CC BY
10 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
XORIJIY DAVLATLAR AMALIYOTIDA BANKLARNI BANKROTLIKDAN OLIB
CHIQISH YO'LLARI
1Abdurasulov Ravshanbek Hotam o'g'li, 2Izbosarov Boburjon Baxriddinovich
1Toshkent moliya instituti "Budjet hisobi va g'aznachilik" fakulteti 3-bosqich talabasi, 2Iqtisodiyot fanlari doktori (DSc), dotsent https://doi.org/10.5281/zenodo.10142944
Annotatsiya.Turli mamlakatlarda qarzlarni to'lash uchun turli xil huquqiy tartiblar mavjud. Misol uchun, Qo'shma Shtatlarda qarzdor 13 -bobda pul tikish rejasini topshirishi mumkin. Reja odatda besh yilgacha davom etadi, shu vaqt ichida qarzdor o'z daromadlaridan kreditorlarga taqsimlanadigan to'lovlarni amalga oshiradi. Kanadada iste'molchi taklifi hukumat litsenziyali takliflar ma'murining yordami bilan topshirilishi mumkin. Kreditorlar taklifga ovoz berishadi, agar kreditorlarningyarmidan ko'pi dollar qiymatiga ko'ra, uni ma'qullash uchun ovoz bergan bo'lsa, qabul qilingan hisoblanadi.
Kalit so'zlar: qarzdor, aktivlarni, , maksimal, ozod, bankro, vaki, kreditorlar, tasdiqlash.
Kanadada bankrotlik to'g'risidagi qonun bankrotlik va bankrotlik to'g'risidagi qonun bilan belgilanadi va bu ham tadbirkorlarga, ham jismoniy shaxslarga nisbatan qo'llaniladi. Bankrotlik boshlig'ining idorasi, federal agentlik, bankrotlarning adolatli va tartibli boshqarilishini ta'minlash uchun javobgardir. Bankrotlik to'g'risidagi ishonchli shaxslar bankrotlik ob'ektlarini boshqaradilar. Bankrotlik to'g'risidagi ishonchli vakilning ba'zi vazifalari-bu har qanday firibgarlik imtiyozlari yoki qayta ko'rib chiqiladigan bitimlar to'g'risidagi faylni ko'rib chiqish, kreditorlar yig'ilishlarini o'tkazish, ozod qilinmagan aktivlarni sotish va bankrotning chiqarilishiga e'tiroz bildirish.
Kreditorlar kreditorlar yig'ilishlarida qatnashish orqali jalb qilinadi. Ishonchli kreditorlarning birinchi yig'ilishini quyidagi maqsadlar uchun chaqiradi: bankrot ishini ko'rib chiqish, ishonchli vakil tayinlanishini tasdiqlash yoki uning o'rniga boshqasini almashtirish, inspektorlarni tayinlash va ishonchli shaxsga kreditor sifatida ko'rsatma berish. Mulk ma'muriyatiga havola qilish mumkin.
Kanadada bir kishi bankrotlikka alternativa sifatida iste'molchi taklifini yuborishi mumkin. Iste'molchi taklifi - bu qarzdor va ularning kreditorlari o'rtasida muzokaralar yo'li bilan tuzilgan kelishuv. Odatiy taklif, qarzdorning kreditorlariga taqsimlangan holda, maksimal besh yil davomida har oy to'lashni o'z ichiga oladi. Garchi ko'pchilik takliflar qarzning to'liq miqdoridan kamroq to'lashni talab qilsa -da, aksariyat hollarda kreditorlar bitimni qabul qilishadi, chunki agar ular rad etsalar, keyingi alternativa shaxsiy bankrotlik bo'lishi mumkin, bu erda kreditorlar undan ham kamroq pul oladi. .
Bankrotlik - bu qonuniy ravishda e'lon qilingan shaxs yoki tashkilotning o'z kreditorlariga to'lashga qodir emasligi yoki qobiliyatining pasayishi. Ko'p hollarda shaxsiy bankrotlik bankrot shaxs tomonidan boshlanadi. Bankrotlik - bu ko'pchilik qarzlarni to'laydigan qonuniy jarayon, biroq kelajakda shaxsning qarz olishini qiyinlashtiradigan kamchiliklari bor. Shaxsiy bankrotlikning salbiy ta'sirini oldini olish uchun, qarzdor shaxslar bankrotlikning bir qancha alternativlariga ega. Bularga hech qanday chora ko'rmaslik, o'z mablag'larini boshqarish, kreditorlar bilan muzokaralar o'tkazish, qarzni birlashtirish yoki o'z kreditorlari bilan rasmiy taklif kiritish kiradi.
Qarz - bu ma'lum bir davr mobaynida o'z daromadidan ko'proq sarflash natijasidir. Qarzni kamaytirish uchun, eng aniq echim, qarzga qo'shimcha pul oqimi berish uchun oylik xarajatlarni
0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
kamaytirishdir. Buni shaxsiy byudjetni tuzish va xarajatlarni tahlil qilish orqali amalga oshirish mumkin. Ko'pchilik har oylik xarajatlarining yozma ro'yxatini ko'rib chiqayotganda, xarajatlarni kamaytirish yo'llarini topishi mumkin.
Agar foiz to'lovlari qarzdorning imkoniyatidan kattaroq bo'lsa, qarz muammodir. Qarz konsolidatsiyasi odatda bir kreditordan (odatda bankdan) past foiz stavkasida, bir qancha yuqori foizli qarzlarni (kredit kartalari kabi) to'lash uchun etarli mablag 'olishni o'z ichiga oladi. Qarzdor konsolidatsiyalash orqali, qarzdor ko'plab kreditorlarga ko'plab to'lovlarni bir kreditorga bir oylik to'lov bilan almashtiradi va shu bilan ularning oylik byudjetini soddalashtiradi. Bundan tashqari, past foiz stavkasi qarzdorning oylik to'lovining ko'p qismi kreditning asosiy qarziga nisbatan qo'llanilishini anglatadi, natijada qarz tezroq to'lanadi.
Kreditorlar bankrotlik - bu haddan tashqari qarzi bo'lgan qarzdorlar uchun imkoniyat ekanligini tushunishadi, shuning uchun ko'pchilik kreditorlar bankrotlik paytida hamma narsani yo'qotish xavfi o'rniga, pulining bir qismini olish uchun muzokaralar olib borishga tayyor. Muzokaralar, agar qarzdorning daromadi etarli bo'lsa yoki daromadlari qarzga nisbatan qo'llanilishi uchun tugatilishi mumkin bo'lgan aktivlari bo'lsa, maqbul alternativ hisoblanadi. Muzokaralar qarzdorga moliyaviy holatini tiklash uchun biroz vaqt berishi mumkin.
Bank faoliyatini tahlil etish uchun bank faoliyati bilan bog'liq bo'lgan barcha iqtisodiy jarayonlarni har tomonlama chuqur his etmoq, anglamoq zarur bo'ladi. Buning uchun esa eng avallo bankning mohiyati, bajaradigan vazifalari, ushbu vazifalarni bajarish asoslari, usullari, xullas, butun bank faoliyatiga tegishli jarayonlarni his etmoq lozim. Bank faoliyatini yuritish uchun lozim bo'lgan mablag'lar va ularning manbalari, o'z mablag'lari hamda majburiyatlari tarkibi, ular o'rtasidagi mutanosiblikni ta'minlash masalalari, ushbu mablag'larni samarali yo'naltirish, yuzasidan bank boshqaruviga taklifl ar tayyorlanadi. Shunday ekan, Bank Boshqaruvi tomonidan bank faoliyati samaradorligini oshirish uchun qabul qilinadigan qarorlari albatta bank faoliyati tahlil natijalariga asos lanadi. Qabul qilingan qarorlarning samarasi faoliyat tahlili natijalarining nechog'lik to'g'riligiga proporsional ravishda bog'liqdir. Bank faoliyati tahlilining asoslari quyidagilar hisoblanadi: birinchidan, bank balansi ma'lumotlari ikkinchidan, bank daromad va xarajatlari (moliyaviy natijalar) balansiuchinchidan, bank buxgalteriyasi analitik va sintetik hisob raqamlari ma'lumotlari (hisobvaraqlar rejasi Bank faoliyatining o'ziga xos xususiyatlardan biri bo'lib, banklarda kunlik balans hisobotlari tuziladi. Har bir ish kuni oxirida, bankning har bir fi liali 6 tomonidan balans tuziladi va u Respublika Boshqaruvi tomonidan umumlashtiriladi. Bu holat bank faoliyatini tezkor ravishda tahlil qilib borish imkoniyatini yaratadi. Bankning daromadlari va xarajatlari balans ma'lumotlariga asosan uning daromadlari manbalari, miqdori, xarajatlarining turlari va hajmi hamda faoliyat samaradorligi tahlil qilinadi. Bank faoliyatini operativ (tezkor) tahlil qilishda analitik va sintetik hisob raqamlar oboroti va qoldig'idan foydalanadi. Shunday ekan, 1,2,3-ilovalarda keltirilgan ma'lumotlar bank faoliyatini tahlil qilishning asosini tashkil etadi.
• Banklar quyidagi shartlar bajarilgan hollarda qimmatli qog'ozlarga qo'yilmalarni amalga oshirishlari mumkin:
• bankning bir korxona ustav kapitaliga, shuningdek, ushbu korxonaning boshqa qimmatli qogozlariga qo'yilmasining miqdori birinchi darajali bank regulyativ kapitalining 15 foizidan oshmasligi kerak. Ushbu meyor bir emitentning ham «investisiyalar» qisob varaqlari, xam «qimmatli qogozlar oldi-sotdisi» hisobvaraqlari bo'yicha nodavlat qimmatli qog'ozlariga qilingan bank qo'yilmalarini hisobga olgan holda hisoblab chiqiladi;
0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
• bankning barcha emitentlar ustav kapitaliga va boshqa qimmatli qog'ozlariga qilgan investisiyalari miqdori birinchi darajali bank regulyativ kapitalining 15 foizidan oshmasligi kerak;
• oldi-sotdi uchun nodavlat qimmatli qog'ozlariga qilingan bank qo'yilmasi miqdori birinchi darajali bank regulyativ kapitalining 25 foizidan oshmasligi kerak.
Shuni takidlash lozimki, bank istalgan korxona (moliyaviy institutlardan tashqari) ustav kapitalining 20 foizidan ortigiga to'g'ridan-to'gri yoki bilvosita (sho'ba korxonalari orqali) eg'alik qilishi mumkin emas.
Agar emitent faoliyati yoki amaldagi yoxud rejalashtirilayotgan bank investisiyalari miqdori omonatchilar, kreditorlar va aksiyadorlar manfaatlariga ziyon etkazishi mumkinligi yoki investisiyalarni boshqarishda bank tajribasi etarli emasligi aniqlansa, Markaziy bank istalgan emitent qimmatli qog'ozlariga bank tomonidan kiritiladigan investisiyalar miqdoriga qo'shimcha cheklovlar belgilash huquqiga ega.
Garov huquqlarini amalga oshirish natijasida qimmatli qog'ozlar olingan hollarda bank bir oy muddat ichida olingan qimmatli qog'ozlarni sotishi shart. Agar qimmatli qog'ozlar ko'rsatilgan muddatda sotilmasa, ular «qimmatli qog'ozlar oldi-sotdisi» yoki «investisiyalar» hisobvaraqlariga o'tkaziladi.
Qimmatli qog'ozlar bilan operasiyalarni amalga oshiruvchi banklar zarur monitoring va operasiyalarni amalga oshirilishi ustidan nazoratni taminlovchi adekvat axborotni bank rahbariyatiga takdim etish uchun keng qamrovli boshqaruv axborot tizimiga ega bo'lishini taqozo etadi.
Shu o'rinda shuni aytish lozimki, qimmatli qog'ozlar portfeli bo'yicha ichki hisobotlar:
• qimmatli qogozlar turlari va ko'rinishlari bo'yicha bo'linishini;
• sifat reytingi, nominal va bozor qiymatini;
• xarid (sotish) sanasini;
• foiz stavkalarini;
• imtiyozlarini;
• olingan dividend foizlarini;
• oldi-sotdi bitimlari bo'yicha foydani o'z ichiga oladi.
Bankning turli bo'limlari o'rtasida majburiyatlarning keraklicha taqsimlanishi, qarorlar qabul qilish hamda bitimlar turi va hajmiga doir cheklovlar belgilash bo'yicha vakolatlarning taqsimlanishi, shuningdek, suiistemolchiliklarning' oldini olish uchun banklar tegishli ichki nazoratni amalga oshiradi. Bunday ichki nazorat quyidagilarni o'z ichiga oladi:
• oldi-sotdi arizalarini qabul qiluvchi yoki qayta ishlovchi shaxslar buxgalteriya operasiyalarini amalga oshirmasligi, pul mablag'lari, tasdiqnomalarni olmasligi yoki buxgalterlik o'tkazmalarini taqqoslamasligi lozim;
• buxgalterlik operasiyalarini tayyorlash va amalga oshirish uchun masul bo'lgan shaxslar oldi-sotdi arizalarini qabul qilmasliklari yoki tasdiqlash maqsadida bitim natijalarini taqqoslamasliklari zarur;
• barcha operasiyalar hujjatlar bilan tasdiqlangan hamda birlamchi xujjatlar va buxgalterlik yozuvlari bilan taqqoslangan bo'lishi lozim;
• hisobvaraqlardagi koldiqlar, kliring to'lovlar, bitimlar yoki buxgalterlik o'tkazmalariga jalb etilmagan xodimlar tomonidan muntazam ravishda taqqoslanishi va auditorlik tekshiruvlaridan o'tkazilishi kerak.
0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY
Agar bank brokerlik operasiyalarini bajarsa, u har bir mijoz uchun hisob varaqlar ochishi va mijozning qimmatli qog'ozlari bilan bajariladigan barcha operasiyalari bo'yicha qimmatli qog'ozlarning turlari, operasiyalar sanasi, sotilgan (sotib olingan) qimmatli qog'ozlar narxi va soni ko'rsatilgan holda yozuvlarni olib borishi kerak.
REFERENCES
1. https://uz.wikipedia.org/wiki/Bankrotlik
2. https://uz.hydroponicsbc.com/9431-how-banks-and-collectors-write-off-money-for-debt-wi.html
3. https://uz.rancholaorquidea.com/4280-bankruptcy-what-is-it-concept-and-types-of-insolvenc.html
4. https://uz.bornpottytrained.com/4839-can-i-get-a-loan-after-bankruptcy.html
5. https://uz.workingrede.com/10715362-how-can-you-get-fired-in-bankruptcy
