CC BY
0XXI ASR - FANLARARO INTEGRATSIYA ASRI
Dusbayev I.R
Toshkent iqtisodiyot va pedagogika instituti direktori O'zbekiston https://doi.org/10.5281/zenodo.11214597
Zamonaviy ta'limda fanlararo integratsiya turli fanlar va sohalarni bir-biriga bog'lash orqali o'quvchilarga qulaylik yaratishni maqsad qiladi. Bu integratsiya usullari o'quvchilarga turli fanlarni birga o'rganish, masalalar va muammolarga integratsiyalashish orqali tushunchalarini kengaytirish va ularning fikrlarini rivojlantirishni talab qiladi. Bu usullar o'quvchi uchun ko'nikmalarni birlashtirib, ulardagi bilim va ko'nikmalarni mustahkamlaydi.
Integratsiya (lotin tilida integratio - tiklash, to'ldirish, integer - butun so'zidan kelib chiqqan). Bu so'z bir necha ma'nolarda o'z funksiyasiga ega. Ammo ayni pedagogik ta'limdagi o'rni fanlarning yaqinlashishi va o'zaro aloqa jarayonini anglatuvchi tushuncha ma'nosida yoritiladi. Integratsiya so'zi differensiatsiya so'zi bilan bir o'rinda ham qo'llaniladi. Integratsi ya differensiatsiya bilan chambarchas bog'liq. Ushbu jarayonlar o'quv fanlari tizimini qurish va yoshlar bilimlarini umumlashtirish usullarini izlashda aks etadi. Differensiatsiya deganda butunni uning tarkibiy elementlariga bo'lish, ajratish tushuniladi.
O'quvchilarni o'qitishda integratsiya nuqtayi nazaridan o'qitish va tarbiyalashni takomillashtirishning ayrim jihatlari taniqli klassik pedagoglar (Y. Komenskiy, D. Lokk, I. Gerbart, M. Pestalozzi, K. Ushinskiy va boshqalar) asarlarida, shuningdek didaktik olimlar,(I. D. Zvereva, M. A. Danilov, S. P. Baranov, N. M. Skatkin), psixolog olimlar (E. N. Kabanova-Meller, N. F. Talizina, yu. A. samarina, G. I. Vergeles), metodist olimlar (M. R. Lvova, V. G. Goretskiy, N. N. Svetlovskaya, yu.M. Kolyagina, G. N. hujumlar va boshqalar) tomonidan qayt qilingan. O'zbekiston olimlari ham bu sohada kerakli izlanishlarni olib borishmoqda.
Zamonaviy ta'limda fanlararo integratsiya har bir fan va mavzu ustida o'quvchilarga o'zaro bog'lanishni ta'minlaydigan bir qancha yondashuvlardan iborat bo'lib, bu, masalan, matematika va texnologiyalar bilan boshqa turli fanlarni bog'lashni ta'minlaydi. Bu usul o'qituvchilar va o'quvchilar uchun foydali bo'ladi, chunki ularga mavzuni eng yaxshi tushunish uchun qo'llanma va elektron resurslardan foydalanish imkoniyatini beradi. Bundan tashqari, bu usul o'quvchilar uchun ko'proq motivatsiyani keltirib chiqaradi va ularning qiziqishlarini zarur fanlarga bog'lantiradi.
Ta'lim-tarbiya jarayonida fanlararo integratsiya - bu o'quv-uslubiy jarayonda farzandlarga bir necha fanlarni bir-biriga bog'lash va ularning o'zaro aloqalarini kuchaytirishni maqsad qiladi. Bu uslubiylar o'quvchilarning tushunchalarini, fikrlarini va mahoratlarini rivojlantirishga yordam beradi va ularning ko'nikmalarini integrativ tarzda yaxshiroq tushunishiga yordam beradi. Bu uslubiy jarayon, o'quvchilar uchun adabiyot, tarix, ona tili va boshqa fanlar orasidagi bog'lanishni tushunishga imkon beradi va ularning bilimlarini kengaytirishga yordam beradi.
Ta'lim-tarbiya jarayonida fanlararo integratsiya ya'ni ta'limda fandan boshqa fanlarni ham o'qitishning asosiy prinsiplaridan biridir. Bu turli fanlar va mavzularni bir-biriga bog'laydigan, ularni bir qatorda o'rgatish va o'rganuvchiga ta'limga qiziqishni yaratishning usullaridan biridir.
Fanlararo integratsiya jarayonida, murabbiy va o'quvchilar faqatgina bir fanni o'qigan bo'lmaydi, balki turli fanlarni bog'langan darsliklar, mashg'ulotlar va amaliyotlar orqali o'rganadi. Misol uchun, matematika va fizikni birgalikda o'rgatish orqali murabbiy o'quvchilarga bu ikki fanni bir-biriga bog'liq ekanligini tushuntirishi mumkin.
Fanlararo integratsiya yordamida o'quvchilarga farzandlari doimiy ravishda xalqaro muloqotlarda ishtirok etish, muammosiz muhokama qilish, masalalar yechish va ijtimoiy muzokaralar ko'tarilishi imkoniyatini beradi. Bu jarayon uni zamonaviy dunyo bilan bog'liqlikka tayyorlashga yordam beradi va intellektual rivojlanishiga xizmat qiladi.
Bundan tashqari, fanlararo integratsiya ta'limda motivatsiyani oshiradi va o'quvchilarning tushunchalari orasidagi munosabatlarni kuchaytiradi. Uning natijasida, o'quvchilarning ma'lumotlari ilmiy darajada tarbiyalanadi va ularning jamiyat bilan bog'liqligi muhim ahamiyat kasb etadi.
Ta'lim-tarbiya jarayonida fanlararo integratsiya, ilmiy-metodik fanlarni mustaqil o'rganish, ularning bir-biriga bog'liqligini tushunish va ularni amaliy hayotda birlashtirish jarayoni. Bu integratsiya jarayoni orqali o'quvchilarga bir necha fanga oid ma'lumotlarni bir vaqtning o'zida berish, ularni biror masalaga doir savollarga alohida javob topish uchun o'zlashtirishga imkon beradi. Bu usul ta'lim-tarbiya protsessini samarali va efektiv qiladi, shuningdek, o'quvchilarning mustaqil fikrlash va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini rivojlantiradi.
Maktabimizdagi darslarning bir xilligi uzoq vaqtdan beri ta'limni rivojlantirish uchun to'siq bo'lib kelgan. "O'quv dasturi o'quv jarayonining afzalliklari yoki kamchiliklarining eng muhim ko'rsatkichidir. U fanlarning nomlanishi, ularni o'rganish ketma-ketligini, har bir fan uchun ajratilgan vaqtni, nazorat shakllarini va boshqalarni belgilaydi. Umumta'lim maktabining o'quv rejalari jiddiy kamchiliklardan aziyat chekmoqda. Ulardan asosiysi ko'p fan, ya'ni maktabda oz sonli soat ajratilgan fanlar mavjud. O'quv fanlarining integratsiyasi ko'p mavzulardan qochishga imkon beradi va samaradorligi juda past bo'lgan soatlari kam bo'lgan fanlarni o'quv materialidan chiqarib tashlaydi. Integratsiya mavzu tizimini takomillashtiradi, uning kamchiliklarini bartaraf etishga yordam beradi va ob'ektlar o'rtasidagi munosabatlar va o'zaro bog'liqlikni chuqurlashtirishga qaratiladi[6, 21-b.]
Fanlararo integratsiya turli fanlar va disciplinlarning birlashtirilishi yoki bir-biriga bog'lanishi jarayoni hisoblanadi. Bu muhitdagi turli sohalardagi bilimlarni va ma'lumotlarni bir-biriga bog'lash orqali yangi bilim va texnologiyalar yaratishga imkon beradi. Fanlararo integratsiya matematika, fizika, kimyo, biologiya, injinerlik, informatika va boshqa sohalarning bir-biriga bog'lanishini o'rganish uchun muhimdir. Bu jarayonning natijasida o'quvchilarning tushunchalari kengayadi va ularning yaratuvchi fikrlash usullari rivojlanadi. Zamonaviy ta'limda fanlararo integratsiya istiqboli yuqori darajada bo'lishini ta'minlaydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI
1. Muydinovich, R. I. (2021). Problems and solutions of teaching in creditmodule system in higher education institutions. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 3(04), 721-727.
2. Muyidinovich, R. I. (2020). Advantage And Methodological Problems Of Teaching Computer Science In Modern Schools. The American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research, 2(10), 13-16.
3. Rasulov, I. M. (2022). Advantage and methodological problems of teaching computer science in modern schools. Ученый XXI века, 22.
4. Muydinovich, R. I. (2022). Raqamli texnologiyalarning rivojlanishi tufayli paydo bo'lgan kasblar va ularni o'rganish. pedagogs jurnali, 13(1), 117-122.
5. Muydinovich, R. I. (2022, April). Integrity and continuity of computer science in the system of continuing education. In E Conference Zone (pp. 322-326).
6. Ergasheva N.A. Zamonaviy pedagogik ta'limda integratsiyaning ahamiyati va o'rni. International Conference on Developments in Education Hosted from Saint Petersburg, Russia https: econferencezone.org May 23rd 2023.
