CC BY
6UOT: 634.8:631.527
YENÍ ÜZÜM SORTLARININ KOD УЭ §ÍFR9L9NM9 9SASINDA PERSPEKTÍVLÍYÍN QÍYM9TL9NDÍRÍLM9SÍ
QULÍYEV VARÍS MUXT9R OGLU
Azarbaycan Respublikasi Elm va Tahsil Nazirliyi, Nax9ivan Bioresurslar instituto, "Meyva, taravaz va üzüm9ülük" laboratoriyasinin rahbari, aqrar elmlar doktoru, dosent.
Mdqalddd seleksiya yolu ia alinmi§ Bananiyar, Oguz vd Milax üzüm sortlarinin biomorfoloji, aqrobioloji xüsusiyyatlari haqqinda malumat verilir. Babaniyar sortunda Tanaklarda mahsuldar zoglar isa 62,5 % ta§kil edir. ikicinsli gigak qrupuna malikdir. Salximlarin kütlasi 250,0-750,0 qramdir.. Mahsulunda ümumi §ira giximi 79,0 %, §akarliliyi 17,0- 18,0 q/100 sm3 tur§ulugu 6,5-7,0 q/dm3-dur. Har hektardan 250-300 sentnerdan gox mahsul toplanilir. Tanaklarda mildiu va oidium xastaliklarina 0-1 bal, salximlarda isa 1-2 bal yoluxma mü§ahida edilir. Vegetasiya dövrü 180- 190 gün davam edir. Mahsulundan ham süfra, ham da texniki maqsadlar ügün istifada edila bilar.
Ogux üzümü sortunda tanaklarda mahsuldar zoglar 65,5 % ta§kil edir. ikicinsli gigak qrupuna malikdir. Salximlarin. orta kütlasi 250,0- 270,0, qram, har tanakdan 10,0- 12,0 kq mahsul toplanilir. Mahsuldarliq amsali kolda 0,68, barli zoglarda 1,1-dir. §irasinda §akarliliyi 21,2 q/100 sm3, tur§ulugu isa 4.5-5,0 q/dm3-dir. Mahsulunda mildiuya va oidiuma 1-2 bal, boz gürümaya isa 3,5 %, yoluxma qeyda alinmi§dir. Vegetasiya dövrü 155- 165 gün davam edir.
Milax sortunda mahsuldar zoglari 50,0 %, salxamlarin kütlasi 360,0- 420,0 qramdir. Har tanakdan 13-16 kq, bir hektardan isa 350- 400 sentner mahsul toplanilir. Mahsulunda ümumi §ira giximi 70,0 - 75,0 %, §akarliliyi 16,50-17,0 q/100 sm3, tur§ulugu 6-7 q/dm3-dur. Vegetasuya dövrü 155-165 gün davam edir. Mahsulunda mildiu va oidiuma 1-2 bal yoluxma qeyda alinmi§dir. Yüksak keyfiyyatli süfra sortudur.
Tadqiqat dövrü yeni üzüm sortlarinin raqamsal kodla§dirma amsali asasinda perspektivliyinin qiymatlandirilmasi aparilmi§dir.
A?ar sözlar: üzüm sortu, seleksiya, biotip, biomorfoloji alamat, aqrobiologiya, ampelo-deskriptor, raqamsal kodla§dirma, perspektivliyin qiymatlandirilmasi.
Tadqiqatin ümumi xarakteri. Hazirki dövrda üzüm9ülükda becarilan sortlann perspektivliyinin qiymatlandirilmasi, samaraliliyi daha yüksak olan sortlarin akin dövrüyyasina daxil edilmasi iqtisadi ahamiyyat kasb edan aktual problemlardandir[6, 9, 10, 11]. Rentabeliliyi yüksak olan sortlarin se9ilmasi bir sira genetik irsi alamatlarla saciyyalanir. Yeni üzüm sortlarinin yaradilmasinda klon seleksiyasindan, klassik hibridla§dirma, eksperimental mutagenez va poliploidiya üsullarindan geni§ istifada olunur. Seleksiyasi yolu ila müxtalif vaxtlarda texniki yeti§kanliya 9atan, xo§agalim amtaa görünü§üna malik, mahsuldar, xastalik va ziyanvericilara davamli, yüksak §akarliliyi olan, ham da naqliyyatla da§inmaga dözümlü yeni sortlarin alda olunmasi va üzüm bagarinda akilmasi yüksak rentabelliyinin alda olunmasina zamin yaradir[ 1, 2, 3, 4, 7, 8]. Qeyd edak ki, yeni üzüm sortlarinin yaradilmasinin elmi va praktiki asaslari elmi tadqiqat i§larinda kifayat qadar geni§ öyranilmi§dir. Qeyd edak ki, istehsalatda istifada olunan mövcud üzüm sortlari ü9ün müvafiq standart talabatlar mövcütdur. Beynalxalq Üzüm va §arab Ta§kilatinin (OiV) müvafiq metodikasi asasinda üzüm sortlarinda irsi alamatlar raqamsal kodla§dirilaraq ampelo-deskriptor tasvirlari aparilir[ 12, 13].
Yerina yetirilan elmi tadqiqat i§lari naticasinda seleksiya yolu ila yaradilmi§ Bananiyar, Oguz va Milax adli yeni üzüm sortlarida "Maqara9" Elmi-Tadqiqat Üzüm9ülük va §arab9iliq institutunda A. M. Avidzba tarafindan hazirlanan metodika asasinda perspektivliyin qiymatlandirilmasini aparilmi§dir[5 ].
EKSPERiMENTAL HESS9. Tadqiqat i§larinin gedi§inda yeni yaradilmi§ perspektivli üzüm sortlarini 24 asas irsi alamatlari üzra tazahür olunan ampelo-deskriptor tasvirlari va BBCH-da ümumi
qabul edilmi§ §ifra va kodlar uzra ampelo-deskriptor tasvirlari aparilmi§, perspektivliyi qiymatlandirilmi§dir[13, 14 ].
Bananiyar.sortu. Yeni seleksiya uzum sortudur.
2020-ci ilda yeni sorta 00289 -nomrali patent va mualliflik §ahadatnamasi verilmi§dir (muallif V.M.Quliyev 2020).
Botaniki xususiyyatlarina va morfoloji alamatlarina gora §arq uzum sortlari (Convar orientalis subconvar caspica Negr.) ekoloji- cografi yarimqrupuna daxildir. Tanaklari 9ox yax§i kollanir. Yazda tumurcuqlarin 96,5 %-dan ya§il zoglar inki§af edir. Mahsuldar zoglar isa 62,5 faiza qadar olur. ikicinsli, yax§i inki§af etmi§ ^ak qrupuna malikdir. Qon9alari iridir. Erkakciklarin sayi 5, nadir hallarda 6 adad olur. Ham sarbast, ham da oz - ozuna tozlanir. Tozcuqlarin fertilliyi 95,0- 97,0 faizdir. Salximlari qanadli-konusvari formalidir, 9ox muxtalif kutlalarda olur (250 qramdan 750 qrama qadar). Tanayin orta yarisindan toplanilmi§ salximlarin uzunlugu 18,0- 22,0 sm, eni 12,0-12,4 sm olmu§dur. Salximda gilalar six va ya orta sixliqda yerla§irlar. Salximlarin saplagi orta (4,0-6,0 sm) uzunluqdadir, ya§il ranglidir. Mahsulun tam yeti§ma dovru odunla§ir va bar qolundan 9atin qirilir. Daragin kutlasi 4,0-5,0 qramdir. Gilalari tars yumurta§akillidir, ag-goyumtul rangdadir, uzari asanliqla silina bilan ag mum qati ila ortulur. Gilalarin uzunlugu 25,0-27,0 mm, eni 21,0-22,0 mm-dir. Qabigi qalindir, tam yeti§ma dovru guna§ du§an tarafi qalinla§araq a9iq-qahvayi ranga boyanir. Gilalari latli-§iralidir, xo§agalim dada malikdir. Qabigi latli hissadan 9atin ayrilir. Har gilada 3- 4 adad toxum olur. Toxumlari orta irilikdadir. 9n gec yeti§an sortdur. Mahsulu oktyabr ayinin ortalarinda tam yeti§kanliya 9atir. Vegetasiya dovru 180- 190 gun davam edir. Tam yeti§kanlik u9un 4200- 44000C aktiv temperatur sarf olunur. Yuksak mahsuldar sortdur. Bir tanakdan 8,0- 12,0 kq mahsul toplanilir. Har hektardan isa orta hesabla 250-300 sentnerdan 9ox mahsul toplanilir Gilalarda umumi §ira 9iximi 79,0 % olmu§dur. §irasinin §akarliliyi 17,0- 18,0 q/100 sm3 olmaqla tur§ulugu 6,5- 7,0 q/dm3-dur. Tanaklarda duzan arazilarda mildiu va oidium xastaliklarina 0-1 bal, salximlarda isa 1-2 bal yoluxma mu§ahida edilir. Mahsulundan ham sufra, ham da texniki maqsadlar u9un istifada edila bilar. Ampelo-deskriptorlar asasinda perspektivliyi 159 balla qiymatlandirilmi§dir.
Oguz sortu. Seleksiya naticasinda alinmi§ sufra uzum sortudur. 1988-ci ilda Hibrid man§aii (Kattakurqan X isgandariyya muskati) Ozbakistan muskati X Qirmizi ki§mi§i uzum sortlarinin 9arpazla§didilmasindan alinmi§ bitkilar i9arisindan se9ilmi§dir. Morfoloji alamatlarina va bioloji xususiyyatlarina gora §arq sufra uzum sortlari ekoloji-cografi qrupuna (Convar orientalis subconvar antasiatica Negr.) aiddir.
2020-ci ilda yeni sorta 00287 -nomrali patent va mualliflik §ahadatnamasi verilmi§dir (muallif V.M.Quliyev 2020).
Tanaklarinin kollanmasi orta daracadadir. Mahsuldar zoglar umumi zoglarin 65,5 faizini ta§kil edir.Ya§il zoglarin orta uzunlugu 140,5 santimetrdir. £i9aklari ikicinslidir. Tozcuq huceyralarin fertilliyi 94,0 faiza barabardir. Salximlarin. orta kutlasi 250,0- 270,0 qramdir.
Gilalari asasan girda oval§akillidir. Gilalari atli-§iralidir, qabigi nazildir, atli hissa rangsizdir. Toxumlari xirda olmaqla, kütlasi 0,04 qramdir. Salximlari sentyabr ayinin ortalarinda tam fizioloji yeti§kanliya 9atir. Vegetasiya dövrü 155- 165 gün davam edir. Tam yeti§kanlik ü9ün 3650-36600C aktiv temperatur sarf olunur. £ox mahsuldardir. Har tanakda 10,0- 12,0 kq mahsul toplanilir. Mahsuldarliq amsali kolda 0,68, barli zoglarda 1,1, zogdan mahsuldarliq 425,0 qram olmu§dur. Texniki yeti§ma dövrü §irasinda §akarliliyi 21,2 q/100 sm3, tur§ulugu isa 4.5-5,0 q/dm3-dir. Oktyabr ayinin ikinci ongünlüyünda §irasinda §akarliliyi 22,0 q/100 sm3-a yüksalir. Xazan dövrü 9ubuqlarda mumyeti§ma 89,0 faiza yüksalir. Mahsulunda mildiuya va oidiuma 1-2 bal yoluxma qeyda alinmi§dir. Boz 9ürümaya yoluxma isa 3,5 %, inki§afetma intensivliyi 4,8 % olmu§dur. Süfra istiqamatli 9ox qiymatli muskat dada malik olan hibrid man§ali üzüm sortudur. Ampelo-deskriptorlar kodla§dlrma asasinda perspektivliyi 1461balla qiymatlandirilmi§dir.
Milax sortu. Seleksiya üzüm sortudur. Morfoloji alamatlarina va aqrobioloji xüsusiyyatlarina göra §arq süfra üzüm sortlari (Convar orientalis subconvar antasiatica Negr.) ekoloji-cografi yarimqrupuna daxildir.
2020-ci ilda yeni sorta 00286 -nömrali patent va müalliflik §ahadatnamasi verilmi§dir (müallif
V.M.Quliyev 2020).
Tanaklari 9ox güclü inki§afetma xüsusiyyatina
malikdir. Kollanma 9ox güclüdür. Yazda tumurcuqlarin a9ilmasi 82,0 %, mahsuldar zoglari isa 50,0 % olmaqla ümumi zoglarin yarisini ta§kil edir.
Birillik zoglarinin uzunlugu 150,0-215,0 santimetrdir.
Yarpaqlarin orta diameri 17,0 -20,0 sm, indeksi 1,0, sahasi 195,64 sm2, üzari hamardir, tünd-ya§il rangdadir, asasan dairavi formalidir. £i9aklari ikicinslidir. Salximlari asasan ikiqanadli- konusvari formadadir. Salxamlarin kütlasi 360,0- 420,0 qrama 9atir. Gilalari iri öl9ülü, qirmizimtil ranglidir. Gilalari uzun, ucu paz formalidir. Bir toxumun kütlasi 0,5 qramdir.Orta gez yeti§an süfra üzüm sortlari qrupuna daxildir. Mahsulu sentyabr ayinin ü9üncü ongünlüyünda yeti§ir. Mahsulun tam yeti§masina qadar vegetasiya müddati 155-165 gün davam edir, Tam yeti§masi ü9ün 3 200-3 4000C aktiv temperatur sarf olunur. Yüksak mahsuldar sortdur. Har tanakdan 13-16 kq, har hektardan isa 350- 400 sentner mahsul toplamaq mümkündür. Mahsulunda ümumi §ira 9iximi 70,0 - 75,0 faizdir. §akarliliyi 16,50-17,0 q/100 sm3, tur§ulugu 6-7 q/dm3-dur. Göbalak xastaliklarina nisbatan dözümlüdür. Yarpaqlarda va salximlarda mildiu va oidiuma 1-2 bal yoluxma qeyda alinmi§dir. Boz 9ürümaya isa 12,0 % yoluxma mü§ahida edilmi§dir. Yüksak keyfiyyatli süfra sortudur.
Cadval
Yeni seleksiya üzüm sortlarinin ampelo-deskriptorlar asasinda perspektivliyinin
qiymatlandirilmasi
G оЗ Bananiyar sortu Oguz sortu Milax sortu
T3 О м Ö 'С CD -Л CD s o3 TS 'ЕЙ !-н •нч ösas irsi alamatlarin adlari irsi alamatlarin tazahür formalarinin §ifralari al и s a la z ü Q Irsi alamatin kodu la b a 43 n al tl a am iy а Irsi alamatin kodu la b a ^ n al tl a am iy а Irsi alamatin kodu la b a ^ n al tl a am iy а
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
151 £i9ak tipi 1 - erkak tipli; - 2-funksional erkak tipli;3 - ikicinsli; 4 -funksional di§i cinsli; 0,5 3 1.5 3 1.5 3 1.5
153 Bar qollarinda 9i9ak salximlarinin miqdari 1 - (1,0 adad); 2 - (1,1-2,0 adad); - (2,1-3,0 adad); (3,0- dan artiq). 0,2 2 0.4 2 0.4 2 0.4
202 Salximlarin parametrlari (uzun. + eni) 1 - 90X xirda (8 sm-a qadar); 3 - xirda (12 sm-a qadar); 5 -orta (16 sm-a qadar); 7 - iri ( 20 sm-a qadar); 9 - 9ox iri ( 24 sm va 9ox). 0,8 7 5.8 5 4.0 7 5.8
204 Salximin sixligi, 1- 9ox six; 3-six; 5- 9ox seyrak; 7- orta sixliqda; 9- seyrak 0,7 5 3.5 5 3.5 3 2.1
206 Salximda saplagin uzunlugu 1- 9ox qisa( 3 sm); 3 - qisa( 5 sm); 5 - orta( 7 sm); 7 - uzun(9 sm); 9 - 9ox uzun( 9 sn -dan 9ox). 2,2 5 11.0 5 11.0 5 11.0
220 Gilalarin parametrlari 1 - 9ox xirda (diam. 6 mm-a qadar); 3 - xirda (7-13 mm); 5-orta (14-18 mm); 7- iri (19-23 mm); 9- 9ox iri (23 mm va 9ox) 1,0 9 9.0 5 5.0 7 7.0
223 Gilalarin formasi 1 - girda; 2 - küra§akilli; 3 - qisaellipis§akilli; 4- uzununaoval§akilli; 5 - uzunsov, silindr§akilli; 6 - tarsyumurta§akilli; 7 - yumurta§akilli, 8 - tarsyumurta§akilli; 9 - buynuz§akilli; 10 - barmaq§akilli 1,0 3 3.0 2 2.0 3 3.0
225 Gilalarin rangi 1 - sarimtil-ya§il; 2 - 9ahrayi; 3 - qirmizi; 4 - bozumtul-qirmizi; 5 - tünd banöv§ayi-qirmizi; 6 - göyümtül- qara 0,8 1 0.8 2 1.6 5 4.0
236 Gilalarin dadi 1 - farqlanmir; 2 - muskat dadi;
3 - izabella dadi; 4 - sorta xas 1,6 1 1.6 1 1.6 1 1.6
dad; 5 - pas dadi; 6 - dadsiz.
237 Gilanin dadinin, 1-neytral; 2-zaif hiss olunan; 3-
atirinin tasnifati, zaif aromatli; 4-aromatik; 5-bir 1,3 2 2.6 2 2.6 1 1.3
qadar muskat atirli; 6-güclü muskat atirli; 7-digar dadlar
238 Gila saplaginin uzunlugu 1 - 90X qisa (4 mm-a qadar); 3 -qisa (4-8 mm); 5 - orta (8-12 mm); 7 - uzun (12-16 mm); 9 -90X uzun (16 mm-dan 90X) 0,2 5 1.0 3 1.0 7 1.0
240 Gilalarin saplaqdan qoppmasi 9ox asan qopur; 2- asanliqla qopur; 3-9atin qopur 0,5 3 1.5 2 1.0 3 1.5
242 Toxumun 0I9ÜSÜ 90X uzun, yaxud iri;
(uzunluguna göra) 3- uzun, yaxud iri; 5- orta 0I9ÜIÜ; 7- qisa, yaxud xirda; 9- 90X xirda 0,2 5 1.0 9 1.8 5 1.0
303 Gilalarin yeti§masi 1-9ox tez; 3- tez; 5- orta; 7-gec; 9- 90X gec 1,5 9 13.5 5 7.5 7 10.5
351 Birillik zoglarin 1 - 90X zaif (0,5 metrdan az); 3
inki§afi - zaif (0,5-1,2 m); 5 - orta (1,32,0 m); 7 - yüksak - ( 2,1-3,0 m); 9 - 90X yüksak ( 3,0 metrdan 9ox) 0,5 5 2.5 5 2.5 7 3.5
453 Salximlarda milldiu( Plasmo pora vitícola Berl.) xastaliyina dözümlülük 1-9ox a§agi; 3- a§agi; 5- orta; 7-yüksak; 9- 90X yüksak 1,0 7 7.0 7 7.0 7 7.0
456 Salximlarda oidiuma (Ucinula necator Burill) dözümlülük 1-9ox a§agi; 3- a§agi; 5- orta; 7-yüksak; 9- 90X yüksak 1,0 5 5.0 7 7.0 9 9.0
459 Salximlarda boz 1-9ox a§agi; 3- a§agi; 5- orta; 7-
9ürümaya (Botrytis cinerea yüksak; 9- 90X yüksak 0,8 9 7.2 7 5.6 9 7.2
Pers) dözümlülük
502 Bir salximin kütlasi 1- 90X xirda (100 qramdan a§agi); 3- xirda (100-300 q); 5- orta (300-500 q); 7- iri (500-700 q); 9- 90X iri (700-900 q va daha 9ox); 1,0 9 9.0 5 5.0 9 9.0
504 Tanayin mahsuldarligi 1 - 90X a§agi (4 t/ha-dan a§agi); 3 - a§agi. (5-8 t/ha); 5 - orta (912 t/ha); 7 - yüksak (13-16 t/ha); 2,5 9 22.5 9 22.5 9 22.5
9 - 9ox yüksak (17 t/ha-dan 9ox).
505 §irada §akarlilik 9ox a§agi (14 q/100 sm3); 3 -a§agi (14 -17 q/100 sm3); 5 -orta (18-20 q/100 sm3); 7 -yüksak (21-23 q/100 sm3); 9 -9ox yüksak (24 q/100 sm3-dan 9ox) 2,2 5 11.0 5 11.0 3 6.6
604 Birillik zoglarda mumyeti§ma 1 - 9ox zaif (ümumi uzunlugun 33,3 %-dan az); 3 - zaif (33,450,0 %); 3 - orta (50,0-70,0 %); 7 - yüksak - (70,0- 95,0 %); 9 -9ox yüksak (96,0 %-dan 9ox). 0,2 9 18.0 7 18.0 9 18.0
629 Vegetasiya müddati 1 - an tez yeti§an (v.m. 120 gün va daha az); 2 - tez yeti§an (v.m. 121-130 gün); 3 - orta tez yeti§an ( v.m. 131-140 gün); 4 -orta vaxtda yeti§an ( 141-150 gün); 5 - orta gec yeti§an (v.m. 151-160 gün); 6 - gec yeti§an ( v.m. 161 -170 gün); 7 - an gec yeti§an ( v.m. 171 va daha 9ox) 2,5 7 17.5 6 15.0 6 15.0
630 Tumurcuqlarin cücarmasi 1-9ox a§agi; 3- a§agi; 5- orta; 7-yüksak; 9- 9ox yüksak. 1,5 7 10.5 7 10.5 9 13.5
Cami qiymatlandirma bah: - - 152.9 - 146.1 - 162.4
*Qeyd: Cddvdlin tdrtibindd Ukrayna alimlari A.M.Avidzba va hamkarlari [2009] tarafindan verilmi§ malumatlardan istifada edilmi§dir.
Gilalari küra formali, agimtil ranglidir, diametri 25,0- 28,0 millimetrdir. Barkdir, yeyildikda xar9ildayir, latli-§irali olmaqla, qabigi qalindir. 100 toxumun kütlasi 5,9 qramdir. Mahsulu sentyabr ayinin axiri, oktyabr ayinin avvallarinda tam fizioloji yeti§kanliya 9atir. Orta mahsuldar sortdur. Bir tanakdan orta mahsuldarliq 8,0- 10,0 kq olmu§dur. Tanayin mahsuldarliq amsali 0,57, barli zoglarda isa 1,1-dir. Salximlarda az miqdarda xirdagilalik mü§ahida edilir.Tanaklardaki yarpaqlarinda mildiuya 1- 2 bal, oidiuma 0- 1 bal, mahsulunda isa mildiuya va oidiuma 0- 1 bal yoluxma qeyda alinmi§dir. Boz 9ürümaya yoluxma mü§ahida edilmami§dir.
N9Tica
Yerina yetirilan elmi-tadqiqat i§larindan a§agidaki naticalar alda olunmu§dur:
- Selensiya elmi-tadqiqat i§lari naticasinda Bananiyar, Oguz va Milax üzüm sortlari yaradilmi§ va onliara müvafiq olaraq patent va müalliflik §ahadatnamasi alinmi§dir;
- Yeni alinmi§ perspektivli üzüm sortlarinin biomorfoloji va aqrobioloji xüsusiyyatlari müayyanla§dirilmi§dir;
- Yeni üzüm sortlarinin ampelo-deskriptorlar asasinda perspektivliyinin qiymatlandirilmasi aparilmi§dir. Naticada, Bananiyar 152,9 ball, Oguz 146,1 ball, Milax 162,9 balla qiymatlandirilmi§dir;
- ölda olunmu§ yeni üzüm sortlari iqtisadi baximdan samaraliliyi yüksakdir va artiq tasarrüfatlarda akini hayata ke9irilir.
9D9BÍYYAT
1. Quliyev V.M. Nax9ivan Muxtar Respublikasinin ampeloqrafiyasi / Nax9ivan:9cami, 2012, 584
2. Quliyev V.M., Salimov V.S., Nacafov C.S. va b. Azarbaycan ampeloqrafiyasi I c. / Banu: -Müallim, -2017, -736 s.
3. Varis Quliyev Müxtalif man§ali yeni üzüm formalarinin tadqiqi. AMEA Nax9ivan Bolmasinin asarlari, // Nax9ivan, Tusi, -2022, № 4, s. -116-123.
4. Salimov V.S., Panahav T.M. Azarbaycanin üzüm sortlari / Baki, 2016, 286 s.
5. Авидзба А.М., Иванченко В.И., Волынкин В.А., Разработка и реализация национальной программы совершенствования сортимента винограда в Украине Ялта -2009, -17 с
6. Дергунов А.В. Сорта селекции Анапской опытной станции для создания конвейера столового винограда // Материалы Международной научно-практической конференции "Актуальные проблемы виноградарства и виноделия: фундаментальные и прикладные аспекты" -Ялта,- 2327 октября 2018 г., -с.81-83
7. Волынкин В.А., Полулях А.А. Современные представления о систематике винограда. // Материалы Международной научно-практической конференции «Актуальные проблемы виноградарства и виноделия: фундаментальные и прикладные аспекты» -Ялта, 23-27 октября 2018 г.,- с. 16-18.
8. Лазаревский М.Л. Изучение сортов винограда / Ростов на Дону, -1995, -150 с.
9. Студенникова Н. Л., Котоловець З. В. Применение метода ногокритериальной оптимизации для отбора кустов-родоначальников клонов в популяции винограда сорта Цитронный Магарача // - Ялта: "Магарач", Виноградарство и виноделие, - 2014, № 1, - С. 2-5.
10. Студенникова, Н.Л. Клоновая селекция сорта винограда Пино-гри. Ялта: "Магарач" Виноградарство и виноделие, - 2013, № 2. -С. 5-7.
11. Трошин Л. П. Изучение клоновых популяций сортов Каберне Кортис и Вердо Черный с использованием маркеров ISSR, IRAP и IPBS. // "Магарач" Виноградарство и виноделие, -Ялта: - 2018, № 1. - С. 15 - 18.
12. Caracteres ampelographiques. Code des caracteres descriptifs des varietes et especes de Vitis. Paris: Dedon, -1984, -135 p.
13. Codes des caracteres descriptifs des varietes et especes re Vitis. OIV. -2001. http://www.oiv.int/fr
