Научная статья на тему 'ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ ВА СЎЗ ЭРКИНЛИГИ'

ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ ВА СЎЗ ЭРКИНЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Право»

360
36
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Инсон ҳуқуқлари / виждон / шахс / мулк / сўз эркинлиги / плюрализм / Human rights / conscience / personality / property / freedom of speech / pluralism.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Ф. А. Кушаков, М. Н. Ҳасанов, Р. Ў. Баратов, Ж. С. Раматов, С. Ҳ. Султанов

Мақолада янги Ўзбекистонда инсон ҳуқуқларини таъминлаш масаласи, ва сўз эркинлигининг кўрсаткичлари , диний ва сиёсий қарашлари, Инсон ҳуқуқларини миллий кўламда ҳимоя қилиш тегишли қонун ҳужжатлари ёрдамида, мустақил суд ҳокимияти орқали, ҳимоя воситаларининг якка тартибдаги кафолатларини қонунчилик йўли билан расмийлаштириш ва амалиётга татбиқ этиши, Инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро шартномалар ва инсон ҳуқуқларини ҳимоя этиш ва рағбатлантириш каби масалалар тахлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article examines the issue of human rights in Uzbekistan, its indicators, religious and political views. Issues such as the formalization and implementation of individual remedy guarantees, international human rights treaties, and the protection and promotion of human rights were analyzed through relevant legislation and an independent judiciary.

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОНДА ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ ВА СЎЗ ЭРКИНЛИГИ»

ЯНГИ УЗБЕКИСТОНДА ИНСОН ХУКУКЛАРИ ВА СУЗ ЭРКИНЛИГИ

Ф. А. Кушаков

Ташкент давлат транспорт университети катта укитувчиси

М. Н. Хасанов

Тошкент давлат транспорт университетининг укитувчиси

Р. У. Баратов

Ташкент давлат транспорт университети доценти

Ж. С. Раматов

Тошкент давлат транспорт университети профессори

С. X,. Султанов

Ташкент давлат транспорт университети катта укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Маколада янги Узбекистонда инсон хукукларини таъминлаш масаласи, ва суз эркинлигининг курсаткичлари , диний ва сиёсий карашлари, Инсон хукукларини миллий куламда химоя килиш тегишли конун хужжатлари ёрдамида, мустакил суд хокимияти оркали, химоя воситаларининг якка тартибдаги кафолатларини конунчилик йули билан расмийлаштириш ва амалиётга татбик этиши, Инсон хукуклари буйича халкаро шартномалар ва инсон хукукларини химоя этиш ва рагбатлантириш каби масалалар тахлил этилган.

Калит сузлар: Инсон хукуклари, виждон, шахс, мулк, суз эркинлиги, плюрализм .

ABSTRACT

The article examines the issue of human rights in Uzbekistan, its indicators, religious and political views. Issues such as the formalization and implementation of individual remedy guarantees, international human rights treaties, and the protection and promotion of human rights were analyzed through relevant legislation and an independent judiciary.

Keywords: Human rights, conscience, personality, property, freedom of speech, pluralism.

October, 2022

803

КИРИШ

Барчамизга маълумки, сунги йилларда мамлакатимизда барча сохалар катори инсон хукукларини таъминлаш масаласида хам катор узгаришлар кузга ташланди. Виждон, шахс, мулк ва суз эркинлиги, плюрализм, сиёсий карашларнинг хилма-хиллиги ва бошка масалаларда ижобий узгаришлар кузга ташлана бошлади. Бу борада катор халкаро рейтингларда хам Узбекистоннинг курсаткичлари сезиларли даражада узгарди. Диний ва сиёсий карашлари боис узок муддатларга озодликдан махрум килинган минглаб юртдошларимиз уз оиласи багрига кайтди. Узок йиллардан бери шу юртда яшаб келаётган ун минглаб фукаролиги булмаган шахсларга Узбекистон Республикаси фукароси паспортлари топширилди. Кушни ва кардош, якин ва узок хориж мамлакатлари билан алокалар яхшиланди. Узбекистон хар жихатидан яна дунё эътиборига тушди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекистон инсон хукуклари буйича 80 дан ортик халкаро хужжатларга, шу каторда, БМТнинг 6 та асосий шартномаси ва 4 та факультатив протоколига кушилган. Мамлакатда инсон хукуклари сохасини янада ривожлантириш максадида Президент Фармони [1] билан 2020 йилнинг 22 июнь куни Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикасининг Миллий стратегияси ва уни амалга ошириш буйича Йул харитаси хам тасдикланган. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош ассамблеясининг 2020 йил 13 октябрда кабул килинган карорига асосан Узбекистон БМТнинг Инсон хукуклари буйича Кенгашига купчилик овоз билан тарихда биринчи марта уч йиллик муддатга сайланди. Энди Узбекистон уч йил муддат мобайнида БМТнинг Инсон хукуклари буйича Кенгашига аъзо 47 давлатдан бири сифатида фаолият юритади. Якин тарихимизга мурожаат килсак, маълумки, Узбекистон мустакилликка эришганидан кейинок, инсон манфаатларига, унинг хукук ва асосий эркинликларига олий кадрият сифатида карай бошлади. Бунга, 1991 йилнинг 30 сентябрида Инсон хукуклари бутунжахон Декларацияси Узбекистоннинг аъзо булишининнг узиёк яккол мисол була олади. Чунки, ушбу ёш давлат мустакиллигининг биринчи кунлариданок уз олдига, эркин бозор иктисодиетига асосланган хукукий демократик давлат куришни максад килиб куйган ва бу йулда жахон хамжамияти томонидан эътироф этилиб келинган умуминсоний кадриятларнинг устуворлиги тан олинган эди.

Инсон Хукуклари тугрисидаги Халкаро Билл инсон хукукларини химоя килиш борасида кабул килинган энг

October, 2022

804

асосий xyжжaтлaр мaжмyи 6ули6, y 6у сохада кейинчалик кабул килинган барча хужжатлар учун асос 6Ули6 хизмат килади. Инсон Хукуклари тyFрисидaги Халкаро Билл уз ичига инсон хукуклари сохасидаги асосий хужжатларини бирлаштирган. Бу халкаро хужжатлар куйидагилардан иборатдир:

Инсон хукукларини миллий даражада химоя килиш. ХХ-асрнинг иккинчи ярмида купгина мамлакатлар инсон хукуклари бyйичa асосий халкаро шартномаларнинг иштирокчиси булиб колдилар. Бу хужжатлар инсон хукуклари сохасидаги нормаларни амалга ошириш юзасидан хукукий мажбуриятлар юклаганлиги боис мазкур сохага оид нормалар халкаро куламда амалга ошириладиган мажбуриятлар даражасига кутарилди. Инсон хукуклари буйича халкаро шартномалар айрим шахсларнинг узаро муносабатларини хамда муайян шахслар билан давлат уртасидаги муносабатларни камраб олади. Шу сабабли инсон хукукларини химоя этиш ва рaFбaтлaнтириш энг аввало давлатнинг ички вазифаси булиб, унинг бажарилиши учун жавобгарлик хар бир давлат зиммасига тушади. Инсон хукукларини миллий куламда химоя килиш тегишли конун хужжатлари ёрдамида, мустакил суд хокимияти оркали, химоя воситаларининг якка тартибдаги кафолатларини конунчилик йули билан расмийлаштириш ва амалиетга татбик этиш, шунингдек, демократик институтлар ташкил этиш йули билан таъминланади. Бундан ташкари миллий ва махаллий куламда ишлаб чикилиб амалга ошириладиган, махаллий шароитлар хамда анъаналар инобатга олинадиган кампаниялар хам борки, улар маърифий ва ахборот хусусиятга эга булган самарали тадбирлар тарикасида тан олинган. Инсон хукуклари миллий куламда химоя этилишини самарали тарзда амалга ошириш муаммоси жахонда, айникса XXI аср бошида катта кизикиш yЙFOтмокдa. Купгина мамлакатларда бошкарувнинг демократик шакли пайдо булганлиги еки тикланганлиги инсон хукуклари узагини ташкил этувчи хукукий ва сиесий асосларни таъминлашда демократик институтлар уйнайдиган ролнинг ахамияти катта эканлигидан далолат бермокда. Шундай килиб, инсон хукукларини самарали тарзда амалга ошириш энг аввало бу хукукларни рaFбaтлaнтириш ва химоя этиш учун миллий инфратузилмалар яратишни такозо этиши аник-равшан куриниб турган фактга айланиб бормокда. Кейинги йилларда жахоннинг купгина мамлакатларида зиммасига инсон хукукларини химоя этиш билан боFлик аник вазифалар юклатилган муассасалар ташкил этилди. Гарчи бундай муассасаларнинг вазифалари хар бир мамлакатда узига хос булиб, бир-биридан фарк килса-да, уларнинг хаммаси битта муштарак максадга

October, 2022

805

эришишни кузлайди. Шу сабабли хам улар инсон хукукларини рагбатлантириш ва химоя этиш билан шугулланувчи миллий институтлар деб юритилади.

Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг инсон хукуклари буйича вакили. Парламент хузуридаги Инсон хукуклари буйича вакил (омбудсман) институти Узбекистон Республикаси 1 чи Президенти ташаббуси билан Олий Мажлиснинг биринчи сессиясида ташкил этилди ва 1995 йил 6 майда Олий Мажлис карорига биноан унинг хузурида Вакилнинг инсон хукуклари борасидаги вазифаларни намунали амалга оширишига кумаклашиш учун фукароларнинг конституциявий хукуклари ва эркинликларига риоя килиш Комиссияси ташкил этилди.[2]

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Мамлакатимизда олиб борилаетган ислохотлар самарасини янада ошириш, давлат ва жамиятнинг хар томонлама ва жадал ривожланиши учун шарт-шароитлар яратиш, мамлакатимизни модернизация килиш хамда хаетнинг барча сохаларини либераллаштириш буйича устувор йуналишларни амалга ошириш максадида ахоли ва тадбиркорларни уйлантираетган долзарб масалаларни хар томонлама урганиш, амалдаги конунчилик, хукукни куллаш амалиети ва илгор хорижий тажрибани тахлил килиш, шунингдек кенг жамоатчилик мухокамаси натижасида ишлаб чикилган хамда куйидагиларни назарда тутадиган 2017 — 2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегияси Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралда —Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси тугрисидаИги ПФ-4947-сон Фармони билан тасдикланди [3]. Демак, айтишимиз мумкинки, хукукий демократик жамият куриш билан бир каторда фукароларнинг хукукий онги ва маданиятини ортиб бораетганидан далолат беради. Шунингдек, Хрзирги вактда республикамизда инсон хукукларига риоя килиш ва химоялаш масалалари билан шугулланувчи бир неча идоралар мавжуд. Улардан иккитаси конун чикарувчи , биттаси ижроия ва яна бири нохукумат органидир. Масалан, Узбекистон Республикаси Олий Мажлисининг биринчи йил иш фаолиятида 1995 йилда Олий Мажлиснинг Инсон хукуклари буйича вакили органи таъсис этилди ва унинг ихтиерида инсон хукук ва эркинлиги билан шугулланувчи Комиссия тузилди. Узбекистон Республикаси Президенти Фармонига кура Республика инсон хукуклари буйича Миллий марказ тузилди. Узбекистон Республикаси Инсон хукуклари миллий маркази давлат идоралараро

October, 2022

806

тахлил, тушунтириш ва мувофикдаштириш органи хисобланади, яъни мазкур орган инсон хукуклари сохасида давлат бошкарув органлари фаолиятини мувофикаштиради, инсон хукуклари сохасидаги ишлар миллий режасини ишлаб чикади, Узбекистонда инсон хукуклари химояси буйича миллий маърузалар тайерлайди, давлат хизматчилари учун эса инсон хукуклари мухофазаси сохасида ахборт базаси яратади, уларни укитади, маслахатлар беради, ташвикот ишлари олиб боради. Марказнинг асосий максади - устувор вазифаларни хар томонлама хал этиш йули билан Инсон хукуклари сохасидаги Миллий фаолият дастурини - хукук ва эркинликларни химоя этишнинг куп жихатли тизимини ишлаб чикиш ва хаетга тадбик этиш, жумладан: Инсон хукуклари сохасидаги конунчиликни такомиллаштириш;

• Хукукий ердам курсатиш ва инсон хукукларини суд йули билан химоя килиш;

• Инсон хукукларини суддан ташкари химоя килиш тизимини яратиш;

• Турли тоифадаги шахслар хукукини химоя килиш стратегиясини ишлаб чикиш;

• Инсон хукукларига риоя килиш кафолати сифатида ахборот олиш эркинлигини таъминлаш;

Инсон хукуклари сохасидаги таълимнинг куп максадли тизимини -алохида ихтисослашган курслардан тортиб оммавий маълумот - танишув дастурларигача ташкил этиш

• Ижро хокимияти доирасидаги вазирликлар, кумитилар,идоралар ва муассасаларни инсон хукуклари сохасидаги фаолиятини мувофиклаштириш:

• Узбекистон Республикасида Инсон хукуклари ва эркинликлари тизимининг ривожланиши асосида халкаро хамжамиятга кириш йулларини шакллантириш.

Марказ фаолияти дастурининг гоявий асоси - Инсон хукуклари Умумжахон Декларациясида баён этилган хукукий маданиятни ривожлантиришнинг умумбашарий тамойилларидир. Хукукий давлат мафкурасини ривожлантиришни илмий режалаштириш инсон хукукларини химоя килиш Миллий концепциясини яратишни кузда тутади. Бу конвенцияда Шаркнинг куп асрли хукукий маданияти тажрибаси, бизнинг буюк аждодларимиз турмуш тарзи анъаналари акс этиши лозим. Марказнинг инсон хукукларини химоя килиш миллий концепциясини яратиш фаолияти инсон хукуклари сохасидаги харакатлар миллий

дастурининг мухим назарий кисми, мамлакатнинг ижтимоий-

October, 2022

сиесий хаетида туб узгаришлар боскичининг бошланиши хисобланади. Узбекистон Республикаси Инсон хукуклари миллий маркази давлат идоралараро тахлил, тушунтириш ва мувофиклаштириш органи хисобланади, яъни мазкур орган инсон хукуклари сохасида давлат бошкарув органлари фаолиятини мувофикаштиради, инсон хукуклари сохасидаги ишлар миллий режасини ишлаб чикади, Узбекистонда инсон хукуклари химояси буйича миллий маърузалар тайерлайди, давлат хизматчилари учун эса инсон хукуклари мухофазаси сохасида ахборт базаси яратади, уларни укитади, маслахатлар беради, ташвикот ишлари олиб боради [4]. Халкаро алокалар воситалари оркали маълумотлар алмашиш; хамкорликда нашрлар - монографиялар, укув кулланмалари, маколалар туплами; семинар, конференция, симпозиумлар утказиш; телекурсатувлар тайерлаш, укув ва илмий-оммабоп фильмлар яратиш; тезкор экспедициялар, мамлакатнинг турли ерларида жойларга чикиб тадкикотлар утказиш. Марказ уз фаолиятини амалга оширишда катор халкаро ташкилотлар билан; БМТ, ЕХХД, ТАСИС, ЮНЕСКО, А^Ш, Франция, Англия, Италия элчихоналари, катор халкаро нохукумат ташкилотлар ва бошка халкаро ташкилотлар билан хамкорлик килмокда. Бундан ташкари Миллий марказ олий укув юртларида инсон хукуклари буйича дарсликлар, маърузалар ва семинарлар утказилишини амалга оширмокда [4].

ХУЛОСА

Узбекистонда хукукий демократик жамият куриш билан бир каторда фукароларнинг хукукий онги ва маданиятини ортиб бораётганлигидан далолат беради. Мухими, ахолининг Президент ва Халк кабулхоналари воситасида юз бераётган холатларни тугридан-тугри етказиш имконияти яратилди. Шунингдек, бугунги кунда инсон хукукларини химоя килишнинг конунчилик ва ташкилий-хукукий базасини мустахкамлаш, инсон хукуклари буйича халкаро стандартларни миллий конунчиликка имплементация килиш ва халкаро мажбуриятларни бажариш, шунингдек, инсон хукукларини химоя килиш масалалари юзасидан халкаро ташкилотлар билан хамкорликни фаоллаштиришга доир тизимли ишлар олиб борилмокда.

REFERENCES

1. Раматов, Ж. С., Хдсанов, М., & Назарова, Н. Ж. (2022). МЕДИАМАДАНИЯТ ВА АХБОРОТДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ

ИНТЕЛЛЕКТУАЛ

ТАЪЛИМ

ТИЗИМИНИ

РИВОЖЛАНТИРИШДАГИ УРНИ. Academic research in educational sciences, 3(6), 984-988.

October, 2022

2. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Кушаков, Файзулла Абдуллаевич, Валиев, Л.А., & Хасанов, М.Н. (2022). ТРАНСПОРТ ТИЗИМИ ТАРАККИЁТ БОСКИЧЛАРИ (УЗБЕКИСТОН ТЕМИР ЙУЛ ТРАНСПОРТИ МИСОЛИДА). Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (9), 606612.

3. Файзулла Абдуллаевич Кушаков (2022). ПЕРЕСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ СОВРЕМЕННОЙ ФИЛОСОФИИ ТЕХНИКИ. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 428-432.

4. М.Н.Дасанов, Б.З.Зайниддинов, О.А.Абдухалилов, & Д.Д.Джурайев. (2022). МЕДНАТДА ИНСОННИ ШАКЛАНИШДАГИ АДАМИЯТИ . JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS, 4(3), 116-123.

5. To'raboev, Sh. G., Toirov, Z. T., Abdullaev, J. Z., G'ulomov, Sh. M., Hasanov, M. N. (2022). FOROBIYNING FALSAFIY ASARLARIDA INSONNING KELIB CHIKHISHI.

6. Mirshod Numonovich Hasanov ABU NASR FOROBIINING INSONNI AHLAKKII KAMALOTI TUGRISIDAN KARASHLARI SHAKLANNISININING IJTMOYTARIHIKHIY MANBALARI // Pedagogik fanlarda akademik tadqiqotlar. 2022 yil. 6-son. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/abu-nasr-forobiyning-insonni-ahlo-iy-kamoloti-t-rishniy-arashlari-shaklanishining-izhtimoiytarihiy-manbalari (kirish sanasi: 29.10.2022).

7. Ramatov, J.S., & Khasanov, M.N. (2022). ANALYSIS OF THEORETICAL MODEL OF INNOVATION INVOLVEMENT IN EDUCATIONAL PRACTICE. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (6), 937942.

8. Раматов, Ж. С., Муратова, Д., Султанов, С. X,., Тухтабоев, Э., Кушаков, Ф., & Хасанов, М. Н. (2022). ИЖТИМOИЙ AДOЛAТ ВA КAДРИЯТЛAР ПЛЮРAЛИЗМИ. World scientific research journal, 8(1), 102-108.

9. Ж. С. Раматов, Л. А. Валиев, & М. Н. Хасанов (2022). АУРОБИНДО ГДОШ ТАЛКИНИДА ИНСОН БОРЛИЕИНИНГ АНТРОПОЛОГИК ЖИХДТЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3 (6), 688-695.

10. Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Султанов, С.Д., Муратова, Д.А., Хасанов, М.Н., & Эрниёзов, У.К. (2022). ЁШЛАР ЗАМОНАВИЙ МАДАНИЙ КИЁФАСИ ВА УМУМИНСОНИЙ КАДРИЯТЛАР ТУШУНЧАСИНИНГ МАЗМУН-МОХДЯТИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (10), 376-386.

11.Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Султанов, С.Д., Кушаков, Файзулла Абдуллаевич., Валиев, Л.А., & Хасанов, М.Н.

October, 2022

809

(2022). ДОЗИРГИ ДАВРДА ИЖТИМОИЙ АДОЛАТ ДАКИДАГИ ИЛМИЙ-ФАЛСАФИЙ КАРАШЛАРНИНГ УЗИГА ХОС ТАЛКИНИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (9), 647-656.

12. Ж. С. Раматов, & М. Дасанов (2022). ШАХС ДИНИЙ ДУНЁКАРАШИНИНГ ШАКЛЛАНИШИДА ИЛМНИНГ АДАМИЯТИ. Academic research in educational sciences, 3 (7), 35-39.

13. Ш.Е.Турабоев, З.Т.Тоиров, Ж.З.Абдуллаев, Ш.М.Еуломов, & М.Н.Дасанов. (2022). ФОРОБИЙНИНГ ФАЛСАФИЙ АСАРЛАРИДА ИНСОННИНГ КЕЛИБ ЧИКИШИ . JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS,4(3),141-146.

14.Бобошев, З. Н., Дасанов, М. Н., & Нуруллаев, Э. А. (2022). АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ ПЕДАГОГИКА ФАНИНИНГ АСОСЧИСИ СИФАТИДА.

15. Рашит Усарович Баратов (2022). ТРАНСПОРТ ТИЗИМИДА ТАЪЛИМ ИСЛОДОТЛАРИ ВА ИСТИКБОЛЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3 (TSTU Conference 1), 90-95.

16.Baratov, R. U. (2019). INTEGRATION OF A SCIENCE, FORMATION AND MANUFACTURE IN THE COURSE OF PROFESSIONAL TRAINING. In ОБЩЕСТВЕННЫЕ НАУКИ В СОВРЕМЕННОМ МИРЕ: ПОЛИТОЛОГИЯ, СОЦИОЛОГИЯ, ФИЛОСОФИЯ, ИСТОРИЯ (pp. 51-54).

17.Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Султанов, С.Д., Муратова, Д.А., Хасанов, М.Н., & Эрниёзов, У.К. (2022). ЁШЛАР ЗАМОНАВИЙ МАДАНИЙ КИЁФАСИ ВА УМУМИНСОНИЙ КАДРИЯТЛАР ТУШУНЧАСИНИНГ МАЗМУН-МОДИЯТИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (10), 376-386.

18.Раматов, Ж.С., Баратов, Р.У., Султанов, С.Д., Кушаков, Файзулла Абдуллаевич., Валиев, Л.А., & Хасанов, М.Н. (2022). ДОЗИРГИ ДАВРДА ИЖТИМОИЙ АДОЛАТ ДАКИДАГИ ИЛМИЙ-ФАЛСАФИЙ КАРАШЛАРНИНГ УЗИГА ХОС ТАЛКИНИ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2 (9), 647-656.

October, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

810

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.