomer uchun rezervuar; 9-plastifikator uchun idish; 10-qotiruvchi uchun idish; 11-ventil; 12-metall to'r; 13-aralashtirgich; 14-reaktorli aralashtirgich; 15-tayyor mahsulotlar uchun idish; 16-qadoqlovchi idishlar; 17-ultratovushli qurilma.
2-rasm. Me'moriy-badiiy temir-beton buyumlarning qoliplari yuzasida yeyilishbardoshli kompozitsion polimer materiallar va ulardan qoplamalar olishning takomillashgan texnologik sxemasi Xulosa. Yeyilishbardosh kompozitsion polimer materiallarning uzoq muddatga chidamliligini oshirish va ulardan me'moriy temir-beton buyumlari qoliplari uchun qoplamalar olish texnologiyasini ishlab chiqish bo'yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
Jizzax temir-beton buyumlari zavodida temir-beton qurilish konstruktsiyalarini ishlab chiqarishda metall qolip-shakl beruvchilarning ishchi yuzasiga qoplama sifatida yaratilgan yeyilishbardoshli kompozitsion termoreaktiv epoksid polimer materiallarini ishlab chiqarish
sinovlari o'tkazilib, qoplamalarning ishlash qobiliyati va umrboqiyligi 2,2-2,5 baravar oshganligi aniqlandi.
Yuqorida keltirilgan texnoligiyalar asosida ishlab chiqilgan kompozitsion epoksid polimer materiallar bilan qoplangan temir-beton konstruktsiyalar va buyumlarni ishlab chiqarishda ishlatiladigan shakl beruvchi qoliplarning ishchi yuzalarini umrboqiyligini oshirish, hamda olinadigan temir-beton buyumlarning sifatini va mahsuldorligini oshirishga xizmat qiladi.
ADABIYOTLAR
1. Негматов, С. С., Абед, Н. С., Улмасов, Т. У., Аликабулов, Ш. А., Ражабов, Ё. С. У., & Мухиддинов, М. Б. (2022). Исследование влияния режимов эксплуатации металлической оснастки на износостойкость композиционных полимерных материалов. Universum: технические науки, (11-5 (104)), 54-59.
2. Аликобилов, Ш. А., Раджабов, Ё. С., Абед, Н. С., Мухитдинов, М. Б., Камолов, Т. О., & Улмасов, Т. У. Применение композиционных полимерных материалов в формах для повышения эффективности производства железобетонных строительных конструкций. Kompozitsion Materiallar, 169.
3. Раджабов, Ё. С., Аликобилов, Ш. А., Негматов, С. С., Камолов, Т. О., Мухитдинов, М. Б., & Улмасов, Т. У. Комплексный анализ современного состояния железобетонных формирующих оснасток в производстве строительных конструкций и изделий, пути повышения их эффективности. Kompozitsion Materiallar, 172.
4. Негматов, С. С., Абед, Н. С., Имомназаров, С. К., Аликобилов, Ш. А., Умирова, Н. О., & Мухитдинов, М. Б. & Улмасов, ТУ Исследование влияния содержания различных наполнителей на износостойкость и другие физико-механические свойства композиционных эпоксидных полимерных материалов. KOMPOZITSION MATERIALLAR, 72.
5. Мухитдинов, М. Б. (2023). ВЛИЯНИЯ СОДЕРЖАНИЯ РАЗЛИЧНЫХ НАПОЛНИТЕЛЕЙ НА ИЗНОСОСТОЙКОСТЬ КОМПОЗИЦИОННЫХ ПОЛИМЕРНЫХ МАТЕРИАЛОВ. Journal ofIntegrity in Ecosystems and Environment, 1(4), 40-54.
6. Мухитдинов, М. Б. (2023). РАЗРАБОТКА ОПТИМАЛЬНЫХ СОСТАВОВ КОМПОЗИЦИОННЫХ ПОЛИМЕРНЫХ МАТЕРИАЛОВ ДЛЯ ПОКРЫТИЯ РАБОЧЕЙ ПОВЕРХНОСТИ ФОРМ В ПРОИЗВОДСТВЕ ЖЕЛЕЗОБЕТОННЫХ ИЗДЕЛИЙ. Universum: технические науки, (12-3 (117)), 52-56.
7. Мухитдинов, М. Б. (2023). ТУЛДИРУВЧИЛАРНИНГ КОМПОЗИТ ПОЛИМЕР ^ОПЛАМАЛАРНИНГ ЕЙИЛИШБАРДОШЛИГИ ВА АДГЕЗИОН ХОССАЛАРИГА ТАЪСИРИ. Journal of new Century innovations, 43(1), 180-191.
8. Мухитдинов, М. Б. (2024). ВЛИЯНИЯ УЛЬТРАЗВУКА НА СВОЙСТВА КОМПОЗИЦИОННЫХ ПОЛИМЕРНЫХ МАТЕРИАЛОВ И ПОКРЫТИЙ НА ИХ ОСНОВЕ. Universum: технические науки, 2(1 (118)), 32-34.
9. Хамидов, А. И., Ахмедов, И. Г., Мухитдинов, М. Б., & Кузибаев, Ш. (2022). ПРИМЕНЕНИЕ ТЕПЛОИЗОЛЯЦИОННОГО КОМПОЗИЦИОННОГО ГИПСА ДЛЯ ЭНЕРГОЭФФЕКТИВНОГО СТРОИТЕЛЬСТВА. In Архитектурно-строительный комплекс: Проблемы, перспективы, инновации (pp. 93-97).
10. Ризаев, Б. Ш., Мамадалиев, А. Т., Мухитдинов, М. Б., & Мухторалиева, М. А. (2022). Прочностные и деформативные свойства внецентренно-сжатых железобетонных колонн в условиях сухого жаркого климата. Научный электронный журнал «матрица научного познания, 27.
11. Ризаев, Б. Ш., Мамадалиев, А. Т., Мухитдинов, М. Б., & Одилжанов, А. З. (2022). Анализ эффективности использования пористых заполнителей для лёгких бетонов. Экономика и социум, (2-1 (93)), 461-467.
Qurilish va Ta 'lim ilmiy jurnali 3-jild, 5-son https://iurnal.qurilishtalim.uz/
29
12. Ризаев, Б. Ш., Мамадалиев, А. Т., Мухитдинов, М. Б., & Одилжанов, А. З. У. (2022). ВЛИЯНИЕ АГРЕССИВНЫХ СРЕД НА ДОЛГОВЕЧНОСТЬ ЛЕГКОГО БЕТОНА. Universum: технические науки, (2-2 (95)), 47-51.
13. Sh, B. R., Mamadaliyev, A. Т., Мухитдинов, М. Б., & Одилжанов, А. (2022). Влияние агрессивных сред на долговечность легкого бетона. Universum. Технические науки: электрон научн. журн.-2022, 2, 95.
14. Bakhodir, R., Adkhamjon, M., & Bakhtiyorovich, M. M. (2022). SHRINKAGE DEFORMATIONS OF CONCRETE IN NATURAL CONDITIONS OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN. Universum: технические науки, (2-7 (95)), 20-24.
15. Ризаев, Б. Ш., Мамадалиев, А. Т., & Мухитдинов, М. Б. (2022). РЕСПУБЛИКАМИЗ ТАБИИЙ ЩЛИМ ШАРОИТЛАРИДА ФОЙДАЛАНАЁТИЛГАН БЕТОН ВА ТЕМИР БЕТОН КОНСТРУКЦИЯЛАРНИ Х,ОЛАТИ. Academic research in educational sciences, 3(TSTU Conference 1), 643-647.
Bakhodir, R., Adkhamjon, M., Muzaffar, M., & Mukhtasar, M. (2022). STUDY OF CHANGES IN THE STRENGTH AND DEFORMATION PROPERTIES OF CONCRETE IN A DRY HOT CLIMATE. Universum: технические науки, (4-12 (97)), 39-43.
