Научная статья на тему 'ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ЁШЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯСИ'

ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ЁШЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
30
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
бандлик / ишсизлик / механизм / бандлик сиёсати / меҳнат бозори. / employment / unemployment / mechanism / employment policy / labor market.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Раматов, Жуманиёз Султонович, Ҳасанов, Миршод Нўъмонович, Валиев, Лочин Азаматович

Мазкур мақолада Ўзбекистонда бандлик ва ишсизлик борасида амалга оширилган ислоҳотлар ва уларнинг натижалари бўйича маълумотлар келтирилган. Бандлик концептига илмий ва ҳуқуқий ёндашувлар кўрсатиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

NEW UZBEKISTAN YOUTH AND THEIR SOCIAL PROTECTION

This article provides information on the reforms implemented in Uzbekistan regarding employment and unemployment and their results. Scientific and legal approaches to the concept of employment are shown.

Текст научной работы на тему «ЯНГИ ЎЗБЕКИСТОН ЁШЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯСИ»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 6

educational, natural and social sciences IV ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

ЯНГИ УЗБЕКИСТОН ЁШЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ

ХИМОЯСИ

Раматов Жуманиёз Султонович

Тошкент давлат транспорт университети

"Ижтимоий фанлар" кафедраси мудири

Х,асанов Миршод Нуъмонович

Тошкент давлат транспорт университети "Ижтимоий фанлар" кафедраси укитувчиси

Валиев Лочин Азаматович

Тошкент давлат транспорт университети "Ижтимоий фанлар" кафедраси таянч докторанти

АННОТАЦИЯ

Мазкур мацолада Узбекистонда бандлик ва ишсизлик борасида амалга оширилган ислоуотлар ва уларнинг натижалари буйича маълумотлар келтирилган. Бандлик концептига илмий ва ууцуций ёндашувлар курсатиб утилган.

Калит сузлар: бандлик, ишсизлик, механизм, бандлик сиёсати, меунат бозори.

ABSTRACT

This article provides information on the reforms implemented in Uzbekistan regarding employment and unemployment and their results. Scientific and legal approaches to the concept of employment are shown.

Keywords: employment, unemployment, mechanism, employment policy, labor market.

КИРИШ

Узбекистон Республикасининг мустакил давлат деб эълон килиниши жамиятимизнинг ижтимоий-иктисодий ва сиёсий-маданий сохаларида туб узгаришларни вужудга келишига сабаб булди [24,27,37,38,39]. Бу узгаришлар бевосита мамлакатимиз ахрлисини бандлигини ошириш ва унинг ижтимоий механизмларини шакллантирилиши зарурат эканлигини такозо этди. Ахрлини иш билан таъминлаш, яъни бандлик масаласини илмий урганиш социологик, иктисодий, психологик, хукукий каби таълимотларни такомиллаштириш учун хизмат килиши билан бирга, миллий тараккиётни таъминлаш йулида мавжуд

1338

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ресурслардан манзилли фойдаланиш стратегиясини белгилаш имконини беради[1].

МАТЕРИАЛ ВА МЕТОДЛАР

Бандлик тушунчаси, этимологик жихатдан мехнатга ярокли ахолининг иш уринлари билан таъминланганлик хамда хужалик юритиш фаолиятида иштирок этиш каби маъноларни англатади. Бу тарздаги изох, уз навбатида бандлик -ахолининг хаёт тарзини таъминлаб, уларни моддий ва маънавий яратувчанлик фаолияти билан шугулланишлари учун замин хисобланади деб бевосита хулоса чикариш учун етарли хисобланади. Фикримизча, бандлик, аник бир касб билан шугулланиш учун касбга танлов утказишни, касбни эгаллаш учун таълим (шу жумладан касбий таълим) олишни, кадрларни кайта тайёрлаш ва малакасини оширишни, иш жойини йукотганларга моддий ёрдам курсатишни, мехнат бозорининг талабларидан келиб чиккан холда янги ихтисосликлар буйича мехнат юритишни таъминлашини такозо этади. У, инсон камолотини мухим хисобланган жихатини, аникроги ижтимоий жабхасини таъминлаб, мехнат ва унинг турли сохалари билан боглик булган эхтиёжларини кондиради. Узбекистон Республикасининг "Ахоли бандлиги тугрисида"ги ^онуни 4-моддасида бандлик концептига: "Бандлик фукароларнинг конун хужжатларида такикланмаган, уз шахсий ва ижтимоий эхтиёжларини каноатлантириш билан боглик булган, уларга иш хаки (мехнат даромади) келтирадиган фаолиятидир" - дея таърифланиб, "Фукароларга узининг ишлаб чикаришга ва ижодий мехнатга доир кобилиятларидан фойдаланиш хамда конун хужжатларида такикланмаган, шу жумладан хак туланадиган ишни бажариш билан боглик булмаган хар кандай фаолиятни амалга ошириш буйича мутлак хукук тегишлидир"[2] - деб белгиланган.

Иш билан бандлик сиёсати бевосита худуддаги демографик жараёнлар билан боглик. Чунки Узбекистон дунё микёсида ахолиси энг ёш давлатлардан бири хисобланади ва ахолининг уртача ёши 26 ёшга тенгдир. Бу холат эса мамлакатнинг улкан иш кучига эга эканлигидан далолат беради. Бугунги кунда Узбекистон ахолиси сони 34 млн. киши атрофидани ташкил этиб, уларнинг 50% га якини кишлок жойларда истикомат килса, мамлакат жами мехнат ресурсларининг 57% кисми айнан кишлок жойлар улушига тугри келади ва уларнинг сони 7,2 млн. кишидан ошади[3]. Бу холат эса XXI асрда мехнат захиралари юксак мехнат фаоллиги ва касб тайёргарлиги билан ажралиб турадиган одамлар купчиликни ташкил этишига имкон беради.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Бу борада Президент Ш.Мирзиёев 2020 йил 29 декабрдаги Олий Мажлисга Мурожаатномасида: "..мавжуд муаммоларни аниклаш, уларни чукур тахлил килиш, ечимлари буйича таклиф ишлаб чикиш, ижроси устидан жамоатчилик назоратини таъминлашга ижтимоий буюртма асосида нодавлат нотижорат ташкилотлари кенг жалб этилади. ...Бу ишларни ташкил этиш учун келгуси йилда бюджетдан 60 миллиард сум йуналтирилади"[4] -дея кайд этиб, ахолини бандлигини таъминлаш борасидаги амалга оширилиши лозим булган устувор вазифаларни курсатиб утди. Шунингдек, 2021 йилда "эхтиёжманд ахоли бандлигини таъминлашга Бандликка кумаклашиш хамда Жамоат ишлари жамгармаларидан 500 миллиард сум йуналтирилади"[5] -дея таъкидлади.

НАТИЖА ВА МУХ,ОКАМА

Тарихий тажрибалар шуни курсатадики[6, 7, 8], жамият муаммолари ичида инсоннинг шахси ва талаб-эхтиёжларини хисобга олмасдан хал килишга уриниш омадсизликка махкум этади. Шунинг учун авваллари олимлар иш билан бандлик муаммоларини куриб чикаётганларида асосан, унинг иктисодий жихатларига эътибор берган булсалар, кейинги пайтда иш билан бандликнинг ижтимоий-маданий, рухий жихатлари тугрисида тобора купрок муносабат билдирилаётганликлари бежиз эмас[9]. Чунки жамиятда хизмат курсатиш сохасини шаклланиши ва кенгайиб бориши, янги ихтисосликларни пайдо булиши иш ва бандлик масаласига мажмуавий тарзда муносабат билдиришни талаб этмокда. О.В.Заяцнинг курсатиб утишича, бандликни уз таркиблари мавжуд, булар:

1. ижтимоий бандлик;

2. давлат - хусусий бандлик;

3. минтакавий - худудий бандлик;

4. сохавий бандлик;

5. профессионал-квалификациявий ёш ва жинс буйича бандлик;

6. миллий бандлик;

7. оилавий бандлик[10] кабилар хисобланади.

Ахоли бандлигининг ижтимоий-демографик масалалари хар доим илмий-социологик, илмий-иктисодий мавзу тарзида долзарб булиб келган[11, 12, 13, 14, 15, 16]. Бу мавзунинг тарихий, гендерли, маданий-психологик ва иктисодий-хукукий жихатлари бу кунга кадар уз долзарблигини йукотмаган. Статистик маълумотлар ва социологик тадкикотларнинг натижалари шуни курсатадики, ахолининг иш билан бандлиги муаммоси факат бизнинг республикамизда эмас,

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

балки бошка мамлакатларда хам Конституция[17, 18] ва бошка конунлар билан химоя килинади.

Узбекистон дунё хамжамияти давлатлари уртасида ахолисининг жадал усиб бораётганлиги билан ажралиб туради. Республикамиз ахолиси сони хар йили уртача 550-600 минг кишига, мехнатга лаёкатли ахоли сони эса 320-350 минг кишига купаймокда[19]. Профессорлар К.Абдурахмонов ва Б.Умурзоковларнинг таъкидлашича, "юртимизда демографик вазият соглом булиб, ахоли хамда иктисодиёт бир-бирига мутаносиб усмокда. Агар тугилиш курсаткичлари 2030 йилгача хозирги суръатда сакланиб колса, мехнат бозорига хар йили 710-720 минг нафар йигит-киз кириб келади. Уз навбатида, 230-240 минг киши пенсия ёшига етади. Шу маънода, йигит-кизларни ишга жалб килиш чора-тадбирларини хозирданок куриш долзарб ахамиятга эга"[20].

Ахолининг иш билан бандлигини ошириш, бунинг учун эса ишлаб чикаришни кенгайтириш, янги иш уринлари яратиш борасида узлуксиз иш олиб бориш ва конунчиликни такомиллаштириш лозим булади. Чунки жамиятнинг бекарорлашувига бошка омил катори ахолини иш билан таъминланмаганлиги, яъни бандликни оширмаслик социал омил тарзида таъсир курсатади. Бошка омилларга эса куйидагилар киради:

ишлаб чикаришнинг тургунлиги;

фан ва ишлаб чикариш орасидаги алокадорликнинг узилиши;

конунчилик базасини етук эмаслиги;

яширин ишсизликни мавжудлиги;

назорат этилмайдиган миграция;

буш иш жойларига доир ахборотнинг мавжуд эмаслиги.

Бу холат уз навбатида миллий мехнат бозорини шакллантириш ва уни химоясини таъминлашни талаб этади. Акс холда ахолини турмуш даражаси пасайиб бориши, мамлакатда ишсизлар сонини ортиб бориши билан боглик маданий, педагогик, психологик, демографик, тиббий, хукукий мазмунларга эга булган муаммолар[21, 22] келиб чикиши мумкин. Масалан расмий жихатдан иш жойини кидириш ёки норасмий тарзда иш жойини кидириш холати, ишсизларнинг рухий холатини бекарорлашуви натижасида турли шаклдаги конфликтларни келиб чикишини курсатиб утиш мумкин.

ХУЛОСА

1. Бандлик билан шугулланиш тизимини такомиллаштириб, тадбиркорлик фаолияти билан шугулланиб, иш жойларини ташкил этаётганларни рагбатлантиришни макбул шаклларини жорий этиш лозим;

1341

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

2. Бандликни жараёнига тааллукли булган сленг ва жаргонларни илмий социологик урганиб, уни саноат ва ишлаб чикариш, бошка сохалар ва мехнат жараёнини бошкариш билан богликдик даражасини белгилаб олиш максадга мувофик;

3. Мехнат бозорининг талаб ва таклифларидан келиб чиккан холда, касбий ихтисосликлар классификаторини такомиллаштириб, "Ишлаб чикариш -Таълим - Ишлаб чикариш - Малака ошириш - Касбий лаёкат - Касбга кайта тайёрлаш - Ишлаб чикариш" каби ижтимоий тизим муносабатларини йулга куйиш лозим;

4. Мехнат ва бандлик билан шугулланувчи социал институтлар фаолиятини функционал ва институционал тарзда такомиллаштириб, мехнатдан коникиш ва мехнат самарадорлиги масалаларини мониторингини утказиш лозим.

REFERENCES

1. Шевчук АЛ. Постфордистские концепции как исследовательская программа // Экономическая социология. 2002.Т.3, №2. www.ecsoc.msses.ru

2. Узбекистон Республикаси "Ахоли бандлиги тугрисида"ги УРК-642-сонли Конуни. 2020 йил 20 октябрь,- https://lex.uz/docs/5055690

3. Узбекистон Республикаси Статистика Кумитаси маълумоти асосида тайёрланди. - http: // www.lex.uz

4. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 йил 29 декабрь. - http://uzHdep.uz/news-of-uzbekistan/7998

5. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2020 йил 29 декабрь. - http://uzlidep.uz/news-of-uzbekistan/7998

6. Проблемы развития общества: экология, экономика, управление: Сборник научных трудов. Выпуск II / Ульяновский государственный технический университет. - Ульяновск, 2000. - 112 с.

7. Глущенко Е.В., Захарова Е.В., Тихомиров Ю.В. Теория управления: Учебный курс. - М., 1997.

8. Ансофф И. Стратегическое управление / Пер. с англ. - М., 1998.

9. See more books in http: // www.e-reading.club

10. Заяц О.В. Занятость населения и ее регулирование. - Владивосток, Издательство Дальневосточного университета, 2003. - С.10.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

11. Ананьев А.Н. Социально-психологические последствия безработицы http://www.mediatext.ru/docs/7005?page=8.

12. Боровик В.С., Ермакова Е.Е., Похвощев В.А. Занятость населения. -Ростов/на Дону: «Феникс», 2001.

13. Герций Ю. Безработица растет, ее структура изменяется // Ж. Человек и труд. - №7. - 2002. - С.62-65.

14. Кашепов А. Политика на рынке труда // Ж. Общество и экономика. - 2001.

15. Свистунова Е. Занятость инвалидов: правовое регулирование в регионах // Ж. Человек и труд. - №2. - 2003. - С.37-41.

16. Тово Марио Самозанятость населения в Италии // Ж. Человек и труд. - №2. - 2003. - С.74-77.

17. Конституции мира (Сборник конституций государств мира. Т.3) Составители и авторы введения, вступительных статей У.Таджиханов и А.Х.Саидов. - Т.: Академия МВД Республики Узбекистан, 1998. - 448 с.

18. Конституции мира (Сборник конституций государств мира. Т.5) Составители и авторы введения, вступительных статей У.Таджиханов и А.Х.Саидов. - Т.: Академия МВД Республики Узбекистан, 1998. - 463 с.

19. Дасанов, М. Н., Бошмонов, С. У., & Жонибеков, Т. О. (2022). АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ ИЛМ-ФАНЛАР ТАСНИФИДА АДЛОКИЙ ВА ДИНИЙ КАРАШЛАРИНИНГ ТАДЛИЛИ. Academic research in educational sciences, 3(TSTU Conference 1), 608-613.

20. Раматов, Ж. С., & Дасанов, М. Н. (2022). АБУ НАСР ФОРОБИЙНИНГ ЖАДОН ИЛМ-ФАН ТАРАККИЁТИГА КАШТАН ДИССАСИ ВА УНИНГ БУГУНГИ КУНДАГИ АДАМИЯТИ. Academic research in educational sciences, 3(TSTU Conference 1), 648-653.

21. Дасанов, М. Н. (2022). ЯНГИ УЗБЕКИСТОН ТАРАККИЁТИ БОСКИЧИДА ЁШЛАРНИНГ МАЪНАВИЙ ВА МАДАНИЯТИНИ ЮКСАЛТИРИШНИНГ УСТИВОР ВАЗИФАЛАРИ. Academic research in educational sciences, 3(6), 791-798.

22. М.Н.Дасанов, Б.З.Зайниддинов, О.А.Абдухалилов, & Д.Д.Джурайев. (2022). МЕДНАТДА ИНСОННИ ШАКЛАНИШДАГИ АДАМИЯТИ . JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS, 4(3), 116-123. Retrieved from http://wsriournal.com/index.php/new/article/view/624

- №5.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

VOLUME 2 | ISSUE 6 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

23. Н. Ж. Назарова & М. Н. ^асанов (2022). ТАЛАБАЛАРДА БУШ ВАКТДАН САМАРАЛИ ФОЙДАЛАНИШ КУНИКМАЛАРИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ. Academic research in educational sciences, 3 (6), 752-758.

24. Рахимова, М. И., & Хасанов, М. Н. (2020). Роль среднеазиатской философии в развитии мировой и европейской науки. Вестник науки и образования, (4-1 (82)), 3841.

25. U Ruzigul, J Nasirjan, A Dilmurodkhakim, H Mirshod. RATIONALE AND HISTORY OF HUMAN REFLECTIONS IN THE MUSLIM PHILOSOPHY. // International Journal of Advanced Science and technology, 2020. 1453-1458.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.