CC BY
2EURASIAN JOURNAL OF ACADEMIC RESEARCH
Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.1 | SJIF = 7.899 www.in-academy.uz
DIDACTIC PRINCIPLES OF MODERN TEACHING OF THE SUBJECT "MUSIC" IN SECONDARY SCHOOLS Elmuratova Gulnara Joldasbaevna
Teacher of the Nukus branch of the Uzbekistan State Institute of Art and
Culture
https://doi.org/10.5281/zenodo.10896842
ARTICLE INFO
Received: 23th March 2024 Accepted: 29th March 2024 Online: 30th March 2024
KEYWORDS Music, principles, didactics, technologies, education.
ABSTRACT
This article suggests that music plays an important role in the education of young people. This is a world of magical melodies, emotions and songs. The education of each music teacher, who uses this power of music meaningfully and artificially, is that teachers in the subject of music must hold their knowledge in accordance with the requirements of modern didactic principles of education. In this article, we analyze the types of modern didactic principles in teaching a music lesson. They will show modern methods of teaching music science.
«ULÍWMA BILIM BERIW MEKTEPLERINDE MUZÍKA SABAGÍN ZAMANAGOY USÍLDA OQÍTÍWDÍN DIDAKTIKALÍQ PRINCIPLERI»
ELMURATOVA GULNARA JOLDASBAEVNA
Ózbekstan mámleketlik kórkem-óner hám mádeniyat instituti Nókis filiali oqitiwshisi https://doi.org/10.5281/zenodo.10896842
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 23th March 2024 Accepted: 29th March 2024 Online: 30th March 2024
KEYWORDS Muzika, principler, didaktika, tarbiya, oqitiw, texnologiya.
Jaslar tárbiyasinda muzikaniñ orni salmaqli ekenligi sonnan ibarat, muzika óz aldina ózge bir dún'ya. Ol siyqirli nama hám irgaqlar, ájayip tuygi hám kewil sezimleri dún'yasi. Muzikamn bul kúshinen mazmunli hám ónimli paydalaniw hár bir muzika oqitiwshisiniñ waziypasi, bul ushin oqitiwshilar muzika páni boyinsha balalarga bilimdi zamanagoy didaktikaliq principler talabina say dóretiwshilik penen jana texnologiyalar tiykarinda mudami óz ustinde islep, jetilistirip bariwi kerek. Sonliqtan, bul maqalada muzika sabagin oqitiwda zamanagóy didaktikaliq principlerdiñ túrleri analiz etiledi ha'm olardiñáhmiyetliligi kórsetip ótiledi.
Búgin Respublikamizda muzika pedagogikasi pánin rawajlandiriwdiñ áhmiyetli zárúrligi 2020 jil 23 sentyabrdegi 637-san Ózbekstan Respublikasiniñ Nizaminda kórsetilgen joqari dárejeli, zaman talabina say kadrlar barisindagi waziypalar menen belgilenedi. Bul bagdarda
é
Ws,
bolajaq oqitiwshi kadrlardiñ joqari mánáwiy minez-qilqi sipatlarina iye boliwi úlken áhmiyetli iye. Jaslarda usinday sipatlardi tárbiyalawda muzika mádeniyati nátiyjeli pánlerden biri boliwi kerek. Prezidentimiz «Xaliqtiñ mánáwiy ruwhiyatin bekkemlew hám rawajlandiriw Ózbekstanda mámleket hám jámiyettiñ eñ zárúr wazyipasi. Mánáwiyat-sonday bahali jemis, ol biziñ áyyemgi hám ulli xalqimiz qálbinde óz gárezsizligin túsinip, añlap, erkinlikti súyiw sezimi menen birge jetilisken. Mánáwiyat insanga ana súti, ata úlgisi, ata-babalar násiyati menen siñip baradi. Mánáwiyat insanga hawaday, suwday zárúr»-degen dástúriy sózleri tárbiya barisinda alip barilatugin barliq islerimizdiñ bagdar ámeli boliwi kerek [1].
Mektep oqiwshilarin zamanagóy bilimler menen támiyinlewde oqitiwdagi didaktikaliq principler ogada úlken áhmiyetke iye. Bunda oqiwshilardan kishi toparlar jumis ortaligin shólkemlestiriw hám oqiwshilardiñ ilimiy izleniwshilik toparin dúziw úlken maniske iye.
1. Baqsi jirawlar atqargan epos dástanlardiñ teoriyaliq mashqalalarin pedagogikaliq-psixologiyaliq socialliq ádebiyatlar boyinsha úyreniwshi hám sol tiykarinda dálillep beriwshi topar.
2. Túrli dáwirlerge say bolgan kórkem shigarmalardan tañlaw tiykarinda jaslardiñ ruwhiy jaqtan rawajlaniwina sonday-aq dástan yamasa terme qosiqlarinan úzindi keltirip ortaliqtiñ tásirin kórsetip beriwshi háwesker baqsilar, belgilew.
3. Tálim-tárbiyaga psixologiyaliq tásiri kúshli muzikaliq shigarmalar, terme-tolgawlar áhmiyetlerin belgilep saylap aliw waziypasi júklengen «Qadagalawshilar» topari. (tóreshiler)
[5].
Oqitiw principleri - bul oqitiwshiniñ aktivligin hám oqiwshiniñ kognitiv iskerliginiñ xarakterin belgileytugin baslangish pozitsiyasi. D. B. Kabalevskiy 8 tiykargi principti ajiratip kórsetdi:
1. Muzikaliq tálim, tárbiya hám rawajlaniwdiñ birligi principi. Bul princip oqiwshilarda muzika kórkem óneri haqqinda keñ hám toliq kóz qarasti qáliplestiriwdi támiyinleydi.
I klass - muzikaniñ ekspressiv hám vizual múmkinshilikleri haqqinda uliwma kóz qaras;
II klass - úsh janr (qosiq, oyin, marsh) haqqinda magliwmat;
III klass - intonaciya, rawajlaniw, forma haqqinda magliwmat;
IV klass - mámleket hám dúnyaniñ túrli xaliqlari muzika kórkem óneriniñ óz-ara baylanisliligi haqqinda magliwmat.
2. Muzikaliq tálim procesin optimallastiriw principi. Oqitiwshi iskerligine jóneltirilgen. Oqitiwshi klasstiñ psixologiyaliq qásiyetlerin, oniñ muzikaliq tayinligin, sabaqti qanday tempte ótkeriw múmkinligin, sherektiñ qaysi muzikaliq materiali boyinsha ol yamasa bul temani ashiw múmkinligin aship beredi, qiyinshiliqlar hám olardi saplastiriw jollarin aniqlaydi.
3. Ilimiylik principi. Ol jaña oqiw programmasin jaña talaplarga maslastiriwga, muzika táliminiñ maqset, waziypalari, usillari birligin, muzika sabaqlariniñ ilimiy tiykarlarin ornatiwga qaratilgan.
4. Muzika hám turmistiñ baylanisliliq principi. Muzika kórkem ónerdiñ barliq túrleri siyaqli mudami biziñ dáwirimiz waqiyalarin sáwlelendirip qalmay, bálki waqiyalar rawajlaniwinada tásir kórsetken.
é
Ws,
5. Ámelde barliq hám kórinis principi. Ol programmaniñ tematikaliq dúzilisine tiykarlanadi hám "Muzika" pánin tereñrek ózlestiriw hám túsiniwge xizmet etedi.
6. Iskerlik, joqari oylawshiliq principi. Bul hár qiyli muzikaliq iskerlik túrlerinde (atqariw, improvizatsiya, balalar asbap ásbaplarinda shertiw, muzikaliq hám ritmik háreketlerdi orinlaw) oqiwshilardiñ oy-pikirleri, dóretiwshiligi kórinetuginligin názerde tutadi.
7. Kúshlilik, sistemaliliq hám izbe-izlik principi. Muzikaliq tálimniñ nátiyjeli tárepine burildi. Bul tálim sistemasina tiykarlanadi
a) hár bir balaniñ sistemali muzikaliq rawajlaniwi ushin zárúrli uqiplari bar;
b) muzikaliq tálim procesi mektep oqiwshilariniñ galabaliq rawajlaniwi, muzikaga bolgan zárúriyatin qáliplestiriw, muzikaliq sezimin rawajlandiriw qurali bolip tabiladi.
8. Intaliliq principi. Ol sezim aqilga tiykarlanadi hám ideologik-tárbiyaliq, kognitiv hám estetik waziypalardiñ birligine erisiwdiñ eñ zárúrli shárti esaplanadi. [6]
Búgingi kúnde oqiw barisin texnologiyalastiriw muzika páninde óziniñ rawajlani dáwirin basip ótpekte. Túrli isbilermenlik, oyinlar, soraw-juwap, aytis, oyin qosiqlar kórinisindegi sabaqlardi ótiw keñ en jayip kelmekte. Rolge túsken, obrazga berilgen oqiwshi óz qaharmanin jaratiwi menen málim bir mamanliq ózlestiriw modelin qáliplestiredi hám ol haqqinda tereñ túsinikke iye boladi. Bul jerde bir gana sabaqliq jeterli emes, sabaqtan tis qosimsha xabarlar toplaydi, izlenedi. Texnologiyalastiriw degende xalqimizdiñ milliy tájiriybelerinen kelip shigip zamanagóy usilda belgili bir maqsetti gózlegen halda oqitiwdiñ jaña usillarin oylap tabiw. Bunda orta mekteptiñ 1-klasinan baslap itibar beriw, sabaqti kórgizbeli, qiziqli etip jobalastiriw kózde tutilgan.
Soniñ ushin qaysi qosiqti ótse de qosimsha magliwmatlar kerek boladi. Misali «Kóp jasa» G.Amaniyazov «Qánigeler bolamiz» h.t.b. qálegen temani tiykar etip alip oyinlar shólkemlestiriw (saxnalastiriw), baslawish klass oqiwshilarinda tereñ tásir qaldiradi. Máselen, «Tuwilgan jerge», G.Demesinov muzikasi, Q.Dosanov sózi, «Biz tinishliq gúlimiz» G.Amaniyazov muzikasi, «Kóp jasa» G.Amaniyazov muzikasi, X.Saparov sózi h.t.b. [3]
Usi kóz qarastan ana tili sabagi hám muzika mádeniyati sabagi maqseti bir-biri menen baylanisli degen túsinik kelip shigadi. Sebebi qosiq úyretiw barisinda mugallim-sazende sawatli «sóylew», qosiq sózlerin «buwinlap» aytiwdi úyretiw usillarin qollanadi.
Demek, ana tili sabagindagi «Sawat ashiw», «Buwinlap oqitiw», «Til ósiriw» h.t.b. ana tili mugalliminiñ aldina qoygan waziypalarin añsat iske asirip bara beredi. Álbette, bul jerde muzikaliq jaqtan sawatli, qániyge oqitiwshi buwinlap oqiwda irkiletugin yamasa seslerdi naduris aytatugin oqiwshiniñ kemshiliklerin saplastiriwi menen sheklenbesten, balaniñ taza, aniq, sawatli qosiq aytiwina da erisiwi múmkin. Orta mektepte pánler arasindagi baylanisti kúsheytiw maqsetinde pán mugallimleri menen birlikte másláhátlesip joba dúziw jaqsi nátiyjeler beredi.
Kishi jastagi oqiwshilardiñ muzika tárbiyasinda didaktik principleri
1. Tárbiyani oqitiwdagi princip - bul principler muzikaliq tárbiya metodologiyasi negizinde jatadi
2. Ilimiylik, sistemaliliq hám izbe-izlik principi. Muzikaliq tálim sistemasin quriw ushin tiykar bolip xizmet etedi. Oniñ tiykargi kórinisi programma temasi bolip tabiladi
é
Ws,
3. Muzika táliminiñ turmis penen baylanisliliq principi. Bul baylanisliliq kórkem óner barligina tiykari bolip tabiladi.
4. Qizigiw hám qizigiwshiliq penen shugillaniw principi. Programmada bul principtiñ ámelge asiriliwi, birinshi náwbette:
- Muzika materiali
- Muzika táliminiñ ush jetekshi usillari
- Vizual hám basqa qosimsha materiallardi tartiw
- Sabaq dawaminda oqitiwshiniñ iskerligi.
5. Materialdiñ qolayligi, kórinisi principi
6. Muzikaliq tálim nátiyjeleriniñ bekkemligi principi.
Kórsetkishler: -Muzikaga emotsional munasábet dárejesi
- Muzikaliq bilim hám kónlikpelerdiñ ózlestiriw dárejesi
- Mektep oqiwshilariniñ atqariw uqibi dárejesi
7. Oqitiwshiniñ sabaqtagi aktivligi oqiw procesin optimallastiriw principin xarakteristikalaydi. Oqitiwshi programma materialin klasstagi miynet sharayati, oqiwshilardiñ rawajlaniw dárejesi menen baylanistiradi.
8. Mektep oqiwshilarin tárbiyalaw, oqitiw hám rawajlandiriwdiñ birligi principi.
- Oqiw procesinde muzikaliq dóretpeler menen tanisiw
- Muzika táliminiñ tiykarin quraytugin muzika haqqindagi bilimler mektep lariniñ muzikaliq oylawin rawajlandiradi
- Tárbiya procesi - muzika bilim orñnlariniñ ayriqsha ózgesheligi sonda, olar turmis penen bekkem baylanisli boladi [4].
Didaktik principler oqitiwshiga programmani tuwri bahalaw jáne oni iskerliginde ámelge asiriwga járdem beredi.
Muzika haqqindagi bilimler muzika tálimi hám tárbiyasinda tiykargi shárti bolip esaplanadi. Insaniyat jaratqan muzikaga baylanisli nizam qágiydalar, usillar, irgaqlar uliwmalasqan muzikaliq tájiriybeler tárizinde óz kelbetin tapqan. Olardi ózlestiriw muzika ámeliyati jolinda bilim hám kónlikpeler hasil etiw demekdur. Sabaq barisinda oqiw materialin balalardiñ bilim hám tájiriybesine (mas) sáykesligi, balalar dawisiniñ rawajlaniw qagiydalarin esapqa aliw, nota sawatin duris úyretiw. Muzikaliq shigarmalardi (qosiqlardi) balalardiñ oylaw qábiletine sáykes talqilaw h.t.b.lar sabaqtiñ ilimiy principlerine kiredi. Ilimiylikti sistemaliqsiz támiyinlewdiñ ózi qiyin. Sabaqtiñ barliq oqiw elementleri hám keyingi sabaqtiñ óz-ara mazmunli baylanisi sistemaliqti shólkemlestiredi. Qosiq aytiw hám tiñlaw ushin shigarmalardi (namalardi) balalardiñ bilim dárejesine sáykes (halda) tañlaw hám olardi ápiwayidan-quramaliliqqa, belgiliden-belgisizge qarap ózlestiriw principleri tiykarinda tártipke saliw, sistemaliliq túsinigin beredi.
Juwmaq. Oqiwshilardiñ sabaqta añli oy-sezimin hám belsendiligin ásirese vokal-xor bilim tájiriybeleriniñ toplaniwi menen arttiriladi. Oniñ ushin mugallimniñ túsindiriw usillari maqsetke muwapiq, aniq hám ráwshanligi, balalardiñ sóz bayligi menen teñ keliwi vokal shinigiwlari hám qosiqlar bolsa olardiñ dawisi hám aytiw tájiriybelerine tuwri keliwi shárt.
é
Ws,
References:
1. Узбекистон Республикаси Президентининг Маданият ва санъат сох,асини янада ривожлантиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида 02.02.2022 йилдаги ПК^-112-сон царори
2. Avlaev O.U., Jo'raeva S.N., Mirzaeva S.R. Ta'lim metodlari. Toshkent. Navro'z nashriyoti. 2017.
3. Erkaboeva N., Usmonboeva М., Irgashova М, Xo'janazarova N. Pedagogik mahorat: sxema va rasmlarda: Metodik qo'llanma: - Toshkent: Nizomiy nomidagi TDPU, 2012.
4. Nurmatov X., Norxojaev N., Amaniyazov G., Tajetdinova. Muzika. 3 — klass ushm sabaqliq. Tashkent. Gafur Gulam. 2019.
5. Анисимова Г.И. Сто музыкальных игр для развития дошкольников. — Ярославль: Академия развития, 2007.
6. Шаяхметова A.K. Система музыкального образования. Учебно - справочное пособие. Красноярск: КНУЦ, 2009. С-8.
