CC BY
199>q )> d )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
XALQARO AHAMIYATGA EGA AVTOMOBIL YO'LLARIDAN
*
>
TARQALAYOTGAN TRASNPORT SHOVQINIDAN MUHOFAZA QILUVCHI CHORA-TADBIRLAR MAJMUASI VA HIMOYA EKRANLARNING LOYIHAVIY YECHIMLARI
Kimsanboyev Odiljon Akbarjon o'g'li
Toshkent davlat transport universiteti "Avtomobil yo'llarini qidiruv va
loyihalash" kafedrasi magistranti p*;
Ilmiy rahbar: t.f.n Proffesor Salimova B.D.
T. 1,___, 1 ___________, • ____-J..-
'Toshkent davlat transport universiteti https://doi.org/10.5281/zenodo.7271261
ijtM nijt
Annatatsiya: Ushbu maqolada Farg'ona viloyati Yozyovon tumanidan o'tuvchi A-373 "M39 avtomobil yo'lining Guliston-Bo'ka-Angren-Qo'qon-Andijon-O'sh"
375-379 km da joylashgan atoH turar-joylariga ta'sir qilayotgan tt* „h™,*
>
darajasini masofa ortishi bilan kamayishini aniqlash va baholash b o'yicha o'tqizilgan tadqiqot natijalari jadvallarda va grafiklarda keltirilgan. Maqolada tadqiqot ob'ektidan o'tayotgan avtotransport vositalarining harakat jadalligi, harakat tarkibi,
»
harakat tezligi va transport shovqin darajalari aniqlangan.Olingan natijalardan aholi turar-joylarini yo'ldan qancha masofada qurish va yo'lga yaqin qurilgan binolarni transport shovqinidan himoya qiluvchi ekranlarning loyihaviy yechimlari bo'yicha tavsiyalar berilgan.
Kalit so'zlar: Transport shovqin darajasi, harakat jadalligi, harakat tarkibi, harakat tezligi, shovqindan himoya qiluvchi ekran, shovqin nuri yo'lining uzunlik
farm farqi.
Transport shovqinini kamaytirishda qo'llaniladigan chora-tadbirlar
»
majmuasi.
Shovqindan himoyalovchi inshootlar, atrof-muhitni transport shovqinidan himoya qilish vositasi bo'lib, ularning tarkibiy qismlari yo'lning ko'rinishini shakllantiradi va yo'lning texnik va estetik nuqtai nazaridan vazifasini belgilaydi. J-jt Shovqindan himoyalovchi inshootlar me'moriy-landshaft va estetik
xususiyatlari quyidagilarni o'z ichiga oladi:
- yo'lning yagona uslubini shakllantirish;
- dominantlar tizimini shakllantirish;
-mavjud landshaftni takomillashtirish;
- mavjud landshaft kompozistiyalarini ta'kidlash;
- yagona fonni yaratish;
- estetik bo'lmagan joylarni obodonlashtirish;
31><}>
u>,* ^ t<ns
- hududlarni idrok qilish ta'minlanishi uchun ularni bo'laklarga ajratish va hududni landshaft bilan bog'lash uchun shakllantirish. Ekranning yuqori qismidagi monotonni tekis ekranlardan voz kechish orqali yo'q qilish mumkin. Ekranlarning konturini nazarda tutgan holda, doimiy yoki o'zgaruvchan qadam bilan hosil bo'ladigan bir qator burilishlar yashil o'simliklarni ekish uchun cho'ntaklar hosil qilish imkonini beradi. Ekranlarning egri chizilgan rejasi ba'zan katta elementlarning katta radiusidan iborat bo'lib, yo'l elementlarining katta o'lchamlari bilan solishtiriladi. Egri chiziqli yo'l, zigzagga parallel emas va shovqinni himoya qilish ekranlari ko'kalamzorlashtirish bilan birgalikda yo'l chetidagi vaziyatni idrok etishning bir xilligini kamaytiradi, atrofdagi landshaftni jonlantiradi va uni yanada jozibador qiladi
îH>
' 'H*
y
B
I >
m y
*<b> >*
1rasm.Zigzagsimon ekranlar
;7 CT
2-rasm. Rejada ekranlarning supachali ko'rinishi.
164
I >
J jW
i+ i >
m >
i l>>
I ■ »
#4>
]>5*: № >
q >3* ^ >
i-H >
i
¥ M>
HM3*
>
î)'
y*
>
S > >
>
J 1'Ж
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
Ы >
J>
Ы >
J ]>^>L )
J>
+И >
Щ »
ш * >
i >j>
pi j> ! Ш
Ы >
] >i>
Ы >
4-rasm. Yashil ekinlarni ekish shovqindan himoya kilish ekranlarini atrof joylarga
integrastiyalashuviga ko'maklashadi.
Bunday ekinlar mahalliy tabiat sharoitiga uyg' unlashgan yo'l inshootlarini manzarasining muhim elementi hisoblanadi. Manzara loyihasini tuzish nazariyasi va amaliyoti rivojlangani sari avtomobil yo'llarini ko'kalamzorlashtirishga yo'lni atrof joy bilan bog'laydigan element vazifasi berilayapti (x-rasm). Manzara loyihasini tuzishdan maqsad yo'l bo'yidagi ekinlarning vazifasi yo'l bo'yi tasmasini tabiat manzarasi bilan bog'lash, manzara havzalarini chegaralash, bir hil o'rmon ko'rinishini bartaraf qilish, manzarali joylarni ajratib ko'rsatish hisoblanadi. Yashil ekinlar ko'pincha atrof muhitni himoya qilish vazifasini bajaradi, shuningdek, yo'l atrofidagi muhitni transport shovqini, ishlangan gazlar va changdan himoya qiladi. Avtobus bekatlarida, dam olish joylarida ular yoqimli mikroiqlim yaratilishiga ko'maklashadi.
Yo'l harakati boshqaruvi orqali shovqinni kamaytirish
Atrofdagi shovqinni kamaytirishga qaratilgan harakatni boshqarish choralari quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin:
- takroriy yo'llar mavjud bo'lganda kunning ma'lum vaqtlarida barcha transport turlarining harakatini qisman, cheklash yoki taqiqlash;
- takroriy yo'llarda yuk tashishni tashkil etgan holda sutkaning ma'lum vaqtlarida yuk avtomobillarining harakatini qisman cheklash yoki taqiqlash;
J >
-^fV-liT j---^SfV-^ï f.—
165
ы>
>3*
* : >
PV
>>
^ >3> 1
Я>
>3»
Ы y-
>3*
fed )>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
- transport vositalarining oqimda bir xilda (to'satdan tezlashmasdan yoki tormozlashsiz) harakatlanishini ta'minlash choralarini ko'rish;
- shovqindan himoyalangan hududlar bo'ylab o'tadigan yo'llarning tranzit uchastkalarida harakat tezligini cheklash;
- aholi punktlarida harakat tezligini majburiy cheklash;
- chorrahalarda bir darajadagi o'z-o'zini tartibga soluvchi halqali harakatni tashkil etish;
- Aholi punktlarida transport oqimi tezligi chegarasi 30/km/soatgacha bo'lgan zonalar yaratish - "yo'l harakatini tinchlantirish", bu asosan rejalashtirish tadbirlari majmui sifatida tushuniladi, ularning amalga oshirilishi transport oqimini moslashtirish va kamaytirishga olib keladi. tezliklar. Tezlik chegaralarini joriy qilishda tezlikning silliq pasayishini ta'minlash muhimdir. Bunga tezlik chegaralangan hududlar o'rtasida tegishli masofalarni ta'minlash orqali erishiladi.
10.2 - 10.6-jadvallarda harakatni boshqarishning turli tadbirlari paytida tovush darajasining pasayishi kattaligi ko'rsatilgan.
Ko'p polosali yo'llar bo'ylab shovqindan himoya qiluvchi tuzilmalar mavjud bo'lsa, harakatni tartibga solish orqali sharoit yaratish va haydovchilarni o'ng bo'laklar bo'ylab harakatlanish zarurligi to'g'risida xabardor qilish tavsiya etiladi -qatnov qismining chetiga va shovqindan himoya qilish inshootiga yaqinroq.
jW^ У
q ж**
!>3*:
Ш
»
Ыщ
* I |>
Ы>
! >5>
¡ >i>i Ы )>
] >4>
Ы >
Щ
Ш>
J:
+HK
< >p-
Ы p
Ы > i >j>
Ы >
ûàï
Tezlikning pasayishi, km/soat (yuk niashinalarining 10% da) Ovoz darajasini pasaytirish, dBA
110 dan 100 gacha 0.7
100 dan 90 gacha 0,7
90 dan 80 gacha 1.3
80 dan 70 gacha 1.7
70 dan 60 gacha 1.8
60 dan 50 gacha 2.1
50 dan 40 gacha 1.4
1 -jadval. Bosqichli tezlik chegarasi bilan tovush darajasini pasaytirish.
Harakat intensivligining pasayishi, % Shovqinni kamaytirish, dBA
10 0.5
20 1.0
30 1.6
40 2.2
50 3.0
75 6.0
2 - jadval - Cheklanganda tovush darajasini pasaytirish harakat intensivligi
166
q >p
Ы >
q >3*
q >3*
3>
S
лЛ jw
Ш >
q
Рч >
Ш >
m > *
>
q
Ц >p
q > >
q щъ q >3*
*4>
>*
Jr>Sw
Cheklovlarsiz harakat tezligi, km / soat Tezlik chegarasi (ortiq emas), km/soat Shovqinni kamaytirish, dB A
yengil avtomobillar va yuk mashinalari og'ir yuk avtomobillar yengil avtomobillar va yuk mashinalari og'ir yuk avtomobillar o'n% og'ir yuk avtomobillar 20% og'ir yuk avtomobillar
130 80 100 80 1.9 1.2
130 80 100 60 2.6 2.3
130 80 80 60 3.8 3.1
130 80 130 60 0,5 0,8
3 -jadval. Tezlikni pasaytirish evaziga shovqin pasaytirish.
Yo'l harakatida og'ir (yuk) avtomobillar ulushining kamayishi, % Ovoz darajasini pasaytirish, dB A, haydash tezligida
50 km/soat 80 km/soat
5 dan 0 gacha 0,7 1.0
10 dan 0 gacha 1.4 1.9
15 dan 0 gacha 2.0 2.6
4-jadval. Harakat tezligini cheklashda tovush darajasini pasaytirish.
Tezlikni pasaytirish miqdori, km/soat Haydash paytida ovozni pasaytirish (dBA):
avtomobillar yuk mashinalari
60 dan 50 gacha 2.1 1.7
50 dan 40 gacha 2.7 2.1
40 dan 30 gacha 3.7 2.7
5-jadval. Avtomobillar va yuk mashinalari tezligining pasayishi bilan tovush darajasining
pasayishi
Kerakli shovqinni kamaytirish, dBA 5 10 15 20
Natijaga erishishda qiyinchilik Osonlik bilan Erishish mumkin (ehtimol) Murakkab Yuqori darajada murakkab
6-jadval - Kerakli pasaytirishga erishish qiyinligini baholash
167
jW^ y
q m*
i J>s#;
]m > q > >
slH >
q q
>
>
i> * q
i>
q > >
q
ы> >>
* : >
PV
>>
#<b>
Ы J> 1
Я>
>3» Ы y! J>i> >j*
Ы J>
Ы > j ]><#•
1
)Wvj J>
+И >
Ш »
Ш
i^) J
>3*
эй* >
P4 P
:>q л
Aholi punktlaridan o'tadigan yo'l uchastkalari uchun rejalashtirish echimlari avtomobil tezligini to'liq to'xtashgacha pasayishiga yo'l qo'ymasligi kerak. Tranzit uchastkalarida bunga asosan jamoat transporti uchun to'xtash yo'laklarini ajratish orqali erishiladi. Xuddi shu darajadagi chorrahalarda avtotransport vositalarining to'xtashlar sonini kamaytirishga o'z-o'zini tartibga soluvchi halqali harakatni tashkil etish orqali erishiladi. Shovqin to'siqlarini loyihalashda talab qilinadigan shovqinni kamaytirishga erishishning murakkabligi va imkoniyatlarini baholash jadvalda keltirilgan.
Yo'l harakati shovqinining qo'shni hududga ta'sirini kamaytirish uchun barcha mumkin bo'lgan dizayn echimlari va harakatni boshqarish choralaridan foydalanish kerak. Muayyan chora-tadbirlarni qo'llash texnik va iqtisodiy talablarni hisobga olgan holda aniq shartlar bilan belgilanadi. Ovoz darajasining ruxsat etilgan qiymatdan oshib ketishidan qat'i nazar, avtomobil yo'lini loyihalashda, birinchi navbatda, oshirish masalasini ko'rib chiqish kerak. akustik qulaylikni ta'minlash uchun qurilish masofalari. Ovoz darajasi 15-20 dBA dan oshib ketgan bo'lsa, shovqinni kamaytirish uchun maxsus shovqindan himoya tuzilmalaridan foydalanish mumkin. 5 dBA dan oshganda - shovqindan himoya qiluvchi yashil maydonlar va yo'lning individual geometrik elementlarini o'zgartirish to'g'risida qaror qabul qilish. Shovqinni himoya qilish choralarini tanlashda ularning sub'ektiv bahosini hisobga olish kerak. Shovqin manbai (yo'l) shovqindan himoyalangan nuqtadan ko'rinmasa, shovqindan himoya qiluvchi tuzilma transport shovqinini samaraliroq kamaytiradi. Ba'zi hollarda tuzilmalarning nisbatan ahamiyatsiz akustik samaradorligi (taxminan 5 dBA) sub'ektiv ravishda ancha katta qiymat sifatida qabul qilinadi. Shu bilan birga, shovqin manbai - transport oqimi himoyalangan ob'ektdan vizual ravishda yopilmagan tovush darajasining sezilarli darajada pasayishi haqiqatda erishilganidan kamroq deb hisoblanadi.
Shovqindan himoya qilish choralarining samaradorligini dastlabki baholash uchun siz 9.2-jadvalda keltirilgan ma'lumotlardan foydalanishingiz mumkin.
Barcha holatlarda harakatni tashkil etish choralarini qo'shimcha ravishda qo'llash (transport vositalarining tezligini tekislash) va past shovqinli yo'l qoplamalarini o'rnatish tavsiya etiladi.
q
Trafik shovqinini kamaytirish bo'yicha harakatlar Tadbirning akustik ishlashi (shovqinni kamaytirish)
Yo'lning qatnov qismini qisman yoki to'liq blokirovka qilish (tunnellar, shovqindan himoya qiluvchi galereyalar) Muhim va tunnellar bo'lsa, sanitariya me'yorlariga to'liq rioya qilish
Ы i>
Qj^f^S). .—
168
щ >
<\ J>
^ jfh
s1 >i#;
*ф> Ы+
л А
^НI
5 >j
>4*
» #
ц >3*
Ц >р
I > >
q q
ы> >>
* : >
PV
>>
J >j> Ы )>
] J> >
эй*
ы >
м
IJ
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
О И* ЩУ
Ы>
ы )> я*
ы>
! Я>
¡ 3>s*
Ы)>
+И >
щ
ш>
эй*
>
эй* *ф>
Shovqin to'siqlarini qurish 18 dBA gacha
Zich asfalt-betonga nisbatan past shovqinli qoplamalarni qurish 3 dBA gacha
Aholi punktlarida transport oqimi tezligi chegarasi 30 km/soatgacha bo'lgan zonalarni tashkil etish 2 dBA gacha
Chorrahalarni svetoforlar bilan tartibga solishni aylanma yo'llarga almashtirish 4 dBA gacha
Kechasi yuk mashinalari harakatini taqiqlash 7 dBA gacha (transport oqimi va tezligi tarkibiga qarab)
Trafik oqimini "tinchlantirish" 4 dBA gacha
Haydovchining sekinlashishi uchun aniq sabab bilan tezlik chegarasining kombinatsiyasi 3 dBA gacha
Shoxni inhibe qilish bilan birgalikda tezlik chegarasi 1 - 4 dBA
sw^ J
q
* >>
p1
1*4 > )>j*
Ü8t:
q
Щ >
M>
q >t>
ч.зн*
<0 î> > ;>!
pR*
*q >
7-jadval. Shovqinni kamaytirish bo'yicha chora-tadbirlar samaradorligini dastlabki baholash
Shovqindan himoya qiluvchi inshootlarni qurishda materiallarni tanlash muhim ro'1 o'ynaydi, ularning akustik ta'siri va qurilish narxini belgilaydi. Shovqindan himoya qiluvchi inshootlarni qurish uchun material konstruktiv va iqtisodiy nuqtai nazardan tanlanishi kerak, eng keng tarqalgani:
- tuproq (shovqindan himoya qiluvchi shaftalar);
- prefabrik va monolitik beton va temir-beton;
- g'isht;
- yog'och;
- fanera;
- tabiiy tosh bloklari;
- sun'iy materiallardan tayyorlangan bloklar;
- gabionlar;
- plastik (polikarbonat, akril va boshqalar);
- metall (po'lat yoki alyuminiy qatlam);
- changni yutish materiallardan tayyorlangan sirtga ega panellar.
Ekranlar odatda uzun va baland bo'lishi uchun mo'ljallangan, shuning uchun bu jarayon liniyalarining kombinatsiyasini oqilona boshqarish ham ijobiy vizual effektga, ham tashqi ko'rinishning yomonlashishiga olib kelishi mumkin, odatda yomon tikuvlar shunday qabul qilinadi. Uzoq shovqin to'sig'idagi gorizontal chiziqlar
, Im
M
Qj^f^S). .—
169
I
) J JK
j*4>
Ыэ>
q>j '
<
DM*
ы > щ >
зй*
]>Ж
*4>
)Й*
q >j*
Ц >р
ы >
q )й*
Ы >
q ]й№
Щ >
q >j*
ы>
зй*
* : >
эй*
эй*
эй* Ы>
зй* *ф>
^ >3> 1
*ф>
>
! й:>
р4У
эй*
< >S*
ЗЙ * >
эй*
ы >
! >5> ' >>
Ы >
3 >4>
pi >
! Я*
ш>
Ш*
! M
Pi 3> ЭЙ* *Я >
Ы з> ] )>j:y
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
uni vizual ravishda uzoqroq va pastroq qiladi. Ekranning tekis yuzasida vertikal chiziqlarni chizish uning ko'rinadigan balandligining oshishiga olib keladi. Ekranning ko'rinishining monotoniyasini to'xtatuvchi vertikal chiziqlar uzunlamasina yo'nalishdagi tikuvlar yoki oraliq tayanchlar, shuningdek bo'yoq bilan sun'iy artikulyatsiya natijasi bo'lishi mumkin. Shovqindan himoya qiluvchi tuzilmalarning ko'pchiligining kamchiliklari shovqindan himoya qiluvchi tekis ekranlarning gorizontal chiziqlari bo'lib, ular yig'ma konstruktsiyalarning panellari orasidagi tikuvlar orqali yoki tekislikni balandlikda bo'lish orqali hosil bo'ladi. Mumkin bo'lgan joylarda o'zgaruvchan panellarning nisbati va ekranning asosiy o'lchamlarini "oltin qism" qoidasini hisobga olgan holda tanlash tavsiya etiladi.Kombinatsiyalangan ekranlar bo'lsa, odatda shaffof materiallardan yasalgan yuqori qismning maydoni ekran yuzasining 20-30% dan oshmasligi kerak.
Illllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllffllllllll
5-rasm. Loyiha xususiyatlariga va paneldagi ekranlarning bo'linishiga qarab shovqin ekranlarining paydo bo'lishining turli xil variantlari.
Ш >
Ы*
170
J
hm*
I ш
Щ >
Шщ
j >
P
ïfc
>
4. H*~
\>p
Ы > )Й*: m >
Pi
mp
\ > P *ф>
>>
э>
л
>
L
*Ф>
; )Й*
Р4з>
М>
UГЖ
*43>
piy>
H >Р:
JM
;И>
ц 1>Р рЦ у>
Ц >: >
Р4 з>
q
рЦ >
>>
*: > >>
i >p
Shovqin to'siqlarini qurish va ishlatish tajribasining sifat ko'rsatkichlari
Materiyal
Beton
Yog'och
Metall
Shaffof plastik
Afzalliklari
- yuqori ovoz o'tkazmaydigan
qobiliyati
- yaxshi aks ettiruvchi
xususiyatlar chidamlilik; ishlash qulayligi;
-yaxshi ovoz
yutuvchi xususiyatlar;
- o'rnatish qulayligi,
tayyorlangan ekranlarga nisbatan kamroq og'irlik beton va temir-beton
- dizaynning kichik og'irligi; - yo'l bo'yidagi makonning vizual ko'rinishini saqlash; - mavjud landshaftga integratsiya.
Kamchiliklari
-katta vazn;
murakkablik
tuzilmalar;
murakkab tarkib;
- mo'rtlik; - yong'in xavfi;
- korroziya tufayli mo'rtlik;
- doimiy tozalash talab etiladi; - yuqori narx; -Farlarni ekrandan aks ettirish qobiliyati ortdi.
Ekran ko'rinishi
8-jadval. Shovqin to'siqlarini qurish va ishlatish tajribasining sifat ko'rsatkichlari
i >p pH*'
»q >
-^fV-iir f«--^SfV-^Y f.—
171
M> ¿L>*
!
1
> >
)J jW
M>
Na?
i>
| > >
q
>>
* : >
PV
>>
J>
Я>
ЗЙ*
Ы >
! Я>
til' ЩУ
P4>
Ы )> Я*
! Я>
!>üi г : >
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
Transport shovqinidan himoya ekranlarining loyihaviy yechimlari.
Shovqindan himoya qilishning akustik samaradorligini hisoblashda tuzilmalar, shovqin manbasini va hisoblangan nuqtani bog'laydigan hisoblangan bo'limlar ko'rib chiqiladi.
Shovqinni himoya qiluvchi tuzilmalar tomonidan shovqin darajasini pasaytirish ularning orqasida tovush soyasi deb ataladigan hosil bo'lishi natijasida yuzaga keladi.Biroq, tovush diffraktsiyasi hodisasi tufayli to'siqning yuqori va yon qirralari orqali tovush to'lqinlari bilan qisman yaxlitlanishi tufayli shovqinning to'liq kamayishi sodir bo'lmaydi.
— - -ч -- — _■■:■:.- IUI» 40Î-1 It, -
пцянм BOUH^Ci1J шуиа
чшмгм ВОЩ^ЧЛЙШ! ■шуч?
>>>
Pi >
щ »
ш
\>р
kiiT
3 )>р >€>
h> ы*
0 - yo'l uchastkasining ekran bilan bir-biriga yopishish burchagi (hisoblangan nuqtadan ko'rinadigan ekranning burchak o'lchami)
6-rasm - Profildagi diffraktsiya zonasining joylashuv sxemasi (a) va loyihada (b) hisoblangan nuqtaning holatiga (PT) bog'liqligi.
Akustik sifatni belgilovchi asosiy omil shovqin ekran-devor, uning balandligi. Yo'lni chuqurchaga yotqizishda - chuqurlik yonbag'irlarining chuqurligi va yon bag'irlari. Qo'shni hududni shovqindan himoya qiluvchi mil bilan himoya qilishda -shovqindan himoya qiluvchi milning yuqori qismining balandligi va kengligi.
Akustik sifatni belgilovchi asosiy omil shovqindan himoya qilish inshooti, ekran devori bo'lsa, chuqurlikda yo'lni yotqizishda uning balandligi - chuqurlik yonbag'irlarining chuqurligi va yon bag'irlari; qo'shni hududni shovqindan himoya qiluvchi shafta (to'siq) bilan himoya qilishda - shovqindan himoya qiluvchi mil (to'siq) ustki qismining balandligi va kengligi.
Transport shovqinidan himoya ekranlarining balandligi Ekranning akustik samaradorligi uzunlik farqiga bog'liq. Rasmda keltirilgan sxema bo'yicha quyidagi formula bo'yicha aniqlanadigan ô tovush nurlarining yo'llari:
jW^ У q >3*-
' я*:
q i
)Й»Й щ >
йВщ * 11>
рЦ > pi >
u
PÀ3> *ф>
PV* q >;*
PÀ >
3 >>
ръ> * 11
4 >P:
PV> ; }>p
Ы >
\>p-~
Qj^f^S). .—
172
JE
*4> ■ >P
Pi )
чн>
* j >
q зй»-1 > *
ы>
* : > >>
#<b>
ы )> 1
I ]>■ у.
ЭЙ*
ы >
0 И* ЩУ
Ы> ♦g*
Ы )>
ЭЙ*
ы>
! >5>
Ы )
1 > >! Ы )>
• >4>
+И >
ш
< >>>
+Н >
1 J>Swé Ä
:>q '
ô =a + b- c
bu erda ô - tovush nurining yo'llarining uzunliklari farqi, m; a - akustik markaz orasidagi eng qisqa masofa transport oqimi va ekranning yuqori qirrasi, m;
b-ekranning yuqori chetidan hisoblangan nuqtagacha bo'lgan eng qisqa masofa,
m;
c - transport oqimining akustik markazidan loyihalash nuqtasigacha bo'lgan eng qisqa masofa, m.
a + (^экр — ^иш)2
b=lS2 + (^экр - ^рт)
с=7(51+52)2 + (ЯрТ-^иш)2 Bu yerda:
hИШ - shovqin manbaining qatnov qismi yuzasidan balandligi; Ь,кр - ekran balandligi;
hPT - hisoblangan nuqtaning erdan balandligi;
Ы*
i
♦Я >
щ.>
*-тТ>
У
IM;
Bu yerda:
h^ - shovqin manbaining qatnov qismi yuzasidan balandligi; h:3Kp - ekran balandligi;
hPT - hisoblangan nuqtaning erdan balandligi; НИШ - shovqin manbasining belgisi; Нэкр - ekranning yuqori qismini belgilash; НРТ - hisoblangan nuqtaning belgisi;
7-rasm. Ekran devori uchun ô tovush nurining yo'llari uzunligidagi farqni aniqlash uchun hisoblash sxemasi.
a, b va c masofalari metrning yuzdan bir qismigacha quyidagi formulalar bilan aniqlanadi:
-^fV-iir j---f.—
173
Ы >
q > >
> Л ) J
]+4>
)Й* q >>
Ш >
ш >
ц зйа^ Щ у>
¡зйЫ
ж*-ш >
зй* m >
i> * q >>
Ц >р
q > >
q ]й№
q >j*
Pi> >j*
* : >
PV
Pi> эй* Ы>
>3*
J>
Я>
Pi
ЭЙ*
Ы *
! Я>
ЭЙ*
Я * >
ЭЙ*
*Ф>
} я>
Ы )> 3 >p pi j эй :
m
ш>
эй*
0>У
*5 у-. Я>
Ы >
< >i>
*Ч >
л w> -
St —shovqin manbasidan ekrangacha bo'lgan masofa, m; S2-ekrandan hisoblangan nuqtagacha bo'lgan masofa, m Hisob-kitoblarni amalga oshirishda shovqin manbasining akustik markazining pozitsiyasi ikki qatorli yo'llar uchun qatnov qismining o'qi bo'ylab qatnov qismi sathidan 1,00 m balandlikda yoki hisoblangan chiziqdan eng uzoq bo'lakning o'qida belgilanadi. ko'p qatorli yo'llar holatida nuqta ("Metodik tavsiyalar")
Agar ko'cha yoki yo'lning qatnov qismining yuzasi va qo'shni hududlar turli darajalarda joylashgan bo'lsa, u holda formulalardagi h^, h^ va hPT qiymatlari o'rniga shovqin manbasining akustik markazining daraja belgilarini (НИШ) almashtirish kerak., ekranning yuqori chetining belgisi (Нэкр) va hisoblangan nuqtaning belgisi (НРТ), hisoblangan qismda ko'ndalang profilning loyiha yechimidan olingan.Taxminiy hisob-kitoblar uchun a, b va c qiymatlari ekran shovqin manbasining akustik markazining joylashishini va ekran tekisligiga perpendikulyar vertikal tekislikdagi loyiha nuqtasini bir xil gorizontal va vertikal masshtablarda ifodalash orqali grafik tarzda aniqlanishi mumkin.
Ovoz yo'llari uzunligidagi farqga qarab ekran tomonidan shovqinni kamaytirish ô rasmdagi nomogramma bo'yicha formula yoki grafik tarzda aniqlanadi. ЛЬэкр = 18,2 + 7,8 log (ô + 0,02) Bu yerda:
A L^-ekran shovqinini kamaytirish, dBa; ô - formuladagi kabi;
pi>
1 > ж
у
НИ j*
: \>p Ы >
rm-
am
j
и
IM;
22 20
0
1 18 e-
f i6
ce * --
Îià 1"
О ci
= • 12
g %
O-o ÎO
I =
G
— — —
i f
1
/
V T
[
0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1.4
Разность длин путей звукового луча б. м
1,6
1-grafik. Ekran shovqinini kamaytirishga qarab shovqin nurlari yo'llarining uzunligidagi
farq (ô)
Ekranning akustik samaradorligi uzunlik farqiga bog'ligi quyidagi ko'rsatilgan formulalarga muvofiq aniqlanadi:
щ Я-* Pi>
ч У>Р: PV>
q >p-~
PV* PÀ >
Ы >
q
рщ >
pi > *ф>
,*ф>
]>P: >
pi>
Pj>
q >p
э>>
Pi >
Ыр
Qj^f^S). .—
174
Ш >
q
q
* L '
ы> >>
* : >
>3* >>
#<Ь> J >j> Ы )> Ьтс
р4 т>
Ы >
ЭЙ*
ы >
Ш
№ H ekr AL dBa б
1 1 6,32 0,010
2 1,5 7,03 0,017
3 2 10,59 0,086
4 2,5 13,75 0,249
5 3 15,91 0,490
6 3,5 17,56 0,808
7 4 18,86 1,196
8 4,5 19,94 1,650
9 5 20,83 2,155
9-jadval. Hisob-kitoblar natijasida olingan shovqindan himoya qiluvchi ekranlarning balandliklari bo'yicha shovqin samaradorligi jadvali.
2-grafik. Shovqin yo'llarining balandlik bilan bog'liqlik grafiklari P.I.Paspelov va olgan
natijalarimiz taqoslangan grafik.
Tadqiqot ishi bo'yicha olingan natijalarni loyihalashga tadbiq qilish.
Loyihalashda texnik-iqtisodiy hisoblarning maqsadi. Shovqinni himoya qilish choralari:
-^fV-liT }»--f.—
175
> >
>3*
ij
л
ш
!. *
Ш2
>
ы>
J>s*: * ! )>
i-j*-1 >
WiW к/
>q )> q )> :>
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
- shovqindan himoya qilishning optimal variantini asoslash;
#
- qurilmaning iqtisodiy samaradorligini aniqlash.
Texnik-iqtisodiy asoslash loyihani ishlab chiqish bosqichida ham, atrof-muhitni muhofaza qilish bo'limining bir qismi sifatida batafsil loyihani ishlab chiqish bosqichida ham amalga oshirilishi kerak. Magistral yo'lning bir qismi bo'lgan shovqindan himoya qiluvchi inshootlarning loyihalashtirilgan majmuasi quyidagilarni ta'minlashi kerak:
>
! I>S*;
- ishlab chiqarish va demografik jarayonlarning rivojlanishi (bino maydonini kengaytirish) tufayli kelajakdagi o'zgarishlarni hisobga olgan holda, inson salomatligini muhofaza qilish va atrof-muhitni muhofaza qilish manfaatlariga javob beradigan sanitariya me'yorlari talablariga rioya qilish;
- maksimal milliy iqtisodiy samarani olish.
Variantlarni taqqoslashda loyihani ishlab chiqish bosqichida avtomobil yo'lining marshrutini chizish uchun har bir variant uchun GOST R 53187 ga muvofiq yo'lning
la '-ж\т~г\ v о 1л at / Л1П vofi+nrmi In ti on тгп n пампилгг nmrn лю m 1 гпг»тглил \mVimnrr it*l i
tezkor shovqin xaritasini tuzish va aholining qaysi qismi shovqin yukining turli
darajalariga mos keladigan zonalarga tushishini aniqlash kerak; yo'lning qaysi qismlari transport shovqinining kutilayotgan darajalari sanitariya me'yorlari talablaridan oshib ketadi, shuning uchun shovqindan himoya qilish choralarini ko'rish
»
kerak. Yo'l harakati shovqinidan himoya qilish bo'yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish nafaqat shovqin darajasiga, balki qurilish xarajatlari va yo'llarning transport ko'rsatkichlariga ham ta'sir qiladi.
Magistral yo'lning reja va bo'ylama profili bo'yicha o'rni o'zgarishi munosabati bilan qurilishning smeta qiymati, asosiy yo'l va aholi punktiga xizmat ko'rsatuvchi kirish yo'llari bo'ylab avtotransport vositalarining tezligi va yurishi, avtotransport xarajatlari miqdori, harakat xavfsizligi sharoitlar va yo'lovchilarning vaqt yo'qotishlari sezilarli darajada o'zgarishi mumkin.
Shu sababli, avtomobil yo'lini yotqizish variantlarini taqqoslashda optimal dizayn echimini tanlash investitsiya ko'rsatkichlarini, transport va yo'l-transport xarajatlarini, yo'l-transport hodisalari natijasida etkazilgan iqtisodiy yo'qotishlarni, shuningdek, yo'l-transport hodisalari bilan bog'liq bo'lganlarni har tomonlama hisobga olish asosida amalga oshirilishi kerak.
УМ
____™™ .....и
Masofaviy konsol qurilmasi yoki ekranning yuqori qismining yo'lga qarab
egriligi shovqin manbai va ekran orasidagi masofani Ad qiymatiga qisqartiradi
(11.12-rasm), shu bilan q parametrini oshiradi, bu esa o'sishiga yordam beradi.
j "1 > ^^ \ Л>
akustik samaradorlik
ekran. Ushbu yechim, shuningdek, ko'rinishni oshiradi va avtomobil yo'lining
ishlash shartlarini soddalashtiradi.
>q ] i )> >
>>
* : > >>
#ф> J >j>
ы )>
] J> > >>>
*ф>
*ф>
ы )>
>j*
Ы>
M
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
6. ■ i ■ jF r К
É ■
f
f RV^/
I-1 -P 1
с f_ --» _
S-rasm.Ekranning kengaytirilgan yuqori qismi loyiha yechimiga qarab, qo'shimcha shovqinni
З dBA gacha kamaytirish imkonini beradi.
J. 75 ^ J. 75 ^/мку^ ^
ygmpitn hmpya pkrgni
Sho ygmdan himoyd ekrdnt
>)> »
Л V'
kiíT
i >>
pi J>
! Ш
Ы >
i >j>
*q >
q
m >
• и»
j>
*4>
q >>> >
q
Ы >
u
9-rasm. Shovqindan himoya qiluvchi ekranlarning loyihalashga tadbiq qilingan
yo'lning ko'ndalang kesimi.
Avtomobil yo'lining loyihalashga tadbiq qilingan yo'lning ko'ndalang kesimida tadqiqot o'tqizgan ob'ektimizning qatnov qismining hoziïgi holati bo'yicha olindi. Shovqindan himoya qiluvchi ekranlarimizni yo'l yoqasidan 2.5 m masofada o'rnatiladi.Shovqindan hmoya qiluvchi ekranlar yo'l yoqasidan 1.5 m masofada o'rnatilishi bo'yicha tavsiyaviy metodikalarda berilgan lekin yo'l belgilari va yo'l chetidagi reklama ustunlari joylashishini hisobga olgan holda 2.5 m masofada o'rnatishni tavsiya berildi. Shovqindan himoya ekranlari balandliklari bo'yicha samaradorligi hisoblab chiqildi va olingan natijalarga ko'ra 4 m balandlikdagi shovqindan himoya ekranlari tavsiya qilindi. Himoya ekranlarining tepa qismi 45o gradusga qirrali va aylanasimon qilib egilganda 3 dBa shovqindan himoya ekranarning samaradorligi oshadi va biz aylanasimon egr shovqindan himoya ekranlarini tavsiya berdik. Chunki shamolga qarshiligi kam bo'lganligi sababli.
i
Ы >
11
ш >
*Ф>
щ>
1 >itb
4
4:й >
Qj^f^S).
lll
4ÏP
§ > >
щ
*i> Mm
* : > >>
#<b> J >j>
<:>q )>
>i> £>q >
>3»
M >
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
ft-*-
175 & 75 £16 0 75 J! if
i7Tr
iftorqwrian femora etrjn;
iff n
1
Shargmtlin ht/noya ekrani 30 20
///
yo'Ugi
/#////// •A
O =
///
HT Piyodalar yo'làgi
p4y >p
Pi > ! >i>
J 1>^<_>: )
)Wvj J> < >j>
! J>i>
W »
j^) j
3 )>p
Pi j> >>q >
i >3»
pi >
10-rasm. Shovqindan himoya qiluvchi ekranning yo'ldan uzoqligi bo'yicha daraxtlar ekilmagan holda tavsiya qilingan yo'lning ko'ndalang kesimi
Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatadiki, Farg'ona villoyatidan o'tuvchi A-373 "M39 avtomobil yo'li Guliston-Bo'ka-Angren-Qo'qon-Andijon va O'sh" avtomobil yo'lining 375-379 km oraliqlarida joylashgan transport shovqin darajasi normativ hujjatlarimizga mos emas. QMQ 2.01.08- 96 "Shovqindan saqlanish" hujjatimizda magistral yo'llar atrofida joylashgan aholi turar-joylarida transport shovqinining darajasi 07.00-23.00 vaqt oralig'ida 55 dBa, 23.00-07.00 vaqt oralig'ida 45 dBa dan oshmasligi haqida keltirilgan. Hisob kitoblarimiz aholi turar-joy binolarini hech qanday shovqindan saqlovchi to'siqlarsiz faqat masofani oshirish hisobiga yo'l chetidan 100 m masofada qurish kerakligini ko'rsatyapti. Buni esa iloji yo'qligi va iqtisodiy samaradorligi juda pastligi sababli bu tadqiqot obyektimizda shovqindan saqlovchi to'siqlar o'rnatilshi shartligini tavsiya beramiz.
Transport shovqinidan himoya ekranlarining balandliklari bo'yicha samaradorligi hisoblab chiqildi. Unga ko'ra transport shovqinidan himoya ekranlarining tadqiqot o'tkazilgan va o'rganilayotgan obektimizga 4 m balandlikda himoya ekranlari tavsiya berildi. Himoya ekranlarining tepa qismining aylana shaklidagi egri holatdagi konstruksiya, polikorbanat moddasidan ishlangan shaffof panellardan iborat konstruksiya tavsiya qilindi. Olingan natijalar shuni ko'rsatadiki, 21.86 dBa shovqin darajasiga pasaytiradi. Bu ko'rsatkich biz olgan natijalarning eng kamida bu darajada shovqindan himoya qiladi. Agar panel qalinligini oshirganimizda va sifatli zamonaviy panellardan foydalansak bu ko'rsatkich 30-40 dBa ga ko'tariladi. Shovqindan himoya ekranlarining joylashuvi bo'yicha avtomobil yo'lining tavsiyaviy ko'ndalang kesimi ishlab chiqildi.
q >3*
pi > q >p'~
)>3* *1>
3*M>
i >P:
Pi i>
q > >
pi>
J*4>
ps>
p4> P4> Pi >
^H j> è )>p:
*4>
M>
*4>
J >p^
my>
j
Qj^f^S).
178
Pi > q M>
Pi >
q
pi >
q iHo-
Pi>
*Ф>
зй*
*q >
эй*
Ы>
*ф>
^ >3> 1
Я>
ЭЙ*
Ы *
*ф>
ЭЙ* ЭЙ*
' ]>s*
*ф
эй* 3*3 >
ПИ*
< j i^f
Ш • >>>
+И >
! Й*
ш
ш
i >4*
< >р-
*Я >
Ы j>
Ы >
i >p *ф>
эй*
Ы >
Talqin va tadqiqotlar respublika ilmiy-uslubiy jurnali №5
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. https://mintrans.uz/yol-xoialigini-rivoilantirish
2. SHNK 2.05.02-07 "Avtomobil yo'llarini loyihalash"
3. SHNK 2.07.01-03 "Shahar va qishloq aholi punktlari hududlarini rivojlantirish va qurilishni rejalashtirish"
4. QMQ 2.01.08- 96 "Shovqindan saqlanish"
5. П.И Паспелов В.И Пуркин "защита от шума при проектировании автомобильных дорог" Москва 1985 г
6. П.И Паспелов В.И Пуркин " Методические рекомендации по защите от транспортного шума территорий, прилегающих к автомобильным дорогам" Москва 2011
7. "The impact of traffic noise on economy and environment: a short literature study: Performed within the scope of the ECO2 project "Noise propagation from sustainable ground vehicles..." https: //www.researchgate. net/publication
8. Прогнозировние шумного режима при магистральныхтерриториях. Карачев И.И., Гигиена населенных мест. Расп.Межвер. Сб. -Киев: 1983, вып. 22. -47-49 стр.
9. Самолюк Е.П. Исследование и применение шумозащитных a. экранирующих сооружений в гра достроительстве. - Киев: 1968. - 110 стр
10. GOST 20444-85 - Shovqin. Transport oqimlari. Shovqinni xususiyatlarini o'lchash usullari.
11. GOST 27296-87 Qurilishda shovqindan himoya qilish. Yopuvchi konstruksiyalarning ovozli izolatsiyasi
12. GOST 27408-87. Shovqin. Mashinalar tomonidan chiqarilgan shovqin darajasini aniqlash va nazorat qilish natijalarini statistik qayta ishlash usullari
q >j*
i Ш
у
1*4>
)Й*
qjN*
i+ i > i>p *4 j>
i >j*
4 >i* *ф>
¡Й*
) J J^l 3*4 >
^й* ■ш >
щ >
зй*
;*4>
]>Ж *43> )Й*
*Ф>
>4*i
.—
179
q
q )>j»:
чн>
