CC BY
0YANGI O'ZBEKISTONNING IQTISODIY TARAQQIYOTIDA RAQAMLASHTIRISHNING AHAMIYATI
Siddikov Ilxomjon Melikuziyevich
Qo'qon davlat pedagogika institute Informatika kafedrasi dotsenti t.f.n. https://doi.org/10.5281/zenodo.11192330 Annotatsiya. Iqtisodiyotni raqamlashtirish - bu raqamli texnologiyalarni iqtisodiyotga keng joriy etishdir. Bu hodisa dunyoning aksariyat mamlakatlarida axborot texnologiyalari, mikroelektronika va aloqaning jadal rivojlanishi bilan bog'liq. Iqtisodiyotni raqamlashtirish global jarayondir. Bu jarayon ilg'or ishlab chiqarish texnologiyalari (ATT), end-to-end axborot texnologiyalari, neyrotexnologiyalar, narsalar interneti va sun'iy intellektni keng rivojlantirishni o'z ichiga oladi. Maqolada Yangi O'zbekistonning iqtisodiy taraqqiyotida raqamlashtirishning borishi, uning istiqbollari haqida fikr yuritiladi.
Kalit so'zlar: raqamlashtirish, axborot texnologiyalari, "Elektron hukumat", OnelD tizimi, raqamli ekotizim, telekommunikatsiya, IT-parklar.
Аннотация. Цифровизация экономики - это повсеместное внедрение цифровых технологий в экономику. Это явление связано с бурным развитием информационных технологий, микроэлектроники и связи в большинстве стран мира. Цифровизация экономики - глобальный процесс. Этот процесс включает в себя широкое развитие передовых производственных технологий (АТТ), сквозных информационных технологий, нейротехнологий, Интернета вещей и искусственного интеллекта. В статье рассматриваются ход цифровизации в экономическом развитии Нового Узбекистана и ее перспективы.
Ключевые слова: цифровизация, информационные технологии, «Электронное правительство», система OnelD, цифровая экосистема, телекоммуникации, ИТ-парки.
Abstract. Digitization of the economy is the widespread introduction of digital technologies into the economy. This phenomenon is associated with the rapid development of information technology, microelectronics and communication in most countries of the world. Digitalization of the economy is a global process. This process includes extensive development of advanced manufacturing technologies (ATT), end-to-end information technologies, neurotechnologies, Internet of Things and artificial intelligence. The article discusses the progress of digitization in the economic development of New Uzbekistan and its prospects.
Keywords: digitization, information technologies, "Electronic government", OnelD system, digital ecosystem, telecommunications, IT parks.
O'zbekistonni raqamlashtirish bundan 10 yil avval boshlangan. 2012-yilda respublika hukumati tomonidan "Milliy axborot-kommunikatsiya tizimini rivojlantirish kompleks dasturi" tasdiqlandi. Hujjatni amalga oshirish 2013-2020 yillarga mo'ljallangan. 2013-yil iyul oyida mamlakatimizda Interaktiv davlat xizmatlarining yagona portali ishga tushirildi. 2016-yilda yagona OnelD tizimi my.gov.uz portalida O'zbekiston fuqarolari uchun mavjud bo'ldi. 2017-yilda O'zbekiston hukumati tomonidan 2017-2021-yillarda respublikani rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasi tasdiqlandi. 2020-yilda "Raqamli O'zbekiston - 2030" strategiyasi qabul qilinib, uning doirasida "Elektron hukumat" tizimini takomillashtirish, respublikaning barcha hududlarida IT-parklar tashkil etish, ushbu sohani malakali kadrlar bilan ta'minlash, dasturiy mahsulotlar va axborot texnologiyalari ichki bozorini yanada rivojlantirishni nazarda tutuvchi 220 dan ortiq ustuvor loyihalarni amalga oshirish rejalashtirilgan.
O'zbekistondagi so'nggi raqamli islohotlar samaradorligi xalqaro raqamlashtirish reytinglari dinamikasida namoyon bo'lmoqda[3]:
• GovTech Sifat indeksiga ko'ra, davlat xizmatlari sohasida O'zbekiston 2020-yildan 37 pog'onaga ko'tarilib, dunyoda 43-o'rinni egalladi va Braziliya, Koreya Respublikasi, Saudiya Arabistoni kabi davlatlarni o'z ichiga olgan "A" guruhiga kirdi.
• Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan har 2 yilda bir marta o'tkaziladigan BMTning elektron hukumat so'rovi 2022 yil yakunlariga ko'ra, O'zbekiston darhol 18 pog'onaga ko'tarilib, "yuqori/juda yuqori rivojlanish darajasi"ga ega davlatlar qatoriga kirdi.
• Britaniyaning Oxford Insights tashkiloti tomonidan ishlab chiqilgan "Government Artificial Intelligence Rea Dines Index" reytingida O'zbekiston so'nggi 4 yil ichida 158-o'rindan 79-o'ringa ko'tarildi.
• Telekommunikatsiya infratuzilmasi indeksiga (TII) ko'ra, O'zbekiston TII darajasi yuqori bo'lgan davlat deb topildi. O'zbekiston Respublikasi keng polosali internet narxi bo'yicha 220 davlat orasida 19-o'rinni egalladi.
"2022-2026-yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning Taraqqiyot strategiyasi" Ma milliy iqtisodiyot, sanoat va umuman jamiyatda raqamli transformatsiyani amalga oshirishga qaratilgan bir qator chora-tadbirlar ko'zda tutilgan. Xususan, mamlakatimiz elektron hukumatining asosiy tizimi - Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali (my.gov.uz) ishga tushirilgach, ushbu sohada, shuningdek, davlat boshqaruvida yangi texnologiyalarni joriy etish va raqamlashtirishda salmoqli yutuqlarga erishildi. Natijada, 2022-yilning yanvar oyi holatiga ko'ra, davlat xizmatlarining 56 foizi my.gov.uz orqali taqdim etilgan bo'lsa, mazkur elektron hukumat platformasida davlat xizmatlari soni 307 ga yetdi hamda elektron davlat xizmatlaridan 1,3 milliondan ortiq fuqaro foydalangan. Shu bilan birga, O'zbekistonda internetdan foydalanuvchilarning umumiy soni esa joriy yil boshida 27,2 million yetgan. Bundan tashqari, o'tgan davr mobaynida respublikaning AKT tizimlari va raqamli infratuzilmasini takomillashtirish maqsadida sohaga katta miqdordagi investitsiyalar jalb qilindi. Natijada, O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi ma'lumotlariga ko'ra, 2017-2021 yillarda axborot va aloqa sohasida yalpi qo'shilgan qiymat 2 barobardan ziyod oshib, 2021-yilda 11,8 trillion so'mga (1 milliard AQSh dollaridan ortiq) ga yetdi.
Shuningdek, O'zbekistonda IT-parklar tashkil etilgandan buyon sohadagi eksport hajmi 50 barobar oshdi va 46 million AQSh dollariga yetdi. Parkning doimiy rezidentlari soni 147 tadan 500 taga ko'paydi, 300 dan ortiq yangi kompaniya ochildi hamda 8500 ta yuqori haq to'lanadigan ish o'rni yaratildi. Hozirgi kunda IT-parklarda 11 mingdan ziyod yoshlar faoliyat yuritmoqda.
Mamlakatimizda optik tolali aloqa liniyalarining umumiy uzunligi 2017 yildan buyon sezilarli darajada o'sdi. Masalan, O'zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi ma'lumotiga ko'ra, 2017-2022 yillarda bu ko'rsatkich qariyb 6 barobar oshib, 2022 yilning yanvar oyida optik tolali aloqa liniyalarining jami uzunligi 118 ming kilometrga yetdi. Shuningdek, 2017 yildan boshlab xalqaro ma'lumotlar uzatish tarmog'ining o'tkazuvchanlik qobiliyati 28 martaga o'sib, 64,2 Gbit/s dan 1800 Gbit/s gacha oshdi.
Ta'kidlash joizki, global pandemiya raqamlashtirish va raqamli transformatsiya zaruratini ko'rsatib, IT sohasidagi dolzarb masalalarni bartaraf etish hamda barqaror rivojlanishni ta'minlash maqsadida O'zbekistonning raqamlashtirish strategiyasi qayta ko'rib chiqildi va takomillashtirildi.
1 O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi PF-60-son "2022 — 2026-yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning Taraqqiyot strategiyasi to'g'risida"gi Farmoni
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020 yil 5 oktabrdagi farmoniga asosan "Raqamli O'zbekiston - 2030" strategiyasi, shuningdek, 2020-2022 yillarda uni amalga oshirish bo'yicha "yo'l xaritasi" tasdiqlandi2 Strategiya ikki dasturni: hududlarni raqamlashtirish va tarmoqlarni raqamlashtirishni nazarda tutib, raqamli infratuzilma, elektron hukumat, raqamli texnologiyalar milliy bozori, axborot texnologiyalari sohasida ta'lim va malaka oshirishni rivojlantirish kabi ustuvor yo'nalishlarni o'z ichiga oladi.
"Raqamli O'zbekiston - 2030" strategiyasini muvaffaqiyatli amalga oshirishning eng muhim shartlari sohaning moliyaviy ta'minoti va aholining raqamli savodxonligini oshirishdan iborat. Shunday qilib, hujjatga muvofiq, O'zbekiston Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi boshqa tegishli davlat organlari bilan birgalikda 2022 yil oxiriga qadar maktabgacha ta'lim, sog'liqni saqlash va umumta'lim maktablarini raqamlashtirishni yakunlash choralarini ko'radi.
Shuningdek, "Raqamli O'zbekiston - 2030" boshqa milliy strategik hujj atlar va dasturlarda nazarda tutilgan vazifalar, xususan, 2030 yilgacha bo'lgan davrda BMT Barqaror rivojlanish maqsadlari bo'yicha milliy vazifalar hamda 2022-2026-yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning Taraqqiyot strategiyasida belgilangan maqsadlarga erishishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Ma'lumki, joriy iylning 28-yanvar kuni qabul qilingan "2022-2026-yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning Taraqqiyot strategiyasi" - inson qadrini yuksaltirish va erkin fuqarolik jamiyatini yanada rivojlantirish orqali xalqparvar davlat barpo etish; mamlakatimizda adolat va qonun ustuvorligi tamoyillarini taraqqiyotning eng asosiy va zarur shartiga aylantirish; milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o'sish sur'atlarini ta'minlash; adolatli ijtimoiy siyosat yuritish, inson kapitalini rivojlantirish; ma'naviy taraqqiyotni ta'minlash va sohani yangi bosqichga olib chiqish; milliy manfaatlardan kelib chiqqan holda umumbashariy muammolarga yondashish; mamlakatimiz xavfsizligi va mudofaa salohiyatini kuchaytirish, ochiq, pragmatik va faol tashqi siyosat olib borish kabi 7 ta ustuvor yo'nalishlar doirasida keyingi besh yilda erishish kerak bo'lgan yuzta strategik maqsadlarni o'z ichiga oladi.
Taraqqiyot strategiyasida ham muhim sohalarni raqamlashtirilishga alohida e'tibor qaratilib, davlat xizmatlari, sud tizimi, huquqni muhofaza qilish organlari, yo'l harakati boshqaruvi tizimi, sog'liqni saqlash tizimi, ijtimoiy xizmatlar, bank va qishloq xo'jaligi tarmoqlari va milliy iqtisodiyotning boshqa asosiy sohalariga yangi texnologiyalarni joriy qilish belgilangan.
Xususan, "Elektron hukumat" tizimini rivojlantirish, elektron davlat xizmatlarining ulushini 100 foizga yetkazish, davlat xizmatlarini raqamlashtirish va ularning 20 foizini xususiy sektorga o'tkazish, davlat xizmatlarini ko'rsatishda shaxsni identifikatsiya qilishning Mobile ID tizimini joriy qilish, shuningdek, "Fuqarolarning raqamli pasporti" va «Raqamli idora» loyihalarini amalga oshirish kabi bir qator vazifalar ko'zda tutilmoqda.
Bundan tashqari, iqtisodiyot tarmoqlarida barqaror yuqori o'sish sur'atlarini ta'minlash orqali kelgusi besh yilda aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotni - 1,6 baravar va 2030 yilga borib aholi jon boshiga to'g'ri keladigan daromadni 4 ming AQSh dollaridan oshirish hamda «daromadi o'rtachadan yuqori bo'lgan davlatlar» qatoriga kirish uchun zamin yaratish rejalashtirilmoqda.
Shu munosabat bilan raqamli iqtisodiyotni asosiy «drayver» sohaga aylantirib, 2026 yil oxiriga qadar uning hajmini kamida 2,5 baravar oshirish, bunda dasturiy mahsulotlar industriyasi
2 O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 5 oktabrdagi PF-6079-son ""RAQAMLI O'ZBEKISTON — 2030" STRATEGIYASINI TASDIQLASH VA UNI SAMARALI AMALGA OSHIRISH CHORA-TADBIRLARI TO'G'RISIDA"gi Farmoni
hajmini 5 baravar, ularning eksportini esa 10 baravar oshirib, 500 million AQSh dollariga yetkazish, shuningdek, iqtisodiyotning real sektorida hamda moliya va bank sohalarida ishlab chiqarish va operatsion jarayonlarni raqamlashtirish darajasini 70 foizgacha oshirish belgilangan. Bundan tashqari, shaharlarni raqamlashtirish, qurilish va loyihalashtirish ishlari sifatini oshirish va «Aqlli shahar» konsepsiyasi doirasida rivojlantirishga ustuvor ahamiyat berilmoqda.
Keyingi yillarda O'zbekiston AKTni rivojlantirish va raqamlashtirish sohasida, ayniqsa, elektron davlat xizmatlarini ko'rsatishda yuqori natijalarga erishdi. Shu bilan birga, Janubiy Koreya, Rossiya, Estoniya, Xitoy bilan davom etayotgan hamkorlik bilan bir qatorda, Germaniya, Buyuk Britaniya, AQSh, Singapur, Yaponiya kabi texnologik jihatdan rivojlangan davlatlarni mamlakatning IT-sektoriga jalb qilish, xalqaro hamkorlarning geografiyasini diversifikatsiya qilish muhim ahamiyatga ega. Raqamli ekotizimga, IT infratuzilmasiga va elektron xizmatlarga investitsiyalar milliy iqtisodiyotni yanada modernizatsiya qilish va barcha sohalarda inklyuziv o'sishni jadallashtirishga xizmat qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 5 oktabrdagi PF-6079-son ""RAQAMLI O'ZBEKISTON — 2030" STRATEGIYASINI TASDIQLASH VA UNI SAMARALI AMALGA OSHIRISH CHORA-TADBIRLARI TO'G'RISIDA"gi Farmoni.
2. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi PF-60-son "2022 — 2026-yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning Taraqqiyot strategiyasi to'g'risida"gi Farmoni.
3. https://globalcio.ru/discussion/36575/.
