Научная статья на тему 'ЎҚУВЧИЛАР КРЕАТИВЛИК ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ТАВСИЯЛАР'

ЎҚУВЧИЛАР КРЕАТИВЛИК ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ТАВСИЯЛАР Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

518
79
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
оригинал / креатив / ташаббускор / конструктив / инновацион / таълим / ривожланиш / сифат / фикрлаш / original / creative / initiative / constructive / innovative / education / development / basic / quality / level / thinking

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Мавжуда Тилакова, Cамариддин Қораев

Синфдан ташқари машғулотлар шароитида (муаллифлик дастури бўйича) миллий-маданий меросга, ўқувчиларнинг ижодий потенциалига, ўқитувчининг ижодий изланишлари ва топилмасига мурожаат қилиш учун кенг имкониятлар тақдим этилишида ўқувчилар томонидан Ўзбекистон ҳудудидаги қадимий меъморий ѐдгорликларнинг тарихий-маданий, бадиий-эстетик ижодий идрок қилиниши(ишлаб чиқилган алгоритмлар бўйича) муҳим аҳамиятга эга. Мазкур жараѐнда миллий, тарихий-маданий, қадимий меъморчиликка оид меросга, унинг жаҳондаги аҳамиятига, креатив ўрганилишига урғу берилиши зарур.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RECOMMENDATIONS FOR STUDENTS’ CREATIVE DEVELOPMENT

Today creativity the important criterion of the person, the factor of its complete development. Therefore in the state educational policy of creativity at intellectual level, naturally, on an informative basis, the especial attention now is given to active creativity. In the educational policy of Uzbekistan among development of the basic qualities and abilities trained are allocated creative creative potential of the person. With especial attention to is intellectual-creative thinking. That is quite lawful, as the new thinking courageous, original, creative, initiative, constructive, is innovative-innovative today is required.

Текст научной работы на тему «ЎҚУВЧИЛАР КРЕАТИВЛИК ҚОБИЛИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ТАВСИЯЛАР»

УКУВЧИЛАР КРЕАТИВЛИК ЦОБИЛИЯТЛАРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БУЙИЧА ТАВСИЯЛАР

Мавжуда Тилакова

Жиззах вилояти ХТХ^ТМОХМ "Педагогика ва психология, таълим технологиялари" кафедра мудири (PhD)

Cамариддин ^ораев

Тошкент вилоят ЧДПИ "Умумий педагогика" кафедра мудири(PhD)

АННОТАЦИЯ

Синфдан ташкари машгулотлар шароитида (муаллифлик дастури буйича) миллий-маданий меросга, укувчиларнинг ижодий потенциалига, укитувчининг ижодий изланишлари ва топилмасига мурожаат килиш учун кенг имкониятлар такдим этилишида укувчилар томонидан Узбекистон худудидаги кадимий меъморий ёдгорликларнинг тарихий-маданий, бадиий-эстетик ижодий идрок килиниши(ишлаб чикилган алгоритмлар буйича) мухим ахамиятга эга. Мазкур жараёнда миллий, тарихий-маданий, кадимий меъморчиликка оид меросга, унинг жахондаги ахамиятига, креатив урганилишига ургу берилиши зарур.

Калит сузлар: оригинал, креатив, ташаббускор, конструктив, инновацион, таълим, ривожланиш, сифат, фикрлаш.

RECOMMENDATIONS FOR STUDENTS' CREATIVE DEVELOPMENT

Mavjuda Tilakova

PhD, Head of the Department of "Pedagogy and Psychology, Educational Technologies", Teacher Training Center of Jizzakh region

Samariddin Korayev

Head of the Department of General Pedagogy, Chirchik State Pedagogical Institute of Tashkent region

ABSTRACT

Today creativity - the important criterion of the person, the factor of its complete development. Therefore in the state educational policy of creativity - at intellectual level, naturally, on an informative basis, the especial attention now is given to active creativity. In the educational policy of Uzbekistan among

development of the basic qualities and abilities trained are allocated creative -creative potential of the person. With especial attention to is intellectual-creative thinking. That is quite lawful, as the new thinking - courageous, original, creative, initiative, constructive, is innovative-innovative today is required.

Keywords: original, creative, initiative, constructive, innovative, education, development, basic, quality, level, thinking.

КИРИШ

Замонавий ижтимоий-маданий шароитда дунё таълим назарияси ва амалиётида тез суръатлар билан ривожланиб, узгариб бораётган жамиятлар учун муаммоларни самарали хал килишга кодир, уз мустакил фикрига эга, узини инсон фаолиятининг турли жабхаларида намоён эта оладиган, ноанъанавий ва узига хос интеллектуал-ижодий тафаккур юритишга, вазиятга мос оператив карорлар кабул килишга кодир креатив шахслар зарурлиги таъкидланиб утилади. Бугунги кунда креативлик - XXI аср фукароси ижодкорлигининг мухим мезони, унинг яхлит ривожланишини белгилаб берувчи асосий омиллардан биридир.

Республикамизда таълим тизимини ислох килиш, давлат ва нодавлат таълим муассасалари хамда таълим ва кадрлар тайёрлаш сохасида ракобат мухитини шакллантириш негизида таълим тизимини изчил ривожлантириш, таълим ва кадрлар тайёрлаш тизимини жамиятда амалга оширилаётган янгиланиш, ривожланган демократик хукукий давлат куриш жараёнларига мослаштириш, кадрлар тайёрлаш тизими ва мазмунини мамлакатнинг ижтимоий ва иктисодий тараккиёти истикболлари, жамият эхтиёжлари, фан, маданият, техника ва технологиянинг замонавий ютукларидан келиб чиккан холда такомиллаштириш буйича муайян ишлар амалга оширилди. Айни пайтда таълим олувчиларни ижодий-интеллектуал ва маънавий-ахлокий тарбиялаш, уларда креативлик кобилиятларини ривожлантириш, бунинг самарали шакл хамда услубларини ишлаб чикиш ва амалиётга жорий этишни таъминловчи норматив, моддий-техник ва ахборот базасини яратиш каби вазифалар белгилаб берилди.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Бугунги кунда ёшларни муносиб истикбол ворислари, ижодкор инсон килиб тарбиялашга эътибор каратилиб, ватанимизнинг келажаги ижодий фикрлайдиган ёшларнинг салохияти ва иктидорини ривожлантириш, модификациялашган таълим мазмуни, янги технология ва инновацияларни

излаш билан боглик. Хусусан, укитувчи ва мураббийларни касб байрамлари билан табриклашга каратилган тарихий нуткида давлатимиз рахбари: «Мамлакатимиз уз тараккиётининг янги даврига кадам куйган хозирги кунда Узбекистон Республикасини 2017-2021 йилларда ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегияси асосида барча сохаларда кенг куламли узгаришлар амалга оширилмокда. Ана шу ислохотларнинг муваффакияти, мамлакатимизнинг дунёдаги ривожланган, замонавий давлатлар каторидан муносиб урин эгаллаши аввало илм-фан ва таълим-тарбия сохасининг ривожи билан, бу борада бизнинг дунё микёсида ракобатдош була олишимиз билан узвий боглик, десак, хеч кандай муболага булмайди» — дея таъкидлади.

Укувчилар интеллектуал-ижодий-креатив фаолияти катта ижтимоий-педагогик ахамиятга эга булиб, у баркамол авлоднинг базавий сифатлари ва кобилиятларини ривожлантириш ва такомиллаштиришнинг омилидир. Зеро, интеллектуал-ижодий ривожланиш "шахснинг маънавий сохаси билан боглик. Бу фаол фаолият жараёнидаги ахлокий, интеллектуал ва эстетик талаблар ва манфаатларнинг шакллантирилиши ва каноатлантирилишидир" Демак, мазкур жараёнда инсон маънавиятининг мухим кирралари шакллантирилади, ривожлантирилади ва такомиллаштирилади.

Креатив - интеллект ва ижод, укувчилар шахсининг юксак маънавийлиги ва юкори даражада ривожланганлиги билан изохланади. Миллий ва жахон кадриятлари, биринчи навбатда- узбек халкининг тарихий-маданий мероси асосида урганилган. Мотивация, релаксация, укувчиларда ижодий изланиш мавжудлигини рагбатлантириш каби усулларни куллаб, уларнинг шахсий фаоллигини оширишга, меъморий ёдгорликларнинг бадиий ва эстетик хусусиятларини англашга каратилган синфдан ташкари машгулотдаги интеллектуал-ижодий фаолиятни жараён сифатида бахолаб, укувчи шахсида укув ва ижтимоий эхтиёжларни кондириш хамда унинг фаол, англанган-мотивацион, аник бир максадга йуналтирилган, эхтиёжларига асосланган, методик, натижали-башоратланган, интеллектуал-ижодий мулокотларини таълимнинг амалий ва назарий шакллари, инновацион дидактик методларни куллаб такомиллаштириш замонавий етук шахсни шакллантиришнинг ишончли йуналишидир.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Юкори синф укувчиларида креативлик кобилиятини ривожлантириш уларнинг психологик ёши буйича тавсифи, жумладан, сухбат, анкета, тест,

caBoHHoMa Ba SomKa TerumHu guaraocraK Bocuranap opKaHu yKyBnugaru MaB^yg KpearuBHuK KoSuHuaTuHu TerumHuna TamxucHam, yHga MaB^yg SyHraH Ba puBO^naHa SomHaraH KpearuBHuK KoSuHuaTuHu, ^yMHagaH, ^HKpnam Ba u^og Kunum SuHaH Sofhuk Ta^aKKyp gapa^acuHH aHuKHamHu 3apyp geS TonuHuS KyHugaruna TaBcuanap SuHaH KpearuB KoSuHaTHapHu maKOHaHTupum MaKcagra MyBo^uK.

^yM^agaH:

_ y^yBHunapga KpearuBHuK KoSuHuaTHapHu puBo^HaHTupumra pacMufi-MaKpMnu ypFy Sepum ho3um;

- ymSy MyaMMora yKyB MyaccacaHapu MatMypuaTuHuHr эtтнSopннн Kaparumra эpнmнmga Kyfiugaru ^aonuaT TypHapuHu KyHHam: yKKTyBnunapHu 3apypufi TafieprapnuK SuHaH TatMuHHaraH xpHga, TamaSSycKop TagsuKoTHuHapHu paFSaraaHTupum; ymSy MyaMMoHu gaBHar axaMuaTura mohuk, 3aMoHaBufi ^M^aTgaH goH3apS MacaHa cu^arnga KyH TapraSura Kyfium Ba x,an KKHum 3apyp;

- yMyMufi ypTa TatHuM MaKTaSHapu, aKageMuK Hu^fiHap, KoHHe^napga yKyBHuHapHuHr KpearuBHuK KoSuHuaTHapuHu puBo^HaHTupum Syfiuna cuH^gaH TamKapu MamFyHoT Ba TagSupHapHu ^aoHHamrapum KepaK;

- negarorHap, oHuMHap, MeTogucraap, uHFop yKKTyBnu, aManueTnu, negaroruKa oHufi yKyB wpTHapu npo^eccop-yKuTyBHuHapu yKyBnanapHuHr KpeaTuBHuK KoSuHuaTHapuHu puBo^HaHTupum MyaMMocuHuHr TypHu fiyHaHumHapu Syfiuna Hasapufi-negaroruK acocHapHu umHaS nuKum x,aMga yHapHu uhmuh ^uxargaH acocHamra эtтнSop KaparumHapu 3apyp;

- negaror KagpHap MaHaKaHu omupum Ba KafiTa TafiepHamHu TaKoMuHHamTupum TrouMuga, TatHuMHuHr Sapna TysuHMaHapuga yKyBnuHapHuHr KpeaTuBHuK KoSuHuaTHapuHu puBo^HaHumu Syfiuna Maxcyc KypcHapHu Tammn KuHum KepaK.

- YsSeKucToH negaroruKa ^aHHapu uHMufi TagKoKoT uHcTmyraga yKyB ^aoHuaTuHuHr TypHu ^aSxanapuga yKyBnu emHapHuHr KpearuBHuK KoSuHuaTHapuHu puBo^Haffrapum MyaMMocuHu ypraHum Ba x,an этнmгa KaparanraH tusumhu TagKuKoTHapHu aManra omupum ho3um. EyHga MyafiaH npegMeTHu TaBcuaHap, yHga cuH^gaH TamKapu MamFyHoTHapHuHr MyaHHu^HuK gacTypu goupanapuga MyaMMo enuMuHu TonumHuHr MeTogoHoruK-gupeKTuB, ncuxoHoruK-negaroruK, Hasapufi-negaroruK x,aMga aMaHufi eHgamyBHapura ypFy Sepum 3apyp.

- TagKuKoTga KpearuB - uHTeHHeKTyaH-u^ogufi, этнк-oммaвнfi ysuHu HaMoeH этнm uMKoHuaTHapu KypuS nuKuHraH mapouraap WKopu cuh$ yKyBHanapu

ёш ва аклий имкониятларига мос булиб, уларда креатив кобилиятларини

4

ривожлантириш учун жуда кулайдир;

- тадкикот муаммосини амалий хал этишда укитувчининг ташаббускорлиги, унинг тегишли тайёргарлиги, креатив-педагогик киёфаси мухим хисобланади. Шу билан бирга, сузсиз, мактаб маъмуриятининг куллаб-кувватлаши, уни амалга ошириш учун шарт-шароитларни яратиши жуда катта ахамиятга эга;

- укувчиларда тарихий-маданий ёдгорликлар буйича ижодий хаёл ва таассуротларни ривожлантиришда куйидаги топшириклардан фойдаланиш лозим:

• архитектура-бадиий киёфасини образли тасаввур килиш;

• архитектура образини тулдириш, узгартириш,

• ёдгорликни яхлит «куриш», уни кисмлари буйича узлаштириш,

• замондош ролида ёдгорликни «куриш»,

• замондош нуктаи назаридан ёдгорликка нисбатан уз карашларини ёзма, огзаки, тасвирий ифодалаш;

-укувчиларни укишдан ташкари турли даражадаги тадбирларда уз ижодий махсулотини ижтимоий-коммуникатив амалга ошириш.

ХУЛОСА

таклиф этилган курсаткичлар буйича укувчининг уз креатив -интеллектуал-ижодий кобилиятларига узи бахо беришига эришиш укитувчидан юксак назарий-амалий тайёргарликни талаб этади, шу сабабли укитувчилар малака ошириш марказлари тингловчилари учун умумий урта таълим мактаби укувчиларида креативлик кобилиятини ривожлантиришга каратилган махсус укув курсини киритиш, унда укувчиларда кобилият ва иктидорини устириш борасида етарлича тажрибага эга методист-олимлар, амалиётчи укитувчиларнинг тажрибаларини урганишни йулга куйиш лозим;

Укувчиларнинг интеллектуал ва ижодий ривожланишларининг юксак даражаси таълим-тарбия жараёнини демократлаштириш ва инсонпарварлаштиришни талаб килади. Шу билан бирга, мухим миллий кадриятлар, маданий-тарихий мерос асосида укувчининг "бой маданий мерос ва тарихий анъаналарга хурмат рухида" тарбиялашга йуналтиради.

REFERENCES

1. Национальная программа по подготовке кадров /Гармонично развитое поколение - основа прогресса Узбекистана. - Т.: Шарк, 1997. - 32-61 б

2. 2017-2021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналишлари буйича ХДРАКАТЛАР СТРАТЕГИЯСИ. -strategy.regulation. gov.uz/uz/document/

3. Беспалько В.П. Педагогика и прогрессивные технологии обучения. - М.: ИРПО, 1995.- 386 б.

4. Скаткин М.Н. Школа и всестороннее развитие детей /Кн. для учителей и воспитателей.-М.: Просвещение, 1980.-144 б.

5. Очилов С. Независимость: духовность и основы воспитания (Узбекистон Республикаси биринчи Президенти, академик И.А.Каримов асарлари мисолида): Пед. фанлари докт. дисс. автореф.-Т., 1998.- 47 б.

6. Karaev, S. B. (2020). Improvement of Vocational Training of Pupils in Secondary Schools. International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(01), 1734-1742.

7. Мухамедов, Г. И., & Кораев, С. Б. (2019). УКУВ-ИШЛАБ ЧЩАРИШ МАЖМУА МАШГУЛОТЛАРИНИ ОЛИБ БОРИШДА ПЕДАГОГМУХАНДИСЛАРНИНГ КАСБИЙ ФУНКЦИЯЛАРИНИ ОШИРИШ ТАМОЙИЛЛАРИ. МУГАЛЛИМ ^ЭМ YЗЛИКСИЗ БИЛИМЛЕНДИРИУ, 2, 718. Кораев, С. Б. (2016). Фанларни укитишда табакалаштирилган таълим технологиясини жорий этиш масалалари. Таълим технологиялари, 2, 45-50.

9. Кораев, с. Б. (2018). Умумий урта таълим муассасаларида укув-ишлаб чикариш мажмуаларини ташкил этишнинг долзарблиги. Таълим, фан ва инновация , 4, 28-31.

10. Кораев, С. Б. (2020). Профессионал таълимда укувчиларни касб-хунарга тайёрлаш жараёнини такомиллаштириш йуллари. Узлуксиз таълим, 1, 88-92.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.