Научная статья на тему 'МУСТАҚИЛ ЎЗБЕКИСТОНДА ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ ВА ҚАДРИНИ УЛУҒЛАШ – ЭНГ ОЛИЙ НЕМАТ'

МУСТАҚИЛ ЎЗБЕКИСТОНДА ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ ВА ҚАДРИНИ УЛУҒЛАШ – ЭНГ ОЛИЙ НЕМАТ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

576
63
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Конституция / қонун / фармон / дастур / декларация / ҳуқуқ / суд / ислоҳот / стратегия / тараққиёт / Юнеско / Юнисеф

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Фаррух Умедович Темиров

Ушбу мақолада Мустақил Ўзбекистонда амалга оширилаётган ижтимоийсиёсий ва ҳуқуқий ислоҳотлар, унинг натижалари, қабул қиланаётган қонунлар, давлат дастурлари, унинг жамиятимиз тадбиқ қилиниши, эришилаётган ютуқлар самараси, “Инсон қадрини улуғлаш ва фаол маҳалла йили” давлат дастури доирасида амалга оширилаётган тарғибот-ташвиқот ишлари, инсон қадри, ҳуқуқларини улуғлаш ва қадрлаш буйича амалга оширилаётган ишлар, ижтимоий-ҳуқуқий ислоҳотларнинг жамиятимиздаги ўрни, ҳуқуқий ҳужжатлар асосида таҳлил этиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МУСТАҚИЛ ЎЗБЕКИСТОНДА ИНСОН ҲУҚУҚЛАРИ ВА ҚАДРИНИ УЛУҒЛАШ – ЭНГ ОЛИЙ НЕМАТ»

МУСТАКИЛ УЗБЕКИСТОНДА ИНСОН ХУКУКЛАРИ ВА КАДРИНИ

УЛУГЛАШ - ЭНГ ОЛИЙ НЕМАТ

Фаррух Умедович Темиров

т.ф.ф.д (PhD) доцент, Бухоро давлат университети

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада Мустакил Узбекистонда амалга оширилаётган ижтимоий-сиёсий ва хукукий ислохотлар, унинг натижалари, кабул киланаётган конунлар, давлат дастурлари, унинг жамиятимиз тадбик килиниши, эришилаётган ютуклар самараси, "Инсон кадрини улуглаш ва фаол махалла йили" давлат дастури доирасида амалга оширилаётган таргибот-ташвикот ишлари, инсон кадри, хукукларини улуглаш ва кадрлаш буйича амалга оширилаётган ишлар, ижтимоий-хукукий ислохотларнинг жамиятимиздаги урни, хукукий хужжатлар асосида тахлил этиб берилган.

Калит сузлар: Конституция, конун, фармон, дастур, декларация, хукук, суд, ислохот, стратегия, тараккиёт, Юнеско, Юнисеф.

Мустакил демократик йулдан дадил одимлаётган Узбекистоннинг энг улуг максади, аввало, халкимиз манфаатлари кузланган ислохотларни амалга оширишга каратилгани билан эътиборлидир. Бу жихатлар Конституциямизда хам мустахкамлаб куйилган. Жумладан, Бош Комусимизнинг II боб 13 моддасида "Узбекистон Республикасида демократия умуминсоний принципларга асосланади, уларга кура инсон, унинг хаёти, эркинлиги, шаъни, кадр-киммати ва бошка дахлсиз хукуклари олий кадрият хисобланади. Демократик хукук ва эркинликлар Конституция ва Конунлар билан химоя килинади" дейилган.

Юртимизда инсон хукук ва эркинлигини таъминлаш борасида амалга оширилаётган ишларга хамоханг тарзда фаолият юритаётган Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикаси Миллий маркази хам шу каби эзгу ишларни амалга оширишга камарбасталик килмокда. Утган давр мобайнида мазкур Марказ уз олдидаги ута долзарб саналган миллий харакат режасини тузиш, Конституциямиз, конунлар ва инсон хукуклари сохасидаги умумэътироф этилган халкаро хукук меъёрлари коидаларини амалга ошириш стратегиясини ишлаб чикиш, инсон хукуклари сохасида Узбекистон Республикасининг халкаро ва миллий

184

TamKHnoraap 6unaH xaMKopnuruHH puBo^naHTHpum, MaMnaKaTHMH3ga hhcoh xyKyK^apura puoa этнпнmн Ba 6y xyKyK^apHHHr Myxo$a3a KunHHumu M3acugaH mh.mhh Matpy3anap Taftepnam, gaBnaT xokhmhath Ba 6om^apyB opraHnapura, myHHHrgeK, hhcoh xyKyKgapu 6yftHHa ^aMoaT SupnamManapura Macnaxaraap 6epum, hhcoh xyKyKgapHHH parSaTnaHTHpum Ba Myxp$a3a KunumHHHr Typnu ^Hxaraapu M3acugaH TagKHKoraap yTKa3um Ka6u Ba3H$anapHH MyBa^aKHarau ago этн6 KenMoKga.

AnHHKca, hhcoh xyKyKgapHHH TatMHHnam Sopacuga 1948 hhh 10 geKa6pga Ka6yn KH^HHraH "hhcoh xyKyKgapu yMyM^axoH geкпapaцнflсн"нннr Y36eKHCTOH napnaMeHTH ToMoHHgaH TacguKgaHraHnuru HCTHKgonHHHr hhk ftHnnapuga Ka6yn KH^HHraH MyxHM xa^Kapo xyKyKHH xy^^aT 6yngn.

Y36eKHCToHga KHCKa TapuxHH MyggaT unuga mhmhh gaBnaTHHnHKHH maKnnaHTupumHHHr xyKyKHH acocnapu apaTungu. MaMnaKaTHMH3 6apna puBo^naHraH xyKyKHH gaBnaraapgaru Ka6u yn xoKHMH^Tra, atHH KoHyH HHKapyBHH, u^po этyвнн Ba cyg xoKHMuaTura TaKCHMnaHgu. XanK ^apoBoHnuru fiynuga Ky^nu xyKyKHH gaBnaTgaH ^yKaponHK ®;aMHaTH capu ungaM KagaM KyHum MaKcaguga эpкнн 6o3op MyHoca6aTnapura acocnaHraH Kynnu HKTucogueT 6apno этнпgн. ^y TapuKa, ropTHMH3 xa^Kapo xyKyKHHHr TynaKoHnu Ba TeHr xyKyKgu cy6teKTHra aftnaHgu. hhcoh xyKyKgapu Ba эpкннпнкпapннн Myxo$a3a KH^umHHHr Tatcupnu BocHTacuHH 6apno этнm, xa^Kapo TamKunoTnap Ba xyKyKHH Myxo$a3a KH^yBHH opraHnap 6unaH xaMKopnHKHH KeHraHTupum, gaBnaT Myaccacanapu xoguMnapu Ba axonHHHHr hhcoh xyKyKgapu Syftuna MagaHHaTHHH omupum MaKcaguga EMTHHHr Hhcoh xyKyKgapu Ba 6omKapyB th3hmhhh geMoKpaTuanamHH Kynna6-KyBBaTnam gacTypura MyBo^HK, Y36eKHCTOH Pecny6nuKacH npe3ugeHTHHHHr 1996 hhh 31 oKTaSpgaru OapMoHH 6unaH "hhcoh xyKyKgapu Syftuna Y36eKHCTOH Pecny6nHKacH mh.Mhh MapKa3H" Ty3ungu. OapMoHga Hhcoh xyKyKgapu Syftuna Munnufi MapKa3HHHr MaKcag Ba acocHH Ba3H$anapu aHHK 6enruna6 Kyfiungu.

1996 hhh 13 Hoa6pgaru "hhcoh xyKyKgapu Syftuna Y36eKHCTOH Pecny6nuKacH mhMhh MapKa3H ^aonuaTHHH TamKHn этнm Macananapu TyrpHCHga"rH Ba3upnap MaxKaMacHHHHr Kapopu mhMhh MapKa3 ^aonuaTHHHHr TamKHHHH-xyKyKHH acocu xucoSnaHagu. Ym6y Kapop opKanu Hhcoh xyKyKgapu 6yfiHHa Y36eKHCToH Pecny6nHKacH Mhmhh MapKa3H TyrpucugarH Hh3om Ba mhMhh MapKa3 Ty3HHMacH TacgHKgaHraH.

Hhcoh xyKyKgapu 6yfiHHa Y36eKHCToH Pecny6nHKacH Munnufi MapKa3H gaBnaTra Kapamnu ugopanapapo Taxnun,

185

тушунтириш ва мувофикдаштириш органи хисобланади. Яъни, мазкур орган инсон хукуклари сохасида давлат бошкарув органлари фаолиятини мувофиклаштиради, инсон хукуклари сохасидаги ишлар миллий режасини ишлаб чикади, Узбекистоннинг инсон хукуклари буйича миллий маърузаларини тайёрлайди, давлат хизматчилари учун эса инсон хукуклари мухофазаси сохасида ахборот базасини яратади, уларни укитади, маслахатлар беради, ташвикот ишларини олиб боради. Шундан келиб чикиб айтиш мумкинки, Марказнинг асосий максади бу устувор вазифаларни хар томонлама хал этиш йули билан Инсон хукуклари сохасидаги Миллий фаолият дастурини, хукук ва эркинликларни химоя этишнинг куп жихатли тизимини ишлаб чикиш ва хаётга татбик этишдан иборат.

Шу уринда, Миллий марказнинг халкаро хамкорлигига хам тухталиб утиш жоиз. Хусусан, БМТнинг Узбекистондаги Тараккиёт Дастури, ЭХХ,Тнинг Узбекистондаги Лойихалар Координатори, Халкаро мехнат ташкилоти, Узбекистондаги Эвропа Иттифоки делегацияси, Юнеско, Юнисеф, хорижий мамлакатларнинг мамлакатимиздаги элчихоналари, катор халкаро жамгармаларнинг ваколатхоналари билан самарали хамкорлик урнатилган. Халкаро шериклар билан хамкорликда республикамизда инсон хукук ва эркинликларини янада мустахкамлаш, химоя килиш ва рагбатлантиришга йуналтирилган турли лойихалар амалга оширилади.

Хрзирда Марказнинг Ахборот-хукук булими хузурида Марказий Осиёда ягона ихтисослаштирилган Инсон хукуклари буйича оммавий кутубхона фаолият юритади. Мазкур кутубхона узбек ва хорижий тилларда нашр этилган китоблар, журналлар ва бошка адабиётлардан иборат булиб, 5 мингдан зиёд номдаги инсон хукукларига доир китоб фондига эга. Марказ томонидан инсон хукуклари буйича 200 га якин тупламлар, китоблар ва бошка адабиётлар давлат тилида куп минг ададда чоп этилди.

Узбекистонда Инсон хукуклари буйича миллий институтларнинг шаклланиши мамлакатни ислох килиш ва модернизациялаш жараёнлари доирасида давлат ва жамиятнинг барча сохаларида демократик ислохотлар утказиш амалга оширилди. Жумладан, давлатимиз рахбарининг 2008 йил 1 майдаги "Инсон хукуклари умумжахон декларацияси кабул килинганлигининг 60 йиллигига багишланган тадбирлар дастури тугрисида"ги Фармони Узбекистонда Инсон хукуклари буйича миллий институтларнинг хукукий макомини мустахкамлаш йулида яна бир мухим кадам булди, дейиш мумкин.

186

Инсон хукуклари буйича миллий институтлар фаолиятини куллаб-кувватлаш тугрисида кабул килинган меъёрий хужжатлар, халкаро стандартларга мувофиклаштириш максадларида миллий институтларнинг конунчилик асосларини такомиллаштириш Узбекистоннинг демократик узгаришларга содиклигини яна бир карра намойиш килмокда.

Айни пайтда мамлакатимизда фаолият олиб бораётган инсон хукуклари буйича миллий институтлардан Олий Мажлис Инсон хукуклари буйича вакили (Омбудсман), Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Амалдаги конунчилик мониторинги институти хамда Миллий марказимиз зиммасидаги вазифаларни тулаконли бажариш йулида хизмат килиб келмокда. Бу ташкилотларнинг харакати, изланишлари уларок, юртимизда инсон хукуклари мухофазаси йулида мустахкам конунчилик тизими барпо этилди. Истиклол йилларида инсоннинг асосий хукук ва эркинликларини таъминлашга доир конституциявий конунлар, кодекслар ва бошка конунлар кабул килиниб, хаётга татбик этилмокда. "Бола хукукдарининг кафолатлари тугрисида"ги, "Одам савдосига карши курашиш тугрисида"ги, "Узбекистон Республикасида ногиронларни ижтимоий химоя килиш тугрисида"ги, "Нодавлат нотижорат ташкилотлар фаолиятининг кафолатлари тугрисида"ги, "Хайрия тугрисида"ги ва бошка конунларнинг кабул килиниши инсон хукукларини химоя килишнинг хукукий асосларини такомиллаштиришга замин булмокда.

Айни пайтда мамлакатимизда инсон хукук ва эркинликларининг хукукий асослари яратилиши ва унинг амалда кулланиши хамда кафолатланишини кузатувчи механизмлардан юкорида тилга олиб утилган институтлар билан бир каторда Олий суд хузуридаги Суд конунчилигини демократлаштириш ва либераллаштириш хамда суд тизими мустакиллигини таъминлаш буйича тадкикот маркази ва Адлия вазирлиги, Бош прокуратура, Ички ишлар вазирлигида инсон хукуклари буйича булинмалар ва бошкармалар самарали фаолият юритмокда.

Узбекистонда халкаро хукукнинг умумэътироф этилган принцип ва нормалари устунлиги конституциявий асосда эътироф этилади. Бугунги кунда мамлакатимиз инсон хукуклари буйича 70 дан зиёд халкаро хужжатлар, хусусан, БМТ томонидан инсон хукуклари буйича кабул килинган 10 та мажбурий халкаро шартномаларни ратификация килиб, узининг халкаро мажбуриятларини мунтазам равишда бажариб келмокда.

Бир суз билан айтганда, Узбекистоннинг демократик узгаришларга содиклигини намойиш килиш, юртимизда

187

кечаётган улкан узгаришлар ва янгиланишлар даврида аввало инсон хукукларини химоя килиш ва рагбатлантириш бирламчи вазифалардан саналади. Бунда жамиятимизда мавжуд миллий институтлар ичида Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикаси Миллий марказининг урни бекиёсдир.

«Инсон кадрини улуглаш — юртимизда яшаётган хар бир одамнинг хукук ва эркинликлари, конуний манфаатларини таъминлаш демакдир. Бу борада жамиятимиз асоси булган махалла хал килувчи урин тутади», — деди у. Шавкат Мирзиёев бундан буён хар бир махаллада самарали иш олиб бориш фаолиятнинг бош мезонига айланишини таъкидлади.

"Хдракатлар стратегиясидан — Тараккиёт стратегияси сари" тамойилига асосан ишлаб чикилган 2022 — 2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси ва уни "Инсон кадрини улуглаш ва фаол махалла йили"да амалга оширишга оид давлат дастурида еттита устувор йуналиш буйича Коррупцияга карши курашиш агентлиги томонидан амалга оширилиши лозим булган мухим максад-вазифалар белгиланган.

Жумладан, Агентлик зиммасига давлат бошкаруви органлари фаолиятини "фукароларга хизмат килишга йуналтириш" тамойили асосида трансформация килиш билан боглик 2 та; Ихчам, профессионал, адолатли, юкори натижадорликка хизмат киладиган давлат бошкаруви тизимини жорий килишга оид 2 та; Давлат хизматида халоллик стандартларини жорий этиш буйича 1 та; Коррупцияга мойил соха ва тармокларни аниклаш, коррупциявий омилларни бартараф этиш тизимининг самарадорлигини ошириш, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантиришга доир 4 та топширик юклатилган. Шунга асосан Агентлик томонидан Давлат дастури ижросини таъминлаш максадида унда белгиланган вазифаларни уз вактида ва сифатли амалга ошириш чоралари курилмокда

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.