Научная статья на тему 'Умумий ўрта таълим муассасаларида иқтидорли болаларни эрта аниқлаш ва ривожлантиришнинг самарали шакл ва методлари'

Умумий ўрта таълим муассасаларида иқтидорли болаларни эрта аниқлаш ва ривожлантиришнинг самарали шакл ва методлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
5992
601
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
иқтидорли ўқувчи / ёш изланувчи / таълим жараёни / омил / бошқарув фаолияти / иқтидор / илмий. / gifted pupil / young scientist / education process / factor / management activity / skill / scientific.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдуллаева М. М.

Мақолада иқтидорли ўқувчиларни эрта аниқлаш ва иқтидорини рўёбга чиқаришнинг мақсад ва вазифалари ҳамда омиллари, жараёнлари ҳақида фикр-мулоҳазалар келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODS OF PROMPTLY IDENTIFYING TALANTED CHILDREN AND THEIR DEVELOPMENT IN SECONDARY EDUCATIONAL INSTITUTIONS

There is considered in the article the aims and tasks, as well as factors and processes of timely discovering and realizing pupils' talents.

Текст научной работы на тему «Умумий ўрта таълим муассасаларида иқтидорли болаларни эрта аниқлаш ва ривожлантиришнинг самарали шакл ва методлари»

Дбдуллаева М.М.,

^ш^нт oiax,ap Cep^M тумaни 300-ДИУ мaктaбининг у^ув ишлapи бyйичa диpeктop yprn-rôocapM

УМУМИЙ УРТД ТДЪЛИМ MУACCACAЛARИДA ИЦИДORЛИ БOЛДЛARНИ 3RTA ДНИЩШ BA РИВOЖЛДНTИРИШНИНГ CAMДRAЛИ ШAКЛ BA METOДЛARИ

AБДУЛЛAEВA М.М. УМУМИЙ YPTA TAЪЛИM MУAССAСAЛAРИДA И^ИДОРЛИ БОЛЛЛЛРНИ ЭРTA ЛНИКЛЛШ ВЛ РИВОЖЛAНTИРИШНИНГ СAMAРAЛИ ШЛКЛ ВЛ METОДЛAРИ

Мaк1oлaдa ик1тидopли yк1увчилapни эpтa aник1лaш вa ик1тидopини pyë6ra чик^ишнинг мaк1caд вa вaзифaлapи x1aмдa oмиллapи, жapaёнлapи x,ai^a фикp-мулox1aзaлap кeлтиpилгaн.

Taянч cy3 вa тушунчaлap: ик1тидopли укувчи, ёш излaнувчи, тaълим жapaёни, oмил, бoшк1apув фaoлияти, ик1тидop, илмий.

AБДУЛЛAEВA М.М. ФОРМЫ И METОДЫ СВОEВРEMEНОГО ВЫЯВЛEНИЯ ОДAРЁНННЫХ ДETEЙ И ИХ РAЗВИTИЯ В СРEДНИX ОБРAЗОВATEЛЬНЫX УЧРEЖДEНИЯX

В дaннoй ^a^e paccмaтpивaютcя цeли и зaдaчи, a тaкжe фaктopы и пpoцeccы cвoeвpeмeн-нoгo выявлeния и ocущecтвлeния тaлaнтa oдapeнных учeникoв.

Kлючeвыe cлoвa и пoнятия: oдapeнный учeник, мoлoдoй иccлeдoвaтeль, пpoцecc oбpaзoвa-ния, фaктop, упpaвлeнчecкaя дeятeльнocть, oдapённый, нaучный.

ABDULLAEVA M.M.. METHODS OF PROMPTLY IDENTIFYING TALANTED CHILDREN AND THEIR DEVELOPMENT IN SECONDARY EDUCATIONAL INSTITUTIONS

There is considered in the article the aims and tasks, as well as factors and processes of timely discovering and realizing pupils' talents.

Keywords: gifted pupil, young scientist, education process, factor, management activity, skill, scientific.

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM / COВPEMEННOE OБPAЗOВAНИE 2015, 12

Ицтидорли ёшларни барвацт аницлаш ва уларнинг ицтидорини руёбга чицаришда жацон мицёсидаги буюк каш-фиётларни жамиятимизнинг негизини ташкил этадиган буюк алломаларимиз меросига таянган цолда бугунги замон талабаларидан келиб чициб, халц фаровонлигига хизмат циладиган буюк кашфиётлар яратиш куникма ва малакала-рини цосил цилиш муцим ацамият касб этди.

Дарх,ак,ик,ат, Кадрлар тайёрлаш миллий дастурининг иктидорли болалар ва истеъ-додли ёшларга баFишланган 4.5-бандига мувофик бизнинг мамлакатимизда «... би-ринчи навбатда иктидорли, юксак истеъдод сохибларига, билимнинг тегишли сохалари ва фаннинг аник йуналишлари буйича уз табиий кобилиятларини намоён этиш ва ривожлан-тириш, узларидаги ноёб истеъдодни руёбга чикариш учун кенг имкониятлар яратилади»1.

Билимли, иктидорли бола нафакат узи-нинг, балки халк, миллатнинг хам келажаги-ни белгилайди. Иктидорли ёшлар Узбекистон Республикасининг ижтимоий ва иктисодий тараккиётининг хамда унинг жахон хамжа-миятида муносиб урин эгаллашини таъмин-ловчи мухим омил хисобланади.

Шу боис, Узбекистон Республикасининг «Таълим туFрисида»ги Конуни ва Кадрлар тайёрлаш миллий дастури талабларида хам иктидорли укувчиларни излаш, аниклаш тар-тиби хамда улар билан максадли ишлашнинг шакл ва услублари белгилаб берилган.

Шу уринда «Иктидорли ёшлар кимлар?» деган савол пайдо булади. «Иктидор» араб-ча «кодир булмок», «кила олмок», шахснинг ижодий хусусияти ва аклий фаолиятини анг-латадиган тушунча2, шунингдек, иктидорли ёшлар максадга интилиш, катъиятлилик ва мехнатсеварлик каби фазилатлари хамда ижодий фаолият билан шугулланиш истаги-нинг кучлилиги билан ажралиб турадилар. Иктидорли укувчиларни излаш, аниклаш ва тарбиялашнинг асосий максади республика-нинг илмий ва ижодий салохиятини ривожлан-тирувчи интеллектуал салохияти бор ёшларни тайёрлаш, ёрдам бериш, истеъдод сохибларига

1 Кадрлар тайёрлаш миллий дастури. // Узбекистон Рес-публикаси Олий Мажлисининг Ахборотномаси, 1997 й., 11-12-сон, 295-модда.

2 Узбек тилининг изохли луFати. 2-жилд. - Т.: «Узбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2006. -264-б.

билимнинг тегишли сохалари ва фаннинг аник йуналишлари буйича уз кобилиятларини намоён этиш ва ривожлантириш хамда улар-даги ноёб истеъдодни руёбга чикариш учун имкониятлар яратишдан иборатдир. Бир суз билан айтганда, таълим муассасаларида укувчилар шахсининг ривожланиши, уларнинг кизикишлари, иктидорларини руёбга чикиши, мустакил билим олишларига ва ижодий мехнат килишларига шарт-шароит яратиш лозим. Шу-нинг учун хам давлат истеъдодли ёшларни алохида куллаб-кувватлайди. Таълим муас-сасаларининг иктидорли укувчилари махсус психологик ва педагогик тест утказиш оркали аникланади. Бундай укувчиларни максадли хаётга йуллашда таълим муассасларининг ва-зифалари куйидагилардан иборатдир:

- иктидорли укувчиларнинг интеллектуал салохияти, чукур билим олиши ва кобилиятларини ривожлантиришга алохида эъти-бор каратиш;

- малакали укитувчиларни иктидорли укувчилар билан индивидуал (якка тартибда) иш-лашга сафарбар килиш;

- илм-фан тараккиётининг устувор йуналишлари буйича илмий жамият ишларига иктидорли укувчиларни кенг жалб этиш;

- иктидорли укувчилар билан ишлашда мактабда иктидорли укувчилар хакидаги маъ-лумотлар банки ва уларни доимий ташхислаш мониторингини шакллантириш;

- улар билан ишлашнинг илFор педагогик технологияларини аниклаш;

- олий таълим муассасалари, урта-махсус касб-хунар таълими тизимида фаолият юри-таётган етук мутахассислар билан хамкорлик килиш.

Умумий урта таълим мактаблари иктидорли укувчиларини аниклаш укишнинг дастлабки кунларидан ва касбга йуналтириш ишларини олиб бориш жараёнида амалга оширилади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 12

Умумий тaълим мaктaблapидa ик1тидopли Укувчилapни мaк1caдли тaйёpлaш мaзмуни куйидaги тapтибдa aмaлгa oшиpилиши мум-кин:

- мaк1caдли дacтуp бyйичa яккa тapтибдa (индивидуaл) ук,итиш;

- чукуpлaштиpилгaн дacтуp бyйичa ук,итиш (фундaмeнтaл фaнлap, умумкacбий фaнлap);

- oлий тaълим муaccacaлapи, Уpтa мax-cyc кacб-xyнap тaълими вa лицeй тaлaблa-pигa acocлaнгaн xoлдa мaктaбдa ик1тидopли Укyвчилapнинг кacбий, Укyв-ижoдий вa тap-биявий тaйёpгapлигининг кУшимчa йyнaлиши вa тaълим хизмaтлapини жopий этиш.

Ик1тидopли укувчини мaк1caдли тaйёpлaш дacтypлapидa yлap эгaллaши 3apyp бyлгaн кyйидaги oмиллap нaзapдa тyтилaди:

- фaнлapни юк^и дapaжaдa yзлaштиpиш;

- кoмпьютep билимдoнлиги xaмдa дacтyp-лaштиpишни чук^ билиш;

- чeт тиллapидaн caвoдхoнлик;

- илмий-ижoдий ишлapни бaжapиш жa-paёнидa му^^ил фикpлaш, янги фикp-мyлo-xaзaлapни билдиpa oлиш кyникмa вa мaлaкa-лapини эгaллaш;

- coxa бyйичa янгиликлapни тeзкopлик би-лaн эгaллaш;

- дaвлaтнинг ички вa тaшк1и cиёcaтини тyFpи тyшyнaдигaн вa уни кlyллaб-к1yввaтлaйдигaн, вaтaнпapвap, бapкaмoл инcoн cифaтидa узини нaмoён этиш.

Ик1тидopли Укyвчилap билaн ишлaшдa ycтoз-шoгиpд aнъaнacигa к^^ий pиoя этиш мухим axaмият кacб этaди. Бу жapaёнгa илмий pa^6ap cифaтидa Укyвчилapни мaк1caдли тaйёp-лaш дacтypи бyйичa eтapли билимгa эгa бyлгaн Укитyвчилap жaлб этилaди. Бyндaй к^билиятли Укyвчилapгa илмий pa^6ap этиб ижoдий вa ycлyбий ишлaш тaжpибacигa эгa бул^н ук,ув-ycлyбий вa илмий фaoлияти бyйичa peйтинги юк^и бyлгaн Укитyвчилap тaнлaнaди.

Ик1тидopли Укyвчилapнинг илмий pax^ap-лapи зиммacигa к1yйидaги вaзифaлap ro^a™-лaди:

- ик1тидopли Укyвчилapни мaк1caдли тaйёp-лaш дacтypини яpaтиш вa уни aмaлгa oшиpиш-ra paxбapлик к,илиш;

- ик1тидopли Укyвчилap билaн ишлaш бyйичa eтaкчи хopижий дaвлaтлapдaги илFop тaжpибaлapни билиш вa yлapни уз фaoлиятидa кУллaш;

- янги пeдaгoгик тeхнoлoгиялapни ук,ув жa-paёнигa тaтбик1 к,илиш;

- кoмпьютep тeхнoлoгияcи вa видeo, ayдиo-тeхникaлap, элeктpoн дapcликлapни кeнг к,ул-лaш;

- мaк1caдли дacтypни мyвaффaк1иятли бa-жapaётгaн ик1тидopли Укyвчилapни мoддий вa мaънaвий paFбaтлaнтиpиш.

Умумий Уpтa тaълим мaктaблapидa ик,ти-дopли бoлaлap билaн ишлaшни тaшкил этиш-нинг yзигa xoc тизими мaвжyд булиб, yндa мyaccacaдa мaвжyд бapчa cyбъeктлap иштиpoк этaди. Жyмлaдaн, мaктaб диpeктopи вa унинг Уpинбocapлapи, ycлyбий биpлaшмaлap, cинф мyppaббийcи, xoтин-к1излap вa ёшлap тaшки-лoтлapи, oтa-oнaлap xaмдa бapчa ук,итувчи-мypaббийлap шyлap жyмлacидaндиp. Мaзкyp cyбъeктлapнинг ик1тидopли бoлaлap билaн ишлaшдa уз вaзифaлapи булиб, yлap ягoнa мaк1caдни aмaлгa oшиpaдилap.

Taълим мyaccacaлapидa ик1тидopли укувчи-лap билaн ишлaш булими ёки мaктaб «Кичик aкaдeмияcи» тaшкил этилиши мумкин, унинг paxбapлигигa caлoxиятли диpeктop Уpинбo-capи мacъyл этиб тaйинлaнaди.

Ик1тидopли Укyвчилap билaн ишлaшни Œ-фaтли тaшкил этиш мaк1caдидa умумий Уpтa тaълим мaктaби к1yйидaги ишлapни aмaлгa oшиpaди:

- ик1тидopли Укyвчилap билaн ишлaш бyйичa йypикнoмa;

- ик1тидopли yкyвчилap билaн ишлaшнинг йиллик peжacи вa жaдвaли;

- йиллик xиcoбoтлap;

- ик1тидopли Укyвчилapгa oид мaктaб диpeк-тopи бyйpyклapи;

- уелубий биpлaшмaлap бyйичa ик1тидopли Укyвчилap pyйxaти;

- Укитyвчилapнинг ик1тидopли Укyвчилapгa бepгaн тaвcиялapи вa yнгa илoвa кил^н хуж-жaтлap вa фoтocypaтлap, Укyвчилapнинг яpa-тaётгaн ишлapи вa мaкeтлapи;

- кoнфepeнциялap, фaн oлимпиaдaлapи, «Билимлap бeллaшyви», тaнлoв, мycoбaк1aлap Уткaзилишигa oид xyжжaтлap.

Мaк1caдли тaйёpлaнишнинг Укyв-ижoдий вa тapбиявий дacтypи ик1тидopли укувчи тoмo-нидaн тaнлaнaди вa бaжapилиши бyйичa нa-зopaт мyддaтлapи ^^тил^н, шaxcий peжa вa илмий ижoдий ишлap peжacи тyзилaди xaмдa биpлaшмa тaвcияcигa бинoaн диpeктop

ЗAMOНAВИЙ TAЪЛИM / COВPEMEННOE OБPAЗOВAНИE 2015, 12

буйруFи билан тасдикланади. Таълим муасса-саларида иктидорли укувчилар билан самара-ли ишлашни йулга куйиш вазифаларини амал-га оширишда куйидаги бошкарув фаолияти олиб борилади:

- услубий бирлашмаларда иктидорли укувчилар билан олиб борилаётган ишларни таш-кил килиш, назорат килиш ва бошкариш;

- укувчилар илмий жамияти, мактаб «Кичик академияси» фаолиятини ташкил этиш, мувофиклаштириш, йуналтириш ва бошкариш;

- узлаштиришда юкори натижаларга эриш-ган истеъдодли укувчиларни раFбатлантириш чора-тадбирларини куриш - «Энг иктидорли укувчи» танловини ташкил этиш ва утказиш;

- иктидорли укувчи фаолияти буйича маъ-лумотлар банкини яратиш ва даврий равишда янгилаб бориш;

- иктидорлиукувчиларнингфаолияти буйича мониторинг олиб бориш.

Иктидорли укувчилар билан ишлаш оркали таълим муассасалари уз олдига куйган ва-зифаларни, яъни ёшларни мустакил фикр-лаш, буш вактларини ташкил этиш, улар-нинг бирорта касб-хунар эгаллаши учун пойдевор яратиш, иктидорли, ижодкор укувчиларни раFбатлантириш ишларини махалла хамкорлигида амалга ошириш оркали иктидорли укувчилар сафини кенгайтиришга эри-шади1.

Тажрибалар шундан далолат берадики, иктидорли укувчи-ёшларни танлаш ва улар-нинг иктидорини руёбга чикариш куйидаги жараёнларда амалга оширилади:

- узлуксиз таълим жараёнида;

- ихтисослик фанларини укитиш ва дарс жараёнида;

- синфдан ташкари таълим-тарбия жараён-лари, тадбирлар, олимпиадалар, «Билимлар беллашуви», тугараклар, мусобакаларда;

- компьютер техникасидан фойдаланиш куникмасини шакллантириш, ахборот портал-ларидан самарали фойдаланиш жараёнида;

- касб-хунар коллежи, академик лицей ва олий таълим муассасалари билан хамкорлик жараёнида;

1 Йулдошев Х.К. Баркамол авлодни тарбиялаш оила, махалла ва таълим муассасалари хамкорлиги концеп-цияси. - Т., 2012. -13-14-б.

- касбга йуналтириш ишларини олиб бориш жараёнида;

- ота-оналар ва махалла хамкорлигида;

- иктидорли укувчининг илмий изланишла-ри самарадорлигини ошириш максадида буюк алломаларимиз томонидан яратилган каш-фиётларнинг мазмун-мохиятини урганиш ва жахон цивилизациясига кушган хиссаси билан танишиш жараёнида;

- иктидорли, истеъдодли, кобилиятли укувчи-ёшларни куллаб-кувватлаш ва раFбат-лантириш жараёнида.

Укувчиларда иктидор айникса фаолият жараёнида намоён булади. Боланинг шахсий нуктаи назари, хотирасининг уткирлиги фикр алмашиш жараёнида хам маълум булади. Иктидорнинг ёркин ва яширин намоён булиш шакллари мавжуд. Ёркин иктидор укувчилар фаолиятида тезда намоён булади. Хар кандай шароитда хам бундай иктидорни илFаб олиш мумкин. Яширин иктидор эса укувчи фаолияти жараёнида тезда кузга ташланмайди. Буни се-зиш учун катталарнинг зийраклиги ва мехнати талаб килинади. Кузатувлар шуни курсатадики, укувчиларнинг яширин иктидорини руёбга чикаришга тускинлик килаётган муаммолардан бири - нотинч булган оилалардаги ижтимоий-психологик вазият. Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг «Юксак маъ-навият - енгилмас куч» асарида «Таассуфки, баъзи ота-оналар уз фарзандининг ана шун-дай кизикиши ва интилишларига, унинг онгу тафаккурида хар куни бир узгариш руй бе-риб, янги-янги саволлар пайдо булаётганига ахамият бермайди. Боз устига, агар ота оила-да узини тутишни билмаса, ахлок-одоб боби-да фарзандларига урнак булиш урнига купол муомала киладиган булса, бу холат, табиий-ки, бола маънавий оламининг шаклланишига салбий таъсир курсатади, вакти-соати келиб, унинг характерида инсон деган номга нолойик, хунук бир одат сифатида намоён булади»2 деб таъкидлаган.

Нотинч оилада вояга етаётган болалар-нинг илм олишга иштиёки сунади. Айникса, у иктидорли булса, оиладаги хар кайси жараён унинг рухиятига ёмон таъсир этади ва турли хил нохуш холатларга олиб келади.

2 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2008. -54-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 12

Атpoф-мyxит к^билиятли вa ик1тидopли 6o-лaлapнинг pивoжлaнишигa oддий бoлaлapгa ниcбaтaн кyчлиpoк1 тaъcиp кypcaтиши иcбoт-лaнгaн. Бoлaнинг aтpoфдaги тaъcиpни yзигa cингдиpиш к^билияти кaнчa юк^и бyлca, унинг шу мухит^ мyвoфик эхтиёжи xaм шун-чaлик юк^и бyлaди.

Нoтинч oилaдa бoлaлapдaги ик1тидopнинг pивoжлaнишигa ту^к, бyлaётгaн oмиллap к,у-йидaгилapни тaшкил этaди:

- oилaдaги нoxyш xoлaтлapнинг бoлa py-xиятигa тaъcиpи;

- oтa-oнa тoмoнидaн фapзaндгa кypcaтилa-ёт^н бocим (шaxc xycycиятигa тaъcиp ^p-caтaди);

- фapзaнднинг oтa-oнa билaн yзapo мyлo-к^ти бузилиши;

- бoлaдaги эгoцeнтpизм;

- фapзaнднинг oтa-oнaгa бyлгaн coFинчи (oилaдaги ижтимoий мyнocaбaтлapнинг бузил-гaнлиги).

Бyндaй нoxyш xoлaтлapни бoшидaн ^чи-paётгaн бoлa юк^и aк1лий имкoниятлapгa эгa бyлca-дa, жaxлдop, тaжoвyзкop, жиззaки, aйpим xoлaтлapдa э^ Faмгин, лoк1aйд булиб Koлaди. Уз ик1тидopи, к^билияти^ xaм ишoн-мaй, биp кoлипдa к^либ кeтиши мумкин. Аммo биз пeдaгoглap, бoлaлapгa индивидyaл ёндa-шишимиз, унинг pyxиятигa уз вaк1тидa caмapa-ли пcиxoлoгик тaъcиp yткaзиш мeзoнлapини ишлaб чик,ишимиз лoзим. Бyлap к1yйидaгичa:

- бoлaлapдaги ик1тидopнинг pивoжлa-нишигa ту^к, бyлaётгaн нoxyш xoлaтлapни Уpгaниш;

- oтa-oнa вa пeдaгoглapнинг xaмкopликдa иш юpитиши;

- бoлaни шaxc cифaтидa кypиш;

- бoлaдaги шaxcий xaвoтиpлaниш дapaжa-^ни пacaйтиpиш;

- бoлaнинг к1изик1ишлapини aник1лaш вa pУёбгa чик^иш;

- бoлaнинг фaoлиятини фaoллaштиpиш.

<^ч ким тacoдифaн яхши инcoн булиб

к1oлмaйди», дeгaн эди буюк мyтaфaккиp Аф-лoтyн. Дapxaк1ик1aт, иcтик1бoли пopлoк1, бapкa-мoл булиб шaкллaнa oлгaн oдaм бу дapaжaгa Kaчoнлapдиp oнгигa oлижaнoб Foялapнинг cингдиpилгaни, унинг pyxиятигa уз вaк1тидa ca-мapaли пeдaгoгик-пcиxoлoгик тaъcиp aмaлгa oшиpилгaнлиги тyфaйли эpишaди. Бу учун биз xap биp укувчини шaxc cифaтидa кypишимиз,

oилaвий мyнocaбaтлapидaги мyaммoлap-нинг eчимини вaк1тидa билишимиз жoизки, тoки бу бeвocитa бoлaнинг тaълим oлиши вa ик1тидopини pyёбгa чик1apишигa уз тaъcиpини кypcaтмacин.

Билимли, ик1тидopли, к^билиятли бoлa нaфaк1aт узининг, бaлки мaмлaкaт, миллaтнинг xaм кeлaжaгини бeлгилaйди. Ук1yвчилapнинг Узлaштиpиш caмapaдopлиги куп жиxaтдaн укитишнинг изчиллиги, бoлa пcиxoлoгик-фи-зиoлoгик имкoниятлapининг xиcoбгa oлини-шигa xaм бopиб тaк1aлaди.

Шуни тaъкидлaш лoзимки, oилaдa нoxyш Xoлaтлapни бoшидaн кeчиpaётгaн ик1тидopли бoлaлap билaн ишлaш Укитyвчилapдaн куп мexнaт вa к1yйидaги жиxaтлapни тaлaб этaди:

- умумий кacбий-пeдaгoгик тaйёpгapлик;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

- шaxcий-кacбий, пeдaгoгик-пcиxoлoгик ycyл вa мeтoдлapни кУллaй oлиш;

- дУcтoнa мyлoк1oтгa киpишyвчaнлик;

- бoлaдaги yзгapишлapни тeз илFaй oлиш;

- чyкypлaштиpилгaн ук,ув дacтypи acocидa фaoлият юpитиш;

- мaшFyлoтлapдa мaзмyнaн бoйитaдигaн мaxcyc дидaктик вocитaлapдaн фoйдaлaниш;

- шaxcгa йyнaлтиpилгaн ёндaшyвни aмaлгa oшиpиш.

Taълим мyaccacaлapидa ик1тидopли укувчи-лapнинг интeллeктyaл caлoxиятини мyнтa-зaм paвишдa aник1лaб бopиш, ик1тидopли Укyвчилapнинг мoйиллигигa к1apaб yлapни мaк1caдли тaйёpлaшни yюштиpишдa дapcдaн кeйин «Ик1тидopли бoлaлap мaктaби» ёки 2005 йилдaн буён фaoлият юpитaётгaн мaк-тaб «Кичик aкaдeмияcи»ни тaшкил этиш ^ш-кeнт шaxap СиpFaли тyмaни 300-дaвлaт ихти-cocлaштиpилгaн мaктaбидa oлиб бopилгaн тaжpибa-cинoв жapaёнидa узининг ижoдий caмapacини бepиб, уз иcбoтини тoпди. Улap-дa ик1тидopли yкyвчилapни илмий мaк1oлaлap ёзишгa Уpгaтиш xaмдa yлapгa илмий иш-лap вa илмий ишлaнмaлapни тaйёpлaшдa кyмaклaшиш, ик1тидopли Укyвчилapни илм вa фaн apбoблapи, ишлaб чик^иш кopxoнaлapи-нинг paxбapлapи, йиpик мyтaxaccиcлap билaн yчpaшyвлapигa кyмaклaшиш, зaмoнaвий axбo-poт тизимидa фoйдaлaнишгa шapт-шapoитлap яpaтиш кaби ишлapгa aлoxидa эътибop rçapa-тилaди. «Кичик aкaдeмия»нинг acocий мaк1caди Укyвчилapнинг ичидaн энг ик1тидopли вa rço-билиятли Укyвчилapни тaнлaб oлиш, yлapни

ЗAMOНAВИЙ ТДЪЛИМ I COВРEMEННOE OБРAЗOВAНИE 2015, 12

илмий-методик хамда касбга йуналтирувчи ишлар, билимлар беллашуви, олимпиадалар-га тайёрлаш билан бирга улардаги мавжуд кобилиятларни у ёки бу йуналишда ривожлан-тиришга каратилади.

Мактаб «Кичик академияси» иктидорли, кобилиятли укувчиларнинг ихтиёрий ижо-дий уюшмаси булиб, унда куплаб укувчи фан сохасидаги уз билимларини оширади, уз интел-лектларини ривожлантиради, илмий-методик касб йуналишларидаги фанлар буйича касб махоратларини оширади.

«Кичик академия» ишини ривожлантириш учун уларга методик, ташкилий кумак бериш учун олий таълим муассасаларида илмий-методик ишлар билан шуFулланувчи ва мактаб билан ишлаш тажрибасига эга булган профессор-укитувчи ходимлардан мураббий-лар тайинланади.

Биз ташкил этган ва тажриба-синов олиб борган «Кичик академия» таркиби куйидагича ташкил этилди:

1. Иктидорли укувчилар билан ишлаш булими.

2. Фан олимпиадаси, билимлар беллашуви булими.

3. Фан олами янгиликлари булими.

4. Ёш изланувчилар булими.

Мазкур булимлар мазмунан куйидаги иш-ларни амалга оширади:

- иктидорли укувчилар билан ишлаш булимида барча синфларнинг иктидорли укувчилари узлари кизиккан фан, фан булими ва мавзусини укитувчилардан маъруза тарзда эшитишлари ва билимларини илмий-амалий тарзда оширишлари мумкин;

- иктидорли укувчилар уз фаолиятлари-ни фанлар кесимида укув дастурлари буйича амалга оширадилар;

- укувчилар мухокамаларда иштирок этиша-ди, ностандарт масалалар ечишади, тажриба-синов лаборатория ишларини бажаришади;

- фан олимпиадаси, «Билимлар беллашуви» булимида юкори синф укувчилари мактаб, туман, шахар, республика олимпиадалари, билимлар беллашувига катнашишга тайёрлана-дилар.

Фан олами янгиликлари булимида иктидорли болаларнинг фанга кизикишларини ошириш, илмий ишлар ва билимларни омма-

лаштириш, укувчиларда илмга булган кизи-кишларни ривожлантириш амалга оширилади.

«Ёш изланувчилар» булими «Кичик ака-демия»нинг асосини ташкил этиб, унинг укув дастури укувчиларни илмий-амалий конфе-ренцияларга тайёрлаш хисобланади. Кичик илмий иш яратган иктидорли укувчилар уз тадкикот ишларини кенгаш аъзолари олди-да химоя киладилар. Бу оркали иктидорли укувчиларни барвакт аниклаш уларни руёбга чикариш самарадорлигини ошириш имкония-тига эга буламиз, уларнинг олдига аник максад куйиш ва унга интилиш, ихтирони руёбга чикаришга имконият яратамиз, ёшларимизни комилликка етаклаймиз.

Инсондаги комиллик, энг аввало, унинг фикр, тафаккур ва амалий фаолият эркинли-гини англашидадир1. Жамиятнинг умумий ри-вожига инсоният цивилизациясига ижобий таъсир курсатувчи комиллик мезони инсон шахсини баркамол килиш оркали жамиятни бахтли-саодатли килишдан иборат булиб кел-ган2.

Шундай экан, комил инсонни тарбиялаш бу-гунги кун укитувчиларининг олдига жуда катта масъулиятли вазифани юклайди. Таълим муассасаларида ёшларга таълим-тарбия бериш, иктидорли болаларга эътибор каратишимиз лозим. Чунки улар тенгдошларига намуна ва уз ортидан эргаштира оладиган ёшлар вакили хисобланади.

Шундай килиб, иктидорли укувчиларни аниклаш, танлаш ва тарбиялаш борасида мам-лакатимиз таълим тизимида амалга оширила-ётган ишлар, жамият тараккиётини таъмин-лаш, ватанимиз иктидорий салохиятни дунё микёсида намоён этиш имконини беради.

Шунингдек:

- умумий урта таълим мактабларида иктидорли болаларни аниклаш ва тарбиялашнинг педагогик механизмини яратиш;

- иктидорли болаларнинг кобилиятларини ривожлантириш мазмунини ишлаб чикиш (укув режа, максадли дастур);

- умумий урта таълим мактабларида мавжуд педагогик субъектлар имконияти ва сало-хиятини шу жараёнга сафарбар этиш;

1 Миллий Fоя: тарFибот технологиялари ва атамалар луFати. - Т.: «Академия», 2007. -170-б.

2 Уша жойда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 12

- умумий Уpтa тaълим мaктaблapи к^ши-дa «Ик1тидopли бoлaлap мaктaби», «Кичик aкaдeмия»лap тaшкил этиш вa yлapдa ик,ти-дopли бoлaлapнинг к1изикlишлapигa кypa ик,ти-дopлapини тapбиялaш мухим axaмият кacб этaди.

Шунинг билaн биpгa:

- умумий Уpтa тaълим мaктaблapидa ик,ти-дopли бoлaлapни эpтa aник1лaш бyйичa пe-

дaгoгик, пcиxoлoгик, илмий caлoxият, кacбий caлoxият кoмплeкc тaшxиc дacтypлapини яpa-тиш вa уни aмaлгa жopий этиш мexaнизмини ишлaб чик,иш;

- ушбу жapaённи мyвaффaк1иятли aмaл-гa oшиpиш учун мaктaб, oилa, фyк1apoлик жaмияти, илмий мyaccacaлapнинг ижoдий-пeдaгoгик xaмкopлигини кyчaйтиpиш мaк1caдгa мyвoфикдиp.

Ддабиётлар:

1. Kaдpлap тaйёpлaш миллий дacтypи. II Узбeкиcтoн Рecпyбликacи Олий Мaжлиcи-нинг Аxбopoтнoмacи, 1997 й., 11-12-coн, 29S-мoддa.

2. Kapимoв И.А. Юкcaк мaънaвият - eнгилмac куч. - T.: «Мaънaвият», 2008.

3. Узбeк тилининг изoxли лyFaти. 2 жилд. - T.: «Узбeкиcтoн миллий энциклoпeдия-cи» Дaвлaт илмий нaшpиёти, 2006.

4. Йyлдoшeв Х.К. Бapкaмoл aвлoдни тapбиялaш oилa, мaxaллa вa тaълим мyaccacaлa-pи xaмкopлиги кoнцeпцияcи. - T., 2012.

5. Миллий Foя: тapFибoт тexнoлoгиялapи вa aтaмaлap лyFaти. - T.: «Акaдeмия», 2007.

ЗAMOНAВИЙ ТДЪЛИМ I COВРEMEННOE OБРAЗOВAНИE 2015, 12

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.