CC BY
92IKKILAMCHI TERMOPLAST POLIMERLAR ASOSIDA QURILISH SANOATI UCHUN POLIMERKERAMIK KOMPOZITSION
MATERIALLARNI OLISH JARAYONINI TAKOMILLASHTIRISH
Tojiboyev Begijon Mamitjonovich
Andijon mashinasozlik instituti "Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi" kafedrasi mudiri, texnika fanlari nomzodi, dotsent
[email protected] Muhiddinov Nuriddin Zuhridinovich Andijon mashinasozlik instituti "Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi" kafedrasi assistenti. [email protected] Karimov Rustam Ibragimovich Andijon mashinasozlik instituti "Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi" kafedrasi assistenti. Jalilov Rahimjon Ravshanbek o'g'li Andijon mashinasozlik instituti "Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi" kafedrasi assistenti. Jalilovraximj on575@gmail .com
ANNOTATSIYA
Ushbu maqola ikkilamchi termoplast polimerlar asosidagi polimerkeramik kompazitsion materiallarning xossalari, tarkibi, olish texnologiyasi va bugungi kundagi istiqboli, ularni mashinasozlikda va qurilish soxasida keng qo'llashni istiqbollari xaqida malumotlar va muammolaryechimlari ko^rsatilib o^tilgan.
Kalit so'zlar: kompazit, material, ikkilamchi termoplast termoplast, termoreaktiv, plasmassa, to'ldirilmagan termoplastlar, keramika, to'ldiruvchilar, matritsa, asos, bog'lovchi.
ABSTRACT
This article shows the properties, composition, technology of obtaining and today's prospects of polymerceramic composite materials based on secondary thermoplastic polymers, the prospects of their wide application in Mechanical Engineering and construction industry, data and problem solutions.
Keywords: composite, material, secondary thermoplastic thermoplastic, thermoreactive, plasmassa, unfilled thermoplastic, ceramic, filler, Matrix, base, binder.
Scientific Journal Impact Factor
R
АННОТАЦИЯ
В статье показаны свойства, состав, технология получения и сегодняшние перспективы полимерцемических композиционных материалов на основе вторичных термопластичных полимеров, перспективы их широкого применения в машиностроении и строительстве, данные и решения проблем.
Ключевые слова: композит, материал, вторичный термопласт, термопласт, термореактив, плазмасса, ненаполненный термопласт, керамика, наполнитель, матрица, основа, связующее.
Zamonaviy dunyoda, inson faoliyatining ko'plab sohalarida tabiiy materiallar o'rniga sintetik va kompozitsion materiallar qo'llanila boshlandi, ular arzon narxlardagi va turli xil xususiyatlarga ega bo'lganlari keng tarqalgan. Kompozitsion materiallarning yana bir muhim afzalligi-mavjud materiallarni yanada takomillashtirish, xom ashyo va doldiruvchilarni tanlash orqali yangi materiallar va texnologiyalarni yaratish mumkin. Bu kompozitsion materiallarning xususiyatlarini muayyan ish sharoitlarini optimallashtirish va yangi texnologik va operatsion xususiyatlarga ega materiallarni olish orqali ulardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish imkonini beradi. Ishlab chiqarish va undan keyingi foydalanish texnologiyalarini yanada rivojlantirish nuqtai nazaridan eng istiqbolli materiallar kompozitlardir, ular ikki yoki undan ortiq tarkibiy qismlardan tashkil topgan materiallarni o'z ichiga oladi, ularning soni taqqoslanishi va kerakli struktura va xususiyatlarning shakllanishiga olib kelishi kerak. Shu bilan birga, matritsa yoki bog'lovchi deb ataladigan tarkibiy qismlardan biri materialda to'ldiruvchi moddalar deb ataladigan boshqa tarkibiy qismlarni tarqatadigan doimiy fazadir[1].
Polimer kompozit materiallar (PKM) tobora keng tarqalmoqda va rivojlanib bormoqda, unda polimer sof shaklda yoki polimer bog'lovchi matritsa vazifasini bajaradi. Polimer asosidagi kompozitsiyani plastifikatorlar, stabilizatorlar, erituvchilar va boshqalar kabi turli xil qo'shimchalar qo'shilishi bilan tushuniladi. [1]. PKM ning bunday tuzilishi turli xil polimer turlari va ulardan olingan kompozitsion materiallarni etkazib beradigan xususiyatlar, shuningdek, nisbatan oddiy qayta ishlash texnologiyasi va yaxshi bog'lanish qobiliyati bilan izohlanadi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR
Hozirda keng tarqalgan PKM guruhi mineral dispersiyali va chiqindi toldiruvchili moddalar yordamida olingan materiallarni o'z ichiga oladi. Ko'pincha
KIRISH
bu materiallar umumiy holda polimerbetonlar deb ataladi, ammo, ushbu maqola mualliflari ushbu guruhda quyidagi PCM lar mavjud deb farqlaydilar.[2]
1. Polimerbetonlar (beton+polimerler, plastobetonlar, mineral toshlari, sun'iy toshlar), unda termoreaktiv qatronlar bog'lovchi sifatida ishlatiladi, asosan fenol-formaldegid, epoksi, karbamid formaldegid, to'yinmagan polyester va furan, va toldiruvchi sifatida shag'al (granit yoki bazalt), shag'al, mineral un, granit chiplari, kvarts qumi, grafit kukuni va boshqalar ishlatiladi.
2. Polimersement - Epoksid, poliester va karbamid formaldegid qatronlar, polivinilasetat va boshqalar: portlandsement va kvars qumi va polimer majburiy qo'shilishi bilan uning navlari asosida qurilish aralashmasi bo'lgan polimercement (qum-beton) materialidir.
3. Polimerqumli kompozitlar - toldiruvchi sifatida kvars qumi ishlatiladi va bog'lovchi termoplastiklar sifatida, asosan polietilen, polipropilen, polistirol, ABS plastik, polietilen tereftalat, polivinilxlorid va boshqalar.
4. Polimerkeramika - unda keramik minerallar to'ldiruvchi sifatida ishlatiladi va bog'lovchi sifatida - ko'pchilik termoplastiklar, reaktoplastiklar va ularning aralashmalari ishlatiladi.
Ushbu PKM lar mustahkam, sovuqqa chidamli, urinma qarshilik, agressiv muhitlarga chidamlilik, past issiqlik o'tkazuvchanligi va suv singishi bilan ajralib turadi.
Polimerkeramika ishlatiladigan keramik to'ldiruvchi moddasiga qarab, yuqori xususiyatlarga va qo'shimcha elektrofizik xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin. Ushbu PKM guruhining kamchiliklari orasida yonuvchanlik, presslanish qiyinligi, umrboqiyligi nisbatan kam va Termoplast bog'lovchilarni yakuniy ishlov berish muddati va yuqori narxi bilan bog'liq va qayta ishlash murakkabligi bilan ajralib turadi. Polimerkeramika keng santexnika mahsulotlari ishlab chiqarishda ishlatiladi, shuningdek, texnik kulolchilik mahsulotlarini shakllantirish uchun, quyish mobaynida yonib ketuvchi qolip sifatida ishlatiladi.[3]
Polimerqumli kompozitlar asosan qurilish mahsulotlari (qoplama va plikalar, kafel va boshqalar), quduqlar, lyuk, drenaj tovoqlar va boshqalar ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Polimerqumli maxsulotlar yaqin davrda ichki qurilish bozorida paydo bo'ldi. Bunday yangilik xaridorlar orasida ba'zi ishonchsizlikka olib keldi, lekin asta-sekin polimer plitalari an'anaviy presslangan va quyma beton plitalardan ustunligini isbotladi.
Polimerqumli maxsulotlarning asosiy xususiyatlarini, uni ishlab chiqarish texnologiyasini, qollash doiralari va turli xil bazalar uchun plitalarni joylashtirish tartibini o'rganadigan bolsak, quydagicha malumotlar bor.
Polimerqumli maxsulotlarni ishlab chiqishda texnologlar o'z vazifalarini bajarishdi - ular uzoq umrga ega bo'lgan mustahkam va sovuqqa chidamli material yaratdilar. Aytish kerakki, ular buni qildilar va polimerqumli maxsulotlarning ishlash ko'rsatkichlari ko'p jihatdan sement qoplamalaridan oshib ketdi.[2]
Maxsulot ishlab chiqarish uchun ishchi aralashma uchta asosiy komponentdan iborat:
1. o'rta fraksiyaning qumlari (3 mm dan oshmasligi kerak);
2. qirqilgan termoplast polimerlar (ikkilamchi polimerlardan foydalanish mumkin - iqtisodiy jihatdan bu yanada foydali);
3. bo'yoqlar-noorganik pigmentlar.
Maxsulotlarning asosiy to'ldiruvchisi qumdir, u jami hajmning 75% ni tashkil qiladi. Ishlatishdan oldin yaxshilab yuviladi va elanadi. Shundan so'ng, qum maxsus pechga joylashtiriladi va yuqori haroratda quritiladi.
Polimer qoplamali maxsulotlar ishlab chiqarishning butun aylanishi quyidagi bosqichlarga bo'linadi:
1. Xom ashyoni maydalash yoki aglomeratsiyalash. Agar polimer chiqindilari ishlatilsa, bu bosqich chiqarib tashlanishi mumkin.
2. Qumni, polietilen granulalarni, bo'yoqlarni va qo'shimchalarni aralashtirish.
3. 250°C da ekstruderda xomashyo erish.
4. Polimerqumli massasini presslash va tayyor maxsulotlarni shakllantirish.
5. Mahsulot qadoqlash.
NATIJALAR
Biz o'rganoayotgan materialni 100% chiqindidan oligan deyish mumkin. Polimerkeramik(polimershifer) materialimizdan qurilish va dizayn soxasi uchun turli o'lchamdagi maxsulotlar olish mumkin. Quyidagi 1-jadvalda polimer keramik(polimershifer) materialimizni tarkibi keltirilgan.
1-jadval
Asos va qo'shimchalar Polimerqumli kompozit, % Polimerkeramik kompozit, %
Polimer chiqindilar (termoplast) 25 20-25
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423
Qum 75 -
Chiqindi shifer, azbest, keramika, sopol - 75-80
Pigmentlar 1-2 1-2
1-jadvaldan shuni ko rish mumkinki, polmerkeramik material tarkibida termoplast materiallar nisbatan kamligi va to'ldiruvchilarni olovbardosh material ekanligini inobatga olsak, issiqbardosh va nisbatab zichligi kam bo'lgan mustaxkam material olindi.
Materialimizdan olingan maxsulotlar quydagi eng muhim avzalliklarga erishdik.
1. Texnologik avzalligi. Materialni maxsus uskunalar yordamida ishlab chiqariladi. O'rnatish qisqa vaqt ichida, maxsus tayyorgarliksiz amalga oshiriladi.
2. Foydalanish qulayligi. Ekspotatsion jixatdan materiallar namlikda yoriqlar hosil qilmasdan namlik (yomg'ir, erigan qor) erkin oqishiga imkon beradi. Material alohida e'tiborga muhtoj emas.
3. Shikastlanishni kamaytirishligi. material yuzasi sirpanmaydi, shuning uchun material ko'pincha hovuz maydonini tashkil qilish uchun ishlatiladi.
4. Ekologik jihatdan qulay. Havo haroratining sezilarli darajada oshishi (40°C dan ortiq) bo'lsa ham, karsinogen moddalar atmosferaga chiqarilmaydi va ishlash vaqtida boshqalarning sog'lig'iga zararli bo'lgan sement changlari chiqarilmaydi.
5. Ta'mirlash. Agar kerak bo'lsa, plitalarning zararlangan qismi yangisini o'zgartirishi mumkin - demontajni o'rnatish kabi oson amalga oshiriladi.
6. Mustaxkamlik va plastiklik. Materialni sindirish imkonsiz va zarar etkazish qiyin. Polimerkermik materialni zararlovchi yagona narsa tirnoq va o'tkir narsalar.p[4]
7. Chidamlilik. Tajribalar bunday qoplamani ishlatish tajribasi shuni ko'rsatadiki, polimerkeramik maxsulotning ishlash muddati 50 yil.
8. Qoplamaning dekorativ va estetikligi. Polimerkeramik maxsulotlar turli xil ranglarda mavjud. Vaqt o'tishi bilan rang uning yorqinligini yo'qotmaydi va quyoshda kuymaydi. Shakllarning qattiq geometriyasi tufayli,maxsulot bog'ning landshaft dizayni va avtomobil uchun avtoparkni tashkil qilishda ajoyib ko'rinadi.
9. Tashish va saqlash oson.
10. Polimerkeramik maxsulotning arzon narxi. 1 m2 uchun narx 40-60 ming so'm
Materialning xossalrini polimerqumli material bilan solishtirish orqali erishilgan natijalarni korish mumkin.
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423
Material xossalari Birligi Polimerqumli material Polimerkeramik material
Zichligi kg/m3 1600-1800 1600-1750
Umumiy suv % 0,15 0,30
shimishi
Muzlashga marta 200-250 Kamida 300
chidamlilik
Suvga % 0,3 0,3
chidamlilik
Siqilishga MPa 17-25 24-30
qarshilik kuchi
Ishlash harorati 0C -70-160 -70-200
Issiqlik J/m2*sek 2800 2300
o'tkazuvchanligi
Ishlash muddati yil 30-35 45-50
MUHOKAMA
SHu orinda materialning kamchiliklari keng muhokama qilinmoqda. Materialning kamchiligi sifatida polimer mahsulotlarining o'ziga xos xususiyati -yuqori harorat ta'siri ostida materiallar kengayishga moyilligi qilib ko'rsatilmoqda. Aynan shuning uchun ham issiqlikda kengaymaydigan issiqbardosh toldiruvchilarni ko'proq massada qo'shish va shu qo'shimcha qo'shilganda xossalari o'zgarmaslik kerak.
Issiq mavsumda qoplama deformatsiyalanishi mumkin-ba'zi elementlar qizib, kengaya boshlaydi. Polimerkeramik materialdan tayyorlangan maxsulotlar esa bunday xususiyatlar mavjud emas.
Xom ashyoning tugab qolishi xaqida qayg'urishga xojat yo'q. Chunki, chiqindidan tayyorlangani uchun chiqindilar har doim topiladi va tan narxi arzon.
XULOSA
Xulosa qilib shuni ayta olamizki, polimer chiqindilarni qayta ishlash butun dunyodagi dolzarb masala bolib turibdi. Shu bilan birgalikda keramik chiqindilarni qayta ishlash va toldiruvchi sifatida ishlatish juda kamyob xodisadir. Bizning maxsulot ana shunday muammolarga qisman agar keng miqyosda qollanila boshlansa juda katta yechim boladi. Polimerqumli va polimer kompozit materialllarni qurilish va mashinasozlikda keng qollanishi maxsulot tan narxini
Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences
Scientific Journal Impact Factor
R
VOLUME 1 | ISSUE 9 ISSN 2181-1784 SJIF 2021: 5.423
arzonlashiga olib kelmoqda lekin, issiqbardoshlik va issiqlik otkazuvchanligi kabi muammolar ochiqligicha qolmoqda. Bu muammolarni va keramikani qayta ishlash yani, to'ldiruvchi sifatida ishlatish orqali yuqoridagi muammolarga yechim toppish mumkin. Bundan tashqari ekologiyaga xam ijobiy tasir ko'rsatadi.
REFERENCES
1. Muhiddinov N., Tojiboyev B., "Mechanical use of polimer compositional materials" Indonesian jurnal of innovation studies. 10.02.2020
2. Muhiddinov N., Tojiboyev B., "polimer kompozitsion materiallarda dispers to'ldiruvchilarning umumiy xususiyatlari" "Ilm-fan, talim va ishlab chqarishning innovatsion rivojlantirishdagi zamonaviy muammolari" mavzusida ilmiy -amaliy (International scientific-practical conference on the topic of "modern issues of modern issues of innovative development of science, education and production). Andijon, 2020-yil- B. 795-799.
3. Anarboyev I., Xojimatov U. "Kristall polimerlarning deformatsiyalanishi" "Ilm-fan, talim va ishlab chqarishning innovatsion rivojlantirishdagi zamonaviy muammolari" mavzusida ilmiy -amaliy (International scientific-practical conference on the topic of "modern issues of modern issues of innovative development of science, education and production). Andijon, 2020-yil- B. 660-664.
4. Anarboyev I., Xojimatov U. "Conversion of optical beams into electric energy in semiconductor solar cells" Materials of the XIII international scientific and practical conference of young scientists «innovative development and the requirement of science in modern Kazakhstan» I TOM, Taraz 2019 18-20 betlar
